Sculpturae veteris admiranda / Academia nobilissimæ artis pictoriæ / Romæ antiquæ et novæ theatrum Joachim von Sandrart Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) TEI encoding Blüm, Carsten Editing Ozbek, Leyla 2.85 MB plus images

This encoding is provided by the Goethe-Universität Frankfurt am Main. It was done in the context of “Sandrart.net”, a project funded by the Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) and carried out in cooperation with the Kunsthistorisches Institut in Florenz, Italy, as well as other institutions in Germany, Italy and France. The project’s website is http://www.sandrart.net, the online edition based on this encoding is hosted on http://la.sandrart.net

Complete text of Joachim von Sandrart’s “Sculpturae veteris admiranda”, (1680), “Academia nobilissimæ artis pictoriæ” (1683) and “Romæ antiquæ et novæ theatrum” (1684).

As this encoding was done using TEI Lite and TEI Lite does not contain the @facs attribute for <pb /> elements, there is a simple mapping betwen the @xml:id attribute and the corresponding filename: <pb xml:id="X" /> will be represented in page-large-X.jpg. Example: the image for <pb xml:id="academia-0260" /> is “page-large-academia-0260.jpg”

Linebreaks have mostly not been retained. Exception: headlines and parts of the text where the linebreaks appeared to be inserted deliberately.

Column-like typesetting which appeared to have been used only due to lack of space, were not encoded. Example: text below <pb/> element with @xml:id value “sculpturae-0265”.

Names have not been normalised. This applies primarily to the use of “J” and “Y” where in Latin “I” would have been more appropriate in both cases.

In obvious cases, the letter “j” in Latin was replaced with “i”, for instance all occurrences of “ejus” were changed to “eius”.

In any other cases, normalization was encoded as <choice><orig>original</orig><reg>normalized</reg></choice>

On <pb/> with @xml:id value “sculpturae-0293”, the glyphs at the beginning of the line have not been transcribed, as according to editor Leyla Ozbek, they do not seem to make sense.

@xml:lang attribute value “de” was also used for Low German

@xml:lang attribute value “nl” was also used for words or phrases described as “Belgian” and whose language cannot always determined with certainty.

The @rend value “offset” was used for all types of paragraphs and verses that are offset from surrounding text, either because they are indented, centered or in other ways visually different. Exception: Paragraphs that act as a “link” between other paragraphs; typically, these are very small paragraphs such as “Id est:” between, for instance, a German poem and its Latin translation.

On some pages, the typesetter chose to move parts (endings) of verses or sentences to different lines, when there was a lack of space; typically, these continuations are marked by “[”. These cases have been encoded as if the line was not disrupted. Example: <pb/> with @xml:id value “sculpturae-0265”, in the poem.

For text in engravings, no font styles (italic etc.) have been encoded. Neither did we differentiate between headlines/captions and regular text.

All text that is not marked as Gothic print (@rend="gothic") or text in italics (@rend="italic") is to be regarded as text in Antiqua letters. For texts in the marginalia column enclosed by a section with @rend="italic", @rend="antiqua" was used.

Names (mostly German) that contain umlauts which should be visible in the edition, are marked using <foreign lang=de">...</foreign> or @xml:lang="de". This is necessary because in the edition, all accents in Latin are to be removed, and therefore, the name “Dürer” in a Latin sentence would otherwise be displayed as “Durer”.

Ornamental illustrations (separator lines between chapters, typographical symbols at the ends of chapters) that are not related to the text were not encoded, not even larger ones like those on <pb/> with @xml:id values “academia-0158” or “romae-0023”.

 JOACHIMI DE SANDRART,IN STOCKAV, ADMIRANDASTATVARIAE. SCVLPTVRAE VETERISADMIRANDA, SIVE DELINEATIO VERA PERFECTISSIMARVM EMINENTISSIMARVMQVE STATVARUM, unà cum artis huius nobilissimae Theoria, SERENISSIMO AC POTENTISSIMO PRINCIPI AC DOMINO, CAROLO LVDOVICO, Comiti Palat. Rheni, S. Rom. Imp. Archith. et Electori, Bavariae Duci, etc. etc. consecrata à JOACHIMO DE SANDRART, IN STOCKAV.
NORIMBERGAE, Typis Christiani Sigismundi Frobergii, sumtibus Autoris. Francofurti, apud Michaëlem et Joh. Fridericum Endteros, ac Johannem de Sandrart. Anno cIɔ Iɔc LXXX.

BIBLIA SACRA TESTAMENT

FIDES

HONI · SOIT ·  QUI · MAL · Y · PENSE ·

CONOIA.

SERENISSIME AC POTENTISSIME PRINCEPS ELECTOR, DOMINE CLEMENTISSIME:

LAudatur exquisitissimis verbis statuarum honor, tanquam peculiare quoddam Maiestatis publicae redhostimentum: Fortibus ac prudentibus Viris hoc decus tributum. Inter eos facilè primas obtinuerunt Horatius Cocles, cui statua in comitio posita, quod solus à ponte sublicio hostes arcuisset: Junius Brutus, cui in Capitolio, medios inter Reges, quod fortissimè regno pepulisset Tarquinios: Cato Maior, cui in aede Salutis, quod Romanorum remp. inclinatam in integrum restituisset: Augustus Caesar, cui in ponte Tiberis et Arimini, quod Flaminiam viam, qua ducturus erat exercitum, statim instaurasset Quot, quaeso, statuas tum Equestres tum Curules Palatina regio Servatori Liberatoríque suo debebit; quam, instar columnae, violenti Martis furor deiecit, afflixit, ac deturbavit? Maiores certè experiundi erunt et subeundi labores, quàm quos Sixtus V. in tribus obeliscis, qui Romae iacebant, erigendis susceperat. Hoc breve dicam: Rhenus ipse sibi statua est! Caeterum orbis Christianus mirificè Tuam, SANCTISSIME PRINCEPS, religionis curam approbare videtur, quae minimè fucata, nec, prout dominationi expedit, obtentui sumta, ceu temporibus serviens, aut in ostentationem composita; sed omnibus verae pietatis officiis Aulae in exemplum, et scripto Philotheis in documentum testata. Ab aequitate, lege, institutis non recedis; ius suum nemini eripis; Te subditis aequum praebes: Haeret lateri tuo, quisquis accessit; finemque sermoni suo cuique pudor facit: Sincerum atque ab omni colluvione doli aut insidiarum incorruptum pectus servas. Porrò nihil illustrius ac sublimius dici, aut excogitari posse crediderim, quàm quod ab Arithmeticis et Geometris munitiones concinnè delineatas debita propugnaculorum structura communire didicisti. Ne multa; quinque aut sex columnae lapideae, fusiles, quas olim Carolus Magnus ex Ravenna Italiae, unà cum aliis columnis, exportari fecit, modò Ingelhemio, pòst Heidelbergae spectaculo fuerunt; Princeps enim Part. II. Orig. Palat. c. 11.Palatinus Philipus, eò transtulit, ibíque in arce eas (Frehero teste) in perpetuam artis fusoriae memoriam erexit. Ecquando statuariam Principes eximia non dilexerunt charitate? Aeneum stare, magnum esse videtur generosis Viris; sed Tibi, DOMINE CLEMENTISSIME, quia bonus es, ac rectè imperas (quod Maecenas dixit AngustoAugusto) universa terra templum erit, pro delubris omnes urbes; omnes homines pro statuis: Quorum in animis semper cum gloria residebis. Nihilo tamen minus clienti mihi (ceu spes est) dabis, ut artium Propugnatori, in Cuius clientela sunt, has omnes statuas ad perenne testimonium non ponam, sed denuntiem; et ritu veterum quoque adscribam, PATRONO, ob ipsum patrocinium: Quia ad posteritatis memoriam pertinere arbitror, ut Principem nostra aetate in plurimis admirandum diuturnitas illarum tradat animis posterorum. Ad ultimum vive, PRINCEPS GLORIOSISSIME, rebus supra votum fluentibus; Electoratum feliciter capesse, guberna, moderare; et hoc, quicquid est libri, ad pedes Tuos humillima veneratione devolvi, Celsissimóque Serenitatis Tuae nomine, à malorum iniuriis securum esse, clementissimè patere. Norimbergae, die 12. Octobr. anno Gratiae cIɔ Iɔc LXXX. SERENISSIMAE CELSITVDINI TVAE

subiectissimus ac devotissimus JOACHIMUS DE SANDRART.

VIVRE POVR MOVRIR.

MOVRIR POVR VIVRE.

DER GEMEIN NVZIGE

RAGT WEIT HERVOR.

R. Collin Calcogr. Regis sculp. Bruxellae.

PAR SON TRES HVMBLE SERVITEVR R. COLLIN, M.DC.LXXIX.

AD LECTORES.

QVae Autor Nobilissimus Germanico sermone tractavit, ea Latinis literis mandavi, et Statuariam hanc Latinè loqui primus institui; secutus fideliter tam Graecos quàm Romanos, tam veteres quam recentes fabularum interpretes; ex quibus haec, quae dispersa erant, initio cogebantur: Invita et recusantia violentiùs transferre haud sustinui. Rarò appinxi aliquid novi; si tamen nonnulla his admiscui, rarenter id factum est: Erant enim praeclara, quae auctoribus suis iure ac meritò accepta retuli. Si omnes lectores una mente non consentiant, neque de caeteris iudicium Autoris et horum par atque unum fuerit, amicam dissensionem toleranter feremus: Nec verò affectanda esse semper elata et excelsa autumavi; Plin. lib. III. epist. 13.nam ut in pictura (inquit Plinius) lumen non alia res magis, quam umbra commendat; ita orationem tam summittere, quam attollere decet. Sed quid ego haec doctissimis viris? De caetero summi laboris, summaeque industriae Senex, prorsus intentus cuncta parare, hoc sedulò faciebat, ut maxima cura cogitatéque Statuas illas conquireret, à Graecis pariter ac Romanis è marmore scalptas, aut ex aere factas: Has enim Ipse vel Romae potissimum, vel circa Romam, exquisitè cogitatéque delineavit; aut noviter inventas aliorum manu adornavit, et ab optimis aetatis nostrae caelatoribus aeri curavit incidi accuratissimè. Nec sine impendio nuper, et quid dico nuper? immò verò modò, ac planè paullo inventas in eundem hunc numerum congregavit, accessionem faciens haud poenitendam. Eiuscemodi est illa JOVIS Spanh. Diss I. de Praest. et usu num. p. 32. OLYMPII, cuius singularem et admirandam artem Vir in studiis doctrinae multi atque celebrati nominis Spanhemius, ὁ πάνυ, ex aureo Dionis ore laudavit his verbis: Meministi fortè apud Dionem illum, ut voluptatem ex conspectu statuae Jovis Olympii suaviter alicubi extollat; ut non homines solùm, sed bruta etiam illius spectaculo adfici, immò adflictis malorum oblivionem conciliari statuat: illamque virtutem incredibilem non auro, vel ebori, ex quibus constabat illud Phidiae miraculum; sed divinae cuiusdam artis praestantiae continuò adscribat. Quid est praeterea? nihil sanè, nisi illud, ut Autor semper in laude versatus, et circumfluens gloria, more illorum, qui liberalium artium cognitione cultuque celebres fuêre, suae etiam industriae praemia in statuis Sidon. lib. V. epist. 5.consequatur; quas literae dederant, si trabeae non dedissent. Verùm is ab huius quidem usura gloriae ita temperavit animum, ut de aliorum laude magis solicitus, ALBERTI DVRERI, post annos centum et quinquaginta sepulchrum aereo exornare monumento; et laurea, gratissima bustis ianitrice, ossa Illius coronare decreverit. An illa magnis laboribus parta amisit longo intervallo viriditatem? Epigraphe, tanto artifice digna:

FABITVR HOC ALIQVIS, MEA SEMPER GLORIA VIVET!

Quod superest, rogo, Lectores doctissimi, ut pari integritate, si qua existimabitis addenda, commutanda, omittenda indicetis: Illi difficile est hucusque, animum intendere in labore; difficile et Vobis. Sed tamen ut sculptorem, ut pictorem, qui filii imaginem faceret, admoneretis, quid exprimere, quid emendare deberet: Ita Nostrum quoque formate, regite; qui non fragilem et caducam, sed immortalem ingenii sui effigiem conatur efficere; quae hoc Plin. lib. III. ep. 10diuturnior erit, quò verior, melior, absolutior fuerit. Quod Plinius Spurinnae suo et Cocciae de filio, triumphali statua donato, quondam scripserat. Favete ergò, et legite.

C. ARNOLDVS.
CAP. I. De REGVLIS STATVARIAE PROLVDIVM.

Statuariae principia: Statuae, ex utraque Academia collectae: Autoris propositum: Errores veterum: Statuae selectiores: Opera Graecorum, ex albo marmore: Artifices, circa Alexandri M. tempora: Alexandri imago, ex Atho monte: Antiquitas statuis falsò denegata: Homeri imago antiquissima: Philosophorum ac Poëtarum statuae: Homerici nummi: Vultus ac habitus statuarum verus: Nummi ex statuis desumti: Gran maniera Greca.

Statuariae principia.VSu periti pulchrè asseverant, sempérque hoc liquidò confirmant, in addiscendis primarum linearum principiis, in statuaria item atque pictoria, nec non aliis scientiis, nullam certiorem meliorèmque docendi methodum dari, quàm quae in antiquissimis statuis, imaginibus, et historiis, Romae ut plurimùm occurrentibus, reperitur atque ostenditur. Ex his enim hodienum omnis Europa diligenter edocetur; hae tibi, quid facias, definiunt; te instituunt, tibi praecepta dant: Quid multis? alia sibi ratione viam munire, ad artem hanc addiscendam, vel alias huic praeferre, nullus mortalium Statuae, ex utraque Academia, collectae.potest. Quamobrem in hac ipsa Academia Sculpturam proprio hoc niti fundamento, haud inconsultum fore arbitratus sum; selectis, nobilioribus ex utraque illius parte statuis, aliísque rarioribus velut ex abundanti superadditis: Vt universae ac singulae expenderentur quasi ad regulam et libellam; nec (dicente Vitruvio) amussium desideraretur.

Autoris propositum.Ad me ipsum verò quod attinet, nihil magis in votis habui, quàm ut alius operam meam antevertendo, hos labores ac sumtus in se recepisset; mihíque ingens hoc onus praeripuisset: Quoniam verò paucissima ad imitamen antiquitatis exempla in aeneis figuris, vel etiam lineamentis repertu dantur; saepè questus sum, quod pleríque (fidem oculorum testor) in tam gravi nec indigna re, chartas tantùm collutulaverint, vilissimísque nugis, ceu inexperti Errores veterum.solent, undique repleverint: Dum quivis ferè unus, pro ingenii sui modulo, tam altam sublimitatem tam negligenter oculis nostris subiecit, et à recto tramite prorsus deviavit; parum scilicet curans, quàm incongruo et inconvenienti usu antiquissimas optimásque statuas exhiberet; formam, mensuram, ordinem permutaret; necessarium discrimen, externámque perfectionem haud observaret; neglectáque artis proprietate, aberraret facillimè. Nonnulli in duritie rigidorum musculorum adeò deflexerunt, ut delineationes aut etiam aeri incisae imagines eorundem, cum ipsis (ceu vocant) originalibus collatae, planè dispares diversaeque esse videantur: Secuti enim isti videntur simplicitatem praeceptorum suorum, neglecta omni antiquitate, cuius vestigia anxio pede premere debuissent. Quo tandem factum est, ut longiùs à Roma dissiti, antiquitatis desiderio, velut imperiti in errorem inducerentur; et à via veritatis excussi, nec minora industriae quàm temporis detrimenta fecisse deprehenderunt.

Quapropter ut magna ac praeclara Germanorum prosapia, ab illis Originibus, quas Vrbs habet, longè disiuncta, nec sumtibus itinerum ferendis Statuae selectiores.semper habilis, vera habeat, queis utatur, fundamenta; id unicè egi, ut selectiores, et, studio meo maximè inservientes statuas, profusos sumtus facients, manu et opera celeberrimorum sculptorum, aeri (quantum impendio diligentiáque poterant) incidi curarem. Et quanquam unus et item alter, exigua ornatus scientia, scalpro haud in altum surrexerit; integrae tamen ac perfectae delineationi fides habenda est.

Graecorum opera, ex albo marmore.Commemorabimus hoc loco antiquitates excellentissimas, quas Graeci ut plurimum Italíque, ex albo marmore, fecerunt: Ex his verò Graecorum gloria eminet atque praefulget, vel ipsa Antiquitatum Academia, quae Romae est, teste; cum qua saepiùs in collocutionem veni, et eminentiam illam La gran maniera Greca vocari, sedulò observavi.

Artifices circa Alexandri M. tempora.Quid? quod ante Alexandri tempora, et aetate ipsius, insignia opera, ac praeclari artifices extitere, Statuariae, Architecturae, Picturaeque peritissimi: Caussas desideranti binas indicamus: Primò, mirifica et incredibilia temporum eorundem monumenta, marmoreae nimirum statuae, atque in his Amyntae ipsius nec non Philippi, velut maiorum Alexandri, item numismata hodiéque conspicimus; neque ingens artificum in diversis Graeciae urbibus excellentissimorum numerus nos latet: Deinde, ipsis Alexandri temporibus, ars illa non demum inchoata, sed perfecta eò creverat; ut iam magnitudine sua laboraret. Tunc enim plurimae manu Apellis depictae tabulae, et Lysippi caelo dolatae statuae, perfectionis potiùs, quàm antiquitatis laude nobiles hinc inde spectabantur. Nec facilè quis rudem atque inertem statuarium vel architectum Imago Alexandri, ex Atho monte.dixerit, qui Alexandri imaginem ex monte Atho ita formare certò pollicitus erat, ut in dextra oppidum et 10000. subditorum teneret; ex sinistra autem magnum ac vehemens flumen per saxa decurreret, et agros irrigaret. Quibus argumentis, et quasi rerum notis utor ad probandum.

Antiquitas statuis falsò denegataEt quamvis alii vehementer contendere perseverent, antiquas nempe statuas tempore eorum, quas exhibebant, ideò haud scalptas fuisse; quia subinde retractabantur, et ex instauratione redintegrabantur: Stat tamen sententia, illas priscis temporibus, ob excellentem pulchritudinem suam, politissima arte perfectas extitisse. Nemo certè inficias ibit, prisca hominum aetate pulcherrimas plurimásque surrexisse statuas; siquidem Horatius Cocles et Cloelia Romae, imperante tunc Rege septimo, ac priusquam ibi coepisset Respublica, capita sua extulere: Livium Pliniúmque testes facio, qui satis et abundè de his scripserunt.

Homeri imago antiquissima.Ad Homerum autem, veramque ipsius imaginem quod attinet, dicant, queis libido est, artis huius tunc nullam, vel exiguam prorsus notitiam in usu fuisse; et post obitum eius, longo temporum progressu, effigiem illius ex ingenio fraudatorum fictam ac compositam effe: Sed ratione Plinii sententiam suam firmare sustinent, qui saepius erravit ac falsus fuit. Neminem, ut arbitror, latet, fixum esse illud, à quo in caetera probationes nostrae exeunt, picturam aequè ac statuariam iam diu ante Homeri tempora confectam quasi atque absolutam fuisse. Et quanquam fortunae inops, ceu plures Philosophi Philosophorum ac Poëtarum statuae.ac Poëtae celeberrimi, nullo aut perquam parvo aere censeretur; nihilo tamen minus eis pretiosae statuae ponebantur, et monetae cudebantur; quae hodienum in theatris rerum artificialium ex marmore, metallis, et gemmis inveniuntur: Imprimis autem Homeri statua, humanae formae similis, ex Graeco marmore, inter rariora Principis Justiniani (cuius profectò laus maior est, quàm ut manu mea attentari debeat) cimelia id ipsum satis testatur. Brevi ut me expediam verbo, viris illustribus et simulacra, et altaria, et templa Nummi Homerici.dicabantur. Aristoteles quoque nummorum Homericorum meminit; unde colligas licet, istos vel Alexandro antiquiores fuisse, quoniam huius magister Homerus fuerat.

Vultus ac habitus statuarum verus.Nec à vero abludit, veterrimas statuas non pro fingentium lubitu, decoris ergo, factas fuisse; sed eas potius, quasi ad vivum vultus ac habitus illustrium expressisse. Cum expugnata esset Corinthus, tria statuarum millia Romam devehebantur; ex quibus Romani multa didicere, quae Graecis accepta ferre debent: Illas enim, quae Corinthi factae erant, prae caeteris observarunt, ceu normam, et regulam, et praescriptionem artis huius constituentes. Quis est, inquam, qui dubitare debeat, ultrò id ipsum, queis pectus sapit, fatentibus, quod Lycurgi, Epaminondae, Themistoclis, Solonis, Aristidis, Platonis, Miltiadis, aliorúmque statuae, ipsis tunc florentibus, in nominis aeternaturi memoriam statutae fuerint; quarum varias, adhuc Romae, nec non in Anglia, Gallia, et Monachii admiramur. Vidi et ipse ac notavi plurima huiuscemodi signa, quae in clinodiis, gemmis, achate, christallo atque carniolis, potiores autem in nummis conspiciebantur. Hinc facilis coniectura est, nec vulgare rei huius indicium, praestantissimos tunc vixisse artifices, quoniam in tam pretiosis materiis artem atque industriam suam posteris exhibuerunt; ne labor ille inglorius esset.

Nummi ex statuis desumti, nec vice versa.Caeterum haud nos fallit opinio, quod nummi ex statuis nec statuae ex nummis fuerint expressae: Hac ipsa enim occasione, effigies simul ac statuae universis ac singulis innotescebant; datáque opera nummi signabantur, ut quivis unus imagines illustrium minore pretio sibi comparare posset. Oculis quoque ac manibus meis usurpavi Hectoris et Achillis numismata, quorum facies ex eorundem statuis procul dubio petita, exprimebantur.

Hanc ipsam igitur artem, regnante Alexandro, magna cepisse incrementa, velut omnibus suis numeris et partibus completam, opera loquuntur Gran maniera Greca.Romae celeberrima; quorum (gran maniera Greca) maiorem Graecorum formulam ut auxioanxio pede premanuspremamus, necesse est: Hanc intueamur, hanc ipsam sequamur! Quantum dignitatis, inquit Val. Maximus, à Rege Alexandro tributum arti existimamus, qui se pingi ab uno Apelle, et fingi à Lysippo tantummodò voluit. Qua re motus, nullam vel statuam, vel imaginem in hoc opere extare volui, quae non dextera artificis perfecta, Romae adhuc, inter praeclara Procerum cimelia servatur: Iudica de his Lector, fruere, ac imitare.

CAP. II.

Statuariae definitio: Imaginis vita et actiones: Eius vestes: Nec non barbae, cum capillis: Imago ex omni parte perfecta: Imaginum altitudo ac longinquitas audacior: Magnitudo insolita: Item divisio ac mensura simulacri: Oculi mensura optima.

Statuariae definitio.VT pertinentibus ad Statuariam principiis ordiamur, brevi hanc circumscribemus, et propriam eius vim definitione declarabimus: Statuaria ars est, quae nimiam resecando et auferendo materiam, informi ligno, lapidi, vel ossi, aut metallo expetitam formam ac speciem praebet. Imprimis verò id observatione dignum est, quod omnes figurae, et imagines, sive excisae, sive scalptae, sive flatae aut fusae fuerint, rotundum corpus necessariò requirant; ex quo dein artifex, singulari industria, partes membrorum producit atque perficit.

Imaginis vita et actiones.Praeterea is mente prius concipere debet, vel iudicium suum, vel exempla ac formulas aliorum secutus, quàm rem ipsam inchoet, aut praestet: Velut superbum ac turgidum, vel humilem, aut hilarem tristemve hominem; aut quicquid ipsi videbitur: Quoniam omnes ac singuli alios gestus, mores ac motus requirunt. Super haec, dum hae species in mente illius insident, affectus, et aetatem, et alias proprietates pensiculatiùs aestimare debet; ut imago, quasi primo intuitu, ipsa loquatur, quid sibi velit, et quid significet. Adhaec omnia consonare situ membra debent, ut pariter aequaliterque respondeant: Ne crura scilicet longiora sint, ne crassius caput, aut breviora brachia; sed distinctè membratímque tractanda sunt omnia, ut à capite usque ad calcem nihil desideretur. Si Senem finxeris, et brachia et crura, et manus et pedes, et reliqua membrorum series, incurvum, macilentum, labiis demissum, annis ac viribus defectissimum hominem; nec non musculos, nervos ac venas micantes, suo loco, decenter indicare opus est: Si iuvenilem vultum formare velis, figurae omnes rotundae, glabrae, tenerae ac gratae requiruntur. Verbo: cuncta simulacrorum membra ratione generis, aetatis ac naturae ut concordent inter se, necesse est, in singulis partibus: Et statuarius comprehendere animo id omne debet, quod facturus est; ut cunctas proprietates, et quae consequuntur, ritu viventium exprimat.

Vestitus imaginis.Vt simulacrum benè vestitum sit, modus tenendus erit in ipsa veste, ne valdè tenuis ac sicca (ut more artificum loquar) nec nimis aspera ac dura, ad instar lapidis videatur: Sed corpus ita plicis amicire studebit, ut nuditas eius interdum sub illis agnoscatur; nonnunquam et artificiosè tegatur; sine duritie tamen, quae membra imaginis deturpat. Haec quidem ad artem pictoriam attinent; quoniam verò prisca ac venerabilis Antiquitas rem vestiariam, in ipsis statuis ab artificibus observandam, velut intenso digito, ad oculum nobis ostendit; nec melius quicquam in exemplum legi potest: Ob ulteriorem artis illius explanationem antiquas Minervae, Florae, Cleopatrae, Sibyllae Cumanae, aliarumque statuas nobilissimas, ceu verae eruditionis magistras, adhibere sustinui.

Barbae cum capillis.De capillo simul ac barba nunc dicendum: Crines ingenio suo flexi, ingenti diligentia, in crispos cincinnos et gradus molliter sormari debent; quantum per scalpri lenitatem licet: Cum verò statuarii naturam arte sua perficere haud queant, hanc ipsam ornatui posthabendam autumo. Quodsi vestitae imagines manibus pedibúsque indigeant, membrorum dignitate opus suum artifex porrò cohonestabit.

Imago, ex omni parte perfecta.Super haec, quoniam simulacra undiqueversum, et quasi in orbem contuemur, in facie pariter ac in tergo aequalis proportio atque perfectio tenenda erit; ita ut circumspecta industria deprehendamus singula ritè disposita, quae concinnè sibi respondeant: Delineatio recta sit, actio ornata, rationis pariter ac iudicii certamen emicet; ne artifex laude ingenii sui destituatur. Quid multis? Elevatae, ceu vocant, atque depictae imagines mentem potius, quam manum postulant.

Imaginum altitudo et longinquitas audacior.Simulacra, in excelso et longinquo loco posita, quoniam singularis eorundem puritas haud observatur, more veterum, rudiore scalpro perfici queunt: Dummodo elegans membrorum forma, cumprimis autem manuum, pedum, plicarúmque in vestibus exprimatur; è quibus de artificis ingenio iudicium meritò fertur. Quamobrem statuae et marmoreae et aereae, eminus conspiciendae, audaci manu dolari, et animosiùs effici debent; ne tamen vel ex candore marmoris, vel aeris nigredine arti quidquam decedat: Quoniam locorum distantia eam adiuvat, atque commendat. Quae observatio in rotundis pariter ac planis veterum imaginibus, potissimum verò in arcubus triumphalibus, columnis pariter ac portis, Romae; nec non in hodiernis monumentis, certè in celeberrima S. Andreae imagine, quae in S. Petri aede emicat, et Quenoisium magistrum indicat, valdè conspicua est.

Imaginum magnitudo insolita.Super haec notamus, imaginem sive statuam in sublimiore loco ponendam, uno vel binis capitibus celsiorem laudari; quando scilicet inferius spatium minus est, quam ut suspicere illam queamus. Rationem eius desideras? est in proclivi: Quoniam illud simulacrum ob decurtatum inferiùs stantis ac suspicientis visum, ex oculis quasi elabitur; sed elongando ad rectam proportionem reducitur; ne scilicet pumilio vel homullus aliquis esse videatur. Cui verò modus hic displicuerit, is membra extenuet saltem, quae gracilitate sua idem efficient.

Divisio et mensura imaginis.Solent autem statuarii figuras suas capitum novem longitudine fabricari; ipsúmque simulacrum praecipuè in partes octo dividitur; ubi iugulum et collum una cum pedis altitudine novam quasi partem constituunt: Partes enim duas conficiunt pedes, totidem genua usque ad virilem sexum; corpus ipsum usque ad cordis scrobiculum dat tertiam; à mento usque ad frontem numeramus unam, unámque iugulum et nodosa pedis vertebra, ad soleam usque, praebebunt: Ubi brachia axillis affixa, usque ad flexuram brachii intuemur, utrobíque capitis unius; et brachia usque ad flexuram manus trium capitum mensuram implent. Quodsi autem homo aliquis brachia duo extendat, extensio ista longitudinem illius facilè aequabit. Super haec, quia proportio hominis diversa et inaequalis est, figurae aliquot variarum proportionum, ad mensurae simul ac sexus discrepantiam attinentium, hoc loco adduntur; quas ut plurimum in artificiosissimis celeberrimísque statuis Romae observavi, et earundem discrimina tum formae tum mensurae diligenter notavi.

Oculi mensura optima.Oculorum verò iudicium pro ipsa regula habeamus, necesse est: Licet enim simulacri mensura iusta sit, oculis tamen iudicantium displicuerit; certè despicietur. Quamobrem affirmare sustineo, quamvis mensurae beneficio figurae in ordinem ac proportionem redigantur; nihilo tamen minus oculo simul ac ratione opus esse: Quibus in consilium adhibitis, opus illud proportionem, gratiam, delineationem ac perfectionem accipiet; ut laudem ratione dignam mereatur. Hae ipsae figurae aliàs quidem rotundae appellantur, quia ex omni parte ac latere conspici queunt; ad instar hominis, quando obvertitur; à quo etiam illae peti ac perspici debent.

Certissiman igitur viam ingredietur artifex, si sequentes statuas, Laocoontis nimirum, et Antinoi, Fauni, Herculis, Apollinis, Veneris, trium Gratiarum, caeterásque circumspecta cura intueatur penitiùs, ac velut exemplar antiquae artis sedulò imitetur.

CAP. III. De STATVARIAE FORMIS, Modellen vulgò nuncupatis.

Formae ex cera, argilla, vel gypso: Cerae praeparatio: Cera colorata: Formae maiores ex argilla: Imagini conveniens labor: Errorum, à statuariis commissorum caussa: Statuarum politio.

Formae ex cera, argilla, vel gypso.SOlent statuarii, statuam è marmore scitè perfecturi, primò modulum, sive formam praeparare; quam oculis diligenter observant: Huius magnitudo dimidium brachii haud excedit. Fieri autem hanc scias è terra, vel argilla, cera, aut gypso; quoniam materiae istae acceptam imaginem sive figuram tenent. Deinde iuxta hanc formam, magnitudinem et altitudinem saxi, ad opus perficiendum data opera excisi, peraequa proportione metiuntur; negotium omne hoc modo instituitur:

Cerae praeparatio.Primò, ut ceram emolliant, cum sevo, terebintho, et atra pice eandem miscent; quò lenis, attrahens, ac nigra fiat: Dein manibus extensa et elaborata, atque in locum suum recondita, indurescit. Quodsi colores eius variare velis, pro pice farinam tegulariam, similémve tincturam rubram adhibe. Cera colorata.Id verò maximè notandum, colores prius terendos, et cum calente ac fluida cera miscendos esse: Ex qua monetas etiam et alias figuras fingere licebit. Colores pariter ac cera si terebinthi beneficio probè coagulentur, manuum calore in globulos facilè rediguntur; è quibus praeterea elegantes, teneras, subtiles, nec non crassas magnasque imagines formant, et sive minoribus lignis, aut ferreis etiam filamentis ita affigunt atque connectunt, ut singula membra flectere ac movere queant.

Formae maiores ex argilla.Haud aliter lutum vel argillam tractant, atque retractant; ex qua maiores modulos sive formas, ad instar saxi, effingunt; ceu magnitudo statuarum illas requirit, quae in marmor transferendae sunt. Ne verò terra, rimis atque fissuris dissiliat, neque ex argilla muti hominis structura rursus concidat, paleas et setas porcorum, vel equorum pilos immittunt; quorum mixtione argilla quasi colligatur atque constringitur. Postea linteo vel papyro figuras istas diligenter muniunt, et vinculis constringunt, superaddentes semper argillam, donec in maiore forma proportio minoris moduli nudè ac planè conspiciatur. Simulacro in tantum composito, amictus ei paratur è crassiore ac rudi linteo; vel tenui interdum, si operis subtilitas id requirat: Tunc lutum in aqua maceratur, et imago sensim sine sensu linteo incingitur; inque seriem Imagini congruens labor. plicarum ritè componitur, uti proportio illius postulat. Postea marmor experiuntur, quod ubi dolatum in quadrum fuerit, in ipsam imaginis staturam, plenámque huius magnitudinem probè dividitur; iuxta membrorum ordinem, quae (ceu pedes ac manus,) extenduntur longiùs: Illa dimensa atque descripta carbone sunt omnia. Postquam igitur dimensio saxi quadrati finita est, dolare quidem incipiunt; sed ita tamen, ut eadem mensura rursus iterúmque repetatur, sempérque à forma ad saxum oculus revertatur; ne quid ex illa pereat. Hic itaque circumspecta (quod dicitur) cura simulacrum cognoscere, operae pretium est; donec ad similitudinem figurae Errorum, à statuariis commissorum, caussa. propius accedat, atque conveniat. Qui verò temerè et inexploratè saxum à fronte et à tergo lacerant, idque imperitissimè deturpant; non habent postea, unde defectum suppleant: Nullus enim superest locus, quo eundem referre queant, ipsi, materia nimis detruncata, ludibrium artis suae facti. Haud rarò etiam fieri amat, ut particulis turpiter agglutinatis ingens opus de honestent.

Meliores verò statuarii, queis nimirum pectus sapit, primò marmor singulari quodam instrumento, quod Subbie vocant, aptè dimetiuntur, et quicquid asperum est, eodem amoliuntur; deinde alio corrotundant, postremò Politio statuarum subtiliore informant, nervos, venas, capillos, aliáque hominis lineamenta summo exprimentes artificio. Ad ultimum, si imaginem iratam vel mitem, trucem vel humanam, amantem, tristem aut hilarem, piam vel impiam effingere animus sit; teneris et acutis limis, aridáque pumice, aliísque commodioribus instrumentis affectus illos ita exprimunt, ac si frontibus saxorum essent inscripta.

CAP. IV. ET VLTIMVM, De PLANIS IMAGINI-BUS.

Simae imagines, Basso rilievo dictae: Primus collocandi modus: alter et tertius: Statuarum antiquarum usus: CoecusCaecus earundem explorator, Michaël Angelus: Auctoris studium officiúmque.

Planae imagines, Basso rilievo dictae.IMagines, à sculptoribus simul ac statuariis Basso rilievo dictas, maiores nostri ornatus gratia ingeniis suis excogitarunt, quibus murorum planitiem, imprimis verò arcus triumphales praeclarè honestarunt: Quoniam simulacra, non nisi rotundo ambitu conspicua, liberam ac patentem aream postulant, nec in muris commodè exhiberi queunt.

Primus collocandi modus.Statuaria haec, instar picturae, nobiliores personas primore loco censens, omnibus anteponit; quas reliquae, recto iudicio permixtae, velut ex ordine subsequuntur.

Caeterum ut hominis visus parum fallatur, posteriores figuras longè humiliores exhibent, planis quasi capitibus; itémque aedes ac regiones, quae eminus velut ex oculis nostris elapsae, et visum nostrum effugientes, sensim decrescunt. Hanc autem veteres egregiè observarunt, dum fugitivas (liceat sic appellare) figuras tanta ingeniorum solertia expresserunt, ut praeter exiguam pedum fugientium particulam, oculis assequi nil liceret: Cum alii contra, hac ipsa tempestate, longè audaciores facti, tenuiores personas mediocriter elevatas, digniores verò in ipsa planitie constituerint. Hinc naturalis illa et necessaria rerum aequè ac personarum consequentia efficit, istas in fuga se convertentes pedes pedibus reliquarum iunxisse; quod insanum artis vitium est, et ingens iudicii error: Cuiusmodi plures etiam Romae, ad S. Johannis, et alibi locorum videri adhuc queunt.

Alter collocandi modus.Modus alter mediae, ceu vocant, elevationis priore humilior est, et plana veluti via perficitur, ad exhibenda conclavia, diaetas, regiones, alia: Quod artificium in S. Laurentii templo, Florentiae, aliisque similibus Donati operibus, apparet: qui summo iudicio omnem humanam artem pariter ac fidem superasse creditur.

Tertius collocandi modus.Tertius modus ad positum delineationémque figurarum attinet, valdè quidem depressus, sed singulari iudicio, nec vulgari gratia usus: Siquidem omne coactum naturae pariter ac arti inimicum, cum summo dedecore coniunctum est; quod vitio verti solet. In hac arte Donatus longè caeteris excelluit, multáque huiuscemodi vasa Aretina, nec non aereae monetae, diu servabantur. Postremò mallei beneficio necessariae figurae elici et iuvari facilè queunt.

Statuarum antiquarum usus.Vlteriorem explanationem, magísque perspicuam eorum, quae à nobis hactenus dicta sunt, illustrationem desiderantibus, ita ut quasi ad oculum varia demonstrentur corpora, horúmque proprietates, sexus, modi, status, aetates, membrorum ac musculorum forma, undique apta atque perfecta, omnibúsque suis numeris et partibus expleta considerentur, id insuper consilii damus, ut penitiùs Romae intueantur antiquissimas ex albo marmore statuas; potissimè autem in horto Pontificis, Belvedere dicto, aliísque amoenitatum maeandris; ubi diutiùs, quam pueri in schola, sudamus; et semper discimus, quod nescimus: Experientia edoctus testis ego sum, qui se non opinari, sed scire; non audivisse, sed vidisse; non interfuisse sed egisse, dicit. Idem egére olim ante me, quibus ars curae cordíque fuit: Omnibus his rebus Mich. Angelus, coecuscaecus illarum explorator. antecellens Michaël Angelus licet oculis, ob gravem senectam, captus, nec ad labores idoneus, tamen in deliciis animi atque delectamentis habuit, ut ad figuras illas saepè deduceretur: Quid factum in tempore, et loco? Blanda manu palpavit eas, ob eximiam, quam benè noverat, perfectionem, à summo usque ad imum, vice pari in orbem circumactus, brachiis praeterea complexus, osculatusque. Pari etiam amore Raphaël illas uberrimè prosecutus est. O felices igitur, ac fortunatos terrarum istarum incolas, qui praeclara haec verae antiquitatis studia quotidiè oculis suis usurpant! Homines contra longinqui et alienigenae, inopia earundem pressi, quod admirentur, non habent: Quorum infelicitas meritò deploranda est, quia omnis occasio ac facultas ipsos destituit.

Autoris studium, officiúmqueQuapropter ut absentibus simul inservirem, et desiderio ipsorum apparerem; statuas ea repraesentare diligentia sustinui, qua nec rariores noveram melioresve ab aliis inveniri, vel ab optimis quoque artificibus dari posse, haud ignorabam. Sed de Statuaria satis est, affatim prorsus: Nae tu propediem, Lector, ubi Sculpturae veteris Admiranda haec videris, istius obsaturabere!

VIRTVS AVGVSTI.

I. de Sandrart del:

Rich. Collin Calcogr. Reg. sculp. Bruxellae. 1680.

VIRTVS AVGVSTI.

ANtiquissimarum statuarum dum prima inchoamus initia, ab hac ipsa ordimur, quae VIRTVS AVGVSTI communiter appellata, marmoream formam ac duritiem habet. Neque appellatio mira est; quid enim frequentius in nummis, quàm SECVRITAS, FELICITAS, PIETAS, LIBERALITAS, TRANQVILLITAS, AEQVITAS, AETERNITAS, MVNIFICENTIA, CONCORDIA, VICTORIA, ABVNDANTIA, PROVIDENTIA, PRVDENTIA, LAETITIA, FORTVNA, SPES, SALVS, RELIGIO AVGVSTI? Simulacrum verò Virtutis militaris Romanorum Principum fortitudinem (et ipsius Imperii simul Maiestatem) designat; hastam tenens et parazonium, galeam saepè et scutum, ut spolia hostilia, pede premens. Iuvenis robustus et lacertosus, egregiè armatus: Quia Romani primam in Virtute bellica gloriam ponebant; inde hoc simulacro Principes cohonestabantur. Erat autem parazonium brevis gladius, zonae alligari solitus; et caesim, quàm punctim magis feriens, qualem etiamnum Helvetii usurpant. Altera mamillarum, ritu Amazonum, à pectore denudata atque detecta est: In galea gryphus, sive sphinx sessitat, et requiescit: Ardet apex capiti, et, quod praeterea dixit Maro, olorinae surgunt de vertice pennae. Ad ipsos verò pictores quod attinet, subuculam albam, pallium purpureum exprimunt. Rex ferarum, Leo, hiante rictu, magnanimitatem pariter ac tutelam denotat: Imaguncula globo terrestri insistens, lauream sinistra et cornucopiae dextra continens, Victoriam declarat: Postremò dimidiata veteris Philosophi figura ipsos Sapientes in memoriam nobis revocat. Quid multa? Gloriam potentiae et felicitatis suae in Virtutem bellicam Romani derivasse videntur: Ita VIRTVS AVGVSTI in Capitolio, post L. Veri obitum, M. Aurelio Imperii insignia tradidit: In nummo Tetrici, Tyranni, Virtus mascula, seu militaris, cum eadem inscriptione, insidens thoraci, dextra lauri ramum praefert, sinistra hastam. Haud aliter VIRTVS HERCVLIS, clavae innixi; item VIRTVS ILLYRICI TR. navim bellicam, velut in anchoris consistentem, transilientis, è nummis quoque apparet. In quibus omnibus virtutis merito, nec fortunae indulgentia provectis, illud Horatii locum habuisse potest:

Virtus repulsae nescia sordidae, intaminatis fulget honoribus; nec sumit, aut ponit secureis arbitrio popularis aurae.

IVPITER OLYMPIVS;

I. Iac. de Sandrart delin. Romae 1679.

Rich. Collin Calcogr. Reg. sculps. Bruxellae 1680.

JVPITER OLYMPIVS.

NOvissimè haec Jovis statua, è terrae cavernis Romae effossa, inveniebatur, optima Graecorum arte scalpta è marmore: Quam postea in Equitis Verospii palatio erectam quivis unus pro JoveJove agnovit Olympio; quo nec perfectiorem, nec integrum magis Urbs habet. Illum sic dictum fuisse tradiderunt, quòd ab Olympo magistro sit eruditus; nam Dionysum aiunt post devictos Titanas ac Saturnum et Rheam, cùm ex his natus esset Jupiter, eum, cum Dionysus in Aegyptum militaret, Regem regionis instituisse: Sed cum esset valdè iuvenis, illius magistrum ac tutorem instituit Olympum, virum et rerum astronomicarum peritum, et prudentia clarum; à quo Jupiter fuit eruditus, et Olympius appellatus. Sic autem scriptum est ab iis, qui res Aegyptias conscripsere. Et quoniam non unus, sed plures Joves fuerunt, idcircò varia loca, in quibus nati sint, maximè verò montes referuntur: Qui igitur Cretensem Jovem crediderunt, ab Ida monte Idaeum appellarunt; ut Virgilius: Idaeumque Jovem, Phrygiámque ex ordine matrem. At qui in Arcadia, Olympium dixerunt; quia Lycaeus, Arcadiae mons dictus est Olympus, ut ait Pausanias in Arcadicis; cuius vertex Sacrum iugum vocatum est, quod ibi Jovem vulgò fuisse educatum ferunt. Haud aliter Olympus Triphylius, mons excelsus Diis dicatus erat, in Panchaea insula Oceani, iuxta Arabiam felicem, ut Diodoro Siculo videtur; quem etiam CoeliCaeli sedem nominarunt. Hoc nimirum modo Olympum pro ipso accipiunt coelocaelo, quia Olympi montis, in ea parte Thessaliae, quae in Macedoniam vergit, editissimi vertex usque adeò attollitur, ut nubes penetrare, coelumquecaelumque ipsum attingere crederetur. Ceu fermè Ebraeis Horeb dicitur mons Dei, hoc est, ingens, et supra alios eminens; et Deus Carmelus, istud idolum, quod, teste Suetonio, in monte Carmelo, aedem suam habebat: Fueritne Alagabal, quasi dicas, Deus montis, Syrorum vel Phoenicum lingua, peculiaris eorum Gabalitarum Deus; quorum in sacris literis habetur mentio, Scaliger ex Herodiano et Dione explicat. Apud Sinenses hodiéque in provincia Fokien, iuxta civitatem Tunchuen, mons, in idolum Fe efformatus, admirationem superat; cuius oculi, aures, nares ac os, ad duo et plura nostratia conspiciuntur milliaria. Denique Lapporum Deus, Storjunkare, inter rupes, et sacra montium honorabatur.

HERCVLES HYDRAMVINCE

I. I. de Sandrart del. Romae 1679.

Richard Collin Calcogr. Reg. sculps. Brux.

HERCVLES HYDRAMVINCENS.

HOnesti victoria certaminis penes Herculem semper fuit, cuius marmorea statua, Romae nuper eruta, et in Equitis Verospii palatio erecta, altero pede restituto, monstroque crebris locis refecto, conspicitur. Cùm enim in Lerna, Argivi Mycenaeíque agri lacu, hydra insignis esse diceretur, et magnoperè formidabilis, quae in palude lacui proxima versabatur, plura capita habens; iubebatur Hercules ab Eurystheo illam interficere. Versabatur plerunqueplerumque, et educata fuerat sub platano quadam ibi amplissima, ad fontem Amymones; apud quem fuit etiam caesa. Dicunt hanc hydram plura habuisse capita, siquidem Naucrates Erythraeus septem, at Zenodotus Ephesius novem, Heraclides Ponticus quinquaginta illa fuisse; quae, quoties unum eorum caedebatur, priorum numerus duplicabatur continuò, nisi quis concisum reliquum colli thyrsum igni statim combussisset: Id cùm cognovisset Hercules, nulli diligentiae aut labori pepercit in illa opprimenda. Asserunt, eius hydrae venenum fuisse acutissimum; quippe cùm sagitta illo veneno tincta Chironem propè subitò interemerit, vel Polemorem Centaurum, ut quidam maluerunt. Hunc aiunt, vi doloris impulsum, ad fluvium, è Lapitho monte Arcadiae defluentem, accurrisse, ut ibi vulnus lavaret; unde postea teter odor dicitur flumini ex loto vulnere diu permansisse. Fuit enim hydra illa maleficum omninò, et pestiferum hominibus animal; quippe quae campestria omnia impetu facto devastaret, et in pecora agrosque vicinos crudelissimè saeviret. Fabulantur, Jolai opera aurigae usum fuisse Herculem; nam in curru eò accesserat, cùm ingens cancer hydrae opem tulisset, quem Hercules conculcavit: Siquidem ex accensa sylvasilva propinqua accensos torres Jolaus ad Herculem attulit. Verùm crediderunt, hunc laborem, quia adiutus fuisset Hercules ab Jolao, non fuisse inter duodecim ab Eurystheo receptum. Hactenus Natalis. Virgilius hydram, in Lerna palude confectam, inter reliquos Herculis labores, hunc in modum, sexto Aeneidos, descripsit:

Nec verò Alcides tantum telluris obivit, fixerit aeripedam cervam licet, aut Erymanthi placarit nemora, et Lernam tremefecerit arcu.

LAOCOON.

Sandrart de:

I I Thourneyser. sculp:

LAOCOON.

COmmonstravimus modò, et digitum quasi ad Jovem intendimus; quem congruenter sacerdos excipit: Nunc enim Laocoon solus, seorsim positus, ad artem penitiùs inspiciendam, meliùsque cognoscendam, spectaculo est; cuius accurata, et rursus iterumque repetita contemplatione crescit studium, et per singulas partes firmatur iudicium. Ideò mihi non satisfacere existimavi, nisi ex illa parte, quae omnium elegantissima ac perfectissima erat, sacerdotem istum delinearem; singula membra, principales musculos, emicantes affectus, debilitantes angustias, et senectum corpus rectè atque condecenter exprimerem. Hodiè verò is in amoenissimo PontiFicis horto, Belveder dicto, conspicitur; in palatio Titi quondam positus, deinde in loco, Sette sale appellato, repertus; quem Egesander, Polydorus, et Athenodorus, ex integro marmore, planè perfecerunt. De historia eiusdem ex Servio monemus, quod post adventum Graecorum sacerdos Neptuni lapidibus occisus est; quia sacrificiis eorum non vetavit adventum: Pòst abscedentibus Graecis, cùm vellent sacrificare Neptuno, Laocoon, Apollinis sacrificulus et vates, sorte ductus est: Ut solet fieri, cùm deest sacerdos certus. Hic verò piaculum commiserat ante simulacrum numinis, cum Antiopa sua uxore coëundo: Et ob hoc, immissis draconibus, cum suis filiis interemtus est. Historia quidem hoc habet; sed poëta interpretatur ad Troianorum excusationem, qui hoc ignorantes decepti sunt. Rem ipsam obscuriùs indicavit his versibus:

Laocoon ductus Neptuno fortè sacerdos, sollemneis taurum ingentem mactabat ad aras. Ecce autem gemini à Tenedo tranquilla per alta (horresco referens) immensis orbibus angues incumbunt pelago, pariterque ad littora tendunt.

Et post paullò:

Tum verò tremefacta novus per pectora cunctis insinuat pavor; et scelus expendisse merentem Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur laeserit, et tergo sceleratam intorserit hastam.

ANTINOUS,

I. D. Sandrart del:

cum Privil. S. C. M.

R. Collin sculps: Antverp.

ANTINOVS.

E regione Laocoontis, in ipso muri fornice, nuda Antinoi statua conspicitur, cui alterum deest brachium; alterum verò ab humero dependens, in fascia recumbit, et requiescit. Ante hos annos centum, in monte Esquilino, ad S. Martinum A. 1560. reperta fuit, ad cuius exemplum similia hinc inde, per urbem Romam, capita adhuc inveniuntur. Solitam hominis staturam candidum illud marmor excedit, formosum ac nudum ostentans adolescentem. Species illius eximia est, ars lucis et umbrae prorsus admiranda; et si reflexionem ad lucernam Solis observemus, eò magis elucescet rotunditas, quae ipsam explet perfectionem. Spartianus, in Hadriano Caesare, rem turpem, et ne nominandam quidem, (notante Casaubono) honestè reticet; aliis nempe asserentibus, eum fuisse delicias Hadriani, quod et forma eius ostentat, et Hadriani nimia voluptas; hoc est, παιδομανία. Est autem firmissimum argumentum à forma Antinoi, quam didicerat Spartianus ex illius statuis, et veteribus nummis. Pausanias quoque in Arcadicis scribit, se, cùm vivum non vidisset, mortui statuas et tabulas multas esse intuitum, Bacchi vultum referentes. Extat in nummis (qualem aereum, è Thuani cimeliis depromtum, Casaubonus dedit) expressa illius ephebi imago; quam nemo vetustatis paullò callentior aspiciet, quin vultum habitúmque catamiti statim agnoscat. Et Graeci quidem profusis adulationibus Hadriani luctum, cùm is Antinoum suum (quem per Nilum navigando perdidit) Alexandriae muliebriter defleret, minuere conati, istum non solùm inter heroas et minorum gentium deos retulerunt; sed et stationem in coeliscaelis certam eidem assignarunt, novum sidus inter coelestescaelestis imagines commenti: Quidam in orbe Lunae cum Endymione collocarunt, oracula per eum dari asserentes: Nec sacerdotio suo caruit. Denique Antinoopolis, in Thebaide, apud Aegyptios, de huius nomine, iussu Hadriani, appellata, et tantùm instaurata fuit.

FAUNUS.

Sandrart delin.

Cum Privilegio S. C. M.

Richard: Collin sculpsit

FAVNVS.

HIlaris ac iucundus is est, pellem caprinam ex humero pendentem iactans; quae pomis et uvis repleta est: Sinistra manu uvam elevat, atque extollit; ad hanc panthera oculos suos retorquet, et aspectum in fruges refert, quas vehementer desiderat, cum quodam appetitu. Huius, ceu vocant, actionis beneficio insigne ac ludibundum corpus eiusdem praeclarè ostenditur; quanquam maiori specie, et rustico magis modo. Tota haec imago candida atque marmorea, adfabrè facta est, antiqui cuiusdam artificis signum certissimum. Extat Romae, in palatio Medicéo, quod statuariae scholam, omnísque antiquitatis theatrum haud immeritò dixeris. Videntur mihi poëtae (inquit Natalis Comes) quamvis nihil certum affirmare possum, Faunos animalia putasse, cùm tanquam equos cornipedes illos Ovidius appellaverit ita, in secundo Fastorum:

Cornipedi Fauno caesa de more capella.

Tribuerunt illis cornua, et coronabant pineis ramis; quod illa arbor grata sibi esse putaretur, ut testatur idem in Oenone:

Cornigerúmque caput pinu praecinctus acuta Faunus in immensis, qua tumet Ida, iugis.

Existimabantur à nonnullis esse daemones, qui attonitos redderent omnes obvios. Neque ab antiquis scriptoribus Graecis Fauni celebrati sunt, quia Faunus, Pici Latinorum Regis filius, tantùm in Italia regnavit. Hic quoniam multa ad Deorum religionem instituit, multáque ad agriculturam excogitavit, inter Deos relatus fuit agrestium: At quoniam non nisi per formidandas figuras, Deorum metu, multitudo imperitorum teneri poterat, idcircò et cornua, et cornei pedes, et terror ille Faunis additus fuit. Hi igitur sive fuerunt animalia, sive daemones crediti, omninò pro Diis ab agrestibus hominibus colebantur, teste Virgilio, in primo Georg:

Et vos agrestum praesentia numina Fauni.

ALEXANDER M.

Sandrart delineauit:

Richard Collin sculpsit Antverpiae.

ALEXANDER M.VNA CVMBVCEPHALO.

ARmeniae Rex Tyridates statuas duas stupendae magnitudinis, ex albo marmore, Romam secum attulit; quae singulae Alexandrum M. unà cum Bucephalo, seorsim exprimunt. Alteram Praxiteles, alteram Phidias, velut aemuli atque imitatores artis suae, è saxo scalpentes, posteritatis arbitrio permiserunt. Quoniam verò utraque illius figura in tam exiguo chartae spatio haud aliter ante oculos exponi poterat, quàm si membratim imminuerentur; congruum magis atque conveniens fore arbitrati sumus, si unam tantùm sisteremus, quae omnem mensuram, formámque integram nos docet. Ambae conspiciuntur in monte Quirinali, qui etiam Mons Caballi inde cognominari solet. Inscriptio, ad pedes earundem, haec est:

HEVS TV, QVI PRAETERIS, MORARE PAV- LVM, AC INSPICE: IN QVIRINALI HI SVNT EQVI MARMO- REI, MVTILI ATQVE GRANDES. ARTE VICTA NATVRA PARENS SPIRI- TVM CVR ERIPVIT? QVOD PRAXITELES ET PHIDIAS EFFINXE- RE, ISTOS AEMVLANTVR. SAT DIXI. ABI, VALE, SALVE, MISCE, BIBE, DA MIHI. ROMAE cIɔ Iɔ XLVI.

Fuit autem Bucephalus, Alexandri M. equus, à latitudine frontis sic dictus, vel ab aspectu torvo, vel ab insigni taurini capitis armo impressi; quo Alexander in certaminibus utebatur. Bucephalia, urbs Indiae dicta, quam Alexander condidit, dixitque ex nomine sui equi Bucephali, eo ipso in loco sepulti, Strabone ac Plinio auctoribus.

GLADIATOR

Sandrart del

Waldreich sc

GLADIATOR.

PUgnarunt Gladiatores Saturnalibus, ait Lipsius, et Saturno placando propitiandóque; qui non inter superos, sed inferos Deos erat. Hinc Romani, quia gladiatorum sanguine placari manes credebant, eáque prima ludicri caussa; hoc spectaculum dedicarunt crudo et sanguineo Deo, cuius triste ingenium. Ortus verò mos à Campanis, quibus sollemne fuit, in laetiore convivio paria aliquot gladiatorum exhibere ad pugnam: A quibus avidè hauserunt Romani. Caeterum inter omnia spectacula celeberrimum fuisse istud gladiatorum, Cicero affirmat, oratione pro Sestio: Equidem existimo, ait, nullum tempus esse frequentioris populi, quàm illud gladiatorium; neque concionis ullius, neque verò ullorum comitiorum. Praeter funus verò et religionem, etiam voluptatis caussa dati sunt gladiatores, à plerísque Magistratibus, Sacerdotibus, Imperatoribúsque: Dederunt enim Aediles, Praetores, Quaestores, Consules, Aerarii: Nec Romae solùm, sed in provinciis quoque. Posteà promiscuè privati, vario praetextu. Fuere bustuarii, Caesariani, catervarii, coacti, cubicularii, fiscales, obsequentes, ordinarii, postulatitii, consummati, alii. Ad conditionem quod attinet, è servis plerunqueplerumque legebantur, aut captivis: sed paullatim etiam liberi et ingenui, nulla quidem aliunde vi, sed pretio inducebantur, vel mala libidine pugnandi: Corruentibus tandem moribus eò ventum est, ut primae nobilitatis viri operas arenae locarent. De caetero illa gladiatoris statua, velut inter ignes Luna minores, in Principis Justiniani palatio, ob candidum marmor, elucet atque emicat; recta hominis statura, musculis ac membris benè inter se ordinatis. Prisci hoc esse artificis opus, testantur Herculeum robur, cordatus corporis positus, audax ac proterva actio, et cassis, et ensis, et omnia.

PAETUS e ARIA

I. D. Sandrart del:

R. Collin scul. Antv:

ARRIA ET PAETVS.

IN Cardinalis Ludovisii palatio, et viridario, inter plurima verae antiquitatis monumenta, Paetus et Arria coniux eius, velut ἀυτόχειρες, mirationem faciunt. Historiam ipsam eorundem accipe: Arria, uxor Caecinnae Paeti, qui Camillo Scriboniano contra Claudium, in Illyrico, legatus adhaesit, mulier mirae fortitudinis et constantiae, damnato marito prior se gladio confodit; eundémque dein eximens, viro tradidit, suo eum exemplo adhortans, ut fortiter moreretur. De hac ita Plinius, in tertio epistolarum: Praeclarum quidem illud eiusdem, ferrum stringere, perfodere pectus, extrahere pugionem, porrigere marito, addere vocem immortalem ac paenè divinam, PAETE, NON DOLET! sed tamen ista facienti dicentique gloria et aeternitas ante oculos erant. Praeterea cùm Paetus, occiso Scriboniano, Romam traheretur, et esset ascensurus navem; Arria milites orabat, ut simul imponeretur: Non impetravit, conduxit piscatoriam naviculam; ingénsque navigium minimo secuta est. Haec ipsa igitur cùm maritum morti destinatum intueretur, eum meticulosum confirmavit, ense primùm se confodiens; deinde illi tradens his propemodum verbis: I, feri te; non dolet vulnus, quod ego feci; sed quod tu facies! Haec est illa vox immortalis. Statua marmorea basi suae affixa, humanam excedit speciem: Conspicua quoque actio est fortia facientis, an patientis? sinistra fidem coniugalem Arriae suae tradit, dextra gladium in pectus adigit, licet averso vultu. Omnia inter se congruunt: Proportio, et affectus, et elegans nudorum corporum forma, vultus intrepidi, et vestes accuratae. Ea re motus statuam hanc exhibere plus simplici vice constitui; ceu ex sequentibus patescet.

PASQUINUS

Io non son (come paio) un Babbuino stroppiato, senza piedi, et senza mani, Ne men con glialtri membri sconci et strani, La simmia son di Niccolo Zoppino.

Ma son quel Famosissimo Pasquino ché tremar faccio i signor piu soprani, et stupir forastieri, et Paesani Quando compongo in volgare, o in latino.

Non dir mai verse voi viuer in Corte

Roma oggnio Pazzo Domma

Pasquinus eram nunc Lapis, Forsan Apis: quia pungo. Dii tibi culeum: si spernis aculeum. Etiam mellibus ungo: veritas dat favos. Et felle purgo: si sapis. Audi Lapidem: magis lepidum, quàm lividum. Fruere salibqus insulse! ut bene sapias. Calcibus calceos olim aptavi: nunc rectos pedibus gressûs inculco, Abi in lapidicina: si spernis lapidicinium

Lapis loquitur: forsan Lapides increpat Roma olim, quot homines, tot Statua: hodie tot lapides, quot homines. Nisi tu faceres, qua laquor: mutus ego Lapis essem. Lapis latrat: canis est: forsan funes videt. Video te, et rideo: Odia non audio. Forsan tu alapas Lapidi non laesurus laederis: impinges, non punges. Ego neminem laedo, nisi malos accede si bonus es. Audi me loquentem, et vitam corrige: ne vitia tua omnes loquantur. Si me conteris: in plures Lapis lapides abibit: Etiam Lapilli loquentur.

PASQVINVS.

AD angulum palatii Vrsiniani statua surgit marmorea, quae iam dudum Pasquini nomine appellata, atque omnium sermone celebrata est. Habetur aliàs pro imagine Pugilis cuiusdam, vel ipsius Martis potius, aut alius fortè militis: Speciem enim luctantis refert, cui fragmentum marmoreum, instar humani trunci, subiacet: quasi cum eo conflictari, et pro vita dimicare vellet. Nonnulli statuam hanc Alexandri M. Macedoniae Regis fuisse autumant, qui iracundiae parens, et facti suppoenitens, Clytum à se interfectum, brachio complectitur: Quam coniecturam galea et actio firmant, quae quasi sermo corporis est. Sed unde haec appellatio? quae ratio nominis istius? Ipsis hodiéque Romanis fidem habeamus, necesse est, constanter id affirmantibus, sutorem quendam veteramentarium palatii illius parietem tetigisse, cui nomen erat Pasquino; In sutrina verò, eius otio diffluentes nugigeruli, lepidi sycophantae quotidiè haerebant; quos satyrico sale tàm egregiè perfricabat, ut nomen Pasquini pervulgatum in facetis dicteriis sermone omnium versaretur: Hoc postea defuncto famosi clàm libelli, et malitiosae calumniae, è regione illius statuae, in medio urbis (ut omnibus pateret) sitae, affigebantur. Tempus desideranti, certius indicari nequit, quàm ante secula duo illam coepisse; cum Franciscus Vrsinus palatium suum exstrueret. Mirum sanè est, neminem usque adhuc publici vexillum istud dedecoris deturbare ausum: Quanquam (si fabula vera est) nonnemo è primoribus ludibrium hoc in Tiberim deiiceredeicere animo praesumserit. Sed familiaris quispiam à proposito eundem his verbis deterruit: Cave sis, inquam, ne Pasquinus plura deinceps sub aquis, quàm in terris, de primoribus eloquatur! Quo plus enim suber immergitur, eò magis ascendit et enatat.

HERCULES,

I. D. Sandrart delin:

P. Kilian sc.

HERCVLES.

HErcules, Jovis et Alcmenae filius, ob fortitudinem et gloriam inter Deos relatus. Varro XLIII. Hercules nominat, omnes tamen, qui robore praestiterunt, hoc nomine ab Hercule, Alcmenae filio, appellatos fuisse affirmat. Hunc autem maximè nobilitavit implacabile Junonis odium, quae, quòd ex pellice natus esset, perdere illum cupiens, novis semper monstris obiecit: quae res expectationem eius maximè fefellit. Ille enim semper victoriam referens, immortale sibi decus peperit; adeò ut illa prius in iubendo, quàm hic laborando defatigaretur. Quo factum est, ut multi fuerint Hercules, qui variis temporibus floruerunt, omnes heroica virtute, rerúmque gestarum magnitudine insignes, tamen huic uni reliquorum omnium labores tribuuntur; quos infinitos fuisse alii crediderunt, ut testatur Euripides, in Hercule insano. De insigni corporis proceritate Heraclides Ponticus scripsit, quatuorquattuor cubitorum et unius pedis longitudinis fuisse. Tres praeterea dentium ordines habuisse, igneúmque splendorem ex oculis effudisse, ex aliis Tzetzes memorat. Caeterum aiunt Herculem clavam, quam ex oleastro ad Saronidem paludem exciderat, absolutis laboribus Mercurio, cognomento Polygio, apud Troezenios dicasse, ut ait Pausanias in rebus Corinthiacis. Hanc ipsam denique dicunt repullulasse, actísque radicibus insignem arborem factam fuisse; quod fortè posset non mirabile videri, cùm dicat Virgilius, oleas vel siccas pullulare, in secundo Georgicorum:

Quin et caudicibus sectis (mirabile dictu) truditur è sicco radix oleagina ligno.

Statua Herculis longè pulcherrima, eáque marmorea, in Principis Justiniani palatio, humani corporis magnitudinem excedit, membris fortissimis: Dextra clavam, sinistra pellem occisi leonis, instar opimi spolii tenet; quo summa arte perfecto opere eximius artifex meritò laetabatur.

HERCULES.

QVIES;

Sandrart delineauit

R. Collin sculps. Antverpiae.

HERCVLES, A LABORE QVIESCENS.

HErcules ille, à Geryonis (tricorporis Hispaniae Regis) potiùs, quàm alterius labore quiescens, humanam speciem bis aequans, et solidae basi affixus, in aula palatii Farnesiani (quae Picturae simul ac Sculpturae publica quasi schola est) reperitur; Graeci artificis opus, giganteo robore, et pulcherrimo corporis decore, prae reliquis valdè conspicuum; quae unquam Herculi imagines positae fuerunt. Consecratum illud Pantheo perhibetur, ubi inter caeteros Deos Numen firmitudinis colebatur. Quid autem Hercule laboriosius? quid magis operosum, magis industrium dici aut fingi potest? In cunabulis adhuc iacens, geminos angues elisit; adultus hydram, capitibus pullulantem, in Lerna oppressit; cervam aëripedem, in Maenalo monte, interfecit; in Nemaea sylvasilva iugulavit leonem; hospitum carnibus equos pascentem devicit Diomedem; terribilem aprum, in Erymantho monte cepit, vivúmque ad Eurystheum attulit; Stymphalides aves sagittis interfecit, et fugavit; taurum, in insula Creta, domuit; Acheloum superavit, Busiridem occidit, Anteum gigantem suffocavit; Calpen et Abylam, montes coniunctos, divisit; aurea mala, ex Hesperidum hortis, sustulit; coelumcaelum, iam fesso Atlante, humeris tulit; Cacum et Lacinum, latrones, sustulit; Albionem et Bergionem, iter ipsius impedientes, lapidum imbre perdidit; Tyrrhenum, Boeotiis bellum inferentem, profligavit; Centauros domuit, Augiae stabulum repurgavit; Hesionem, Laomedontis filiam, à ceto liberavit; insulam Côn diripuit, Amazones debellavit, Cerberum ad superos traxit, Alcestim ab inferis ad virum reduxit, Lycum adulterum interemit; Aquilam, Promethei iecur in Caucaso exedentem, sagitta traiecit; Cygnum, Martis filium, certamine obruit; occidit Theodamantem, Pylum diripuit; Zeten et Calain, alatos Boreae filios, trucidavit; Zonam torridam incolumis pertransiit; Syrtes etiam pedes superavit; columnas, in Occidente, erexit; Oechaliam urbem delevit, et Jolen, Euryti Regis filiam, vi obtinuit: Hoc fuit negotium Herculis, hoc otium; hic labor, haec quies!

APOLLO.

I. D. Sandrart del.

Cum Privilegio S. C. M.

R. Collin scul. Antverp.

APOLLO.

NUdum constituerunt Apollinem, si pharetram, et vestem ex humero pendentem excipias. Videtur is emisisse sagitam, et arcum tentasse, dextera trunco innixus, qui serpente circumvolvitur. Hoc ipso sapientia, apud veteres occultata, Apollinem pariter ac Solem inter se concordantes haud obscurè subindicavit: Siquidem Sol radiis suis, ceu venenatis telis, in terram vibratis, pestem ac mortes excitat atque inflammat. Hinc origo fabulae de Pythone, mirae magnitudinis serpente, quem Apollo sagittis suis confecisse fertur: Is enim post diluvium è terra natus, et à putredine, seu putrefactione Python dictus, immensam exhalationis vim significat; quae extitit post inundationem, donec à Sole consumeretur. Cuius rei memoria ne ullo temporum lapsu obliteraretur, sacra certamina maiores instituerunt, quae à nomine serpentis Pythia appellabantur. Caeterum multis de hac imagine persuasum est, quod in templo Delphico ex ancipiti oraculo responsa dederit, in Christi Servatoris nativitate prorsus obmutescens: Quam dein Augustus Imp. frustrà consulens, Romam transferri iussit. Artificium illius statuae magni aestimatur, velut inter Hermaphroditos perfectissima; imprimis ob discretam utriúsque sexus mixturam: Oculi, supercilia, frons, vultus denique totus hîc in amorem contuentes impellit. Qua re mota Graeca mulier, ventrem tunc ferens, cum cura eandem statuam, in horto Belveder, diutulè speculata est; novissimo partu utrumque sexum edidit, non sine miro et eleganti per integrum corpus discrimine: Qui partus cum adolevisset, libidini suae indulgens, et seipsum iniens, ex se filiam quoque peperit, nomine Rosannam. Mater haec vulgò vocabatur Signora Francesca Greca, longè ante alias specie ac pulchritudine insignis. Haec ipsa autem historiola à veritate haud deflectit, Romae omnibus notissima; ipse enim biformatam saepiùs matrem, per fenestras cum Rosanna sua prospicientem, interdum et in publicis viis obambulantem oculis meis usurpavi. Ad ultimum picturas earundem testor quàm plurimas, Romae vario ritu tàm egregia arte perfectas, ut vivae istarum formae viderentur.

SILENUS.

Sandrart delin.

R. Collin sculp.

SILENVS.

MUlti fuerunt Sileni, ait Natalis; sed unus praecipuè inter illos caeteris antiquior memoratur, quem Catullus in Nysa, Indiae civitate, natum esse memorat: Ferunt praeterea, Silenum Bacchum educasse, ut testatur Orpheus in hymno. Hunc scribit Lucianus, in concilio Deorum, senem fuisse, et calvum, et simum, et asino plerunque utentem, brevis staturae, corpore obeso et ventricoso, auribus magnis et arrectis, tremulum baculo innitentem. Semper ferè ebrium fuisse, inquit Virgilius, ecloga sexta:

Silenum pueri somno videre iacentem, inflatum hesterno venas, ut semper, Jaccho. Serta procul tantùm capiti delapsa iacebant, et gravis attrita pendebat cantharus ansa.

Vnà cum ipsis Satyris semper ferè Bacchum sequebatur, et fama est, eundem à Mida, vino in fontem quendam infuso, captum fuisse; quod vino maximè delectaretur, ut innuit Ovidius undecimo Metamorph:

Hunc assueta cohors, Satyri Bacchaeque frequentant; at Silenus abest; titubantem annisque meróque ruricolae cepere Phryges, vinctúmque coronis ad Regem duxere Midam.

Bacchi comitem, senem, ventricosum, titubantémque dixerunt, quia vinum et ebrietas cum obesos reddit, tum caput plerúnqueplerumque gravat, et titubantes facit, et ad senectutem citiùs perducit; haec enim omnia incommoda, et corporis turpitudines id circò Bacchi comites finxerunt: Quidam putarunt Silenum senem fuisse Bacchi alumnum, quia vinorum vetustas omnes istas turpitudines augeat: Dicebatur ab asino vehi solitus, quia tardi sunt plerunque et inutiles negotiis, qui plus potare solent, quàm conveniat. In statua hac pleraque apparent; habitus corporis opimus est, statur a brevis: Ambabus manibus hircinum utrem tenet, vino repletum: His in alterum genu repositis, trunco simul innititur, qui requiem affert. Caput pyrola redimitum est, quia ipsius folia, hiberno aequè ac aestivo tempore, in perpetuum virent; ceu recens vinum iuventam pariter ac senectam recreat. Ad pedes recubans Tigris sursum oculos intendit, ac si desiderio uvae angeretur. Romae, in palatio Principis Justiniani, monumentum hoc ea, qua decet, cura delineavi, ut aliis inservirem, quod unica syllaba plus est, quàm servire!

CENTAURUS

Sandrart del.

R. Collin sculp. Antverpiae

CENTAVRVS.

PAlaephatus Centauros dixit appellatos filios Ixionis, quia, cum tauri agrestes, in Thessaliam venientes, fruges devastarent; tum iuvenes fortes, equos ascendentes, in tauros impetum fecerunt, ac stimulis pupugerunt; est: enim κεντεῖν stimulare, et pungere: Cùm verò eos agrestes procul fuissent conspicati, existimarunt superna parte homines, inferiore equos esse; quia nemo equum ante id tempus conscenderat, et quia tauros illos pungentes vidissent, Centauros appellasse. Hos verò filios Ixion cum nube, in Junonis formam ab ipso Jove coacta, susceperat; quia illius amore captus, eam de stupro interpellârat. Centaurorum, qui à poëtis maximè celebrantur, nomina sunt haec: Chiron, Eurytus, Amycus, Gryneus, Rhoetus, Arneus, Lycilas, Medon, Pisenor, Caumas, Menneros, et Pholus; qui suscepisse Herculem hospitio dicitur. Eos ab Hercule victos interfectósque, ostendit Diodorus: Praeterea Antimachus in Centauromachia istos Thessaliae populos, Pelii montis accolas, agrestes planè et contumeliosos, è Thessalia pulsos in insulas Sirenum confugisse scripsit; ubi cantibus illarum delectati, omnes in perniciem fuerunt attracti. Per haec igitur, quae dicta sunt de Centauris, significare voluerunt antiqui, non cedendum esse cupiditatibus, neque manus in res alienas per vim iniiciendas; sed temperantia et iustitia in omnibus uti convenire: Cavendósque esse illos, qui turpissimo sunt corpore; quoniam mores plerunque corpori sunt similes. In horto palatii Cardinalis, Scipionis Burgesii, extra Portam, del Populo dictam, statua istaec, humana specie minor, non pauca restitutae novitatis signa continet; imprimis autem Cupido lusitans, et Centauro insidens, indicium nobis facit; qui altera quidem manu captivum tenet, altera verò eundem arcu impellit: Item cauda, et pedes istius equi formam è vetere fictam ostendunt: De caetero corpus et caput et crines agrestis viri, et equinae aures, antiquissimae artis testimonium perhibent.

VENUS.

I. D. de Sandrart delin.

Richard. Collin sculp. Antverp.

VENVS.

CEleberrima haec, in universo orbe terrarum, Graecae Veneris statua, olim in Rotundo, postea in palatio Mediceo, Romae extitit: Nunc autem, Magni Hetruriae Ducis Serenissimi iussu, Florentiam delata fuit, inter potiora cimelia Eiusdem collocanda. Tenerrimae pulchritudinis Deam expressit ipse Praxiteles, marmoris sculpendi insignis artifex, duplici praecipuè Venere nobilitatus, Gnidia et Coa: Quae, ob artis praestantiam, magnam mortalium vim, eas in insulas, ad sui spectaculum allexerunt. Facies et actio illius non minus casta, quàm decora est; statura mediocris: Puerulus supra delphinum manu sua hunc regit, undas marinas evomentem; de quarum spuma (Graecè ἀφρὸς dicta) Aphrodites nata et vocitata fertur, si poëtarum fabula vera est: Nam ex spuma maris et CoeliCaeli testiculis Venerem ortam fabulantur, à Saturno excisis, et in mare proiectis. Hinc Ausonius:

Orta salo, suscepta solo, patre edita CoeloCaelo, aenea dum genetrix hîc habita, alma Venus.

Venerum quatuorquattuor meminit Cicero, tertio de Natura Deorum, his verbis: Venus prima, CoeloCaelo et Die nata, cuius Eli delubrum vidimus: Altera spuma procreata, ex qua et Mercurio Cupidinem secundum natum accepimus: Tertia Jove nata, et Diana, quae nupsit Vulcano; sed ex ea et Marte natus Anteros dicitur: Quarta Syria Cyróque concepta, quae Astarte vocatur; quam Adonidi nupsisse proditum est. Omnium pictorum facilè princeps, Apelles, celeberrimam illam Venerem, è fluctibus maris emergentem, et ambabus manibus è capillis et è facie aquam marinam exprimentem, quo divinum prope opus genitum fuit, pinxit.

GRATIAE TRES.

Tres sunt, Euphrosyne, Charites, Aglaja, Thalia

Sandrart delineauit

Cum privilegio Sac: Caes: Majest:

R. Collin sculpsit Antv.

GRATIAE TRES.

GRatias CoelestiCaelesti Veneri filias antiqui addiderunt, ob debitam omnibus bonis liberalitatem: Harum una aversa fuit, cum duae Venerem respicerent. Sorores illae dicuntur manibus implicitis se tenere invicem, virginésque esse, et ridentes; quia nulla spe motos oportet dici liberales: Cùm mercatores sint potiùs, qui ob aliquam spem benefaciunt; et quae in aliquem extat beneficentia, tum demum grata est, quae ex hilari animo, miniméque invito aut renitenti procedit. Super haec Gratiae dicuntur Veneri esse dicatae, quod haec nihil iis ignaris faciat: Cùm enim pomum à Paride esset captura, Hymenaeum et Cupidinem, et Amores, et Gratias iussit advocari, ut ait Pausanias. Quas etiam Veneris et Liberi patris filias quidam dixerunt, nonnulli Jovis et Eurymones; quod nihil aliud significat, quàm fertilitatem agrorum, frugúmque abundantiam. Si latè leges et aequitas dominantur, agri rident. Hoc tamen munus non est solius Eurynomes, aut Eunomiae, sed etiam Jovis: Quoniam humanae facultates nullae sufficiunt ad Gratiarum procreationem, cum divina clementia opus sit, et aëris temperie optimè affecti. Id quoque senserunt illi, qui Solis et Aegles filias putarunt; cùm nihil sine divina bonitate, Solisque calore nasci posse crediderint. Sunt illae tres coniunctae sorores creditae, quia triplex est utilitas è cultu agrorum, arborum, et animalium. Quare illa nomina meritò data sunt Gratiis: Est enim Thalia amoena arborum pullulatio, Aglaia splendor, Euphrosyne laetitia, quae ex agrorum cultu et ubertate dominum afficit. Vocatae postea sunt Charites non solùm illae superiores, sed omnia, quae iucunda viderentur, gratias continere dicta sunt. Gratiosum revera opus illud est, licet quaedam in eo restituta, vel ab ipsa potiùs vetustate labefactata videantur; quae ex artificis mente, quantum licuit, sensim restitui: Nec minorem sanè diligentiam nobilissimus Scalptor,Colinus, adhibuit, silentii velo haud contegendam.

FAUNUI, DUO

FAVNI DVO.

HAe duae imagines, pectoretenus conspiciendae, antiqui scalptoris manu è marmore factae sunt; quàm fabrè? Deos agrestes ex Justiniani cimeliis hîc vides, quos vulgò Faunos nominabant, ludibundos Satyrorum socios: Quare et cornuta eorundem capita aures caprinas habent, foliis aequè ac fructibus semper virentis pyrolae exornata. In istorum Deorum censu fuit Tanfana, de quo Tacitus, primo Annalium; cuius nomen Loccenio, in Antiquitatibus Sueo-Gothicis, verè derivandum videtur à Germ. Tan, abiete; et Fan, vel Fahna, quae est vox prisca, Gotho-Teutonica, dominum aut numen signans. Martianus Capella, in Nuptiis suis: Qui habitant sylvassilvas, nemora, lucos, lacus, fontes ac fluvios, appellantúrque PANES, Fauni, FONES, etc. Sic Isidorus in Glossis: FONES, Dii sylvaticisilvatici. Itaque Tanfana nihil aliud erat, quàm luci numen, vel dominus; quem Romani SylvanumSilvanum indigitarent. Accedit etiam haec ratio, quod Tanfanae templum fuit in luco abiegno, inter Amisiam et Luppiam, in Westphalia. Nec insolens aliis gentibus erat, à singulari arborum genere nomina petita Diis suis imponere; ceu Jupiter Fagitalis cognominatus est Romanis à luco fageo, ei sacro. Praeterea Tanfanae mentio monet, Fan diabolum Gothicè adhuc significare. Qui verò in lucis ac sylvissilvis olim frequentiùs, et hodiè nonnunquam apparent, Satyri, Sileni, Fauni, et alia huiusmodi spectra, non dubitandum est, vera Satanae ludibria esse: Absit (inquit Casaubonus, in Satyrica Poësi) ut putemus extare illos, aut extitisse unquam in rerum natura Satyros Silenósve; sed cum errans natura hominem aliquando produxisset in lucem cum cornibus, aut alia deformitate, contra consuetas ipsi leges notabilem; paulatim persuasere sibi mortales rerum imperiti, nasci in sylvissilvis et abruptis montium tale animalium genus. Accessere phantasmata illudentium daemonum, quorum est unicum studium, mendacia cuiuscunque generis pro veris ingerere, et omnibus modis in hominum animis illa firmare.

MINERVA.

I. de Sandrart del.

R. Collin f.

MINERVA.

EFfulget Pallas, sive Minerva, quam velut artis regulam ac normam de industria exhibeo: Facta est ex nitente et candido marmore Orientis. Vultus pulcher et heroi congruens, ipsam quasi Virtutem loquitur: Caput galea tectum est, quia cerebrum (ex quo Palladem natam, memoriae prodiderunt) adversus omnes noxas, ac laesiones, semper muniri debet. Ante eandem capita duo arietum conspiciuntur, ad quosvis fortuitos impetus excipiendos; quibus omni non modò contentione, sed etiam dimicatione resistere valeat; si fortè opus sit. In galea Sphinx recubat, praeteritarum simul ac futurarum rerum imago; quam Clearchus caput et manus puellae, corpus canis, vocem hominis, caudam draconis, leonis ungues, alas avis habuisse scripsit. Tunica illius candida, sive vestimentum interius, sulcis rugarum minoribus constans, habitus est virginis Vestalis; purissimae castitatis indicium. Pectus eiusdem clypei firmatur praesidio, in quo caput Medusae, cum serpentibus, adversus calumniatores, apparet. Mirificum fuisse huius Deae clypeum, miróque artificio extructum, inquit Natalis Comes; cuius formam ita describit Virgilius libro octavo:

Aegidáque horrificam turbatae Palladis arma, certatim squamis serpentum, auróque polibant; connexósque angues, ipsámque in pectore Divae Gorgona defecto vertentem lumina collo.

Nam ubi illud scutum concuteret, mirificum terrorem illis incutiebat; aut contra quos in bellum prodibat. Pallium illius purpureum, quo Romani Consules amiciebantur, prudens consilium, unicum virtutis fulcrum, denotat: Ceu serpens ipse prudentiam simul innuit. Hasta defensionis telum est, quo mala longiùs repelluntur. Verbo: Inter omnes vestitas statuas unica haec pro pulcherrima, magnifica, et maximè ingeniosa habetur; quam in porticu Principis Justiniani, cuius gloriae tunc Romae opera ac labore meo deserviebam, singulari studio delineavi; in magno semper pretio habitam, et, dum nos habebimur, porrò habendam.

FLORA.

I. D. Sandrart del.

R. Collin sculp. Antverp.

FLORA.

DEa haec à Romanis in honore habita, quam floribus praeesse volebant, à Graecis χλωρὶς dicitur, si praeter Homerum Ovidio credimus, in quarto Fastorum: Chloris eram, quae Flora vocor. Florentibus frumentis praeposita, ait Augustinus, et Varro. Fabula variè narratur: Quidam (ait Gyraldus) in aedituum Herculis et scortum referunt, alii in Laurentiam. Floram et Faulam Lactantius distinguit; ita enim, cum de Laurentia Faustuli locutus fuisset: Nec hanc solam Romani meretricem coluerunt, sed Faulam quoque, quam Herculis scortum fuisse, Verrius scribit. Mox paulò subiungit: Flora cùm magnas opes ex arte meretricia quaesivisset, Populum Romanum scripsit haeredem, certámque pecuniam reliquit; cuius ex annuo foenorefaenore suus natalis dies celebraretur, editione ludorum, quos appellabant Floralia: Quod quia Senatui flagitiosum videbatur, ab ipso nomine argumentum sumi placuit, ut pudendae rei quaedam dignitas adderetur, Deam finxerunt esse, quae floribus praeesset; eámque oportere placari, ut fruges cum arboribus aut vitibus benè prosperéque florescerent, teste Lactantio. In ludis Floralibus, quarto Calend. Maii celebratis, omnes nequitiae et lasciviae nudis mulieribus peragebantur: Quamobrem Cato istos ingressus, ob severitatem ac gravitatem est abire compulsus, à Favonio monitus. Martialis in primo, de iocosae sacro Florae:

Nosses iocosae dulce cùm sacrum Florae, festósque lusus, et licentiam vulgi, cur in theatrum, Cato severe, venisti? An ideò tantùm veneras, ut exires?

Fuit, teste Plutarcho, simulachrum Florae in aede Castoris et Pollucis, à Praxitele summa industria formatum, multis coloribus (quia nullus color est, qui in floribus non reperiatur) tunica indutum; in cuius Deae Dextra flores fabarum et ciceris fuerunt. Scribit Porphyrion, in Floralibus Aediles cicer et fabam populo spargere solitos. Quàm propè haec accedit ad similitudinem illius statuae? quàm vaga ac volitans huiusdem tunica est? Quàm honestè reliqua corporis membra denudantur? Quàm decenter secum colludunt artus? Altera manu florentem, altera interiorem tunicam tenet; nexus corrugatas muliebris habitus plicas, non minus eleganter, quàm accuratè exprimit; et ipsa quasi levitas, ob artem gravis, nec ingrata est, in palatio extans Farnesiano.

SABINA

I. v. Sandrart delin.

SABINA.

SAbinorum virgines, quas Romulus rapuit, viros suos adeò dilexerunt, ut pacem inter Tatium et Romulum, hoc est, inter Sabinorum Romanorúmque Reges facerent: Ita Juvenalis, in sexta, de uxore, vel Sabinis castiore, ducenda:

Si formosa, decens, dives, foecundafecunda, vetustos porticibus disponat avos, intactior omni, crinibus effusis, bellum dirimente Sabina.

Belli istius diremtionemdiremptionem Florus libro statim primo recenset: Matrimonia Romanorum à finitimis petitia; quia non impetrabantur, manu capta sunt. Simulatis quippe ludis equestribus virgines, quae ad spectaculum venerunt, praeda fuere. Et haec statim caussa bellorum. Sabinis proditae portae per virginem. Ita admissis intra moenia hostibus, atrox in ipso foro pugna: Tandem saevientibus intervenere raptae, laceris comis. Sic pax facta cum Tatio, foedúsque percussum: Secutáque res mira dictu, ut relictis sedibus suis novam in urbem hostes demigrarent, et cum generis suis avitas opes pro dote sociarent. Raptarum historiam Sabina familia in nummis, apud Goltzium, conservavit: Ab altera enim parte duo iuvenes Romani, raptas ferentes virgines, conspiciuntur; subscriptum est, L. TITVRI: Ab altera imago T. Tatii Sabini, et à cervice cognomen, SABINVS; et sub mento literae T. et A. sibi implexae, quae TATII nomen indicant. Quare mulieres Sabinas iterum laudavit Juvenalis, in decima:

- - - Rara est concordia formae, atque pudicitiae; sanctos licet horrida mores tradiderit domus, ac veteres imitata Sabinas.

Idem affirmavit Martialis, in primo: Casta, nec antiquis cedens Laevina Sabinis. Nec non, in nono: puella simplex, Quam castae quoque diligunt Sabinae. Imò ipse Horatius, exempla pudicitiae et amoris à mulieribus rusticis sumens, Epodon secundo dixit:

Quod si pudica mulier in partem juvet domum, atque dulces liberos, Sabina qualis, aut perusta solibus pernicis uxor AppuliApuli.

Non ovum ovo similius, quàm huic est Statius, in quinto SylvarumSilvarum: Velut AppulaApula coniux Agricolae parci, vel sole infecta Sabino. Postremò statuam hanc, in Principis Justiniani ambulacro, non indiligenter contemplantibus matrona arridebit honestissima, quoad habitum, et membra corporis, singulari iudicio tàm scitè composita, ut ipsa ars naturae de praestantia, quasi controversiam facere videatur.

SIBYLLA CUMANA:

SYBILLA CVMANA.

QVinta Sibylla Cumana fuit, nomine Amalthea; quae ab aliis Demophile, vel Herophile nominatur: Suidas Hierophilen dicit. Fuit autem haec, quae novem, vel (ut aliis placet) tres libros Sibyllinorum oraculorum ad Tarquinium Superbum detulit. Hanc Solinus, post Delphicam et Erythraeam, vaticinatam fuisse tradit; cuius sepulchrum sua aetate in Sicilia mansisse refert: Eam verò non Eryphilen vocat, hac enim appellatione Erythraeam afficit, quam Cumana antiquiorem fuisse opinatur. Haec autem, quae Superbo (si modò verum est) libros obtulit, vixit olympiade quinquagesima quinta. Id etiam significare videtur Virgilius, ecloga quarta,:

Vltima Cumaei venit iam carminis aetas.

Sed duas Sibyllas eodem ferè cognomine fuisse Onuphrius existimat, Cumaeam et Cumanam: CVMAEA erat, quae Cumis vaticinata est, tempore belli Italici, ex Cimmerio Campaniae oppido orta; ad quam Aeneam divertisse, Maro perhibet: CVMANA autem fuit, quae Cumis oriunda, longo tempore pòst vixit, librósque Tarquinio apportavit. Cumis enim plures mulieres longo et perpetuo tempore vaticinatas fuisse, credibile est, quae omnes Sibyllae vocitatae sunt; illuc profectae, vel ut peritiores divinandi fierent Apollinis oraculis, quem illic maximum templum in specu habuisse constat: Vel ut eius sacris praeessent, quae non nisi à mulieribus perfici mos erat; quae omnes postea, ab urbe proxima, sive Cumae sive CumanaeaeCumanae vocatae sunt. Aristoteles (si modò liber de Naturae miraculis eius est) speluncam narrat esse Cumis, urbe Italica, ubi Sibyllae domicilium fuisse monet; quam multi Erythraeam esse putant, et incolae Cumaeam nominant, haud dubiè patriae favore, aut certè de alia sentientes. Ad habitum statuae huius in palatio Justiniani respicientes, facili coniectura assequentur, personam hanc esse magnae dignationis, et sapientem, et pensiculatiùs, ad instar Sibyllarum, res suas aestimantem; cuius honestatem vultus indicat. Decori gestus sunt, corporis partes nullae aperiuntur, praeter collum, aliqua tantùm ex parte. Discrimen ipsius artis in singulis partibus luculenter apparet, quam antiqui artifices singulari studio, et circumspecta cura imprimis observarunt: Conveniunt omnia, incongruum est nihil.

BACCHANS

BACCHA BACCHANS.

LIberi patris faeminaefeminae plerunqueplerumque fuerunt, quae nunc ab insania Maenades, nunc ab impetu ac furore Thyades, vel à Thya, quae prima sacra Bacchi instituit; nunc ab intemperantia, morúmque pravitate, Bacchae vocabantur. Dictae sunt et Mimallones, quia Dionysium imitarentur; nam in montibus plerunqueplerumque versantes leones manibus secum adducebant, aliásque feras: Deinde iis crudis vescebantur, terrámque ferulis percutientes, aut saxa, cùm sitirent, vinum, vel lac, vel mel scatere faciebant; angúesque habebant pro zonis, comis implicitos. Agebantur verò istius Dei sacra à mulieribus, quòd illas habuisset socias in Indica expeditione; quae nimirum dictae sunt Bacchae ab insanis clamoribus: Currebant enim cum taedis et funalibus accensis per noctem, quibus utebantur in illis sacrificiis; atque crinibus passis ita clamabant currentes, Euhoe, quae voces erant feliciter ac benè precantium. His postea vocibus in unum compositis, Euhoeus Bacchus vocari coepit: Deinde Euhyius, sive bonus filius; quia, cum Gigantes bellum Jovi intulissent, in leonem versus unum eorum prior laniaverit, ac discerpserit. Ea re praeclarè gesta Jupiter laetatus dicitur Dionysum Bonum filium vocasse. Trietericorum [ quia tertio anno ab Indica navigatione revertisset] sacrificiorum et tempus, et instrumenta, et habitum Baccharum demonstravit Ovidius, in sexto Metamorph. ubi de Rhodope:

Nocte sua est egressa domo Regina, Deique ritibus instruitur, furialiáque accipit arma. Vite caput tegitur, lateri cervina sinistro vellera dependent, humero levis incubat hasta.

Nam his armis instructae, cum vociferatione discurrentes crinibus passis divinare, ac res futuras praedicere credebantur. Denique haec ipsa Justiniani Principis statua marmorea morem indicat, quo racemorum, aut uvarum quoque vinculis frontem constringebant, ob dolores capitis mitigandos. Altera manu uvam porrigit, brachium trunco, pyrola et serpente obvoluto, fulciens; quia vinum, ceu pyrola semperviridis, utrámque aetatem viribus auget ac renovat; et, si nimium illud sit, in modum serpentis, morsu nocet, atque enecat. Vestem quasi vitream scalptoris manus tàm ingeniosè expressit, ut muliebris corporis membra, sine dedecore, ab omnibus conspiciantur.

VESPASIANVS ET DOMITILLA.

FAVNORVM SACRAFICIVM.

IACOBI ET RAHELIS DESPONSATIO

VESTALIVM SACRIFICIVM.

DESVLTOR MILITARIS.

VESPASIANVS, CVM DOMITILLA, ET ALIA.

FIguras quinque, sima scalptura expressas, in hac ipsa tabula consideremus: Prima ostentat Fl. Vespasianum, et filiam eius Domitillam; quam adhuc privatus amiserat, à Domitiano fratre dein consecratam: Hinc Onuphriana inscriptio, in qua ASCONIA. C. F. AVGVRINA. SACERDOS. DIVAE. DOMITILLAE. appellatur. Has duas verò imagines smaragdus, in biblithecabibliotheca Barbarina, exhibet; Domitilla insigni velut Cereris veste adornata est, aristas dextra continens, publicae tranquillitatis signum. Sequuntur duae aliae figurae, Fauni scilicet, caprum Baccho immolaturi; quia is, ut tradit Pausanias, vites corrodit ac perdit. Hunc in sensum Ovidius:

Rode, caper, vitem; tamen hinc, cùm stabis ad aram, in tua quod spargi cornua possit, erit.

Reliqua tria cimelia inter antiquitates meas asservantur: Primum Patriarcham Jacobum indicat, in Mesopotamiae urbem Haran profectum; ut inibi Rahelem suam, Labanis filiam, coniugem futuram, amplecteretur. Rarum omninò monumentum, ex aere; cùm pauciores Veteris Testamenti historiae, hoc ritu explanatae, habeantur. Alterum quoque aereum Vestalem exprimit, non minoris pretii, nec dignitatis. Vltimum verò duos Romanorum desultorios equos, in metallo apparentes, complectitur; nam paribus equis, hoc est, duobus Romani utebantur in praelio, ut sudante altero desilirent in siccum, inquit Festus. Quamobrem et Livio Desultores dicti, qui alterum equum attrahunt; in quem celeriter transilire, ubi res postulat, possint. Hos Graeci ἀμφίππους, παραβάτας et ἀποβάτας appellabant. Quare Cicero pro Murena: Nescio, quo pacto mihi videtur Praetorius candidatus in Consularem, quasi desultorius in quadrigarum curriculum incurrere. Nam, si Suetonio in Caesare credimus, Circensibus quoque quadriagasquadrigas bigásque, et equos desultorios agitaverunt nobilissimi iuvenes. Livius quoque hunc morem significat his verbis: Semel quadrigis, semel desultore misso. Nec minus accuratè, quàm eleganter Propertius:

Est etiam aurigae spciesspecies Vertumnus, et eius, traiicittraicit alterno qui leve pondus equo.

VASA ANTIQVA.

Antich Gefässe, mit einem Opfer der Ephygenia: im Palast de Medices.

J. G. Waldreich sculp

VASA ANTIQVA.

ANtiquissimas illas haud inglorii nominis statuas insigne illud vas, è Graeco marmore, excipit; cuius adspectu intuentium oculi pascuntur, et mirificè delectantur: Quare et, in atrio palatii Medicei, Romae erectum, semper in laude versatur, et gloria circumfluit. Imagines circa illud sculptura sima [basso relievo] factae, Iphigeniam virginem, ad aram Dianae, unà cum duobus altis et excellentibus viris, hostia hac orco fortè sacrificaturis, haud obscurè indicant. Cùm enim Agamemnon in Aulide cervum Dianae imprudens occidisset, Dea indignata contrariis flatibus Graecorum navigationem est remorata. Qua de re cum vates consulerent, responsum est, Agamemnonio sanguine Deam esse placandam. Hinc Lucanus, libro primo, rem ipsam breviter attigit:

Relligio peperit scelerosa atque impia facta, Aulide quo pacto Triviai virginis aram Iphianassaeo repararent sanguine foedè.

Euripides luculentissimam tragoediam composuit de ipsa Iphigenia in Aulide, in qua omnem hanc sacrificii crudelitatem declarat. Missus igitur Vlysses, Iphigeniam astu à matre abduxit, Achilli eam nupturam simulans: Cúmque iam immolanda esset, Diana eius miserata, cervam, vel (secundum alios) ursam, aut iuvencam, aut anum edentulam pro ea supposuit; virginem verò in Tauricam regionem transtulit: Ubi à Thoante Rege eius Deae sacris praefecta est. Quò cum postea Orestes furiis agitatus venisset, iámque esset immolandus, à sorore agnitus et liberatus fuit.

Nec laude sua privari debent vas alterum, operculo tectum, artis ipsius honestamentum; itémque à dextris epistomium illud, fonti (ceu videtur) superimpositum: Pro indicio enim nobis est ipse delphinus, qui nudam Sirenem totius corporis sui circumflexu arctè complectitur; atque ea vicissim, velut captiva, expansis et quasi constringentibus brachiis ita delphinum comprimit, ut aquas ructando evomere cogatur. Sirenum (quae partim beluae, partim virgines videbantur) fabula docet, carnis delicias in exitium detrudere miseros mortales; et monstris similes esse, qui cupiditati, nec rationi parent: Cum altera pars eorum homo, altera bellua sit.

L. ANN: SENECA

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverp. 1676

L. ANNAEVS SENECA.

L. Annaeus Seneca, gente Hispanus, Cordubae natus, Imperatoris saevissimi, Neronis, educator et praeceptor fuit. Quàm clarus ille Vir nec incelebris Philosophus extiterit, scripta eiusdem nobilissima satis et abundè testantur; quorum nonnulla in gratiam Neronis exaravit, ut iis doceretur, et sanior fieret. Successu verò temporis ab Imp. Claudio in insulam Corsicam relegatus est, ob suspicionem consvetudinisconsuetudinis, quam cum Claudia, uxore Germanici, habuisse credebatur. Ibi per integrum octennium exul degens, sedulam studiis suis operam dedit. Romam postea reversus, Quaesturam primò (materterae suae suffragio) gessit; deinde Praetor anno Urbis DCCCII. fuit. Pater ingentes ipsi opes reliquit; plerasque etiam ex Principis magnificentia habuit, nimirum septuagies quinquies centena millia Philippicorum: Honores autem et divitiae nec superbum, nec adulatorem aulicae artes effecére. Ad vitae sectam quod attinet, Philosophiae Stoicae magno impetu se dedit, integer vitae scelerísque purus. Cum autem non aliud superesset, post matrem fratremque interfectos, quàm ut necem Senecae adiiceret Nero; ei necessitatem ultimam denuntiari iussit: Neque hanc exhorruit, sed interritus lacrymaslacrimas suorum modò sermone, modò intentior, in modum coërcentis, ad firmitudinem evocavit. Et quoniam voluntate tyranni istius mortis decus eligere ipsi licuit, solio insedit, brachia ferro exolvi, crurum quoque et poplitum venas abrumpi passus: Ubi multa de immortalitate animae velut in commune disseruit, et novissimo quoque momento, suppeditante eloquentia, advocatis scriptoribus pleraque tradidit; donec is, sensim sine sensu, expiraret. Haec vetus, inquam, statua, anatomiae veluti schola et magistra unica, è nigro ac pretioso lapide, manu artificis affabrè facta, quae senile, et ad summam maciem deductum corpus, vultúmque morientis exprimit, Romae adhuc, in hortensi palatio Cardinalis Borgesii conspicitur. Illam manu mea delineavi, et, ob singulare eius artificium, oculis curiosorum subiiceresubicere haud supersedi.

PAETUS et ARIA

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverpiae 1676

PAETVS ET ARRIA.

EAndem averso exhibemus modo Paeti et Arriae statuam, quorum integram ferè historiam suprà retulimus; velut ex abundanti, iudicium addituri Plinianum, alia esse clariora, alia maiora. Eadem Arria apud Claudium, uxori Scriboniani, cùm illa profiteretur iudicium, Ego, inquit, te audiam; cuius in gremio Scribonianus occisus est, et vivis? Ex quo manifestum est, ei consilium pulcherrimae mortis non subitum fuisse. Quin etiam cùm Thrasea, gener eius, deprecaretur, ne mori pergeret; intérque alia dixisset, Tu vis ergo filiam tuam, si mihi pereundum fuerit, mori mecum? respondit, Si tandiu, tantáque concordia vixerit tecum, quàm ego cum Paeto, volo. Auxerat hoc responso curam suorum; attentiùs custodiebatur: sensit, et, Nihil agitis, inquit, potestis enim efficere, ut malè moriar; ne moriar, non potestis. Dum haec dicit, exiluit cathedra, adversóque parieti caput ingenti impetu impegit, et corruit. Refocillata, Dixeram, inquit, vobis, inventuram me quamlibet duram ad mortem viam; si vos facilem negassetis. Videntúrne (dicit Plinius nepoti suo) haec tibi maiora illo: Paete, non dolet, ad quod per haec perventum est; cùm interim illud quidem ingens fama, haec nulla circumfert. Quàm multum interest (ait, in sexto, ad Macrum suum) quid à quoque fiat! Eadem enim facta claritate, vel obscuritate facientium aut tolluntur altissimè, aut humillimè deprimuntur. Navigabat idem per Larium, cum senior amicus ostendit ei villam, atque etiam cubiculum, quod in lacum prominet: Ex hoc, inquit, aliquando municeps nostra cum marito se praecipitavit. Causam requisivit. Maritus ex diuturno morbo, circa velanda corporis, ulceribus putrescebat: uxor ut inspiceret, exegit; neque enim quenquamquemquam fideliùs iudicaturum, possétne sanari. Vidit, desperavit; hortata est, ut moreretur, comésque ipsa mortis, dux immò et exemplum, et necessitas fuit: Nam se cum marito ligavit, abiecítque in lacum. Quod factum ne Plinio quidem, qui municeps, nisi proximè auditum fuit; non quia minus illo clarissimo Arriae facto, sed quia minor ipsa. Huius claritatem Martialis hoc illustravit epigrammate, in primo:

Casta suo gladium cùm traderet Arria Paeto, quem de visceribus traxerat ipsa suis: Si qua fides, vulnus, quod feci, non dolet, inquit: sed quod tu facies, hoc mihi, Paete, dolet.

CLEOPATRA

Sandrart delin.

Richard. Collin sculpsit Antverpiae.

CLEOPATRA.

AEgypti Regina, Cleopatra, Ptolemaei Dionysii sive Auletae filia, soror et uxor Ptolemaei ultimi, mulier impudicissima, à Jul. Caesare (cùm Alexandriam, atque adeò universam Aegyptum subegisset) primùm adamata; cui filium Caesarionem peperit: Cùm autem, occiso Caesare, insana sua libidine Antonium fascinasset, Propertio teste, in tertio elegiarum:

Coniugii obscoeniobsceni pretium Romana poposcit moenia, et addictos in sua iura patres.

Is enim Octaviam uxorem, Augusti sororem, quae ipsum mira benevolentia complectebatur, repudiavit, et Cleopatram iustae uxoris loco habuit. Quod cùm aegrè ferret Augustus, Antonium hostem à se declaratum difficili bello implicuit, et navali pugna ad Actium, Epiri promontorium, vicit. Vnde Virgilius, primo Aeneidos:

Actius haec cernens arcum tendebat Apollo desuper.

Antonius, omni spe recuperandi imperii deiectus, in Aegyptum fugit; verùm cùm se obsessum, et ab omnibus sociis desertum videret; manus violentas sibi intulit. Eius exemplum imitata Cleopatra, ne viva in hostis potestatem veniret, et per ludibrium, Romae, in triumpho circumduceretur; admotis ad venas aspidibus, mortem sibi conscivit, ut ait Statius, in tertio SylvarumSilvarum:

Anguiferámque domum, blando quae mersa veneno, Actias Ausonias fugit Cleopatra catenas.

Huic Augustus (ut refert Suetonius) quam servatam triumpho maximè cupiebat, etiam Psyllos admovit, qui venenum ac virus exsugerent; sed frustrà: Ambobus igitur communem sepulturae honorem tribuit, ac tumulum ab ipsis inchoatum perfici iussit. Vice autem istius imago saltem triumphabatur; cuius alteram quidem statuam, eiusdem formae, in horto Mediceo, alteram verò sub exitum longioris deambulacri, BelcadereBelvedere dicti, ceu Fontinalem aliquam fonti superimpositam offendi: Haec humanam superans staturam, moriturientis faciem, imò amplitudinem, et quasi quandam exaggerationem quàm altissimam animi repraesentat; quae maximè eminet contemnendis et despiciendis doloribus: Elata sursum brachia, pectus decenter renudatum, pedes in transversum positi, et reliqua corporis membra linteo honestè tecta; quae ars aemula naturae veritati similia explicuit, intuentium oculos infinita voluptate afficiunt.

CVPIDO

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverp. 1676

CVPIDO.

HEsiodus, in sua Theogonia, videtur Amorem, sive Cupidinem ante omnia ex illa informi materia, quae Chaos dicta est, in lucem eduxisse; nam statim post terram natus esse traditur

dulce Deûm, paritérque virûm, gratúmque Cupido solamen, qui corda domat, mentésque feroces.

At Aristophanes, in Avibus, Noctem Zephyrium ovum peperisse scribit, è quo natus sit Cupido; qui, cum Chao mistus, omne Deorum genus ex illo excitaverit. Nec defuerunt, qui Cupidinem Saturni filium fuisse dixerint; ut sensit Orpheus: Sed Sappho poëtria CoeliCaeli ac Terrae filium existimavit, Simonides Martis et Veneris, Acusilaus Noctis et Aetheris, Alcaeus Contentionis et Zephyri. Idem Orpheus tamen omnes Amores, quos plures esse sensit, è Venere ortos autumat. Cicero, tertio de Natura Deorum, plures Cupidines è diversis parentibus facit, ut in his scribit: Cupido primus Mercurio et Diana prima natus dicitur, secundus Mercurio et Venere, tertius est Anteros, Marte et Venere tertia. Hi etsi plures extiterunt, diversísque parentibus geniti, tamen ad unum Veneris filium omnia propè, quae de Amore dicta sunt, transferuntur. Praeclarè igitur Arcesilaus statuarius laeaenamlaenam è marmore fecisse dicitur, circa quam ludentes fecit Cupidines; quam alii è cornu bibere cogebant, alii soccos illi inducebant, alii saxo alligatam fune tenebant; cùm, multos fuisse Cupidines, vellet significare. Pingebatur ab antiquis alatus Cupido, cuiusmodi illum Zeuxis pinxit Athenis pulcherrimum, rosis coronatum. Deformis oculorum coecitascaecitas, puerilis aetas, minimè apta prudentiae, et tam saevi comites (ebrietas, dolores, inimicitiae, contentiones) data sunt eidem ab antiquis poëtis, ad exprimendam libidinis hominum insaniam; ut nihil tantoperè ab ingenuo et benè instituto homine abhorrere videatur. Huiuscemodi verò statuam Romae, in palatio depinxi Mediceo; velut antiquissimam, humanae haud disparem staturae, et Graeci artificis opus; in quo praecipuè manus agiles, pilam amoris lusu iocóque iactitantes, dulcè subridens vultus, ac venustum iuvenis formosissimi corpus spectatorum oculis maximam movent admirationem.

MELEAGER

I. D. Sandrart del.

R. Collin sculpsit Antv. 1676.

MELEAGER.

MEleager, Oenei Calydoniae Regis filius, ex Althaea coniuge natus est, ait C. Stephanus; quo recenter nato visa sibi est mater tres Parcas igni assidentes videre, manúque stipitem tenentes, aequalem puero cum stipite vitam assignare: Recedentibus itaque Parcis, Althaea extinctum stipitem diligentissimè asservavit. Adulto dein Meleagro, contigit, ut pater eius ex susceptis frugibus omnibus Diis sacrificaret, omissa Diana; quod ita breviter complexus est Ovidius, in octavo Fabularum:

Oenea námque ferunt plenis successibus anni primitias frugum Cereri, sua vina Lyaeo, Palladios flavae laticis libasse Minervae. Coeptus ab agricolis superos pervenit ad omnes ambitiosus honor, solas sine thure relictas praeteritas cessasse ferunt Latoidos aras.

Quapropter Dea irata aprum immisit, omnes Aetoliae agros devastantem. Ad hunc igitur conficiendum Meleager, collecta robustissimorum iuvenum manu, aprum interfecit; caputque eius Atalantae, Jasii Argivorum Regis filiae, quae prima aprum vulneraverat, velut partem spolii, dedit. Quod aegrè ferentes Plexippus et Toxeus, Althaeae frater, Atalantae caput auferre conati sunt: Quamobrem Meleager iratus eos obtruncavit, duxítque Atalantam in uxorem, quae ei ParthenopoeiamParthenopaeiam peperit. Nuntiata itaque fratrum morte, Althaea doloris impatientia in furorem versa, fatalem illum stipitem in ignem coniecit; quo exusto, Meleager etiam, exustis intus intestinis omnibus, consumtus est. Homerus testatur, eam orasse Plutonem et Proserpinam, ut filio mortem inferrent; ex quo manifestum est, istam magicis artibus usam esse. Hanc ipsam fabulosam historiam hîc intuemur, dum Meleager sub dextro brachio aprinum caput, et sinistra manu venatoris cornu tenet. Ex antiqua statua, staturae hominis haud inaequali, delineatio facta est; cuius artifex formosum iuvenem formavit faberrimè.

GALATHEA

I. D. Sandrart delineauit.

R. Collin sculpsit Antverp. 1676

GALATEA.

GAlateam, nympham marinam, Nerei et Doridos filiam, Nerinen ideò dictam, à Polyphemo fuisse adamatam, fama est; ut ait Theocritus in Cyclope. Istud autem contigit (ceu quidem Natalis ad suspicandum ducitur) quia Philoxenus Cytherius cùm eò adiisset, templúmque vidisset, Galateae à Cyclope erectum; causam ignorans, Polyphemum illam amasse, et idcircò templum illud ei erexisse credidit: Ad huius amoris remedium et fistula, et Musarum cantibus usus est Polyphemus. Dicitur autem is non modò amasse Galateam, sed etiam Galatum ex illa suscepisse; ut testatus est Bacchylides. Erat Polyphemus Cyclopum princeps, homo agrestis et ferus; et inter belluas potiùs quàm inter homines connumerandus: Quid enim deformius dici, aut commemorari potest, quàm si tantum Cyclopis corpus in spelunca prostratum, et frusta esorum hominum cum vino eructans, multóque vomitu pectus et barbam deturpatam, ac foedissimè olentem, et ipsum Polyphemum inter eum vomitum iacentem, videremus? Quae fortassis causa fuit, ob quam Galatea istum sperneret, Acímque, Fauni et Simaethidis nymphae filium, pulcherrimum pastorem Siculum, ei praeferret: Hinc indignatus Cyclops, rivalem saxo, de rupe avulso, interfecit; cuius Galatea miserta, in fluvium (aliàs fontem) sui nominis permutavit; qui in Aetna monte oriens, in mare Siculum defertur. Ovidius quarto Fastorum: Praeterit et ripas, herbifer Aci, tuas.

Quamobrem et Galateae nomen semper in delitiis poëtarum fuit, nec in ea laudanda ullus finis; quae à Graeco Γάλα sic appellata est, ob lactis candorem, vel casei. Ita Martialis primo Epigrammatum:

Toto candidior puella cycno, argento, nive, lilio, ligusto.

Postremò Virgilius, septima:

Nerine Galatea thymo mihi dulcior Hyblae, candidior cycnis, hedera formosior alba.

Inde Ovidius, secundo Amorum, uni Galateae commendat Corinnam navigantem; tanquam formosa curare formosam debeat. Quare et in hac statua perfectam feminei corporis formam, et vultus amoenitatem pariter atque insimul contemplamur.

BELISARIVS

I. De Sandrart del.

R. Collin sculps. Antv.

BELISARIVS.

ACcuratè, ut ex maiore parte solet, Guinetus: Recentiores aliquot Latini, ait, qui ut locos suos de invidia, aut fortunae inconstantia magnificentiùs implerent, nescio quam fabulam de calamitate Belisarii induxerunt: Scilicet, post annos ampliùs nongentos, quod nemo antè, in tanta Historicorum frequentia, memoriae prodiderat, soli Numinis, an Sibyllae beneficio acceperint; Belisarium, maximis victoriis gloriosissimè fulgentem, adeò invidiosa luce nictantes adversarios perstrinxisse; ut eum collecta nube calumniarum obtexerint, de gradu deiecerint, oculos denique in mendicitatem infeliciter praecipitato exculpserint: Ille verò se in casam, viae publicae coniunctam, abdiderit, ut precario spiritu miserabilem hanc vocem effunderet: Date obolum Belisario, quem virtus extulit, invidia excaecatum afflixit! O fabulam! Nemóne inter tot consanguineos, tot amicos, mendicae infamiae necessitate depressum exiguo aere sublevabat? Nemo furtiva saltem pietate in istas incitas iniectum eximebat? Sed enim Justinianus arctissimis custodiis huic liberalitati aditus obstruxerat; ille scilicet, qui cùm publicis nummis imaginem suam inscripsisset, obversae parti Belisarium cum hoc elogio impressit: BELISARIVS ROMANORVM GLORIA. Denique satis illud errorem refellit, quod etiamsi multi inter antiquos Scriptores historiam Justiniani, plerunqueplerumque infesto in hunc Principem animo, literis consignarint, nemo huius mendicitatis meminerit. Quid multa? Justinianus proditionis culpam in humanam imbecillitatem et fortunae crimen inclinans, Belisarium non improbitate lapsum in pristinam dignitatem erexit; qui deinde vitam, annis curísque exhaustam, aliquantulum trahens, eò usque produxit, donec abiisse diceretur: Alii Scriptores hoc tantùm addunt, mortui bona in publicas rationes redacta fuisse. Nihilo tamen secius recentiorum secuti narrationem Statuarii excoecatumexcaecatum nobis dedere Belisarium, qui hodiéque inter potiora Principis Justiniani monumenta Romae conspicitur: Non aliter, ait Quintilianus, quàm distortis et quocunque modo prodigiosis corporibus apud quosdam maius est pretium, quàm iis, quae nihil ex communis habitus bonis perdiderunt.

SIBYLLA.

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverp. 1676

SIBYLLA.

SIbyllae (ceu Varro testatur, et Lactantius) mulieres dicebantur Deo plenae, quarum pectora, cum divinum Numen recepissent, vaticinabantur, appellatae à consiliis Deorum nuntiandis: Aeoles enim Σιοὺς Deos dicunt, et βουλὴν consilium, sive sententiam. Ergo Sibyllae quasi Sibulae dictae, id est, quae Dei consilia mortalibus enuntiant. Quot autem, quibusve locis aut temporibus, fuerint, magna (monente rursus Onuphrio) inter Scriptores dissensio est; alii enim tantùm unam, alii tres, alii quatuorquattuor, alii decem, aut etiam plures Sibyllas fuisse, dixerunt: Quidam praeterea Graecorum conati sunt ex illis facere, quod de Jovibus, Herculibus, Minervísque, et aliis Deis fecerunt; qui cum multi fuissent, unum tantùm prodidere: Quidam ante Troiana tempora Sibyllam fuisse, quidam ipsius Troiae excidio, Graecísque vaticinatam, Ilium periturum; alii verò, longè post vixisse, scribunt: Nonnulli eandem Erythraeam fuisse tradunt, quidam Siculam, alii Sardinicam, alii Gergethicam, alii Rhodiam, alii Libycam, alii Leucanam, alii postremò Samiam. Aelianus, in Historia varia, quatuorquattuor Sibyllas asserit: Erythraeam (de qua, magna ex parte, omnia opinati sunt) Samiam, Aegyptiam, et Sardianam. His alii duas, Judaeam et Cumanam, adiungunt, ut sint sex. Plinius auctor est, Romae in foro, iuxta rostra, trium Sibyllarum fuisse statuas, coeterisceteris minores: Ex his unam Pacuvius Taurus, Aedilis plebis, instituit; duas verò reliquas M. Valerius Messalla, augur; quarum nomina Solinus refert: Una enim ex his Cumana erat, quae Cumis vaticinata, libros L. Tarquinio Superbo, Romano Regi, attulit; cuius sepulchrum in Sicilia diu mansit: Altera Delphica, quae ante Troiana tempora; tertia porrò Erythraea, quae post Troiana bella vixit, et Lesbiis imperium maris amittendum praedixit. E tribus igitur illis hanc fuisse statuam, credendo fidem non abnegabo; admiratus saepè magnificentiam eius, et vestem, et plicas perfectiores; qua palatium Mediceum maximè superbit ac fulget.

POESIA

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverp. 1676

POESIS.

IN eodem Palatio, Romae, ipsius Poësios statua spectatores ad se allicit, dextra volumen chartae exhibens, caput lauro redimita, et inferiùs subvolantem cygnum innuens. Scriptum enim reliquit Pausanias, in Atticis rebus, Cygnum fuisse Regem illorum Ligurum, qui habitarunt in Gallia Transpadana, laude musicae artis et cognitionis clarum; qui ubi mortuus esset, dicitur ab Apolline in avem sui nominis mutatus; vel, ut aliis placet, post mortem Apollini, Musicorum Deo, esse consecratus. Lucianus in eo dialogo, qui Cygnus inscribitur, assessores fuisse Apollinis cygnos, commemorat; et amicos homines, musicae peritos, qui cùm mortui essent, fuerunt in aves sui nominis mutati ab eodem. Porrò Hermaphroditi formam prae se ferens utrumque denotat, sexum ad artem poëticam aptissimum. Hinc Musae virginies illae, quarum octo tantùm cum agnoscerent antiqui, matrem potiùs, aut nutricem arbitrabantur: Matrem verò Mnemosynen autumabant eadem ratione, qua vetustiores Memoriam. Id quod pudicè ac verecundè, ut semper, innuit Maro, hoc versu:

Et meministis enim divae, et memorare potestis.

CamoenaeCamenae verò alatae effinguntur, ob ingenii muliebris praestantiam, atque expromtam mobilitatem. Argivam Telesillam summo loco natam, ait Plutarchus, fuisse affectam morbo; qui cùm Medicorum ope maior esset, à Diis auxilium petere coactae ab Oraculo responsum est, ita demum sanitati restitutum iri, si Musas coleret: Ad quas cum frequenti opera animum appulisset, statim convaluisse. Mulieribus quoque sua laus, inter quas Sappho, Corinna Pindari magistra, Hedyle mater Hedylogi poëtae; sive ille Samius fuit, sive Atheniensis: Mater eadem Moschyles, quae item iamborum cantu floruit: Megalostrata quoque, quam amavit Alcman, et aliae. De caetero nominis immortalitatem poëtae consequuntur, unde et hedera coronabantur, quae folia non deponit, sed victrix est vetustatis. Ita enim Horatius, primo Epistolarum:

-- -- -- Seu condis amabile carmen, prima feres hederae victricis praemia.

Nec hedera tantùm coronati, sed etiam lauro; quoniam semper viret ac viget. Hinc iterum Flaccus, in Odis:

Laurea donandus Apollinari.

FAVNVS PVUERVM AMPLECTENS.

I. De Sandrart del.

R. Collin sculps. 1677.

FAVNVS, PVERVMAMPLECTENS.

FAuni, puero amplexum sic ferentis, statua, ex aere, vivi hominis staturam aliquantum superat, accuratum veteris cuiusdam artificis opus; quod, in palatio Mediceo, ante oculos spectatorum suorum est: Convenientia enim partium perfectam viri iuxta ac pueri aetatem aequa proportione exprimit, spectatu dignissima. Ad ipsam verò mythologiam quod attinet, prisci sapientes per Faunum quidem ipsum innuere mundum, per puerum verò generationem eius, et incrementa, indicare visi sunt: Quare et sertum ex hedera caput istius ambit, quae herba est perpetuò virens; cúmque per se stare non possit, arboribus et muris, ceu puer viro, adhaeret. Hoc praeterea sensu in tutela Liberi patris putabatur esse hedera, quia ut ille semper est iuvenis, ita haec semper viret. Ideò autem sacra Baccho, quia Cissus puer fuisse in eius comitatu dicitur; qui cùm saltaret cum Satyro, humi lethaliterletaliter afflictus, ab eo est in hederam conformatus, quae et Κισσὸς Graecè vocatur, ut Constantinus in Geoponicis scribit. Verbo, planta haec non solùm iuventutem, sed spontè florentem imprimis germinationem denotat; quoniam citra cultum ubivis copiosè provenit. Quamobrem et Faunus agricolarum Deus ab antiquis creditus fuit, filium habens Sterculium; qui primus agrorum stercorationem invenit. Quod verò Natalis ille Comes, quam haberent formam Fauni, ex antiquis Scriptoribus percipere non potuit; hanc ex ipsis statuis videre est, sine culpa tamen atque luxuria: Multi enim in earundem mercatu luxuriabant usque ad insaniam, cùm voluptatum istarum desiderium ultra facultatum modum extenderent. De quibus Romanus sapiens, in Epistolis suis: Quid inter pueros, inquit, et nos interest? nisi quod nos circa tabulas et statuas insanimus, cariùs inepti. Id ipsum insaniae genus satyrico perfricuit sale Horatius:

Insanit veteres statuas Damasippus emendo.

APOLLO.

I. De Sandrart del.

R. Collin sculps. Antverp.

APOLLO.

ERat Apollo Latonae Jovísque filius, siquidem Latona, à Jove compressa, uno partu Apollinem et Dianam peperit; ut ait Hesiodus in Theogonia. Quare Apollo ita gloriatur apud Ovidium, se è Jove natum esse:

- - - - mihi Delphica tellus, et Claros, et Tenedos, Panopaeáque regia servit; Jupiter est genitor!

Multos autem fuisse Apollines scribit Cicero, libro tertio de natura Deorum, his verbis: Apollinum antiquissimus is, quem paulò antè ex Vulcano natum esse dixi, custodem Athenarum. Alter Corybantis filius, natus in Creta; cuius de illa insula cum Jove ipso certamen fuisse traditur. Tertius Jove natus, et Latona; quem ex Hyperboreis Delphos ferunt advenisse. Quartus in Arcadia, quem Arcades Nomionem appellant; quòd ab eo se leges ferunt accepisse. Atque cùm tot Apollines fuerint, reliqui omnes silentur; omnésque res aliorum gestae ad unum Apollinem, Latonae et Jovis filium, referuntur. Hic ipse, inquam, cùm ob inventam citharam, et artem pulsandae citharae, magno in honore haberetur; à Marsia, Phrygio tibicine, in Nysa civitate, apud Dionysium Regem, in certamen musices provocatus fuit: Ea conditione, ut victor victo, quodcunque libuisset, imperaret. In isto certamine igitur cùm Apollo citharam pulsasset, mox ore cantabat; at Marsyas tibiis inflandis tantùm erat peritus, quare etiam victus poenas dedit suae temeritatis. Fama est igitur, Marsyam, ubi cum Apolline decertans victus fuisset, de pinu arbore propinqua fuisse suspensum, et excoriatum; ut hi ipsi testantur versiculi:

Provocat et Phoebum, Phoebo superante pependit; caesa recesserunt à cute membra viri.

Illud cùm apud fluvium Midam (vel Maeandrum) prius vocatum contigisset, effecit, ut fluvius deinceps Marsya diceretur; è cuius sanguine nati sunt Satyri: Poenituit tamen celeriter Apollinem tantae acerbitatis, quare chordas citharae infregit. Quae fabula inventa est, ad deprimendam superborum et nimis elatorum animorum temeritatem. Hinc culter iste in dextra Apollinis manu, et in sinistra Marsyae caput, et cuticula huic detracta. Admirationem denique merentur formosa hermophroditi Apollinis proportio, et vultus Marsyae, plenus inconsideratissimae ac dementissimae temeritatis.

MARSIYAS.

I. De Sandrart del.

R. Collin Calcogr. Reg. sculps. Bruxellae.

MARSYAS.

HYagnidis hic fuit filius, eius, qui primus omnium mortalium leges musicas ad laudes Deorum, quibus in sollemnitatibus Graeci usi sunt, accommodavit. Qui rem etiam planiùs explicare voluerunt, addiderunt his, quod Nysaei iudices (Marsyas enim Nysam, ad Regem Dionysum, tunc pervenerat) sunt electi; quo tempore is contendit cum Apolline: Nam primùm tibiis ita est usus Marsyas, ut auditus stupore repleretur; apparerétque, ob suavitatem, longè praestare adversario. Cùm iudicibus ostentare simul artem decrevissent, aiunt Apollinem rursus ad citharam cantum accommodasse; quare vicit tibias repetitas: At ille nitebatur docere iudices, quòd praeter omnem aequitatem vinceretur; quòd artis, at non vocis comparationem fieri oporteret, ad quam cithara et tibiae sunt referendae; non autem res duas cum una conferri oportere Apollo respondit, quòd nihil plus aequo obtineret; quia Marsyas, quod sibi conveniret, fecisset, cùm tibias inflasset: Oportere hanc legem igitur utrisque imponi, ut vel ambo, vel nemo ore uteretur, sed solis digitis proprium usum ostenderet. Istud certamen commissum fuisse non procul à Celaenis, sive (ut aliàs vocatur) ab Apamea civitate, iuxta lacum, in quo ad usum tibiarum optimi calami gignuntur, scriptum reliquit Strabo: Hinc fama est, apud eundem lacum tibias à Minerva fuisse inventas; quas cùm illa inflaret, séque in lacu conspexisset, orísque turpitudinem vidisset, et tumorem, illas abiecit: Secedite à me, inquiens, malae corporis depravationes! ut refert Athenaeus. Has itaque cùm reperisset Marsyas, qui multò ante bella Troiana floruit, non solùm inflavit, caeterósque illarum peritia antecelluit; sed etiam Doricae musicae posteà, geminarúmque tibiarum fuit inventor. Hac ipsa autem fabula Athenienses philosophicorum studiorum, prae musica instrumentali tunc recens inventa, docuerunt contemtum; ob quem irata Pallas abiecit tibias, et Apollo Marsyam excoriare sustinuit. Vtriusque statua Romae, in Principis Justiniani palatio discentes docet artifices, dum inter caeteras effulget splendidissimè.

SATYRVS

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverpiae 1676.

SATYRVS.

FAuni, vel Saturni filios fuisse Satyros, quidam crediderunt; Plinius animalia esse scribit velocissima, quae quatuorquattuor pedes haberent, in subsolanis Indorum montibus, humana effigie, ac rectè currentia. Hi manibus esse dicebantur aduncis, cornua habere in fronte; cùm pars extrema similis esset caprarum. Pausanias in Atticis refert, Euphemum, ex Caria in extremas Oceani partes delatum, in una insularum, Satyrida, incolas rufos, et caudas habere intra clunes, haud multò minores equinis, reperisse. Illi ubi primùm adesse hospites senserunt, currerunt ad naves; nulláque emissa voce in mulieres, quae erant in navibus, impetu facto manus iniecerunt: At nautae trepidi barbaram mulierem, quam secum vehebant, exposuerunt; in quam illi petulantissimè irruentes, undique appetiverunt. Similem Licetus, Deusingius, alii, historiam de muliere recensent, in insulam desertam, ob quoddam crimen, deportata; et à grandiore simio blandè in antrum ingens pertracta, sed post aliquot annos Lusitana navi demum liberata. Plutarchus auctor est, talem Satyrum ad Syllam, è bello Mithridatico reversum, fuisse adductum. In Suecica gaza Carolus Ogerius Gallus, Illustrissimi Cl. Memmii, ad Septentrionis Reges Legati tunc Extraordinarii comes, cornu quoddam nigrum atque recurvum vidit, quod Diabolicum vocant; olim ab Equite quodam Sueco ipsi Diabolo, qui Satyri, aut hirci formam induerat, in singulari certamine avulsum atque ereptum: Aiunt enim, pium illum ac generosum Equitem, cùm sancta illa ac sollemni nocte, qua Natalis Dominicus celebratur, ad Ecclesiam per lucum transiret, incidisse in strigum choream, omnésque protinùs ad illius conspectum evanuisse; unum relictum Daemonem (Satyros enim antiquitùs quoque arbitrabantur esse Daemonas, ac pro Diis colebant) cui, post acerrimam luctam cornu alterum abstulerit: Quod postea insignibus suis insculpserit, et à populo Diabolus cognominatus fuerit. Quare ad hunc usque diem illius posteri, qui in Suecia ac Dania propagati sunt, eo nomine, vulgò Trolle, appellantur. Istius verò Satyri statua Romae, ex albo marmore, ad aestivalem domum, in horto quodam, eminet; breve ac solidum exhibens corpus, ídque nervosum satis et musculosum.

CERES

Sandrart. del:

Waldreich sculp

CERES.

CErerem Saturni et Opis filiam, sororémque Plutonis, et Jovis et Junonis fuisse, memoriae prodidit Hesiodus in Theogonia. Crediderunt nonnulli, Triptolemum et Eubuleum fratres sationem à Cerere didicisse; quia illi primùm filiae Proserpinae raptum matri indicassent. Omninò autem boves iungere, et arare Ceres docuit mortales, ut testatur Orpheus, in hymno Cereris Eleusiniae. Nec abs re Virgilius:

Prima Ceres ferro mortales vertere terram instituit, cùm iam glandes atque arbuta sacra deficerent sylvaesilvae, et victum Dodona negaret.

Fama est praeterea, quòd cùm fuisset apud Phytalum aliquando in hospitio, illi gratiam referens ficum plantam largita est; ut ait Pausanias in Atticis. Neque verò ficum solùm, aut frugum sationem Cereri (ceu Disae Sueci, sub Rege Sigtrugo) tribuunt; sed inventionem omnium leguminum, praeterquam fabae: Quippe cùm de omnibus, à quibus comiter et liberaliter accepta fuit, dum Proserpinam quaereret, benè mereri studeret; ut scripsit Pausanias in Arcadicis: Neque tantùm serendi rationem mortalibus tradidit Ceres, cùm inutilis fore videretur illa scientia; nisi, quo pacto srumentum caederetur, et excuteretur, et è paleis secerneretur et frangeretur, didicissent ad panem conficiendum: Id quoque testatur Callimachus in hymno. Super haec eandem Deam legum inventricem fuisse, praeter Ciceronem actione septima in C. Verrem, scripsit Ovidius, in quinto Metamorphoseos:

Prima Ceres unco glebam dimovit aratro, prima dedit fruges, alimentáque mitia terris; prima dedit leges: Cereris sunt omnia munus.

Significat et ipsum Thesmophoriorum nomen, quasi legifera sacra dicantur; quae in honorem Cereris à Triptolemo primùm, pro accepto serendi munere ac frugibus, in Eleusio oppido fuerunt instituta: Nam cùm frumenti semina inventa fuissent, homines, qui glandibus tantùm vescebantur, leges de regundis finibus rogarunt, quibus sua pars terrae cuique fuit assignata. Imago illa Cereris in horto palatii Justiniani, ante portam Flaminiam extans, altera manu manubrium confractae falcis (quam à Vulcano expetivit, ut Titanes metere doceret) altera verò aristas tenet; cuius adspectu atque vultu, nuditate corporis, et concinna veste ingens artifex confestim indicatur.

MERCVRIVS

Sandrart. d.

C. G. Amling sculp:

MERCVRIVS.

OMnium Deorum antiquorum vigilantissimum Mercurium, ac maximè negotiis implicatum; quippe quem ne per noctem quidem dormire negotiorum multitudo pateretur, Jovis et Maiae Atlantis filium fuisse, Orpheus, Homerus, et Hesiodus tradiderunt. Etsi verò plures fuerunt Mercurii (Cicero enim de Natura Deorum quinque numerat) tamen ad hunc unum res gestas caeterorum transtulerunt, et alatum finxerunt; cui gallus assidebat, quem in suasoria Galenus antiquos inquit pictores et plastas iuvenem formosum, sine fuco, ac sine aliquo comtu, vultu hilari, atque acribus oculis formasse. Huius simulacrum Aegyptii partim atra facie, partim aurea et clara confinxere; quia modò ad superos, modò ad inferos adiret. Caduceus illi dabatur cum anguibus geminis, mare ac femina scil., mutuo connexu circumvolutis, et concordibus; quorum caudae demittebantur ad capulum caducei, qui concordiae securitatem significabant. Multa porrò officia Mercurio fuerunt iniuncta, quorum partem attigit Virgilius, quarto Aeneidos:

Dixerat: ille patris magni parere parabat imperio, et primùm pedibus talaria nectit aurea; quae sublimem alis, sive aequora supra, seu terram rapido pariter cum flamine portant. Tum virgam capit; hac animas ille evocat Orco pallentes, alia sub tristia Tartara mittit: Dat somnos, adimitque, et lumina morte resignat.

At Ovidius, Fastorum quinto, hunc pacis et belli arbitrum et autorem nuncupavit in his:

Pacis et armorum superis, imisque Deorum arbiter, alato qui pede carpis iter.

Huic statuae, prae foribus domorum, ab antiquis erigebantur, quia fur credebatur caeteros fures noscere. Denique cum antiqui, eloquentiae et orationis quanta vis esset, vellent ostendere, dixerunt, Mercurium esse nuntium Deorum et hominum: Inde creditus est etiam catenae illi aureae annexos homines auribus, quocunquequocumque libuisset, attrahere. Mercurius verò hic in palatio Justinianeo, cuius alatos pedes Cupido vinculis constringit, opus est summi et cunctis laudibus maioris artificis, Francisci du Quesnoy, Bruxellani; qui iuvenis aequè ac pusionis (aetates eorundem si spectes) membra ritè, et accuratissima diligentia collocavit.

ROTATOR

Sandrart del:

C: G: Amling. sculp:

ROTATOR.

POstquam Magnus Hetruriae Dux, Cosmus Medices, Senas, urbem longè pulcherrimam, opera Germanorum, Gallorum, Italorúmque, obsederat; exercitui recensendo coniugem suam interesse voluit spectatricem. Quoniam verò Galli pariter ac Itali, morum civilitate, favorem et gratiam illius prae caeteris impetrarunt; Germani contrà, ipsa tunc transmeante, suos Herculaneis scyphis poscebant, et vino somnóque mersi per campos hinc inde iacebant; animo irato et percito, Cosmum suum rogavit, ut porcinum istud hominum genus ab exercitu submoveret, statímque missum faceret. Magnus autem Dux ille, qui Germanorum animos virilitatis robore palliatos, magnaeque constantiae esse noverat, muliebre aspernatus consilium, parere abnuebat. Interea infestus exercitus in agrum Pisanum pergit, et duabus simul vicibus ancipiti terrore urbem illam aggreditur; cives moenibus Gallos iuxta ac Italos propulsant, saxis tormentísque propugnatores urbem tuentur: Affertur gravis huiusce mali nuntius Florentiam; mox cursor tertius, ut nuntiaret nuntium exoptabilem, ordine omnem rem victoriae illuc perfert, solo Germanorum impetu vallum superatum, urbémque captam esse. Cosmus Medices iam triumphans gaudio, ob amorem, quo Germanos suos prosequebatur, uxori, quae in vehiculo unà fuit, colaphum (si fabula vera est) inflixit; quod omnibus illos contumeliis nuper oneraverat. Atque hanc ipsam vulgò caussam esse perhibent, ob quam Magni Hetruriae Duces cum suis, scilicet non uno amplius curru vehuntur. Expugnationi verò occasionem praebuit hortulanus quidam Pisanus, Italis Rotatore, vel Ruotatore, Latinis forsan Acuminator dicendus; qui obambulantium tunc in horto Senatorum de angustiis oppidi sermones, dum falces acuebant, inaudiens, hos altero die in castris enuntiavit. Ut igitur memoriam illius viri exciperent omnes anni consequentes, iussu ipsius Ducis, Michael Angelus Buonarotti imaginem robustissimi hominis, unà cum acuminario saxo, ex albicante marmore (l’Arrotatore dictum) fecit: Quae diutiùs Romae, in palatio Mediceo, asservata, sed non ita pridem Florentiam translata fuit.

PAN et NATVRA.

I. De Sandrart del:

Richard. Collin sculp. Antv. 1677.

PAN ET NATVRA.

HOmerus in hymnis scriptum reliquit, Pana fuisse Mercurii filium, et bicorporem, et capripedem; Achaeus poëta è coelocaelo et terra natum, sensit. Hunc memoriae prodidit Pausanias, in Arcadicis, à Nymphis susceptum et educatum, et à Sinoë Nympha praecipuè; quippe cùm vel adultus cum illis assiduè versari fingatur. Quare et Nympharum, ob fistulam circa istunc tripudiantium, ducem vocabant antiqui; et, ut ait Herodotus in Euterpe, pingebant atque sculpebant pictores ac statuarii, sicut etiam Graeci, Panos imaginem caprina facie, et hirci cruribus; quamvis istum non esse huiusmodi, sed similem Diis caeteris, arbitrarentur. Lucianus, in dialogo Panos et Mercurii, eidem quoque hirci caudam super natibus iniunxit; praeter hirci nasum et barbam. Caeterum existimarunt, Pana montium esse praesidem, omniáque armenta et greges, qui in montibus vagarentur, in huius esse tutela; quippe cùm is ab Arcadibus fuisset in Maenalo monte educatus. Ea de caussa Virgilius, in primo Georgicorum, Pana custodem ovium, et pastorum praesidem appellavit:

Ipse nemus linquens patrium, saltúsque Lycaei Pan ovium custos, tua sit tibi MoenalaMaenala curae.

Hic praeterea amavit Syringa Nympham, quae in palustres calamos suit conversa, ut ait Ovidius: Mox verò calamis à vento agitatis, sonúmque facientibus, syringis fistulam ex illis fecit. Fuit etiam à Luna amatus, cùm in niveum arietem pulcherrimum se convertisset, teste Virgilio. Denique Orpheus, Pana universam Naturam esse intellexit, quippe cuius elementa et coelumcaelum sunt membra. Et quoniam Pan universa corpora naturae continet, ut nomen significat; dicitur ex universis, quae existunt, genitus, sive ex omnibus consistere. Neque aliud sanè partes inferiores Panos hirsutae significant, quàm sylvarumsilvarum et arborum frequentiam. Hunc ipsum generationis et corruptionis auctorem Orpheus quoque credidit: Dicunt illum fuisse cum Cupidine colluctatum, et ab eo victum; amor enim procreandi materiam excitat, et in omnes formas ad generationem effingit; quae ita dicitur ab opifice superata, dum cum illo colluctatur. Exigua haec quidem, sed verae antiquitatis statua marmorea procul dubio Holmiae adhuc reperitur, quam gloriosissimae ac beatissimae memoriae Rex Suecorum, Carolus Gustavus, a. 1650. Norimbergae à me accepit.

AVRELIVS &. L. VERVS.

Amling sc:

Sandrart Del:

AVRELIVS, ET L. VERVS.

EXhibentur hîc fratres duo, Aurelius et L. Verus, in mutuum amplexum ruentes, quo nihil potuit fieri amantius; conglutinata enim ipsorum concordia videbatur, quos simul imperium iunxerat. M. Aurelius Antoninus, cognomento Philosophus, à M. Antonino Pio adoptatus, statim in consortem imperii assumsit L. Aelium Verum: Et tunc quidem primùm Rom. Imperium duos Augustos simul pari potestate fulgentes habere coepit; tantíque huius rei novitas et dignitas valuit, ut fasti Consulares nonnulli ab his sumerent ordinem Consulum, et in dirigendis hisce basin supputationis suae ponerent Consulatum Marci et Veri, dicentes, hoc illudve accidisse ante duos Augustos, vel post Consulatum duorum Augustorum tali. Quanquam moribus dissimiles illos fuisse constet; nam M. Antoninus Philosophus laudatissimus Princeps, sed L. Verus voluptatibus deditus erat: Verùm Marci virtus texit vitia Lucii, data ei in uxorem Lucilla filia; ut simul esset gener et collega: Atque ut peregrinando à voluptatibus abstraheretur, et timore bellico corrigetur, séque Imperatorem esse recordaretur, à M. Antonino, consentiente Senatu, in bellum Parthicum missus est; ne in urbe, ante omnium oculos peccaret. Is verò Antiochiae fermè haesit, venationibus indulgens. Postea hi duo fratres, decreto Senatus, simul in bellum Marcomannicum profecti sunt; ad quod L. Verus invitus se accinxit, et Aquileiam tantùm usque profectus, reverti in urbem voluit: Sed cum fratre in vehiculo sedens, apoplexia correptus periit. Post eius igitur obitum M. Antoninus bellum hoc solus gessit, cúmque eius exercitus, in angustiis montium Germaniae à Quadis circumclusus, siti diebus quinque propemodum conficeretur, Christianorum militum precibus, largissimam pluviam impetravit; cùm contra Quados fulmina persequerentur. Hac re obstupefactus Imperator, in perpetuam rei memoriam legionem eam, in qua Christiani militabant, nominavit FVLMINATRICEM. De hac miraculosa victoria Claudianus, à religione Christiana abhorensabhorrens:

Laus ibi nulla Ducum; nam flammeus imber in hostem decidit: Hunc dorso trepidum fumante ferebat ambustus sonipes: Hic tabescente solutus subsedit galea, liquefactàque fulgure cuspis canduit, et subitis fluxere vaporibus enses.

Vtriusque Imperatoris statua, è marmore facta, et ad humani corporis figuram apposita, in palatio Principis Ludovisii, Romae invenitur.

MARCVS AVRELIVS.

I. De Sandrart del.

Cum Gratia et Privilegio Sac. Caes Majest.

Richard. Collin sculps. Antv. 1677

MARCVS AVRELIVS.

EQuestris haec Marci Aurelii Imp. statua antiquo opere et summa arte perfecta est, maior, quàm pro modo corporis, ex aere fusili; hodienum, Romae, in area depressiore Capitolii valdè conspicua, et excelsae basi suae, per infixos clavos et affusum plumbum, adhaerens. Hic ipse equus, pariter ac imago, multi laboris, et singularis industriae erat; nihil illis nobilius, nihil in Vrbe, quod magis visendum putaretur: Tanquam opus aliquod Daedali, tam perfectum, tam elegans, tam elaboratum, ut huic simile prior aut posterior artificum aetas vix tulerit; nedum conspiciendum nobis reliquerit. Exemplum equi perfectissimi omnes pariter atque insimul admirantur, ob mirificam eius proportionem, et naturalem membrorum omnium inter se competentiam. Vbi verò Gothici belli detonante procella, barbari Vrbem ingressi fuerant, quam longa obsidione faméque afflixerant; regias illius moles demoliti, marmora ac lapides confregerant, et metallicas statuas flammis excoxerant: Nihilo tamen minus Totilae, Gothorum Regi, statua haec tantoperè arrisit, ut eam in Ostiensi portu navi commiserit, quae in Gothiam transveheretur. Postquam verò Imperatoris Justiniani haud inglorius ductor, Belisarius, Gothis ex Italia virtute sua eiectis, Romam recuperasset, neque exiguam praedae partem eisdem eripuisset; hunc ipsum etiam Aurelium urbi tunc restitui, atque in area S. Johannis Lateranensis collocari iussit. Alexander verò Donatus, scriptorum accuratissimus, Sixto IV. Pontifici, velut palatii Lateranensis restauratori, tribuit his verbis: M. Aurelii statuam aeneam equestrem, et olim inauratam, humili ac sordido loco iacentem, in area Lateranensi, augustiore loco reposuit; quam postea Paulus III. in area Capitolina, pulcherrimáque basi Parii marmoris collocavit, adhuc ferentem spiritus inusitatae artis. Quare cùm aliquando Romae, in Academia nostra, de metallorum arte fusoria sermocinaremur, et docta statuae eiusdem recordatio haberetur; artificiosissimus Franciscus ille du Quesnoy hanc mecum conscendit: Quod opus fusile tam purè confectum, et omnibus suis partibus expletum, absolutúmque deprehendimus; ut praeter ungues (quibus ars ista animari solet) politiùs limatos, aliud nihil occurreret. Caeterum imago omnis, unà cum equo, aequalem exhibebat crassitiem, Joachimum haud excedentem. Hoc ipsum maximam nobis admirationem movit, ceu consummatum perfectae cumulataeque artis exemplum.

LUCTATORES

I. De Sandrart delin.

Richard. Collin sculps. Antv. 1677.

LVCTATORES.

PAlaestram multas sub se exercìtationes habuisse constat, inter quas primum locum obtinuit Luctatoria: Haec nihil aliud fuit (ut verba Mercurialis mea faciam) nisi exercitatio quaedam, in loco Gymnasii peculiari, nempe xysto, sive porticu tecta, fieri solita; in qua Luctatores bini nudi, uncti oleo, et pulvere aspersi, sese brachiis complicantes, invicémque concertantes, alter alterum deiiceredeicere humi contendebant. Illúdque prae caeteris quaerebatur, ut pedes primò comprehenderentur; quod Pseudolus ebrius apud Plautum significavit, de vino dicens: Captat pedes primùm, luctator dolosus est. Sed antequam certamen inirent, musculos prius calefaciebant, perfrictionibúsque, ac lenibus motibus explanabant: Quodsi aliquando haec agere intermisissent, iis quaedam partes rumpebantur, convellebantúrque. Galenus scriptum reliquit, hunc à gymnasticis in luctis observatum esse ordinem, ut nunquam vehementes inirent; nisi prius faciles et simplices essent edocti: Neque has aggredi solitos antè, quàm fricarentur; neque fricari prius, quàm ungerentur. Praeterea species luctae voluntarium pancratium erat: Nam in lucta certantes sese deiiceredeicere studebant, rectíque manebant; in pancratio autem isto humi prosternebantur, ibi invicem complicati, séque mutuò convolventes, alter alterum sibi supponere nitebantur. De hoc locutus esse Martialis videtur:

Non amo, qui vincit; sed qui succumbere novit, et dicit melius τὴν ἀνακλινοπάλην.

Nisi potiùs reflexionem intelligamus, qua palaestrita adversarium retrahebat, ac ictum illius devitabat. Tota haec exercitatio tres fines habuit: primum, ut in ludis, sacrificiis et theatris victoriam adipisci possent; secundum, ut ad bella homines exercerentur; tertium, ut optimum corporis habitum acquirerent, sícque sanitatem curarent. Illi denique luctatores, in palatio Mediceo extantes, cunctas actiones, humana forma, masculas satis ac masculosas artificiosè exprimunt.

CORIDON.

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverpiae 1676

CORYDON.

THeocrito et Virgilio memoratus pastor, Corydon; is enim eidyllion quartum, Batto interloquente, hoc auspicatus est versu:

Eἰπέ μοι, ὡ Κορύδων, τίνος αἱ βόες; Dic mihi, ô Corydon, cuius sunt hae vaccae?

Virgilius autem Corydonis in persona intelligitur, ecloga secunda; et fortè Augustus Alexis in persona inducitur:

Formosum pastor Corydon ardebat Alexim, delicias domini.

Quidam, annotante Servio, Corydonem, Asinii Pollionis puerum, adamatum à Virgilio ferunt; eúmque à domino ipsi datum, Corydonem à Virgilio ficto nomine nuncupari; ex eo genere avis, quae Corydus dicitur. Hinc adagium: Inter indoctos etiam Corydus sonat. Non autem dulce canit, perhibente quidem Servio; sed, si magno Erasmo credimus, Corydus vilissimum aviculae genus est, miniméque canorum; quod Graecum epigramma testatur: Strepit tamen utcunque inter aves mutas, quae apud lusciniam canens ferri non posset. Et quoniam parasitis solent indi nomina contemtus, non illepidè talis nomine Corydus, apud Athenaeum, appellatur. Verius autem est, intelligi per Corydonem pastorem ipsum Virgilium, omnium interpretum consensione; pro qua etiam sententia est Apuleii Apologia prima: Quantò modestius, inquit, tandem Mantuanus, qui ibidem, ut ego, puerum amici sui Pollionis bucolico ludicro laudans, et abstinens nominum, sese quidem Corydonem, puerum verò Alexin vocat. Ergo Corydon, ait Caes. Scaliger in Poëtica sua, per quem intelligi volunt Virgilium, fertur amore in Alexim, puerum Pollionis, vel Maecenatis; nec Augustum, (ut rectiùs censet De la Cerda) terrarum Princípem. In hac verò marmorea Corydonis statua formosum iuvenem intuemur, acutam spinam è pede suo extrahentem; quae in palatio Justiniani Principis adhuc asservatur. Similis quaedam nudi Corydonis (sic enim Romani eum nominant) imago in Capitolio quoque, extat; sed quia aes eius, aetate quasi corrosum, omnem perdidit fulgorem, et ab ipsa obscuratur nigredine, cognosci vix potest.

POENITENTIA.

I. D. Sandrart delineauit

R. Collin sculpsit Antverpiae 1676

POENITENTIA.

APud Graecos Deus silentii, Harpocrates, impresso ori digito, fingebatur; quo ipso taciturnitatis fidem, et secretorum custodiam innuebant. Praesens autem figura, quam singulari studio, ut meliùs cognosceretur, antrorsum aequè ac retrorsum exhibui, ipsam denotare Poenitentiam mihi quidem videtur ; quoniam spuma verborum diffluens iuventus, effraeni saepius lingua effutit, quae postea dant malum, aut damnum; ita ut istam non solùm pigeat stultitiae suae, sed etiam pudeat. Unde Plinius, nono epistolarum, de Sabiniani liberto: Flevit multum, multúmque rogavit, multum etiam tacuit; in summa fecit mihi fidem poenitentiae. Et post nonnulla: Remitte aliquid adolescentiae ipsius. Metanoeam dictam esse poenitentiam, et mentis mutationem, compertum est. Hinc illud Ausonii:

Sum Dea, quae facti, non factique exigo poenas; nempe ut poeniteat, sic Metanoea vocor.

Jul. Scaliger, in Exercitationibus suis, poenitentiam dixit esse reflexionem intellectus, ad reprobandum malefactum: Cúmque dolore constet, quem iustum sequitur eius rei, cuius tum ob summam turpitudinem, tum ob ingentia damna, quibus infamis est, nos poenitet, pudétque ex utriusque affectus consideratione, pudoris quoque ratione habita, poenitentia ab ipsis Oratoribus facilè movetur. Quare Horatius:

Heu me! per urbem [nam pudet tanti mali] fabula quanta fui?

Haec ista nimirum iuventus est, quam in eadem contemplamur statua, à Tragicae asperitatis patre graphicè descripta, hac ode:

-- -- Scelerum si benè poenitet, eradenda cupidinis pravae sunt elementa; et tenerae nimis mentes asperioribus formandae studiis. -- -- ----

Poenitentis autem forma instar captivi cuiusdam mancipii est, catenis ac vinculis onerati; quam prisci artificis manus è marmore dolavit: Vultu subtristi conspicitur, manu frontem pudoris sedem tegit; brachio sic innititur, ut binas superiùs aures indicet, et caput inferiùs bovis, hiante eius rictu, sine lingua. Significatio illius in proclivi est: Multa auribus percipiuntur, quae os elingue enuntiare nec vult, nec valet.

LEO. et EQVVS.

I. De Sandrart del.

R. Collin sculps. Antv.

LEO ET EQVVS.

APud Aegyptios Leo quidem symbolum fuit roboris et virium, Equus vero fortitudinis et fiduciae; ut ait Clemens, quinto Stromatum. Unde est, quòd in Poëtis fortes equos saepè legas, non validos, aut robustos. Lucretius libro quarto:

Quippe videbis equos fortes, cum membra íacebunt, in somnis sudare tamen -- -- --

Robustus igitur Leo in fortem Equum, aut alia pecora insilit; et statim fit horrenda strages, cum immanis monstri dentes, et ungues, quotquot habet, in unius pecudis caedem conspirant: Nec solùm franguntur ossa, sed caro et membra divelluntur. Huius dilacerationis en exempla! sic enim Poëtae loqui amant, et inter hos Seneca, in Troade:

At ille saevus, matre submota, leo, praedam minorem morsibus vastis fremens frangit, vehitque, -- -- --

Item Statius libro undecimo:

-- -- Indomitos ut cûm Massyla per arva armenti reges magno leo frangit hiatu.

Praeterea notant Naturae consulti, leonem praecipuè cor appetere; et Scaliger contra Cardanum, ex Historia navigationis cuiusdam Troglodytae, id ita probat; ut interim profiteatur se nescire, qui fiat, ut cor intus rimetur; ac si sciret, ibi esse, quod palato magis sapiat. Quantum verò coniectura assequor, Statua illa venationem denotare mihi quidem videtur, in qua varia producebantur animalia, ut pugnando spectatores oblectarent; Gordianus enim primus, auctore Capitolino, populo Rom. feras Libycas una die centum de suo exhibuit; et in pictura sylvaesilvae equi feri triginta continebantur: Dio centum leones, et leas totidem ludis natalitiis simul exhibuisse Hadrianum, scribit. Fuerunt autem equi (de quibus Aristoteles, Strabo, Plinius, Oppianus, alii) cum in aliis provinciis multis, tum in Syria quoque, et quidem peculiaris ingenii in vindicta de rivalibus capienda. Caballos sylvaticossilvaticos Paulus Diaconus, in historia Longobardorum, vocat. De caetero Monumentum illud Leonis, cum Equo deluctantis, multa arte et industria factum, in Capitolio Romano, adeuntibus praemonstratur.

DIRCE. ZETHVS et AMPHION.*

DIRCE, ZETVS, ET AMPHION.

LYci, Thebarum Regis, uxor Dirce fuit; quam ille, repudiata Antiopa, uxorem duxerat: Quae cùm Antiopam gravidam esse animadverteret (nam, post repudium, à Jove compressa fuerat) suspicata, virum suum clàm cum illa consuescere, in vincula eam coniecit. Verùm, instante iam partus tempore, Jovis miseratione vinculis soluta, in Cithaeronem montem confugit; ubi Amphionem et Zetum gemellos peperit, qui postea Lycum interfecerunt: Dircem verò caudae indomiti equi, vel tauri alligarunt, quae diu ita per terram raptata, tandem Deorum commiseratione in sui nominis fontem conversa est, non procul à Thebis. Propertius libro tertio, inter alia, sic ait:

Sera tamen pietas, natis est cognitus error, Digne, Jovis natos qui tueare, senex. Tu reddis pueris matrem, pueríque trahendam vinxerunt Dircen sub trucis ora bovis. Antiope, cognosce Jovem, tibi gloria Dirce ducitur, in multis mortem habitura locis. Prata cruentantur Zeti, victórque canebat paeana Amphion, rupe Aracynthe tua.

Fuit autem Zetus Musicae peritissimus, unde unà cum fratre Amphione saxa fingitur ad Thebanae urbis structuram, citharae suavitate, traxisse. Cuius commenti rationem hanc reddit Palaephatus, de Incredibilibus, illos Musicam in quaestu habere primos coepisse; eáque lege admisisse auditores, ut illi vicissim ipsis ad muri constructionem operam suam praeberent. Ubi verò locorum, et à quonam artifice, statua haec facta, atque posita fuerit; hi ipsi versiculi haud obscurè indicant:

Ingentem Dircem, quam spectas, marmore ab uno sculpsit Taurisius, quondam et Apollonius. Deînde advecta Rhodo est, et primùm condita in arce, Pollio quam Romae struxerat Asinius. Thermarum inde Antoni inter monumenta reposta: At nunc Farnesi patris in aede sita est.

ANTINOVS

1678.

Sandrart del:

I: I: Thourneyser Helv: Basil: sc: Lugd:

ANTINOVS.

NOn dubitavit Dio unà cum aliis affirmare, Antinoum pro Hadriano devotum, in Nilo periisse; veterum enim persuasio haec erat, observante Casaubono, posse alteriùs produci fata, si eius vicem subiret alter, velut hostia quaedam succidanea. Oportebat autem, ut qui pro alio moriebatur, ultrò mortem oppeteret; hinc Aurelius Victor, de Hadriano et Antinoo verba faciens: Quae quidem alii pia volunt religiosáque quippe Hadriano cupiente fatum producere, cum voluntarium ad vicem magi poposcissent, cunctis retractantibus, Antinoum obiecisse se referunt. Sacrificium Antinoi homo paganus vocat rem piam, et religiosam; ferè tamen, quicunque ex antiquis Scriptoribus Hadriani famae voluerunt consultum, sacrificium istud humanum studio dissimularunt: Quare etiam Athenagoras, in Apologetico ad Marcum Imperatorem, Antinoi consecrationem humanitati Hadriani adscribit, non amori foedo: Arrianus in Periplo Euxini, quem Hadriano misit, foedissimè illi adulabatur; nam sub Achillis persona Hadrianus ab eo laudatur, et eius in Antinoum nefandus amor. Videntur etiam Doctores Hebraeorum ad hanc historiam respicere, quoties Hadrianum nominant quasi pollutum è contrectatione ossium aut cadaveris. De consecratione Antinoi hoc insuper addendum, hodiéque egregium illud Romae monumentum extare, in quo Deorum Aegypti σύνθρινουςσύνθρoνους, consessor et consors nominatur; significans, urbem de huius nomine Antinoum, sive Antinoopolin eius gratia instauratam; cùm esset ante is locus alii numini consecratus: Besam Deum illum (et urbem quoque) priores vocabant; de quo Ammianus libro nono: Oppidum est Abidum, in Thebaidis parte situm extrema. Hic BESAE Dei localiter appellati oraculum quondam futura pandebat. Propterea fuere, qui de duobus unum nomen componerent, et oppidum istud Bisantinoum appellarent. Ita et duorum numinum appellationes in unam conflatae, ut in Hermeraclas, Hermathena, Heraclammon, Heramommon. Denique Graecum illud monumentum M. Vlpius Apollonius propheta, hoc est, sacerdos Antinoi dedicavit honori eius; omnes enim Aegyptiorum Deorum sacerdotes dici à Scriptoribus prophetas, Diogenes Laërtius observavit. Illius igitur ex albo marmore statua in horto Pontificis, Belvedere dicto, spectatur, adolescentis figuram monstrans omnium perfectissimam. Caelaturam hîc nota, quam scalptor, omni laude decorandus, unico saltim, nec cruciato (ceu aliàs solent) ductu, qui in naso Antinoi, velut in redimiculo subsequentis Veneris incipit, aptè ac rotundè terminavit.

VENVS

Sandrart del:

I. I. Thourneyser Helv. Basil. sc. Lugd 1678

VENVS.

DIssident inter se atque discordant statuarum veterum diligentissimi, utrum Venus an Latona haec sit, quae aquam haurit: Fabulantur enim, hanc ipsam compressam fuisse à Jove, ob eximiam pulchritudinem, quam cùm utero gestare sensisset Juno, terra universa iurare coacta est, quod parturienti Latonae, è coelocaelo depulsae, locum non concederet; praeter Delum insulam: Ea enim cùm esset instabilis per illud tempus, sub undis fortè delitescebat; quae deinde, cùm tempus pariendi Latonae adventasset, iussa est à Neptuno consistere, ut scripsit Lucianus. Haec igitur insula in mari Aegaeo, cùm ad recipiendam Latonam emersisset, atque apparuisset ex undis, Delus vocata fuit; quod nomen manifestum et apparens significat. Deinde cum duobus liberis suis Apolline ac Diana, valdè tunc sitientibus, in Lycia oberrans, aquam pro illis haurire prohibebatur à rusticis, qui data opera istam conturbarunt; divina Numinis vindicta ob id ipsum facinus, in ranas illicò commutati sunt. Ad Venerem verò quod attinet, hanc è spuma maris, et sanguine CoeliCaeli, natam arbitratur Tibullus, primo elegiarum:

Nam fuerit quicunque loquax, is sanguine natam, is Venerem è rapido sentiet esse mari.

Cúmque nata fuisset Venus, hanc ex undis maris egredientem ambabus manibus è capillis, et è facie aquam marinam expressisse inquiunt: Quare omnium pictorum facilè princeps Apelles celeberrimam illam Venerem emergentem pinxit. Fertur, in concha margaritarum feraci fuisse concepta; in qua etiam navigavit in Cyprum: Idcircò cùm de formosa muliere loqueretur Venus, apud Statium, illam dignam esse inquit, quae sua esset soror, et in eadem concha navigaret:

Haec et caeruleis mecum consurgere digna fluctibus, et nostra potuit considere concha.

Homerus autem non in concha, sed unà cùm spuma delatam fuisse in Cyprum sensit. Postremò cùm è mari nata putaretur, inter sidera, nautis salubria, ab Horatio numeratur. Mirifica illius statua, et suo splendore gratiosissima, in amoeno multarum deliciarum, extra Vrbem, horto Burgesiorum cernitur.

ENDYMION

ENDYMION.

FAma est, Endymionem in Latmo, Cariae monte, in antro quodam versari solitum; et Lunam in illud antrum venisse, ut cum Endymione congrederetur: quod ita attigit Ovidius, in epistola Leandri.

Non sinit Endymion te pectoris esse severi, fac subeant animo Latmia saxa tuo.

Cicero tamen, libro primo Tusculanarum disputationum, perpetuò dormientem Endymionem in Latmo, Cariae monte, à Luna adamatum dicit sola oscula Lunae accepisse; neque unquam experrectum fuisse: Num igitur, inquit, eum curare censes, cùm Luna laboraret; à qua consopitus putatur, ut eum dormientem oscularetur? Qui verò (ceu Natalis) rem magis historicè explicarunt, dicunt, Endymionem dictum fuisse, in eo monte, perpetuò dormire, et à Luna amari; quia cùm dormiret per diem, per noctem (quo tempore ferae exire solent de suis latebris) ad Lunae lumen venaretur; neque unquam per diem videbatur. Alii dicunt, primum Endymionem rerum sublimium speculationem invenisse; cui rei fabulae locum dedit Luna, ob tam varias luminis formas et mutationes; cùm de illa praecipuè cognoscenda esset sollicitus: Qui cùm noctu his considerationibus esset intentus, somno non fruebatur; sed dormiebat per diem. Hic prior, ut testatur Lucianus in Astrologia, Lunae rationem mortalibus ostendit; sicuti Phaethon deprehendit Solis cursum; quae caussa extitit, cur Luna illum amasse dicta sit, ut in secundo Plinius testatur. Neque nos praeterit, alios fuisse, qui pastorem fuisse Endymionem putarint; qui nocturnis pascuis delectaretur, cùm alii pastores clausos greges in stabulis haberent: Atque cùm huius greges magnoperè pinguescerent, fabulae datus est locus, quod Luna, eius amore capta, illud Endymionis gregibus donaret. Hunc mortuum esse et sepultum apud se, testati sunt Elei; qui insigne sepulchrum illi erexerunt. Nihil aliud autem per haec significatur, quàm diligentiam omnibus in rebus esse utilem; cùm maximè Dei auxilium iis praecipuè praestò esse soleat, qui et ipsi non sint desides; velut Endymion, Astrologiae peritus, et in pascendis ovium gregibus olim diligentissimus. Dormientem verò per diem, ad montem Latmum, sima sculptura maior hoc loco expressit; quod singulare artis miraculum, in Romano Principis Justiniani horto, velut ad gloriam erectum, extollitur.

NYMPHA et FAVNVS.

NYMPHA ET FAVNVS.

NYmphas Oceani filias et Tethyos esse dixerunt antiqui, Virgilius fluviorum matres putavit, cùm ita scriberet in libro octavo:

Nymphae laurentes, Nymphae, genus amnibus unde est.

Orpheus etiam Hamadryadas appellavit, quia Nympharum aliae sunt creditae coelestescaelestes, aliae terrestres, aliae fluviales, aliae marinae, aliae stagnorum praesides. Terrestres Nymphae putatae sunt à nonnullis Cererem et Bacchum educasse: Illae Nymphae, quae coelestescaelestes putabantur, credebantur esse animae sphaerarum; quas etiam Musas vocarunt, ac vires, quae inde ad nos manarent. Terrestrium aliae sylvissilvis praeerant, ut Dryades; aliae montibus, ut Oreades; aliae singulis arboribus, ut Hamadryades; aliae pascuis et floribus, ut Napeae: Fluviorum praesides Naiades dicebantur, stagnorum Limniades nominarunt; quas verò fontibus praeesse putarunt, in aquis latere crediderunt, et Ephydriades vocarunt: Aliae marinae putabantur, dicebantúrque Nereides. Has verò Oceani filias, et fluviorum matres esse crediderunt, quia vires humoris esse putarunt terrae et stirpibus insitas, et aquae naturam, quae conferret ad animalium, plantarum, et fructuum procreationem; per quas omnia in lucem prodirent. Cùm igitur ex his viribus omnia orirentur, quae primùm videbantur se in flumina diffundere, fluviorum matres dictae sunt; et per hos denique universae generationis parentes sunt vocatae: Hinc fructiferae meritò, hinc florum feraces, hinc homines et animalia omnia nutrire, hinc Bacchi alumnae dictae fuerunt, et pastorum Deae, et pratorum, et omnium animalium praesides. Harum Nympharum eam esse vim humoris, indicio est vel herbae illius natura, quae Nymphaea vocatur à Dioscoride, quasi aquatica; quia plurimùm gaudeat humore. Nympha autem hîc vestes suas colligit, velut saltatorium orbem versatura; et propè ab ea Faunus, ut è superioribus patuit, quoniam multa ad agriculturam excogitavit, inter Deos agrestium relatus, cum fistula; qui inflat eum sonum, quo quasi Nympham, dominam suam incitet. Duo haec decora atque ornamenta statuarum praeclari operis sui dignitate maximè, tanquam stellis quibusdam, theatrum hoc ornant, variant, cohonestántque; ceu lilia plenis quae ferunt Nymphae calathis.

MINERV et PARIS.

PARIS ET MINERVA.

ACcidisse fabulantur iis temporibus, quibus adhuc puer Paris erat inter pastores, ut Dii omnes convocati ad nuptias Thetidis et Pelei accesserint; praeter Eridem sive Discordiam, quam nemo invitarat. Id illa graviter ferens, pomum elegantissimum et pulcherrimum, aureum, cum inscriptione per ostium immisit, PVLCHRIOR ACCIPIAT: Id suscepit Mercurius, ac legit, ut testatur Lucianus. Tum multis Deabus id petentibus magna discordia et contentio orta est inter tres Deas, caeteris his cedentibus; ac Jupiter iussit ad aequissimum, ut tum habebatur, Paridem iudicium id deferri. In Ida monte id accidisse, scribit Ovidius:

Cum Venus et Juno, Pallásque in montibus Idae corpora iudicio supposuere meo.

Aiunt, hunc ingentibus donis fuisse à Deabus omnibus solicitatum; quippe cum Juno Asiae Europaeque imperinm illi promitteret; Pallas sive Minerva se omnibus Graecis sapientiorem facturam polliceretur; sed Venus mulierum omnium pulcherrimam se illi concessuram diceret; si sibi victoriam de forma adiudicasset. Quam rem ita attigit Ovidius, in epistola Paridis:

Tantáque vincendi cura est; ingentibus ardent iudicium donis sollicitare meum. Regna Jovis coniux, virtutem filia iactat, etc.

Iudicium Paridis, de tribus Deabus latum, et numismate Imp. Antonini Pii (quod, ex haereditate patrui sui Francisci, Angelus Maurocenus, D. Marci Procurator accepit) Carolus Patinus, Eques D. Marci, interpretando nuper explanavit eruditissimè. Est autem inter has tres Deas semper ferè discordia, et contentio, Palladem, Junonem, Venerem; quippe cùm molestum appareat civitatibus id, quod plerumque accidit, ut imperiti et stulti peritis et sapientibus dominentur, ut inopes opulentis, inter quos naturalis est propè discordia; ut libidinosi et impuri viris bonis et temperantibus imperent: Nam ut res omnes hae uni adsint, ut idem sapiens sit scilicet, et temperans, et opulentus, est una rerum omnium quàm difficillima; quodsi contigerit, nemo illius imperium feret invitus. Minerva haec, sive Pallas, manibus pedibúsque iniuria temporum detruncata, in Caesiano palatio, Romae adhuc servatur; Paris autem, pomum in manu gestans, inter Arundeliana quondam monumenta, Londini extitit.

VIRGO VESTALIS

J. v. Sandrart del.

J. A. Boener scul.

VIRGO VESTALIS.

VIrginem dicebant Vestam, quia incorruptus ignis est, et nullius rei generationem in se admittit; quamobrem à virginibus ignis iste summa religione atque cultu custodiebatur, ut refert Ovidius, sexto Fastorum:

Nec tu aliud Vestam, quàm puram intellige flammam, natáque de flamma corpora nulla vides. Iure igitur virgo, quae semina nulla remittit, nec capit, et comites virginitatis habet.

A Numa Pompilio autem Romae institutas fuisse Vestales, testis est Dionysius Halicarnassensis: Virgines, ait, quae Deae sacris operabantur, quatuorquattuor erant ab initio; et ius optandi eas penes Reges esse, Numa voluit; postea propter sacrificiorum multitudinem ad senarium numerum auctae à Tarquinio Prisco; hodiéque permanent degentes in Deae fano, à cuius aditu nemo arcetur interdiu; sed pernoctare intus fas est viro nemini. Has per XXX. annos manere puras à nuptiis necesse est, sacrario servientes; et primo decennio rationem sacrorum eas oportebat discere, secundo exercere, tertio docere alias: post exactum annum trigesimum nihil vetabat eas, positis coronis, reliquísque insignibus sacerdotii, cui vellent, nubere; fecerunt id paucae aliquot, sed parum laeto vitae exitu, et ominoso apud caeteros. Perpetuus, aeternúsque ignis, in templo Vestae, tanquam Imperii certissimum pignus asservabatur; suspensus in vasculis quibusdam fictilibus, nec in altaribus: Tantum enim fiduciae in hoc igne erat, ut oportuerit eum nunquam extingui; quod quidem prodigio contigit ante initia bellorum civilium, motáque inter Caesarem et Pompeium arma: Si verò virginis incuria id evenisset, Pontifici maximo digna visa est, quae flagro admoneretur. Vestales cùm atrio excedebant, matronarum custodiae mandabantur: Magna earundem erat auctoritas, Vibidiae enim Vestalis precibus Messalinam tentasse veniam à Claudio Principe marito consequi, Tacitus refert. Testamenta penes illas erant asservata, et una inter eas praecipua auctoritate Maxima dicebatur. His Magistratus, Seneca teste, fasces suos submittebant; Consules Praetorésque via cedebant: Item carpentis, ut aliae matronarum, vehebantur. Ornatus erat suffibulum, id est, vestimentum album, praetextum, quadrangulum, oblongum; quod in capite sacrificantes habebant, inquit Festus; idque fibula comprehendebatur. Ipsius Vestalis statua, ex albo marmore, in Romano Principis Justiniani horto spectatur.

FLORA.

FLORA.

QVae numina pro frugum ubertate et copia invocarentur, Varro, libro primo de Re rustica, docet; duodecim Deos memorans, qui maximè agricolarum duces erant: Nimirum Jovem, Tellurem, Solem, et Lunam, Cererem, Bacchum, Robigum, Floram, Minervam, Venerem, Lympham, et Bonum Eventum. Jovem quidem et Tellurem ideò, quòd omnes fructus agriculturae coelocaelo et terra contineantur: Solem verò et Lunam, quòd eorum tempora observentur, cùm quaedam seruntur et conduntur: Cererem autem et Liberum, quod horum fructus maximè necessarii ad victum; ab his enim cibus et potio venit è fundo: Robigum ac Floram, quod iis propitiis, neque rubigo frumenta, neque arbores corrumperet, neque non tempestivè florerent: Minervam et Venerem, quarum unius procuratio oliveti, alterius hortorum: Lympham ac Bonum Eventum, quoniam sine aqua omnis arida ac misera agricultura; sine successu ac bono eventu, frustratio est, non cultura. Ac Florae quidem supplicari solitum, ut arva florescerent; unde Arnobius libro quarto: Flora illa genetrix et sancta, obscoenitate ludorum benè curat, ut arva florescant. Praeterea Rubiginem Deam rogatam, ut non accederet, Augustinus libro quarto de Civit. Dei ostendit. Tria verò, ut Plinius libro octavo et decimo memoriae prodidit, tempora fructibus metuebant, propter quod instituerant ferias, diésque festos, Rubigalia, Floralia, Vinalia. In Plutarchi Problematibus, observante Gyraldo, malè Latinè scribitur: Quid est, inquit, quod Florae, quam Bonam Deam nominant, omni florum genere templum exornantes, etc. Cùm pro Flora Gynaeceae Deae scribendum sit, quam Bonam vocant; quod alia probatione non indiget, cùm ita certè Graecè legatur: Tum etiam ibidem cum Floram Flavii vatis uxorem Latinus interpres dicat, perperàm factum est; nam Florae nomen utique additum est: Id quod plerísque errandi caussam praestitit, ut Bonam Deam eandem cum Flora fecerint; cùm eius nihil omninò Plutarchus tradiderit. Denique illius Florae statua in ipso etiam horto Principis Justiniani extat, altera quidem manu tibiam tenens, altera verò roseam corollam: Opus longè perfectissimum, in quo summi artifices nihil desiderant, praeter nihil.

HYGIAEA.

I. Franc. sculp:

HYGIAEA.

EPione dicitur Aesculapii fuisse uxor, cuius filius fuit Machaon, vir (uti ferebant ea tempora) artis medicae peritissimus; qui unà cum caeteris Graecis ad Troiam militavit. Fuit etiam Podalirius, Aesculapii et Epiones filius, fratérque Machaonis, ut ait Pausanias in Messenaicis. Praeterea et Orpheus, in hymno quodam in AesculpiumAesculapium, non filiam, sed uxorem fuisse Aesculapii (cui multae Corinthi statuae ponebantur) Hygiaeam (vel rectiùs Hygieiam) censuit. Huius insignia, canis ac serpens, filiae sive uxori hoc loco tribuuntur; quae fidelis Medici diligentiam pariter ac prudentiam denotant. Aesculapio autem quatuorquattuor fuisse filias, accepimus, omnes à medendi facultate dictas, Hygiaeam, Aeglen, Panaceam, Jaso. Neque caret mysterio, quod Hygiaeae, hoc est, sanitati mulieres Sycioniae valetudinis curam habentes, comas suas detonsas consecrabant; ut apud Pausaniam lectum est: Nam et Aegyptii quoque conceptis verbis capillum puerorum defectum Divis suis nuncupabant, ut ab adversa valetudine respirarent. Huic Hygiaeae Ariphron Sicyonius hymnum cecinit, quem hoc modo imitari, quàm interpretari, fas esto:

O, qua nec altera a vetustior ect coelitumcaelitum, O, una cunctis expetita Sanitas! Quodcunque reliquum est vitae, tecum utinam agam, et una omnium contubernalium sis mihi! Quicunque enim fortunis fruitur aut liberis, aut est aliter obnoxius Volupiae, Te una favente cuncta habet propitia; afflant et illum Charites, et si media hyems rigeat, tamen ver illi flosculos parit. Absente Te, sunt cuncta dura et aspera; nec grata prorsus caetera ect felicitas, quin esse planè desinit felicitas.

Dicebatur item hoc nomine triplex triangulus, atque in totidem literas Graecas (ὑγίεια) resolubilis; qui alternatim inter se iunctus, figuram quinque linearem exhibebat; quo et tanquam symbolo, bonam notante valetudinem, Pythagorici inter suae doctrinae sodales utebantur. Et hoc illud scutum Davidis est Agla (quasi Aeglen dicas) quod gens Judaica etiam contra ignes et incendia valere credit. Statua verò illius inter Principis Justininani cimelia, ex albo marmore, artificem suum facilè prodit, actionum decore, et vestium cultu ornatissimo.

NILVS.

NILVS, CVM PYRAMIDIBVS.

HOmero aliísque Nilus dictus est Aegyptus, cuius appellationis caussam eam esse dicit Nearchus, apud Strabonem; quòd Aegypti solum factum sit à Nilo, deferente limum è superioribus partibus Aethiopiae. Parmeno, poëta Byzantius, apud Eustathium, Homeri interpretem, Jovem Aegypti eum nominat; eò quòd Nilus in Aegypto imbribus Jovis pluvii proportione respondeat. Vnde Tibullus:

Te propter nullos tellus tua postulat imbres arida, nec Pluvio supplicat herba Jovi.

Quare Aegyptii Nilo sollemne festum quotannis publicè celebrabant; in quo omnes accederent ad theatra, et epularentur, initáque communi chorea eosdem canerent hymnos, quos Jovi decantabant. Eodem spectabat superstitio ista, qnòdquòd cùm Nili aquae urna deferretur in templum, omnes in genua procumberent. Is autem adeò aquis abundat, ut scripserit Aristoteles, Nilum et Istrum maximos esse fluviorum, qui in hoc mare influant. Inter hos verò excedit Nilus, ex Ausonii sententia:

Illyricis regnator aquis tibi, Nile, secundus Danubius.

Nec dissentis Jornandes in Geticis: Hic etenim amnis, ait, inter caetera flumina immanis, omnes superat, praeter Nilum. Plurimum adiumenti ad fertilitatem conferre, docet Horus, Nilum cor Aegypti censens. Iuvat autem agros duabus de causis, Seneca iudice, quod inundet eo tempore, quo maximè ista caloribus terra undam altiùs trahit; tantum hauriens, quantum siccitati annuae sufficere possit: Et quòd turbulentus fluens, terras oblimet illato limo ac pingui, quod secum detulit; unde arenoso et sitienti solo et aquam inducit, et terram. Referuntur Pyramides, quarum amplissimam octo iugera soli obtinentem trecenta sexaginta hominum millia annis viginti construxisse, à Plinio memoriae proditum est; tres factas annis octo ac septuaginta. Denique Nilus hîc exprimitur, cornu copiae et aristas utraque tenens, cinctúsque liberis sedecim, è quibus aliquot vetustas abstulit; certa olim fertilitatis mensura, si flumen exundans illos attigisset. Adsunt praeterea Crocodilus, Sphynx, et Pyramides quaedam, haud obscura Aegyptiacae dignitatis monumenta, Nilíque signa pulcherrima atque antiquissima. Ante centum et quinquaginta annos hanc Nili statuam, prope S. Stephanum, cognomine Cacum, repertam fuisse, Vlysses Aldrovandus testatur.

RHETORICA.

I. A. Boener sc.

RHETORICA.

INgens hoc venerandae antiquitatis monumentum, et humanam aequans staturam, (quod in summi Maecenatis quondam mei, Principis Justiniani palatio olim delineavi) ex albo marmore, praeclarè factum est ab opifice perfectissimae artis; Rhetoricam sive Oratoriam nobis sistente, civili scientiae additam; ut quoddam ad homines benè gubernandos instrumentum. Dextram supra oculos, in summis affectibus et contentionibus, extendit, sine qua actio est iners; nam multas parit et rerum et animi significationes, ipsámque verborum copiam sequitur: Hac poscimus, pollicemur, vocamus, dimittimus, minamur, supplicamus, abominamur, admiramur, timemus, prohibemus, interrogamus, probamus, negamus; gaudium, tristitiam, dubitationem, confessionem, poenitentiam, modum, copiam, numerum, tempus ostendimus. Oratores, ad dicendum se componentes, manu silentium imperasse, testatur perspicuè Persius, Satyra quarta, sic scribens:

Fert animus, calidae fecisse silentia turbae maiestate manus.

Quod et Lucanus, primo, de Julio Caesare agens, confirmat his verbis:

--- -- -- -- tumultum composuit vultu, dextráque silentia fecit.

Verùm quo manus gestu? quo motu? Digitorum concrepatione interdum audientia parabatur; indice praeterea et medio in iotam erectis, caeterísque pollice compressis silentium indicebatur. Ac dexteram quidem unam id operis habuisse, nec, nisi extentam et porrectam hoc ipsum perfecisse, docet nos Apostolus; qui defensionem suam exordiri volens coram Agrippa Rege, manum priùs extendisse dicitur, ut sibi conciliaret andientiamaudientiam; quare Agrippa ad Paulum ait: Permittitur tibi loqui pro temet ipso! Tunc Paulus, extenta manu, coepit rationem reddere. Sed et iuniorem Justinum Imperatorem, ubi primùm Imperii diademate fuit redimitus, ut populi faventiam sibi compararet, teste Corippo,

---- Crucis faciens signum vener abile, sedit, erectáque manu, cuncto praesente Senatu, Ore pio haec ait. -- -- --

MARPHORIVS. SIUÈ RHENVS.

Joachimo de Sandrart delin:

J J Sandrart fecit

MARPHORIVS, aliàs RHENVS.

ROmani cuiusdam Imperatoris solicitudine, statuam hanc in memoriam Rheni positam fuisse, multi ad suspicandum ducuntur; ad hunc enim limitem varia Romanorum cum nostris bella, et excursiones quotidianae: Quam ob caussam ad Rheni ripam perpetua legionum praesidia disposita habebant. Caeterum illa ex integro candidissimi marmoris saxo facta, hominis figuram bis aequat; in fonte Capitolino, è regione M. Aurelii, quondam conspicua. Itali Marphorium (vulgò Marfuori) vocant, Pasquini congerronem; de quo obsoleti et deridiculi versus hi usurpantur:

Quest’ è di Roma un nobil cittadino, il qual [ne alcun si pensi che iol’inganni] nacque con questa barba, e in que-sti panni, e fù si grande, in sin ch’era piccino, non mangiò mai, ne bevè; et è vi-cino à forse piu di mille e quatregen-to anni, non dimeno di sagi, e si affani tutti, del mondo, non stima un qua-trino sempre. E si puo dir nudo, al ac-qua, al sole, al vento, e’ in terra stassi senzatetto, ne un dente pur, non ch’altromai si duolè, di natura quieto, grave, et ischiet-to, candido, di pochissime parole, et à molte facende atto, e perfetto; anchor che per dispetto già lo storpiasser certi traditori, come vedete, et hà nome MAR-FVORI.

Vidit M. Freherus apud Coloniam Agrippinensem Rheni sigillum aeneum, (qualis in nummis Tiberinus pater, Danubius, Nilus, Euphrates exprimitur) cum imagine Drusi, et literis hisce; DEVS RHENVS. Inter varias regiones, quas alluit, Palatinatus, et in hoc Heidelberga emicat; ubi aula Electoris Serenissimi, CAROLI LVDOVICI, semirutae ac spoliatae patriae Servatoris prudentissimi; apud quem studia et artes in honore et pretio sunt: Testem totam Academiam citamus, in quo universale (ut vocant) studium gloriosae memoriae Princeps, Rupertus, anno MCCCXLVI. instituit. Postremò flos Liberi patris omnium iudicio laudatissimus ea et unica parte ditionis Palatinae in montibus illis nascitur, quae à Baccho nomen Bacharach habere creditur: Inde et accolae Bacchi aram, hoc est, saxum ingens quadratum, in Rheni alveo, extare perhibent, quod per intentiorem solis aestum aliquando deficiente flumine retectum, optatioris vindemiae certum signum praebet. De hoc Henr. Stephanus:

Bacchi igitur meritò tribuit tibi nomen ab ara Bacchara, quicunque est primus tibi nominis autor.

NILVS ALITER.

Joachimo de Sandrart delin

J J Sandrart fecit

NILVS ALTER.

MEmoratu non indigna sunt verba illa Caroli M. Francorum Regis, libro tertio de Imaginibus: Nonne divinis scripturis contrairecontrarie noscuntur pictores, cùm flumineos amnes, in figuris hominum, aut situlis aquas fundere, aut alios in alios confluere depingunt? Sed pictoribus, atque poëtis, maior in talibus libertas est, qui saepiculè mentiuntur, ut delectent. Nudi etiam pleríque pinguntur amnes, solo excepto Tago, de quo proditum memoriae est, Ant. Colonnam, Vice-Regem Siciliae, cum aliquot Baronibus in horto deambulasse: Ibi, inter insignes statuas, maiora universi orbis flumina, praeter unicum Tagum, à ventre denudata videbantur; huius subturpia folio ficus, contecta erant. Hinc ista magnifica et gloriosa ostentatio Hispanorum, praedicatione patriam suam, suósque tunc efferentium: Ecce, inquiunt, verecundia Hispanica, ex insensili saxo effulgens; cum caeteri omnes fluvii foeditatem suam aperiant, atque ostendant! Ad haec peracutè Colonna: Erratis, ait, Tagus enim vester ideò sexum velat, quia circumcisus est! Quare nec Nilo nuditas sua vitio verti debet, cuius Aegyptiacam fertilitatem Serapidis simulacrum hieroglyphicè innuebat; quod modium in capite, et cubitum mensuram aquae habebat, Alexandriae sublatum (Theodosii M. tempore) à Theophilo Patriarcha, ut scribit Suidas. Sicut etiam Constantinus Imp. cubitum, quo mensurabatur Nilus, non iam in Serapidis templum annis singulis, sed in Ecclesiam portari sanciverat; ut Ruffinus, Socrates, et Paulus Diaconus docent. Heliodorus, in Aethiopicis, Nili aquam dulcissimam esse dixit, et ob eius bonitatem ac praestantiam ex ea tantùm bibére Aegypti Reges; sicut Parthorum Reges ex Choaspe et Euleo solùm bibebant, etiam in longè dissitis regionibus, auctore Plinio. Quapropter neque mirum, si Ptolemaeus Philadelphus, cum Berenicem filiam in matrimonium tradidisset Antiocho Assyriae Regi, ad delicias magnis impensis curaverit illi ad potum Nili aquam perpetuò suppetere; ut autor est Polybius, et Athenaeus. Sine strepitu fluere extra cataractas, innuit Claudianus, in panegyrico Manlii:

Lene fluit Nilus; sed cunctis amnibus extat utilior, nullas confessus murmure vires.

Statua eius posterior in Romano Capitolio, geminam hominis formam aequans; prior autem in Pontificis horto, Belvedere dicto, è Graeco marmore scalpta conspicitur.

SILENVS.

SILENVS.

PRovectioris aetatis Satyri, Pausania teste, Sileni nuncupati fuere; dicti, ut Phurnutus ait, ἀπὸ τοὺ σιλαίνειν, id est, ab irridendo, et oculis praecipuè. Eusebius, tertio Praeparationis Evangelicae, Silenum ait spiritalis motus symbolum fuisse, qui non parum universo conducit; cuius caput propter canitiem, candore fulgens, coelestiscaelestis motus: Caesaries verò, quae inferioribus imaginis partibus apponitur, crassitudinem terrestris aëris significat. Et paullò pòst irridens, subiungit: Cur, si motus spiritalis Silenus est, et motivam virtutem significat, tum coelestemcaelestem candorem capitis, tum aëriam et crassiorem prolixitate ac densitate barbae, etc. Maximus Tyrius, in Sermone trigesimo, inquit, Silenum ebrium laqueis et vinculis constrictum, Midae praedixisse varia et diversa; unde facilè videmus, Virgilium argumentum suae eclogae, Sileni, desumsisse. Plutarchus in consolatione Apollonii: Ferunt, inquit, Silenum iam captum, post venationem percontanti, quidnam esset hominibus optimum, quidque omnium maximè optabile? primùm quidem silentium tenuisse; mox ita locutum: Optimum est omnibus, non nasci; sed post hoc est scilicet, genitos quàm celerrimè interire! De caetero mirabile illud in Pariorum lapidicinis proditum est, gleba lapidis unius cuneis dividentium soluta, imaginem Sileni intus extitisse; ut Plinius scribit. Sileni à Catullo Nysigeni cognominati sunt, dum ait:

Cum thyaso Satyrorum, et Nysigenis Silenis.

Σαυᾶδαι et Σαῦδοι Sileni à Macedonibus appellabantur, ut Amerias apud Hesychium testatur: Erant et, qui Πάρεδροι, id est, assistentes daemones dicti; qualis, qui Socrati assistebat, de quo Apuleius, peculiari libro: Fuere insuper Ὀνόσχελοι, asininis cruribus; qui et sese mares exhibere, interdum et leonis, vel canis, vel alterius animalis specie apparere ferebantur. Illa autem statua Romae, in horto Cardinalis Ludovisii, spectatoribus suis oblectamento est, ob crassam scilicet ac brevem Sileni formam, hircinis utribus indormienti, et semper-virente pyrola coronati; quae vini, homines exhilarantis, symbolum vulgò creditur.

SATYRVS et SILENVS.

SATYRVS ET SILENVS.

SAtyri dicti sunt, ut Macrobius docet, veluti Sathuni, quod sint in libidinem proni, ωαρὰ ττὴν σάθην, quod membrum virile declarat. Hos petulcos in libidinem fuisse, etiam S. Hieronymus in Pauli Thebaei vita testatur; et Eusebius, in tertio Praeparationis Evangelicae, eos omnem Veneream virtutem ostendere ait. Satyros, inquit Phurnutus, symbolum esse ecstaseos, id est, mentis excessus. Istos nonnulli (ut Aelianus in Varia historia scribit) Tityros vocant, qui unà cum Dionysio chorum agebant: Id autem nomen sumserunt à teretismatis, hoc est, lascivis cantibus, quibus Satyri oblectabantur. Quare hi à simulato et ficto risu, ceu Sileni à dicacitate vocabantur; σίλλον enim infamiam appellant, cum acerbo et molesto ioco. Vestis erat Silenis ex utraque parte villosa, habitus verò totus plantationem, cuius autor fuit Bacchus, vitium et palmitum densitatem significat; ut ait Aelianus. Porrò Pomponius Mela, et Plinius, Satyros animalia esse dixerunt quadrupedia, in subsolanis Indorum montibus, pernicissima, humana effigie: Solinus in simiarum genere reponit. Ab istis denique Satyris poëmatis genus varium et maledicum, et petulans denominatum est, antiquae comoediae charactere compositum. Denique Sileni Alcibiadis, apud eruditos in proverbium abiisse Erasmo videntur; quo licet uti, vel de re, quae cùm in speciem, et prima (quod aiunt) fronte vilis ac ridicula videatur, tamen interiùs ac propiùs contemplanti sit admirabilis: Vel de homine, qui habitu vultúque longè minus prae se ferat, quàm in animo claudat. Porrò statuarum argumentum sumtum est à ridiculo illo Sileno, Bacchi paedagogo, numinúmque poëticorum morione: Proinde apud Athenaeum, libro quinto, adolescens Critobulus irridens Socratem senem ac deformem, dicebat illum multò Silenis deformiorem; cui Socrates: Ita per Jovem, aut omnium Silenorum, qui sunt inter Satyros, turpissimus fuero! Et Alcibiades, apud Platonem in Convivio, Socratis encomium dicturus, Silenis eiusmodi similem facit; quòd is multò alius esset propiùs intuenti, quàm summo habitu speciéque videretur. Denique illa Satyri statua (quem semisopitum, aut somno torpidum varia circumflexu facili ambiunt ornamenta) apud Cardinalem Barbarinum; haec verò stantis in modum, apud Marchionem Matthaeum, inter elaborata palatiorum decora, servatur diligentissimè.

ATALANTA cum FAVNO.

ATALANTA CVM FAVNO.

REferunt fabulae, Atalantam, Schoenei filiam, virginem Calydoniam, semper in venatibus, semper in sylvissilvis, non tumentes uteros foeminarumfeminarum, fastidiáque conceptus, sed expeditam et castam amasse virtutem. Haec igitur, virginitatis conservandae studio, Dianae se dedit comitem; et unà cum caetera Achaiae nobilitate iuvenum in Aeoliam, à Meleagro, Oenei Regis filio, ad aprum Calydonium perimendum vocata, prima aprum sagitta percussit: Postea quoque eidem Meleagro, à quo ob formae elegantiam maximè diligebatur, nupsit; et ex eo Parthenopoeum suscepit. Hinc Atalanta (monente Car. Stephano) fons in portu Cyphantarum, in sinu Argolico Achaiae, dictus, quòd ibi venatrix foeminafemina, aestu languida, consederit; et petra, venabulo eius percussa, teste Pausania, laticem praebuerit: Apud Stethaeum videlicet, Aesculapii fanum; ubi frigidissimae aquae è saxo prorumpentem fontem elicuit. Huic verò cum pellis apri Calydonii pro insigni victoriae data fuisset à Meleagro, mox ab aegrè ferentibus viris gloriam victoriae à foeminafemina sibi fuisse praereptam, lis exorta fuit per avunculos Meleagri; quibus ab ipso Meleagro caesis propter illatam iniuriam, universa vis ultionis conversa est demum in Meleagrum. Memoratur item, quod Atalanta ab Hippomene cursu victa fuerit; dum malis tribus Hesperidum colligendis retardata fuisset, quae Venus dederat Hippomeni; cùm nuptiae eius victori, at mors victis proponeretur: Nam fuit multorum antiquorum ius, uti nuptias virtute comparandas praestantium mulierum proponerent. Sic Antaeus, Rex Lybiae, filiam Alceim, vel (ut alii maluerunt) Barcen victori cursus proposuit; sic Danaus filias, sic Pisander Camirensis sorores; sic Hippodamiam propositam ferunt. At quod in templo Magnae matris, morae impatiens, nulla habita Deae reverentia, cum Hippomene victore concubuit, Hippomenes in leonem, ipsa in leaenam conversa fuit. Hoc loco Atalanta etiam, quasi cursu effuso in certamen fertur; ad quam se Faunus applicat et adiungit, prope gelidas fontis amoenitates, in herba recumbens, cum fistula sua; nam Fauni, Satyri, et Panes vocati sunt ab illa Cicuticines. Nobile par statuarum, quarum haec, Romae, in horto Mediceo, illa in Cardinalis Caesii viridario elevata est.

RVINA ROMAE.

ROMA QUAИTA FUIT IPSA RUIИA DOCET

AUGUSTO S

Joachim de Sandrart delin:

J J Sandrart fecit.

RVINA ROMAE.

QVod olim Franc. Petrarcha scripsit ad Clementem VI. Pontificem, de statu Vrbis, post reversionem eius:

--- Quot sunt mihi templa, quot arces, vulnera sunt totidem; crebris confusa ruinis moenia relliquias immensae et flebilis Vrbis ostentant, lacrymasquelacrimasque movent spectantibus. ---

Id ipsum, inquam, de vetere Roma, à Gothis Vandalísque capta ac diruta, veriùs dici potuisset; quam Alaricus, Gothorum Rex, anno eiusdem conditae MCLXIV. maiore ignominia quàm damno depopulatus, pauca quaedam aedificia incendit; et, Placidia abducta, brevi profectus est. Mortuo Alarico, rediere Gothi, ad eandem diripiendam, Ataulpho Rege; sed manus ab aedificiis abstinuerunt: Tertiò capta est Vrbs à Vandalis, quos ex Africa in Italiam, Genserico Rege, accivit Eudocia Augusta; ut viri sui Valentiniani necem, Maximi dolo illatam, ulcisceretur: Quartò Odoacer, Herulorum Rex, Vrbe potitus est, sublato Augustulo; posteà à Theodorico Gothorum Rege ipse occisus, qui Vrbem quintùm cepit. Successit bellum Gothicum, in quo defensa primùm adversus Vitigem Roma, à Totila deinde expugnata est: Quid verò barbarus ille demolitus sit, constat è Procopii libro tertio; nam, ut ibi ait, Totilas Gothorum Rex, cùm cepisset urbem, vellétque in Campaniam discedere cum exercitu, Romam imprimis dirutam solo aequare decrevit; murósque in partibus multis diruit, incensurus aedificiorum pulcherrima, nisi literis Belisarii mitigatus in Campaniam discessisset: Sed ad obsidionem altera et tertia vice reversus, incuria Ducis, et proditione militum eandem denuò cepit. Id nempe ius Fortuna habuit in Vrbem, quam hoc ipsum Ruinae schema exprimere videtur: Si pensiculatiùs aestimentur aedificia illius dignissima, et admiranda artificum opera; quae ab elegantissimo Capitolii deambulacro, usque ad Imperatorium, in monte Palatino, palatium, prostrata iacent, unà cum illustrium statuarum fragmentis, vastatione hostium destructis, vel ab ipsa etiam vetustate funditùs eversis atque pessumdatis; cum ferali istac epigraphe:

ROMA QVANTA FVIT, IPSA RVINA DOCET!

CALCEAMENTA VARIA.

INter praecipua Graecorum pariter ac Romanorum luxuriantium ornamenta caligae vel calcei fuere, quibus Dii Deaeque, Imperatores, Duces, Consules aliique nudos pedes suos, certo modo ac ordine, operiebant, vel potiùs compingebant: Quamobrem potiores, ad hanc doctrinam nostram attinentes, singulari studio Romae conquisivi, et ex optimis statuis delineavi; nec praeter haec alia inveni calceamenta, quae curam laudémque merentur.

In prima igitur hac tabula, primi pedis figura ex statua Cleopatrae petita est; quae non soleam tantùm, sed integumentum etiam, quod plantarum calces (dicente Gellio) infimè plus tegit, spectandum exhibet: Superiùs decora videmus vincula, quorum magis necessarius in soleis, quàm in calceis, usus erat. Quo factum, ut apud Virgilium vincula pro soleis, libro octavo, usurpentur:

Et Thyrrhena pedum circumdat vincula plantis.

Pes alter sinistrorsum formosissimi cuiusdam Apollinis fuisse fertur, soleae compedibus subligati: Tertius item, in amoenissimo loco, BellvedereBelvedere dicto, Apollinis quoque conspicitur, et exquisitissimis verbis ab ipsis artificibus laudatur; ob calceatum scilicet solearum, et viris interdum absque ulla muliebris mollitiei suspicione permissum; nec non habenas corrigiásque, quarum beneficio illae pedibus aptè adstringebantur: Quae verò plantae inferioris idean sit, quarta nos docet figura. Sequitur pes quintus, quem Minervae vocant; in quo omnes digiti distinctè eminent, sine vinculis conspicui: Sextus ex heroica Marii, tot Consulatibus et triumphis celeberrimi, statua desumtus fuit, robustis ligulis benè munitus uncinatúsque: Septimus omni ex parte tectus militantis Traiani calceatum denotat, in cuius compage spectatur leonis caput, Heroum pariter ac Imperatorum gestamen nobilissimum: Octavus tandem, et ultimus pes, in priore hac tabula, Minervam indicat; cuius imago in atrio Principis Justiniani, velut inter ignes minores Luna, extitit, atque effulsit: Integumentis totus ferè evolutus nudatúsque est, more Dearum, quibus solea familiaris fuit. Sic Prudentius de ipsa Junone in Apotheosi:

Perfidus ille Deo, quamvis non perfidus urbi, augustum caput ante pedes curvare Minervae, fictilis, et soleas Junonis lambere, etc.

CALCEAMENTASIMILIA.

IN sequenti tabula pes primus Minervae audit, reliqui duo autem, dexter scilicet ac sinister, ex imagine Alexandri M. expressi fuere: Intermedius, sive quartus, incomperta res est; quo quidem nihil potest esse concinnius: Quare eundem quoque delineavi, quia per mihi scitus videbatur. Pes quintus et sextus (ne quid dissimulem) unus idémque est, ex utráque parte à me repraesentatus, ut eò meliùs cognosci posset, qua cura quámque firmiter vincula utrinque colligata fuerint, et ad pedem accommodata; ut Consul aliquis Romanus sic congruè satis ingrederetur. Posteriores duo ferreis quasi squamis circumdati, et globulis superiùs constricti sunt; qui militaris fuisse videtur calceatus, quo ductores ipsi, praefecti evocatorum, et tribuni militum commodiùs utebantur. Traiani testor columnam, in qua plurimi conspiciuntur, hoc modo calceati; quos omnis ornatus et elegantiarum contemtores, usu contentos, tenuis cultus delectabat: Satis enim habebant, nihil de tempestatibus, aut vi hostium, conqueri. Hinc eleganter de militis Christiani procinctu Balduinus, in Calceo antiquo: Quos, inquit, homini huius vitae militiam aut viam obeunti calceos tandem assignabimus? videndum, quid sit, quod militem per medias armatorum hostium turmas impellat intrepidum. Solent enim ideò potissimùm calcei pedibus induci, ut incedentes intrepidè per vias, sentibus et viperis infestas, gradiantur. Sed in eo non necesse est, laboriosiùs inquirendo desudare; notum enim illud est Livii: Eò impendi laborem ac periculum, unde emolumentum et honos speretur. Spes itaque, sive lucri, sive honoris et gloriae, sive quietis, ea est, quae efficaces omninò hominum animis subiicit aculeos; quibus incitati, quaecunque intercurrunt impedimenta, facilè superant; modò tamen, quod appetunt, id assequi se posse confidant. Atque hoc est calceamentum, quo nostrum militem, ad iter ineundum, instruimus.

GLADIATOR CVRRENS.

J. d. Sandrart del.

Leon: Herkenauer scul.

GLADIATOR CVRRENS.

Cùm Pauli Pont. V. temporibus, nepos eiusdem, Scipio Burgesius, celeberrimum et amoenissimum illud palatium, quod Vinea Burgesii vulgò appellatur, et in altera Academiae nostrae parte fig. XXXVII. delineatum conspicitur, ad culmen perduxisset; rariores picturae, tabulae, et statuae marmoreae accuratissima diligentia atque omni cura conquirebantur: Casus autem mirificus quidam tunc intervenit, ut Romae haec ipsa statua, ex marmore, unà cum variis lapidum fragmentis, defossa inveniretur. Concursabat urbe tota maxima multitudo, confluxerant ad illam summi artifices, talium rerum iusti aestimatores; qui de eadem iudicium censurámque facientes, pulchrè asseverabant, Gladiatoris currentis simulacrum esse, in modum pugnantium formati: Is enim sinistra clypeum, dextera hastam puram quatit. Opus ipsum Romano artifici libenter testimonio est, licet alterius manu hinc inde restauratum: Quamobrem sine mora, in eodem palatio, ad artis gloriam, atriíque ornamentum, exaltabatur; ubi hodienum id, velut egregium spectaculum, oculis nostris capessimus, et, dum licet, illius imaginem in tabella delineamus; ob eximios actus positúsque membrorum: Haud enim ille lanista omninò à gladiis recessisse videtur, tanquam ad caedem faciendam conductus Thrax aliquis, et plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator; quo nemo fuit in ludo gladiatorio paullò ad facinus audacior. Mensurae quidem ac musculis proportio haud abest; sed rudia antiquitatis vestigia potius sequi congruum esse duxi, quàm artem anxiè ubivis observare. De caetero illud detestandum (si Mercuriali credimus) planè habebant, quod certantes quàm gravius poterant, sese ferire studebant; et non solùm (quod scripsit Scribonius Largus, qui Tiberii Caesaris et Messalinae aetate medicinam Romae exercuit) contusiones in luctationibus patiebantur; sed etiam non rarò usque ad alterius, vel amborum pugnantium interitum certamen protendebatur. Quin auctor est Gellius in septimo, gladiatori composito ad pugnandum pugnam hanc propositam sortem fuisse; aut occidere, si occupasset; aut occumbere, si cessasset. Quare optimus Imp. Antoninus, teste Dione, edicto cavit, ut gladiatores non acuto ferro, sed obtusis gladiis dimicarent; quod hodiè factitant, qui huic arti discendae operam navant.

VENVS VICTRIX.

J. d. Sandrart del.

S. C. M.

Leon: Heckenauer sculps.

VENVS VICTRIX.

EX albo marmore insignem hanc Veneris Victricis statuam Justinianus Princeps in palatio suo posuerat, cuius inibi lineamenta quondam conformavi. Facie eximia, ut praedicatur, Dea, omnibúsque simulacris emendatior, oculos artificum pascit; et discentibus, in hac ut erudiantur schola, omninò sufficit. Propè ab illius pedibus labrum est, vel concha, aut lebes, quo foeminaefeminae à concubitu se expurgabant; unde Martialis, secundo Epigrammatum:

Qua tibi parte opus est, Lesbia, sumis aquam.

Sed maximè in balneis subministrabatur vasis argenteis, quae lavationem argenteam Phaedrus in fabulis appellat. Porrò Victricem Venerem cultam à Romanis legimus, cuius aedem Porphyrion fuisse ait in theatro Pompeii. Plinius octavo, de elephantis: Pompeii altero Consulatu, dedicatione templi Veneris Victricis, pugnavere in Circo XX, aut, ut quidam tradunt, XVII. Superioribus annis, inquit Gyraldus, Romae effossum fuit marmoris frustum, in quo scriptum erat: VENERI VICTRICI L. ARRONIVS. Vidit idem in vetusto Imp. Numeriani numismate, in cuius tergo erat inscriptio, VENERI VICTRICI. Erat autem imago stolata, quae dextra victoriolam porrigebat, sinistra (ceu quidem videbatur) speculum; sed alius putabat, tintinnabulum esse, ad victoris claritatem significandam. Praeterea inter aureos Jul. Caesaris nummos, quos Carolus Dux Arschotanus collegit, unus Caii Maridiani extat, cum eiusdem Veneris imagine, dextra victoriolam quoque, sinistra ingentem clypeum praeferente; infra hunc orbis est, terrarum veluti sub armis Julii, devicto Pompeio succumbens: Fuit enim in praelio Pharsalico Caesaris tessera, Venus Victrix; ut Pompeii, Hercules Invictus, sed ibi malo fato Hercules Veneri impar visus. Extat similis nummus Plaucillae (quae Caracallae coniux) ubi Venus eodem schemate exprimitur, adiuncto Cupidine, cum inscriptione, VENVS VICTRIX. Est et alius Faustinae, schemate VENERIS Marti abblandientis, meritò VICTRICIS; cui Mars ipse victor (hoc est, maritus Aurelius, in bello Germanico dux) et hostium domitor per pellaciam succumbit. Incomparabilis rei nummariae Interpres, Ez. Spanhemius, in denario, qui Venerem exhibet anteriori parte, tropaea signata, et Κύπριν Τροπαιοφόρον à Graecis dictam, solus demonstravit.

COMMODVS. IMP.

J. d. Sandrart del.

Leon: Heckenauer sculps.

COMMODVS IMP.

HUmanam quasi staturam statua haec excedit, Commodi Imp. faciem, atque habitum Herculis Invicti, et pusionem (cuius errore periit) brachio laevo gestantis referens; prout in horto Pontificis, Belveder, vel rectiùs Belvedere dicto, adhuc spectatur. Artus, musculi, vultus undique expletam formam habent; et apicem perfectionis summum tenent. Lampridius, in vita Commodi, testis est, hunc accepisse statuas in Herculis habitu, eíque immolatum esse, ut Deo: Ἐν Ἠρακλέος σχήματι simulacra memorat Dio, qui praesens vidit omnia: Vix enim credi aliàs possit tantus furor. Quia dicitur Hercules (notante Casaubono) cum monstris et gigantibus pugnasse, et vicisse; voluit et novus hic Hercules Romanus gigantes trucidare: Clava non solùm leones, in veste muliebri et pelle leonina, sed etiam multos homines occidit. Debiles pedibus et eos, qui ambulare non possent, in gigantum modum formavit, ita ut à genibus de pannis et linteis quasi dracones digererentur; eosdémque sagittis confecit. Ita gigantes finxit Ovidius, in Fastis:

Mille manus dedit illis, et pro cruribus angues.

Habuit et hominem sibi charissimumcarissimum, quem Onon appellabat, et sacerdotio Herculis rustici praeposuerat. Menses quoque in honorem eius pro Augusto Commodum, pro Septembri Herculem, pro Octobri Invictum, pro Novembri Exuperatorium, pro Decembri Amazonium, ex signo ipsius adulatores vocabant: Hae, inquam, quatuorquattuor appellationes tantùm ad Herculem respexerunt. Hinc quoque appellatus est Germanicus, Idibus Herculeis; assumtus in omnia collegia sacerdotalia, XIII. Calendas Invictas; appellatus Imperator V. Calendas Exuperatorias, triumphavit X. Calendas Amazonias. Denique non Herculem, sed Herculeum, qui erat October, non September, vocat Dio; à quo stant et publica Acta: Nominatus inter Caesares quarto Iduum Octobrium, quas Herculeas postea nominavit. Ita ergo locum Lampridii concipiendum censet Casaubonus: Pro Augusto COMMODVM, AVGVSTVM pro Septembri, HERCVLEVM pro Octobri, INVICTVM pro Novembri, EXVPERATORIVM pro Decembri, AMAZONIVM pro Januario. Tantum de Hercule Commodiano.

F I N I S.

INDEX STATUARUM, rerumque praecipuarum in earum descriptione contentarum. A. AChelous ab Hercule superatus, 12 Acis, Fauni et Simaethidis Nymphae filius, 31 Aegle, Aesculapii filia, 57 Agamemnon cervum Dianae imprudens occidit, 25 Aglaia, 17 Alagabal, an fuerit Gabalitarum Deus? 2 Albio ab Hercule lapidum imbre perditus, 12 Alcestis ab Hercule ad virum ab inferis reducta, 12 Alexander M. unà cum Bucephalo, 7 Althaea, 30 Amalthea, 22 Amazones ab Hercule debellatae, 12 Amnes nudi pinguntur, solo excepto Tago, 61 Amphion, 49 Amycus, Centaurus, 15 Annaeus Seneca, 26 Anteros, 29 Anteus gigas, ab Hercule suffocatus, 12 Anteus Rex Lybiae, 64 Antinous, 5 deliciae Hadriani, ibid. refertur à Graecis inter Deos minorum gentium, ibid. ipsi assignatur certa in coeliscaelis statio, ibid. plura de Antinoo, 50 Antinoopolis unde dicta, 5.50 Antoninus philosophus, 43 Antonius, 28 Aper terribilis ab Hercule captus, 12 Apollo, eius statua, 13.36 eam mulier Graeca diutulè speculata, novissimo partu utrumque sexum edidit, 13 vincit Marsyam tibiis inflandis, 36.37 multi fuêre Apollines. 36 Arneus, Centaurus, 15 Arria, uxor Paeti, seipsam gladio confodit eundemque dein eximens, viro tradidit, 9.27 Atalanta Uxor Meleagri, 30 Schoenei filia, 64 eius statua cum Fauno, 64 Augiae stabulum ab Hercule repurgatum, 12 Augusti virtus, 1 Aurelius et L.Verus, 43.44 B. BAccha Bacchans, Justiniani Principis statua, 23 Bacchae quales foeminaefeminae? 23 earum habitus, 23 Bacharach, 60 Bacchus à Sileno educatus, 14 eius sacra à mulieribus agebantur, 23 eius varia nomina, 23 ara, 60 Belisarius, 32 an fuerit excoecatusexcaecatus, ibid. Bergio, ab Hercule lapidum imbre perditus, 12 Bona Dea, 56 Bucephalus, Alexandri M. eqvus, 7 Bucephalia Urbs Indiae, 7 C. CAcus latro, ab Hercule sublatus, 12 Calceamenta varia, 66. 67 CamoenaeCamenae, 34 Cancer ingens, hydrae opem fert adversus Herculem, 3 Caroli Ludovici Elect. Palat. encomium, 60 Carmelus Deus, 2 Caumas, Centaurus, 15 Centauri statua, ibid. quid per Centauros antiqui innuerint, 15 ab Hercule domiti, 12. 15 Ixionis filii, 15 Cerberus ab Hercule ad Superos tractus, 12 Ceres, Dea frugum, 39 Cerva aëripes ab Hercule interfecta. 12 Charites, 17 Chiron centaurus, 15 Chloris florum Dea, 20 Clava Herculis, 11 Cleopatra, 28 Clypeus Minervae, 19 CoelumCaelum Hercules humeris tulit, 12 Commodus Imperator, 70. eius statua in horto Pontificis Belveder, ibid. eius acta et facta, ibid. Corinna, Pindari Magistra, 34 Cornu nigrum Diabolo revulsum, 38 Corydon pastor, 46 Corydus vilissimum aviculae genus, 46 Crocodilus Nili signum, 58 Cumae, 22 Cupido, 29. unde ortum traxerit, ib. quomodo ab antiquis pictus, ib. Cupidines plures, 29 Cyclops, 31 Cygnus, Rex Ligurum, in avem sui nominis mutatus, D. DEmophile, 22 Desultores qui? 24 Desultorii equi, ib. Deus Carmelus, 2 Diomedes ab Hercule devincitur, 12 Dionysus, 23 Dirce, 49. eius statua, 49 Domitilla Vespasiani filia, 24 Dryades, 53 E. ENdymion à Luna amatus, 52. Lunae rationem mortalibus ostendit, ibid. Ephydriades, 53 Epione Aesculapii Uxor, 57 Equi Desultorii, 24 Equus et Leo, 48 Equus fuit apud Aegyptios symbolum fortitudinis et fiduciae, 48 Euphrosyne, 17 Eurytus, Centaurus, 15 F. FAn Gothicè Diabolum significat, 18 Faula, 20 Faunus, Romae, in palatio Medicéo, 6 Fauni pro Diis ab agrestibus hominibus colebantur, 6.35. eos Ovidius vocat equos cornipedes, 6. Pineis ramis coronabantur, ibid. hodie nonnunquam apparentes, sunt vera Satanae ludibria, 18 Faunus, Pici Latinorum Regis filius, 6 Fauni duo ex JustiniaJustiniani cimeliis, 18 Faunus puerum amplectens, in palatio Medicéo, 35 Faunus cum Nympha, 53 Fe, idolum apud Sinenses, 2 Flora florum Dea, 20. eius statua in Palatio Farnesiano, 20. altera in horto principis Justiniani, 56. meretrix, 20. eius simulacrum, ibid. ipsi supplicari solitum, 56. Floralia, 20 Fones Dii sylvaticìsilvatici, 18 Francesca Greca, 13 Fruges. Pro earum ubertate multa Numina invocabantur, 56 G. GAlatea Nympha marina, 31. eius nomen semper in delitiis Poëtarum erat, 31. unde dicta, ibid. Germani à Cosmo Hetruriae Duce magni aestimati, 41 Gladiator in principis Justiniani palatio, 8. currens in palatio Burgesii, 68 Gladiatores pugnarunt Saturnalibus, 8 legebantur à Servis aut captivis, ibid. Gratiae tres, 17. dicuntur Veneri dicatae, ibid. Veneris et Liberi patris filiae, ibid. Jovis item et Eurynomes, ibid. Solis et Aegles, ibid. Gryneus, Centaurus. H. HAdrianus Imperator, in deliciis habet Antinoum, 5 Hamadryades, 53 Harpocrates Deus Silentii, 47 Hederâ coronabantur Poëtae, 34. huius plantae vis, 35 Hedyle, mater Hedylogi poëtae, 34 Hercules, Jovis et Alcmenae filius, 11 eius statua in principis Justiniani palatio, ibid. à labore quiesscensquiescens, in aula palatii Farnesiani, 12 Hercules quot fuerint? 11 Hercules hydram vincens, 3. ingentem cancrum conculcans, ib. eius insignis corporis proceritas, 11. eius Clava ex oleastro, ibid. labores, 12 Herculis virtus, 1 Herophile, 22 Hierophile, ibid. Horeb mons Dei, 2 Hydra vincitur ab Hercule, 3. Quot habuerit capita? ibid. ipsi cancer opem fert, 3 Hygiaea Aesculapii filia, 57. hymnus in ipsius honorem, ibid. I. IAcobus Patriarcha, 24 Jaso Aesculapii filia, 57 Ida Mons, 2. 54 Inscriptio ad pedes statuarum Alexandri Magni et Bucephali, 7 Jolaus auriga, 3 Iphigenia Agamemnonis filia, 25. eam Diana in Tauricam regionem transtulit, 25 Jupiter Idaeus, 2 Jupiter Olympius, ib. Jupiter fagitalis, 18 L. LAcinus latro, ab Hercule sublatus, 12 Laocoon, sacerdos, 4 Latona, 51 Lauro coronabantur poëtae, 34 Legio fulminatrix, 43 Leo iugulatus ab Hercule, 12 Leo et equus, 48 Leo fuit apud Aegyptios symbolum roboris et virium, 48. praecipuè cor appetit, 48 Lerna lacus, 3. illic hydra ab Hercule vincitur, ibid. Liber pater, 23 Limniades, 53 Lucius Annaeus Seneca, 26 Lucius Verus et Aurelius, 43 Luctatores, 45. eorum exercitatio tres habuit fines, ib. Luna Endymionem amat, 52 Lycaeus, Arcadiae mons, 2 Lycilas, Centaurus, 15 Lycus adulter ab Hercule interemptus, 12. Thebarum Rex, 49 M. MAchaon, 57 Maenades, 23 Mala aurea ex Hesperidum hortis ab Hercule sublata. 12 Marcus Antoninus Philosophus, 43. 44 Marphorius, 60 Marsyas ab Apolline tibiis inflandis vincitur et excoriatur, 36. eius statua, 37 Medon, Centaurus, 15 Medusa. Eius caput in clypeo Minervae, 19 Meleager, 30. 64 Menneros, Centaurus, 15 Mercurius omnium Deorum vigilantissimus, 40. eius simulacrum, ibid. officia, ibid. statuae prae foribus domorum. ibid. plures fuêre Mercurii, 40 Mimallones, 23 Minervae statua, in porticu principis Justiniani, 19. eius clypeus mirificus, ibid. Minerva et Paris, 54 Mnemosyne, 34 Montes. Ida, 2. Olympus, ib. Horeb. ib. Carmelus, ib. Fe, ib. Quirinalis, 7. Calpe, 12. Abyla, ibid. Musae, 34 N. NAjades, 53 Napeae, ibid. Natura et Pan, 42 Nilus, 58. Egyptii ipsi quotannis solenne festum publicè celebrabant, 58. eius expressio, ibid. Nilus alter, 61. eius proprietates, ib. Nympha et Faunus, 53 Nympharum Origo, 53. differentia, ib. vis et efficacia, ibid. O. OEneus, 30 Olympus, rerum astronomicarum peritus, 2 Olympus Triphylius mons, 2 Olympus pro coelocaelo acceptus, ib. Oratoria, 59 Oreades, 53 Orestes, 25 P. PAetus et Arria, 9.27 Pallas. Eius statua in porticu principis Justiniani, 19. clypeus, 19 Panacea, Aesculapii filia, 57 Panchaea Insula, 2 Pan et Natura, 42. quis fuerit 42. à Cupidine vincitur, 42 Parazonium quid? 1 Paris et Minerva, 54. eius iudicium. 54 Pasquinus quis fuerit? 10. cur nemo usque adhuc eius statuam deturbare ausus sit, ibid. Pholus, Centaurus, 15 Pisenor, Centaurus, ibid. Podalirius, Aesculapii filius. Poësis, 34 Poenitentia, 47. eius statua, 47 Polyphemus, Cyclopum Princeps, 31 Pyramides, 58 R. RHenus, 60 Rhetorica, 59 Rhoetus, Centaurus, 15 Roma, a Gothis Vandalisque diruta, 65 eius ruina, ibid. Rosanna, 13 Rotator, 41 Ruina Romae, 65 S. SAbina, 21 Sabinorum virgines à Romulo raptae, 21. pacem faciunt Romanos inter, et Sabinos, 21 Sappho, 34 Satyri statua marmorea Romae, 38 altera apud Cardinalem Barbarinum, 63. Satyri hodie nonnunquam apparentes, sunt vera Satanae ludibria, 18. 38. Seneca, 26 Sibylla Cumana, 22. Tarquinio Superbo libros obtulit, ibid. quando vixerit, ibid. Cumaea, ibid. Sibyllae mulieres Deo plenae, 33. quot quibusve locis aut temporibus fuerint, 33 Silenus, 14. Bacchum educavit, ibid. eius statua, 14. à Mida captus, ibid. Bacchi comes. ibid. altera statua. 62. fuit Spiritalis motûs Symbolum, ibid. memorabilia de Silenis, ibid. statua tertia, 63. Sileni hodie nonnunquam apparentes, sunt vera Satanae ludibria, 18. unde dicti? 63 Sirenum fabula quid doceat? 25 Sphinx, praeteritarum simul, ac futurarum rerum imago, 19. Signum Nili, 58 Sterculius primus agrorum stercorationem invenit, 35 Storjunkare, Lapporum Deus, 2 Syrinx Nympha, 42 T. TAgus cur Sexum velet? 61 Tanfana, luci numen vel dominus, 18 Thalia, 17 Thyades, 23 Tibiae à Minerva ubi inventae, 37 Trollones, in Suecia et Dania nobilissimi, 38 Tyridates, Armeniae Rex, statuas Romam affert, 7 Tyrrhenus, ab Hercule profligatus, 12 V. VAsa antiqua, 25 Venus Graeca. Eius statua, 16. unde orta, ib. 51. Venerum quatuorquattuor meminit Cicero, 16. statua Veneris in horto Burgesiorum, 51. Victricis Veneris statua in palatio principis Justiniani, 69 Vespasianus cum Domitilla, 24 Vestalis, ibid. Virgo vestalis, 55. à Numâ Pompilio instituta, ibid. eius autoritas, officium et ornatus, 55 Virtus Augusti, 1 Virtus militaris, 1. Herculis, 1 Virtutis encomium, 1 Z, Zetus, Musicae peritissimus, 49.

FINIS.

 ACADEMIA PICTURAE ERUDITAE.

Cum privilegio Sac: Caes Maiest:

I. de Sandrart inventor

R. Collin sculpsit Antverpiae

JOACHIMI DE SANDRART, à STOCKAV, Serenissimi Principis, Comitis Palatini Neoburg. Consiliarii, et Palmigeri Ordinis Socii, ACADEMIA NOBILISSIMAE ARTIS PICTORIAE. Sive De veris et genuinis huiusdem proprietatibus, theorematibus, se- cretis atque requisitis aliis; nimirum de Inventione, Delineatione, Evrythmia et Proportio- ne corporum; de Picturis in albario recente, sive fresco, in tabulis item, atque linteis; de pingendis historiis, imaginibus humanis, iconibusque viventium; de subdialibus et nocturnis; de subactu colorum oleario et aqua- rio, de affectibus et perturbationibus animi exprimendis; de lumine et umbra; de vestibus, deque co- lorum proprietate, efficacia, usu, origine, natura atque signifi- catione Instructio Fundamentalis, Multarum industria lucubrationum, et plurimorum annorum experientia conquisita. unà cum Artificum tam Aegyptiorum, Graecorum et Romanorum; quàm Italo- rum, Gallorum, Anglorum, Germanorum, Belgarum, aliorumque sive antiquorum, sive moder- norum, ab origine celeberrimae illius artis, ad haec usque tempora florentissimorum, vitis atque enco- miis, nec non operibus, quibusdam tabulis aeneis eleganter exhibitis: Eorundemque Plusquàm ducentis Iconibus verissimis; veterum denique Romanorum picturis accura- tissimis, haud ita pridem è subterraneis locis in lucem prolatis, et optimorum industria Chalcographorum aere expressis, erecta atque publicata: Nec non SERENISSIMO DVCI ET EXCELLENTISSIMO SENIORVM COLLEGIO REIP. VENETAE consecrata.

PAXTIBIMARCEEVAN-GELISTAMEVS.

NORIBERGAE. Literis Christiani Sigismundi Frobergii, Sumtibus Autoris. Francofurti apud Michaëlis ac Johan. Friderici Endterorum Haeredes, et Johan. de Sandrart. Anno clɔ Iɔc LXXXIII.

ROMA

PAXFIBIMARCEEVANGELISTAMEVS

BYZA

SERENISSIMAE VENETORUM REIPUBLICAE GLORIAM AC FELICITATEM!

EUm esse verum amorem omnium in confesse est, quem nulla terrarum intercapedo, nullúmque temporis spatium dirimit; et qui, si sincerum coniunctum habuerit obsequium, nec eripi, nec imminui, nec ullo modo violari possit. Quid ultrò in praecordiis sentiam, patere SERENISSIME PRINCEPS, unà cum EXCELLENTISSIMO SENIORUM COLLEGIO, Orbi universo innotescat; et postumo hoc opere (neque enim, instante octuagesimo ferè aetatis anno, aliud quàm sarcinas colligere decet) literatis omnibus, et quibuscunque Nobilium Artium cultoribus, meam erga SERENISSIMAM REMPUBLICAM mentis testationem, sive extremam observantiam explicem. Ut enim primo aetatis flore statutum habui cum animo, ac deliberatum, Artem pictoriam scientia et cognitione comprehendere, post ipsas Antiquitates ROMAE circumspecta cura à me aestimatas pensiculatiùs, magna ratione hoc egi, ut maiora praecipuis studiis meis, in Urbe VENETIARUM, et natura et situ et descriptione aedificiorum et pulchritudine imprimis Nobili, afferrem incrementa: In Theatro enim Orbis terrarum esse me credebam, cui me tunc commiseram, haud immemor illius: Magis delectatur, qui in prima cavea spectat, quàm qui in ultima. Spectatum huc ad rem fruendam oculis veni, qui egregia capessebam spectacula Pictorum, quorum ferè maxima pars, Dei beneficio, VENETORUM progenies erat: Hos ego moderatores studii mei esse volui, per hos profeci; quod confiteri nec pudet, nec poenitet. Fortuna igitur suffragante res maximas consecutus, quas Illis gratias perhibebo, quibus me ipsum debeo? Quoties, inquam praeclara Ipsorum opera, et summa arte perfecta, in mentem veniunt (veniunt autem saepissimè) toties redit in memoriam, quae fuerit excellentia, quae nobilitas in eximiis illius Artis Antistitibus Jo. Bellino Curioso, Giorgione Animoso, Titiano Incomparabili, Jac. Robusto (aliàs Tinctore) Spirituoso, Paulo Caliari Magno, Jac. Basano Insigni, aliis; à quibus exempla petii, è quibus documenta cepi. Has speciosas caussas habens, iustas illas quidem et magnas, ut memorem in benè meritos animum praestarem, licet parem his gratiam haud relaturus, quod animo dudum intenderam, perficere tandem destinavi, Artis illius Nobilissimae primas origines exponendo; quam ingeniis suis eruerunt Assyrii, Aegyptiíque: Hos proximis dein vestigiis consecuti sunt veteres Graeci simul ac Romani; donec amplificatores VENETI, Italíque caeteri, nec non Galli, Angli, Belgae, et Germani decessorum inventa mirificè auxerunt. Quamobrem à carceribus velut ad metas decurrens, vitas, opera et elogia Eorundem ab initio ita duxi, ut ad extremum aetatis nostrae perducerem; super haec imagines, quae quidem in promtu erant, cura impensáque haud sublatis, Celeberrimorum Scalptorum manu in aere effectas spectantium oculis exhiberem. Sic literis, sic lineis ac laudibus aeternabunt, quos obtinere perpetuam posse credimus aevitatem. Cum itaque decora atque ornamenta Illorum in fulgentissima VENETIARUM Ur beUrbe magis, quàm ullibi locorum conspiciantur, et omnis Artium Maiestas in sacrosancto Illius gremio sita sit, SERENITATIS VESTRAE pedibus (ut propugnationem et defensionem dignitatis suae habeat) hanc ARTIS PICTORIAE ACADEMIAM submittere audeo; quae non minorem fortassis utilitatem venturis seculissaeculis, quàm mihi voluptatem conciliatura est: Eam enim nunc usque ferè incognitam, praestantissimis Artificibus imitandam proposui. Albertus noster Diirerus, Vir eò incomparabilior, quo absoluta deliciarum istarum elegantia, singulis anteriorum seculorumsaeculorum Praxitelibus, Lysippis, aut Apellibus, facilè palmam eripuit; id quidem sua Hominis Symmetria tentaverat: Verùm quoniam dies diei addit scientiam, inventis addere facilius fuit; eáque praestare, quibus, ob vitae brevitatem, Albertus manum ultimam imponere nequivit. Haec sunt, SERENISSIME PRINCEPS, quae aetatem meam, à pueritia ad senectutem usque, occupaverunt: Haec sunt, SENIORES EXCELLENTISSMI, quae Nobiliter nato maiorem nominis amplitudinem adiunctura esse confido; qúaeque tot Principum, Caesaris Augusti nostri, Serenissimorum Electorum, BAVARI, BRANDENBURGICI, et PALATINI benevolentiam, atque, ut ita dicam, familiaritatem conciliaverunt: Haec denique sunt, quae SERENITATIS AC EXCELLENTIAE VESTRAE Aeternitati lubens appendo.

Norimbergae, Kal. Maiis,M. DC. LXXXIII.

JOACHIMUS à SANDRART, in STOCKAV.

In Effigiem Autoris longè Celeberrimi.

CERNIT APELLAEAS FACIES ACADEMIA PICTRIX, PHOEBAEO STUDIO DIVES; ET ORA VIRI; ARTI PALLADIEAE QUI PICTA PALATIA STRUXIT: ET NOVITER DOCTA PINGERE MENTE DOCET. EFFIGIEM ZEUXAEA LOCAT SCHOLA DIGNA MERENTI; ARTIFICES FAMAM SEMPER AD ASTRA FERANT.

CHRISTIANUS RHODIUS, Interpres.

R. Collin Calcogr. Regis sculp. Bruxellae.

VIVRE POUR MOURIR.

MOVRIR POVR VIVRE.

DER GEMEIN NUZIGE.

RAGT WEIT HERVOR.

PAR SON TRES HVMBLE SERVITEVR R. COLLIN M.DC.LXXIX.

Ad Lectorem Nobilissimum in Academiam hanc Picturae eruditae PRAEFATIO.

Quanto studio atque industria Artifices ad immortalitatem Nominis adspiraverint.IN more semper positum fuit ingeniis ad altiora natis, adque honoris culmina aspirantibus, stimulantibus praecipuè famae gloriaeque et ambitionis aculeis, omnes in id intendere nervos, quò ad eam proposita sibi opera deducerent perfectionem, cuius intuitu immortalem Nominis sui consequerentur gloriam. Et quamvis non pauci novercantis fortunae odiis in humilem satis depressi vitae statum fuerint; omni tamen industriae nisu in id allaborarunt, ut, eâdem labore devictâ, certo quodam virtutis studiorumque genere haud parvam sibi praestantiae acquirerent famam atque encomium: gnari quippè, laudatissimum hunc benè agendi zelum, diuturnamque per multas insomnes noctes adhibitam diligentiam, non tantùm adbuc vivis, â Regibus atque principibus munificentissimè refundi; sed post abitum quoque in subsecuturae aeternitatis Elysium glorioso monumentorum statuarumve Opera tamen illorum iniuriâ temporum dirui. titulo memoriae posteritatis commendari. Nihilominus tamen gloriosissima haec quoque artificiosorum laudatissimorumque operum monumenta acuto illo temporis arrodentis dente eatenus suerunt labefactata inque ruinas conversa illustres, ut in pulverem saepè arenasque collapsa vix aliquam sui ullatenus exhibeant memoriam.

Exactius igitur mecum trutinans, quâ ratione vel nomina tandem tot Artificum celebratissimorum, laxiore temporis cursu efflatoque ultimo vitae halitu, in vanas expirent auras: omni studio meditatus sum, qnomodoquomodo fieri queat, ut lethalisletalis iste benemeritorum memoriae Vermis ita perimatur, quò minùs, exacto naturali aetatis suae curriculo, praeclarissimorum ab ipsis relictorum operum apud posteros intermoreretur memoria. Pro conservanda nominum illorum memoria vitae illorum, ortusque, et artium inventa hic describuntur. In quem finem singulari studio, conatuque haud contemnendo in id incubui, ut ortum quàmplurimorum atque prosapiam, nec non in arte sua excellentiam, partim ex antiquioribus testimoniis collectam, partim propria experientia usuque indagatam, partim etiam ab amicis etiamnum viventibus, fundamentaliter haustam; pro tenuitate, aetate iam tandem fatiscentis ingenii mei, in gratiam omnium bonarum artium culto rumcultorum, debita amplitudine describerem: in honorem quidem illorum, qui extremum Charonti iam persolverunt naulum: in usum vero atque commodum horum, qui ad nobilem picturae artem applicare manum desiderant, atque adeò celeberrimorum in hoc genere artificum vitam, quantum possibile fuit, scirique potuit ; unà cum tempore, quo floruerunt, nec non Operibus tandem, si quae singularia atque memorabilia post se reliquerunt, decenter explicarem.

Picturae atque sculpturae.Instructo autem iamiam in omnibus, debiteque parato mihi haud exigua haec animum conturba batconturbabat controversia, militantibus hinc inde fundamentis copiosissimis atque argutissimis: cui ni mirum inter duas has artes laudatissimas deferenda sit praerogativa; Picturae ne scilicet, an verò Sculpturae?

Ubi Sculpturam sic quasi me alloquentem habebam prae oculis: Illa sane ego sum, quae tot ingenia argutissima, temperamenti melioris Spiritusque vivacissimi, instituenda ad me allicere sum solita. Illa inquam, sum ego, quae multorum annorum decursu hâc meâ Adversariâ náta sum prior. Ita ut coelestiscaelestis ille quoque omnemque naturam immensùm supergressus Artifex atque Plastes in ipsa primi hominis formatione meâ primum usus sit operâ. Unde quoque tot artes praestantissimae aliae, debitam mibi exhibiturae reverentiam, ad ipsos meos devolvuntur pedes, nutui meo spontaneo subiectae procubitu. In mei quippè gratiam inventa sunt opera Anaglypbica semiplena, nec non Plastica ex argillâ, cerâ, vel gypso; in statuas efformata artificia varia. Ego lapides, marmora atque aera tractavi prima. Operibus meis nec canum obest senium, nec ulla temporis diuturnitas; cùm ea è tali elaborentur materiâ quam nec tempestatum procellae, nec frigoris calorisve iniuriae, nec pluviarum niviumve allapsus atterere queunt: Unde ad ulteriorum temporum monumenta multò valent praestantius, quàm pictura ulla, secretioribus tantùm concredenda conclavibus, et intimioribus asservanda adytis. Tot etiam Pictorum undiquaque reperitur multitudo, ut vel frondium florumque numerum, vel ipsam micantium noctu siderum copiâ suâ excellant infinitudinem: eò quod ad artem istam omnis idonea sit complexio; nec manus tantùm agilis atque levior, sed meticulosa quoque atque tardior Ad Sculpturam requiritur complexio viviacior et ingeniosior, quàm ad Picturam. in illâ praestare queat omnia. Cùm ê contrario Ego Sculptura ingenia tantum requiram acutissima, et fervidiora, non in artificibus saltem celebrioribus; sed in quovis etiam et communiori operatore. Ex quibus omnibus nobilitatis mea praerogativa satis superque perspici potest. Sique fides denegetur mihi; denegari tamen non poterit antiquo illi Historiae Naturalis indagatori Plinio; cuius monumenta id referunt: Antiquos cum ambabus nobis ponerent statuas, meam ex auro puro; picturae autem argenteam tantùm dedicasse: meamque collocasse ad dexteram, cum illam alteram à sinistris saltem admisissent. Quo ipso obtenta à me prae Picturâ, gloria atque praestantia delaratadeclarata fuit quàm manifestissimè.

Subiectum Statuariae Praestantius esse, quàm materiam Picturae.Sicco autem pede hîc praetereo ipsius quoque materiae pretium, cui ego labores meos dedico: quia lapides mihi pretiosissimi; quales sunt Prophyrites, Iaspis, Ophites, varia marmorum genera cum aliis lapidibus, praeter aurum argentumque ipsum, aliaque metalla praestantiora, committi solent: cum in contrarium misera illa Pictura vilissimo quovis et abiectissimo colorum genere contenta sit, pannosque et lintea tractare soleat sordidiora.

Praestantiam rerum artificialium iudicandam ex eoea. prout earum quavis naturum imitatur proximius.Id quoque fundamenti loco à me adducendum est meritò, rem quamvis eo saltem dici praestantiorem, perfectiorem atque pulchriorem, quo magis ex omni parte imitatur naturam ipsam. Iam verò ego Sculptura veram cuiusvis rei genuinamque praecisè asseqorassequor formam, obiectumque meum sic exprimo, ut ex omni situ plenè conspici atque considerari queat; ac si ipsummet oculis sese sisteret exemplar vivum. Praeterea quoque cum artificiosâ illâ Memnonis Statuâ, oriente sole in ipsam prorumpere possum loquelam. Cum è contrario leviore suo penicillo Pictura, adhibitâ multâ laborum industriâ, vix ad umbram similitudinis accedere queat.

Sculptura plenam requirit lapidum cognitionem, eò quod errores eius corrigi nequeant, prout pictorum.Tandem quoque ego Sculptura plenissimam requiro nec ordinariam saltem et communem quorumcunque lapidum cognitionem, ita ut cuiusvis natura atque proprietas exactè dignoscatur, ne in elaboratione remotiùs à scopo quis abscedat, erroresque committat haud emendandos in posterum. Cùm ex adverso Pictura penicilli sui ductus nunquam non reiterare, commissosque errores colore quovis succenturiato occultare queat.

Responsum picturae cum rationibus pracedentiae suae.Haec postquam cum taedio audientis; quamvis non citra fundamentum, sic effutiisset Sculptura: Pictura è contrario pauciori verborum compendio suam quoque propugnabat praerogati vampraerogativam; sic elocuta:

Adversaria mea sculptura amplissimô verborum apparatu, tumidoque atque temerario arrogantis animi praeconio, sibi tribuens praeeminentiam, nobilitatisque praerogativam; primi fundamenti loco in scenam producit totius humani generis Protoplasten ab ipso omnium artificum Autore et Sculptore coelesticaelesti, è limo terrae formatum, inque Statuam quasi loquela praeditam plasmatum, atque effictum. Eadem autem et mihi non penitus abneganda est gloria ; quae, quamvis propriè Pictoria dicar; suo modo tamen et ad Plasticen concurro, Plasmaturaeque colores. Ipse quoque Praxiteles Statuariorum quondam praestantissimus, Picturam artis suae Matrem atque nutricem; hanc verò illius saepè filiam nuncupare est solitus; eò quod ex delineatione atque designatione Picturae, originem Sculptura traxerit.

Designatio Statuariis necessaria quidem, propria tamen Pictorum est.Antequam enim Statuarius lapidem ipsum, aliamve materiam scalpro suo aggreditur; necessario conceptu in phantasiâ prius designat, quomodo hoc vel illud debita proportione effigurare velit: quod nihil aliud est, quàm opus aliquod diagraphicum, inter pictoriae artis primitias collocandum.

Quod verò artes quasdam sibi subordinatas atque subiectas iactitet Sculptura; atque hoc ipso praecellere mihi velit; risu potius dignum est, cum vix alii plures subsint atque inserviant artes, Artes variae pulcherrimae à Pictura exortae. quàm mihi Pictoriae. Unde enim ortum suum habet ingeniosa inventio atque confictio historiarum, quas proponit Poësis? Unde celebratissima illa Ars Designatoria atque Diagraphica? Unde tot mensurae atque coordinationes famigeratissimae Architecturae? Quônam potissimum spectat, iucundissimum Prospectivae et Optices Studium? Picturae subactu aquario: in recens albarium ; et subactu oleario factae? Quonam referenda sunt Opera in tabulis, aere, tela, vitro, lapidibus, effecta? Nonne â me Pictura haec omnia? Unde originem habent praestantissima illa graphidis miniatae vel cretaceae opera; Opera musiva; Pictoria vitrorum, Chalcographica; Encaustica; aliaeque artes innumerae, quas mero brevitatis studio nominare hoc loco desisto? Nonne à me illae proveniunt?

A diuturnitate peti non posse praerogativae Argumentum.Quod verò Sculpturae opera maiori gaudeant diuturnitate, quàm quae à Pictoria proveniunt; id soli debetur materiae, quam utraque tractat: nec ulla exhinc peti potest praeeminentia vel nobilitas: cum aliàs rusticus etiam senio decrepitus, Imperatori cuidam primô aetatis flore demortuo; picea vel abies, plantis quibusvis pretiosissimis; imò cervus vel quodvis animal longaevum aliud, ipsi homini praeferri deberet. Quamvis non sim ignara, effigies Romae inveniri Opere musivo effectas, quae aetate suâ Statuarum et Colossorum omnium superent diuturnitatem.

Cur pauciores sint Statuarii.Quod autem ad Pictorum copiam, et ex adverso ad Statuariorum attinet paucitatem; ex hoc sanè non sequitur, quod ad Sculpturam ingenia requirantur argutiora et vivaciora iudicia: Sed id ex hoc saltem enascitur, quod nostro tempore pauci sint Sculpturae amatores, quibus impensas illuc elocare sit animus: Unde illos, qui eidem sese addixerunt arti, prae mediorum ad cultiorem vitae sustentationem requisitorum inopiâ, aliud quoddam eligere oportet professionum genus. Praesertim cùm non adeò sit facile opera plura è pretioso lapide exsculpta, levi bracbio componere; (quia nimium ad hoc requiritur pretium:) interim autem absque praxi et exercitatione continuâ, ars illa nimis leviter nec unquam satis addiscatur. Quare Statuariam continuâ exercitatione addisci oportere. Sculpturam, excusaturam Artificum suorum paucitatem, plus decuisset hoc uti praetextu; quàm quod in hoc aliquam ullatenus reperire queat gloriam vel praeeminentiam.

Opera Pictorum Statuis cariora.Hîc autem notandum quoque, quod Statuae atque Effigies Sculptorum, quamvis è pretiosiore exsculptae sint materia, nunquam tamen tanto remunerentur pretio, quàm complura Pictorum Opera. Quae enim Statua sive sculpta sive fusa ab ullo Monarcharum tanto est comparata pretio, quanto Apellis Picturas comparavit Alexander magnus? Quando ullius artificis vel Statuarii opus tot aestimatum est coronatorum millibus; atque id de pluribus reperimus Picturis. Et quamvis te, Sculpturam, antiqui auro; meam verò Effigiem argento saltem expresserint: hoc ipso tamen tua saltem Artificumque tuorum manifestata est arrogantia atque elatio.

Difficultatem Artis plus consistere in labore intellectus, quàm manuum.Quod si etiam difficultas illa laboris, quae â duritie materiei Statuario exoritur, ullam alicui tribuere potest Nobilitatem vel praerogativam; haec sanè gloria Laotomorum potius erit, in montibus atque lapidicinis, durissimo labore vitam sustentantium: atque consequenter rudis quilibet et luscus claudicansque faber praeferendus erit Aurifici cuidam ingeniosissimo. Multum tamen hoc ipso à vero aberratur scopo; eò quod omnis difficultas ex interno potius intellectus, quàm externo manuum labore aestimanda sit. Cum igitur Statuarius externum saltem effigurare corpus annitatur; Pictoriae vero artis Studïosus excitatior, internas quoque animi passiones atque perturbationes repraesentare teneatur: hinc potius mea erit Nobilitatis praeeminentia, quam tua, Sculpturae.

Plura sunt Picturae requisita, quàm Statuariae.Tandem id quoque Statuario sufficit, si secundum amussim longitudinem, secundum perpendiculum altitudines; et secundum normam angulos legitimè disposuerit: A Pictore autem non istud saltem; sed et hoc praeterea requiritur, ut Perspectivae sit gnarus et Optices; ut personarum, animalium, aliarumque rerum in Opere suo occurrentium ritè instituat distributionem; utque colores exaltare et profundius demittere, et figurarum incrementa et decrementa secundum distantias legitimè instituere queat: in quibus omnibus mille errores committi queunt, dum in statua quadam vix obrepat unus. Porrò quoque Statuario sufficit, si cognitionem habeat formae et faciei humanae; artusque eleganter imitari queat, atque repraesentare. Pictoris verò è contrario est; praeterea corpora omnia, etiam quae tactum fugiunt, oculis exhibere; simulque Opticam callere, quae rerum naturalium omnium edocet umbras, earumque reflexionem; porrò et colores temperare atque infringere; nec non elevare et rotundo corpore exprimere quaedam, quae in nudâ effinguntur planitie; omnia porrò secundùm artem pro suâ quaevis proprietate exprimere, disponere, omnemque imaginem colore suo necessario; quorum tamen multa sunt millia, repraesentare. Ubi licet quis flores campi omnes, variasque arborum efflorescentias consideret, cum omni rerum in aëre, mari, fodinisque montanis contentarum diversitate, iis tamen omnibus colorum meorum copia nondum exhauritur. Et nihilominus in his omnibus Scholares meos informare teneor atque erudire.

Concedendum quidem, etiam à Sculptura in statuis exprimendos esse affectus, motusque et mores congruos: at vero longè istud fit imperfectius, quàm à Pictoria. Quicquid enim in exprimendis gestibus hunc vel illum artuum motum, faciei minas, brachii elevationem atque libertatem, corpus ad fugam dispositum, actusque Pictor unà cum affectibus et alias repraesentare tenetur circumstantias. similes excedit; à me Pictura debita colorum immutatione in facie aliisque membris, unà cum aliis circumstantiis praedictos affectus, motusque animi insequentibus, ex ipsa Natura exprimendum est.

Pictoria naturam multo propinquius imitari valet, quàm Statuaria.Praeterea Statuarii rarissimè, imò potius nunquam vestigiis naturae tàm proximè insistunt, quàm veri in genere Pictorio Artifices. Quis enim unquam legit, Praxitelen tam naturali facilitate ullos sculpsisse fructus; ut ipsae quoque aves ex aëre advolarint eosdem decerpturae? quod tamen à Zeuxide praestitum est? Quô tempore Phidias usque adeò excoecavitexcaecavit humanos oculos, ut quispiam suae artis accedens, effictum reducere tentaverit velum, quo subtus latentem spectaret effigiem? Quod factum tamen est à Pictore Parrhasio.

Ut autem omnes dubiorum tuorum nodos, quos Gordios putas, unô solvam segmine; tuipsa fateberis vel in vita, quod ad meos labores multò plus requiratur ingenii atque iudicii, quàm ad tuos; Quamvis enim mutilatâ semel materiâ non facilis amplius eiusdem detur restitutio; cum statuam nullo quasi negotio saepè corrumpi penitus contingat, ut abiiciendaabicienda sit: Labores Statuariorum eorumque difficultas in laboriosa potius patientia consistunt, quàm ingenioso iudicii nisu. omnes tamen isti errores diuturnâ cautelâ, constanti patientia, sollicitisque dimensionibus, omninò praecaveri possunt: ita ut effigies tandem infatigabili potius quadam industria, quàm peculiari ad id requisito iudicio ad suam deducatur perfectionem. Et quâ ratione, quaeso, omnes tuae difficultates cum meis comparari Difficultas colorum recenti calci applicandorum sola omnes illas superat, quae in Statuaria occurrunt. possent; si saltem eas quis intueatur, quas Pictura recentis albarii requirit? Quanto enim conatu, quantâque industriâ Opera inibi diagraphica suis Archetypis sunt exprimenda? Quanta sedulitate atque solertia singulae partes ibidem sunt distribuendae, atque coordinandae? ita ut opera tua, si cum meâ comparetur, laboriosa potius dicenda sit patientia, quàm ingeniosa ratiocinatio.

Sit enim et Sculpturae sua ob iudicium laus, quod in honorem atque solamen omnium Statuariorum lubens concedam: Sed quid ex adverso in picturis istis murorum recentium (il Fresco) non requiritur? Ubi Pictor colores suos in materiâ tâm humidâ neutiquam ipse cognoscere potest; cum tamen uno eodemque die totum opus simul sit inchoandum et absolvendum: et nihilominus illum scire oportet, quâ vivacitate, exiccato opere, iidem in lucem prodituri sint; ubi postmodum serò nimis spectabiles evaderent errores. Non careat, inquam, ingenio; si Statuarius duas vel tres elaboret è marmore figuras coecutientescaecutientes; ex omni parte oculum admittentes. Pictoriae amplitudo. Si vero artificiosa Pictoris manus in unica saepè tabula quadraginta circiter vel quinquaginta figuras tam solerti exhibet dispositione atque ordine, ut alia â facie, ad latus alia, â tergo tertia, etc. iuxta omnia tàm colorum quàm umbrarum hinc inde occurrentium requisita spectari queat; coloribus praesertim splendidioribus oleariis, ubi in mera superficiei planitie omnia tamen rotunda exhibentur, verâque elevantur vivacitate: quam, quaeso, ibidem requiri putas ingeniositatem, quodque acumen iudicii?

Effectus Picturae in repraesentandis Elementis.Fac quaeso periculum ô Statuaria, et omnia mihi exhibeto Elementa cum omnibus suis proprietatibus; prout ego iuxta ipsum naturae dictamen praestare sum solita. Exsculpatur mihi in lapide verum aëris Elementum, cum debita eiusdem luminositate atque obscuritate; ita ut illud ipsum undiquaque refertum sit omni circumvolitantium avium genere. Detur, quaeso, tuô artificio sua aquae transparentia; ibidemque suae pinnae piscibus atque squamae, prout natura fert. Exhibeantur quaeso impetuosi marinorum fluctuum motus atque spumae, in quibus delitias suas dulcisono quaerunt ore Sirenes. Proferatur opere tuo alma viventium mater tellus, aperto sinu suô plantarum tenera producens germina, tenuesque surculorum frondes cum omni tàm florum quàm fructuum opulentia, ut nihil ullibi desit paventibus sylvarumsilvarum obscurarum incolis. Tandem tuo quoque artificio naturali sua facie spectandum mihi praebeas furentis aestum ignis, flammivomos circumcirca eructantem fumorum globos: unà cum ipsius lucis sensim auctae incremento: vel approximantem vesperam; cum adventante per fuscas crepusculi portas tenebricosa nocte, reductis interea ad nocturna pabula quadrigis Phaëtonteis. Haec sanè omnia tuo nunquam tetigeris digito: cum Pictor tamen ingeniosus, argutis suis speculationibus solertibusque inventionum methodis eadem omnia ad vivum Naturae exemplar repraesentare soleat. Et haec quidem, ut ostenderem, quàm impudente temeritatis ausu tu praerogativam prae me sollicites, paucis dixi.

Iudicium Autoris.Auditâ sic utrâque parte; Sculptura quidem fervido nimis erupisse mihi visa est impetu; quem Pictura tamen sarcastico potius atque delusorio risu, quàm ullâ pectoris effervescentiâ sit ulta: cumque Sculpturae contemplandae non paucas etiam consecraverim aetatis meae horas; è contrario tamen pictoriam (pro illa quidem exigui mei studii tenuitate, cuius testes esse queunt nonnulla diversis locis â me relicta opuscula;) multis annis exercuerim; iudicium tandem qualecunque meum, de isthoc super Nobilitatis praeeminentia certamine, sic edere decrevi, ut solenni tamen protestatione omnem à me prius removeam temeritatem; nec istâ meâ sententiâ cuicunque melius sentientium effato praeiudicare decreverim: id quidem omninò sperans, cum talia prolaturus sim, quae intelligere mihi videor; non fore, ut ad instar Ephesini illius Phormionis Peripatetici de bellicis artibus discurrentis, inexperti tamen; ob impudentem meam inscitiam, ab Annibale, id est, ab omni posteritate, risui habear, atque subsanner.

Pictoriam et Statuariam duas esse sorores gemellas.Duas igitur has artes sorores esse iudico gemellas uterinas, unà sic educatas mamma; sicut ab una matre, quae Designatio est atque Distributio, sive Ars Diagraphica, eodem nixu in lucem sunt editae: unde neutra à me praefertur alteri; nisi quatenus artifex artificem ipsa Artis Praerogativam in Artificum saltem perfectione consistere. superare solet perfectione atque excellentia. Et quamvis ex una parte altera quandoque alteri praemineat, de gloria quasi certatura; in alio tamen casu iterum sublimius scandit altera: ita ut severiore examinatae disquisitionum statera parem ambae habeant perfectionem, parem Nobilitatem, non aliter, ac si duo corpora unam saltem haberent, quâ animarentur, animam. Usque adeò ne quidem dividi commodè possunt; ut multis casibus testis est ipsa experientia: unde Multi Artifices Statuarii simul fuerunt et Pictores, praesertim Michael Angelo Buonaroti. Pictores plurimi simul et pulchras efformarunt statuas; prout et è contrario à multis Statuariis exculta simul fuit ars Pictoria, prout de Leonardo da Vince, Antonio Polaiuolo, et Michaele Angelo Buonaroti in vita ipsorum pluribus legi potest. Inprimis postremus iste in utraque hac arte ad illud usque ascendit excellentiae culmen, ut omnes Pictores opera eius stupuerint; omnesque Statuarii humillimo cultu reveriti sint illius statuas. Praeterea ipsa quoque natura, absque ullo Magistro omnes eidem sic instillavit Architecturae regulas, ut statuas quoque à se formatas débita altitudine atque modo debito locare sciverit: adeoque meritò non perfecti tantum Architecti, sed et artificiosissimi Pictoris, et ipsam superantis naturam Statuarii encomiis meritò fuerit condecoratus.

Et Albertus Dürerus.Sic etiam celebratissimus ille Albertus Dürerus, postquam in Arte Pictoria multâ iam inclaruisset fama, porro non tantum operam dedit Chalcographiae, sed in specie et Statuariam excoluit: in qua brevi temporis spatio absque singulari conatu tantoperè profecit, tantaque laude praecelluit, ut illa aetate nemo eorum, qui professìone Statuarii essent, eidem habitus fuerit par: cum ex opposito nullo unquam exemplo probari queat, Sculptorem ullum in Arte srmul Pictoria ad similem pervenisse perfectionem. Unde coniiciconici potest facillimè, quàm singularia sint ingenii dona excellentis cuiusdam Pictoris.

Nec non Laurentius Bernini.Praeterea, qui adhuc ínter vivos est Nobilissimus ille Laurentius Bernini, Eques; Praestantissimus simul est Statuarius, Architectusque et Pictor. Quamvis cum in prioribus duabus Artibus summum omninò assecutus sit gradum, occupatus alibi vivacissimi ingenii eius valor in ultima dictarum artium negligentior extiterit, ita ut hac in arte vix aliquid effecerit, quod ordinarias vias transscendattranscendat.

Ut autem ad propositum redeam, hoc ipso in libro, post absolutum de Arte Pictoria in specie tractatum, prolixius enarrabitur, quinam Artifices à temporibus Cimabuae in alterutra harum artium excelluerint.

Statuariam et Pictoriam in primitiva Ecclesia penitus fuisse abrogatas.Primitus enim non minus Statuaria, quàm Pictoria, in Ecclesia abrogatae penitus erant, et prohibitae; exoleverantque usque adeò, ut ne in numismatibus quidem accuratior ullibi appareret effigies. Quod praeceptum prioribus Ecclesiae seculissaeculis, praecipuè temporibus Justiniani Imperatoris in usum deductum diuque observatum est: omnibus interim imaginibus confractis atque Sed iterum introducuntur. combustis. Donec tandem Concilio Nicaeno secundo concessum iterum fuerit et approbatum, ut utraque ars rursum introduceretur. Ubi postmodum Anno Christi 1240. Florentiae inclarescere cepit supradictus Cimabue; qui singulari Artis suae praestantia magnam adeptus est gloriae excellentiam.

Proposi Autoris.Ut igitur hac mea opera omnibus nobilium Artium cultoribus non taǹtum in specie prosim, sed aliquo etiam iisdem me insinuem delectamento; de Pictura in specie prolixius primò agam; discursu scilicet instituto de omnibus illius regulis, scientiisque ad illam requisitis: nimirum I. De Inventione et Designatione: 2. De humani corporis symmetria et proportione: 3. De Elegantia sive decoro imaginis eiusque abbreviatione: 4. De Affectibus et Perturbationibus animi: 5. De coloribus: 6. De Pictura sub actu colorum aquario, nec non oleario factâ: item eâ, quae sit super lapidibus: 7. De Distributione, et Concordantia Colorum: 8. De Calligraphiâ seu pingendi Elegantia: 9. De Picturis Historicis: 10. De Picturis in muro recente: 11. De Picturis Topographicis seu subdialibus: 12. De Pingendis Vestibus atque pannis: 13. De Lumine et Conclavi Pictorio: nec non de Picturis Nocturnis. Item 14. de Colorum origine, natura et significationibus.

De sperato huius operis usu atque fructu.Quo ipso id sanè futurum omninò spero, ut iste meus labor iis, qui Artem hanc professione sua excolunt, non tantum utilis; sed aliis quoque lectoribus iucundus existat. Ubi illi potissimùm veram oculis suis, tanquam in politissimo istius artis speculo, propositam invenient methodum, hanc Artem fundamentaliter addiscendi; hi vero de illius operibus iudicandi: quam operam in me potissimum suscepi, in debitum ipsius Artis honorem, sinceramque cultorum eius utilitatem; eò quod ab iis, qui propria manu haec studia tractassent, vix aliquid auxilii huic Arti praestitum deprehenderem. Nihil enim laudabilius, quàm si Ars atque virtus, Nobilitas atque habilitas, honor atque meritum, concordi cohabitent consortio: quod omnibus in genere quoque stimulum addere poterit atque calcar, ut non Arte minus atque studis, quàm laudabili virtutis exercitio, similem assequantur honoris scopum.

Excusatio Autoris de Phrasi, modisque loquendi,Ignoscet mihi quoque, ut humiliter precor, Lector benevolus, quod hoc in Opere non semper usus sim antiquo Latinorum loquendi genere, nec non stylo interdum prorepam satis humili. Illud enim vix aliter fieri potuit, si singula istius Artis proprio atque nativo suo nomine, secundum hodiernum usum atque consuetudinem, fuerunt nuncupanda. Hoc ultimum autem eô ipsô excusationem merebitur, quod hoc quidem loco meus nullatenus sit scopus Eloquentiae edere velle specimina; sed inservire saltem nobilissimae huius artis Pictoriae cultoribus omnibus. Hinc aequi bonique consulturum spero Lectorem benevolum, opusque diiudicaturum ex bona intentione, quâ nimirum, ad desiderium monitumque plurimorum, istius professionis potissimum amatoribus pro virili satisfacere; simulque memoriam tàm Antiquorum, Quàm adhuc vivorum Artificum, partim Graecorum, partim Italorum, Germanorum, et Belgarum, sive renovare, sive conservareque vitam; illorum cum celebratissimis eorundem operibus, (adiectis, quantum posibilepossibile fuit, celebriorum iconibus) posteritati consecrare studui.

IUVENTUTI, PICTORIAE ARTIS CULTRICI.

IAm ad vos me converto, ô Iuvenes discendi cupidissimi; quibus Picturam hanc eruditam proponere animus mihi est: si nimirum ingenia quaedam sunt in laudatissima vestra corona, qui isthac arte nostra delectantur, et quorum animae à summo coelicaeli cardine hac imbutae sunt gratia, ut obstetricantibus circa primum nativitatis momentum felicioris ingenii aspectu sideribus, cum primo aëris haustu, naturalem ad artificiosos Picturae ductus habilitatem illis infuderit coelumcaelum; hi pronum hunc meum ad serviendum illis affectum gratô agnoscant animo; seduloque attendant, mentique atque memoriae imprimant, quae hoc in libro fundamentaliter ipsis atque fideliter ob oculos pono, et edissero: omninò sperans non parum luminis ad promovendum animi sui desiderium iisdem affulsurum. Nec minus confido, ut quondam apud Romanos, si ante pugnam ad fortitudinem milites adhortarerur centurio, hi telis pilisque erectis suam protestabantur promtitudinem; sic et illos debita alacritatis atque pronitatis indicia hilariter edituros, ut acclamanti mihi absque mora praestò sint, primisque statim lectionibus potissimam totius artis partem, symmetriam nimirum hominis, et porrò omnes quoque coeterasceteras partes addiscant Si quis ad perfectionem omnimodam sit incapax, eandem saltem quaerat in una vel altera parte. atque exerceant: vel si fortè, prout quandoque fieri solet, non semper in omnibus obediat natura, nec ad universa disponi queat Spiritus; in una saltem vel altera parte ad perfectionem adspirent atque excellentiam.

Quibus in partibus quivis antiquorum potissimum fuerit celebris.Haud siquidem inusitata haec sunt in Arte nostra, prout exempla docent, tam antiquorum, quàm modernorum: ut una in parte unus; in alia alius; paucissimi in omnibus excellerent, ipsumque Artis culmen contingerent. Sic enim Apollodorus potissimum studiosus Exempla Graecorum. erat pulchritudinis: Zeuxis capitum magnitudine excedebat, fructus autem cum admiratione Picturis exhibere poterat: Eumarus omnia ad vivum exprimere studebat. Protogenes naves primò tantum pingere poterat: Apelles in omnibus erat elegans. Parrhasius in effiguratione sua excellebat: Demon inventione dives: Thimantes, iudiciosus in omni opere suo, secretosque semper sensus et mysterium involvens: Pamphilus doctus: Nicomachus, celer: Athenion, argutus: Nicophanes, munditiei studiosus: Amulius, coloribus pulcher: Pausias, in efformandis pueris et floribus promtus: Asclepiodorus mensuris atque proportionibus laudandus: Amphion, ordine: Serapio, in magnis prudens: Pyreicus, in parvis: Antiphilus, in parvis simul atque magnis: Dionysius homines tantum pingebat: Euphranor, omnia: Nicias animantia; praesertim vero Canes: Nicophanes, vetusta opera congruè pingebat; gravis aliàs et cothurno quasi incedens: Mecophanes, coloribus durus magis: Nealces, ingeniosâ expressione insignis: Aristides, in affectibus: Clesides, ad vivum pingendo: Ludius in campestribus, et subdialibus aliis.

Itali tàm veteres quàm moderni.Eadem diversitas non olim tantum occurrebat, sed hodienum quoque deprehenditur apud Italos, Gallos, Germanos atque Belgas: et quidem maiore cum perfectione, praesertim circa veras rerum expressiones, eoque pertinentem colorum vim: quod praecipuè è naturali applicatione, perfecta elevatione, et singulari celeritate Pictorum nostri temporis, elucet. Tales autem erant Cimabue, magnus ille istius Artis restaurator. Gaddo successor eius, nec non Giotto. Eodem modo praeclari erant Giovan Bellini in munditie: Michaël Angelo in figuris magno iudicio; Leonardo da Vinci in prudente affectu: Andrea del Sarto iucunditate; Raphaël d’UtbinoUrbino in Diagraphica, argutaque Inventione: Julius Romanus, in conceptibus inusitatis: Titianus, amoenitate, praesertim colorum: Corregio, gratia; Verones conceptu divite: Tintoreti raritate: Carazo in pingendis muris recentibus (in Fresco:) Caravaggio, et Manfredo in naturali vivacitate: GvidoGuido Bolognese, in gratiositate; Albano, inventione decora: Bernini in statuaria et Architectura: Francisco di Quesnoy in vera Sculpturarum expressione: Algardon, agilitate: Petrus Cordon in recenti albario (in Fresco:) La Franch, celeritate, magnisque operibus: Dominico, sensu profundo: Claudio Gilli, in Topographiis et subdialibus. Pousyn, Vouet et Le Breun, iucundis historiis.

Germani veteres.Admiratione quoque digni erant inter Germanos Martin Schön ad summitatem ascendendo; Matthias de Aschaffenburg, ingenio elegante: Albertus Dürer, iudicio universali: Joh. Holbein, manu felici, maturaque inventione: Amberger, veritate: Pocksberger divite Spiritu: SchvvartzSchwartz, experientia: Adam Elzheimer, iudicio admirando circa imagines parvas, et campestria.

Et Belgae.Eodem modo celebres erant inter Belgas, Johann et Hubert ab Eyk, inventione colorum oleo subactorum, Lucas de Leiden diligentia: Bruegel senior, iudicio: sic etiam Sotte, Clef, et Johannes à Calcar, manu: Floris, magisterio: Brauer, in pingendis rusticis: Fochieres, in arboribus campestribus: Rubens, divite ingenio: Van Dyck elegantia: HnndhorstHundhorst, in Calligraphiis: Rembrand, umbris et laboriositate: Perselles, navigationibus et undis: Pulenburg, imaginibus parvis: Bambotio in pingendis rebus communibus: Botte, in Topographicis: nec minus Gerhard, item Daro, et Mires, in pingendis colore oleario rebus parvis.

De operibus Autoris in hac A.rtArt.De iis etiam, quae Deus Altissimus hisce in studiis mihi concessit, nihil iam eloquar, ne fortè modestiae limites excedam: hoc tantum addito, maiorem semper fuisse voluntatis meae pronitatem, quàm debitarum virium sufficientiam. Iudicium autem de Operibus meis virtuoso spectatori sit relictum, quorum aliqua prostant in porticibus, palatiis, et pinacothecis Sacrae Caes. Maiestatís, aliorumque Regum, Electorum atque Principum, nec minus alibi in Templis et Exoticotamiis Romae, Viennae, Pragae, Madritii, Florentiae, Venetiis, Messinae, Londini, Amstelodami, Monachii, Salisburgii, Lincii, Brinnae, et in specie in pulcherrimo celeberrimoque illo Templo haud ita pridem extructo Lampachii in Austria superiore, cuius septem Altaria magna mea manu elaborata sunt: quae pro lubitu spectari queant.

Ex animo igitur iterum iterumque tyrones exhortor, ut hisce in Studiis perseverent sedulò, et id addiscant prae coeterisceteris, quod ipsa natura, quasi Si omnia non possunt, aliquid tamen discatur. sponte sua offerre illis videtur. Si non in omnibus, ut iam dictum est antea, subsequi voluerit perfectio, grandesque Historiae, atque Effigies primariae captum ullius superent; prae manibus sint animalia; fructus culinares; flores; campestria; aedificia; Opera Optica; Conclavia; noctes; incendia; icones vivorum; navigia; maria; pisces; picturaeque aliae. Magno autem zelo ad id contendant, ut suo in genere ad summam accedant experientiam: id quod absque periculo, proeliisque, vel sanguinis profusione, facillimè fieri potest, modò naturam parentem seriò quis imitari conetur.

Picturae puerorum futiles non signa statim sunt ingenii ad Picturam proni.Cum pueriin Scholis, sicut plerumque fieri solet, chartas interdum suas, virunculis, animalculis, urbibus, navibus, naeniisque similibus commaculant; nec minus et coloribus aliquando ludere affectant; hinc saepè parentibus occasio nascitur, ut dicant, filius meus Pictor evadere poterit atque debet. Melius tamen saepè foret, ut accuratius rem totam pensitarent; considerando veram ad studia ista aptitudinem, non iudicandam esse è ludis hisce manuariis atque futilibus; sed è singulari quodam ingenio atque iudicio: ita ut multorum saepè annorum labore opus sit, priusquam aliquis certus esse queat istius aptitudinis.

Inter Picturam, et Picturae elegantiam magnam esse differentiam.Magna est inter Picturam, elegantiamque Picturae differentia: multique requiruntur labores, priusquam ad huius montis quis tandem ascendat iugum: adeò ut illi, qui prae incapacitate retrò pedem sistunt, culicibus sint similes candelae quidem lumen desiderantibus, sed alas tamen suas comburentibus: quod est oleum tandem atque opera perdere.

Non ad omnia habiles natura reddit omnes.Nisi enim blandissima mater nostra Natura lac tyroni instillet ipsa, debitasque ingenii dotes eidem conferat; parum quoque efficiet infinita laborum sedulitas. Non enim quemlibet ad omnia idoneum reddit natura; sed ad unam plerumque partem ferè singulos. Quicunque igitur prudenter Non promovente natura nemo hanc artem discere poterit. hic agere volunt parentes, ad singula sedulò attendant; an scilicet ita natura et affectus filiorum suorum ad hanc artem inclinet, ut debitum tamen ne desit iudicium, quod facilè cognosci poterit, nisi tempus simul cum impensis omnibus dispendere velint. Si crescentibus annis unà cum exercitatione, iudicii quoque signa crescant; tunc spes esse poterit facilior, fore tandem, ut ultimum talis assequatur scopum.

Hanc artem exculturus tyro vitiis renunciet oportet.Quicunque igitur hac ipsa à Deo praeditus est capacitate iuvenis, Venerem imprimis Bacchumque atque omne omninò otium, ceu hostes virtutis, cane peius oderit ac angue; nec ullum disperdat tempus, quippè quod ad perfectionem eundem deducat solum. Infelices enim tandem quoslibet Vitium supplicium sui ipsius. efficit ignavia: sicut omnium vitiorum sua sunt à tergo supplicia.

Sunt etenim, prout et inter antiquos fuerunt, Artificum aliqui, qui magnae sibi laudi ducunt, et ad insignem conducere famam opinantur, si praecipua quadam morum feritate, perversaque vitae suae asotia testarentur, se singularibus quasi subesse phantasmatum intervallis: quô ipso tamen stultissimam suam singulis propinant simplicitatem, quodque ratio eos fugiat, nedum sapientia, nullibi non testantur; unde cum dedecore damna quoque consequuntur, contemtum nullibi non meriti atque derisionem.

Per virtutem gloriam quaerit famamque verus Artifex.Qui verus est Artifex prudentiaeque Studiosus, nil magis in votis habet, quàm ut per virtutem honorem consequatur atque laudem. Unde manifestò apparet, non aliàs magnum evadere tandem Artificem, quàm si unà cum studio vitam gerat prudentem atque honestam.

Magnum Pictori accrescere decus à morum civilitate.Utque simul etiam debitus ipsi semper sit honor, fortunamque promoveat ubique suam; operam quoque ante omnia det, ut apud Magnates vera morum civilitate undiquaque fiat conspicuus, summaque sese ipsum commendet modestia. Quod exempla confirmant praestantissimorum, tàm veterum, quàm recentium Virtuosorum, qui magna ex parte hoc ipso quoque haud minimos assecuti sunt honores, magnaque cum laude singulari gavisi sunt opum affluentia.

Nec efferat sese, nec deprimat.Porrò etiam ne nimium sibi tribuat, nec de Arte sua multum glorietur; nec tamen ex adverso seipsum quoque Corrigi se sinat. contemnat, atque deprimat: sed errores potius suos ab amicis corrigentibus lubens percipiat, gratusque emendet. Proprios errores emendet.Inprimis cautè id observet, ad quos defectus vel imbecillitates ipse per naturam inclinet: ne in illis submersus nimium dispereat; sed defectus potius corrigat atque evitet. Praesertim autem erga omnes comem atque affabilem sese exhibeat: eò quod incivili morum rusticitate omnia facilè rursus dirui queant, quae virtutibus supradictis Artem cum vitae decoro uniat. fuerant elevata. Et ut paucis omnia absolvam, id sciendum unicè; quod absque duabus his dotibus, artis nimirum, insimulque vitae decoro nemo Artificum ad veram perfectionem scansurus sit unquam.

Al Sigr. GIOACHINO di SANDRART Consigliere di S.A. S. Palat. etc. Sopra L’eruditissimo suo volume stampato, et altro da stamparsi Sonetto. Del Marchese Nicolo Ceuoli de Marchesi Del Carretto Patrizio Romano. RAuiuare d’Appelle il gran pennello, Sormontare d’Euclide ogni disegno, Di Zeusi superar il stil più degno, AuanzareAvanzare di Fidia almo il scalpello; Con la penna ecclissar il stil più suello, Con la lingua erudir ogn’alto ingegno, Formar alla virtù saldo sostegno, Al tempo edace alzar orrido auello; Poggiar col senno ad ingrandir le sfere, Rippor l’alme de saggi soura il Polo, Essequir con la man azzion sincere: Ridar â penne estinte altiero il volo, E fuggar dell’oblio l’altre chimere Può GIOACHIN’ sol della sua penna un volo.
Informatio Ad Compactores, de figuris Chalcographicis rectè infigendis.

Primò, inseratur post titulum generalem Typographicum, Titulus Chalcographicus.

Subito post dedicationem, Authoris Effigies.

Dein, Tabula signata Lit. b. post paginam . . .6 b. *. post pag. . . .8 B. post pag. . . . 40 b. ★.★. . . . 46 C. post pag. . . . . 50 C. * . . . . . 56 D. . . . . 60 E. . . . . . 66 E. ★. . . . . . 70 F. . . . . . 80 G. . . . . . . 82 H. . . . . . 84 I. . . . . . . 86 I. I. . . . . 88 K. K. . . . . 90 K. . . . . . 96 L. . . . . . 102 M. . . . . 110 N. . . . . 114 O. . . . 120 O. ★. . . . . 122 P. post pag. . . . 140 Q. . . . 154 R. . . . . 160 S. . . . . 172 T. . . . 180 A A. . . . . 202 B B. . . . 210 C C . . . . . 222 D D. . . . . 228 E E. . . . . 238 F F. . . . . 244 G G. . . . 252 H H. . . . . 268 I I. . . . . . 282 K K. . . . . 290 L L. . . . . 296 M M. . . . . 322 N N. . . . . 328 O O. . . . . 354 P P. . . . . 358 Q Q. . . . 378 4. . . . . . 380 5. . . . . 382 6. . . . . 384 7. . . . . . 389 8. . . . . 392 9. . . . . 394

ACADEMIAE PICTURAE NOBILIS atque ERUDIT AE PARS PRIMA, De Ipsâ arte pictoriâ, eiusque variis requisitis.
CAPUT I. De Inventione & Delineatione. Argumentum.

Artis Pictoriae Definitio. Ratio est origo Delineationis, et non casus fortuitus. Definitio Delineationis. Ex ungue Leo: id est, Intellectum, ex unica corporis parte, totam eiusdem colligere Symmetriam. Qualis ad delìneandum requiratur manus? Statuarios quandoque, loco delineationis, uti prototypo quodam. Delineationis varias esse species. Rudis et informis designatio (Schizzi.) Expressior figuratio, (Profil:) quae Architecturae potissimùm inservit. Quâ ratione Delineatio ad Statuariam conducat, et ad Picturam. Quomodo Delineatio quàm optimè addisci possit? Ab iconibus et Statuis faciendum esse delineandi initium: dehinc delineandas esse res vivas, in quem usum institutae sint Academiae. Quomodo Lumen cum umbris debito ordine temperandum; Effigiesque rotundandae sint. De reflexione luminis. Delineationem, ingeniosam requirere inventionem; optimam distributionem atque congruam dispositionem. Unde suam habeat originem bona Delineatio? Imitationem naturae, esse perfectionem Picturae. Hanc addiscendam beneficio corporum nudorum, nec non anatomicè dissectorum. Delineationem fieri rubricâ, vel graphide cretaceâ. Qua ratione expressior figuratio in recenti albario sit designanda. De Pictura historiarum: et quid observandum sit circa figuras? Abbreviatio figurarum unâ serie se invicem subsequentium. Perspectivae quàm diligentissimè studendum esse. Quantum prosit, si Pictor saepiùs variarum personarum gestus delineet, libelloque peculiari consignet. Artis atque diligentiae solertem requiri harmoniam.

Picturae definitio.NObilissimum illud humani Ingenii inventum Pictura [iuxta Socratem est est ἐικασία τῶν ὁρωμένον, sive imitatio et repraesentatio eorum quae, videntur Nobis] est Ars, superficiem quandam sive tabulae, sive muri, sive telae, variis, iuxta Exemplar, sive delineationem, obducendi coloribus, qui ingeniosâ dispositione, artificiosoque linearum ductu figuram quandam atque effigiem referant.

[Sic autem Picturam definit Jul. Caes. Bulengerus Soc. Jes. Presbyter de Pictura, Plastice et Statuaria lib. 1. cap. 3. Pingere nihil est aliud, quàm penicillo lineas ducere, et colores addere, quibus homines, bruta, plantae, arbores, aliaeque res exprimuntur. Pictura nobilis quondam ars, tùm cum expeteretur à Regibus populisque, et illos nobilitans, quos esset dignata posteris tradere. Ea est vita memoriae, lux vitae, testis temporum, nuncia virtutis, mortuorum à morte restitutio, fame gloriaeque immortalitas, vivorum propagatio; quae facit ut absentes praestò sint, et variis dissitisque locis uno tempore repraesententur.]

Origo Delineationis est ratio.Delineatio autem sicut verè dici potest Architecturae, Statuariae et Picturae Mater, ita ex alio fonte non profluit, nisi ipsius Rationis: unde peculiare requirit iudicium, tanquam universalis quaedam forma, idea atque exemplar rerum omnium, quascunque Natura produxit unquam. Haec enim in corpore non humano tantùm, sed et brutorum atque plantarum, et consequenter etiam in Architectura, Statuaria atque Pictura debitam illam edocet proportionem, quae est inter Corpus totum, eiusdemque partes: veramque illarum differentiam. Ex qua cognitione fundamentalis illa exurgit Imaginatio, sive Conceptus, atque idea, quam in Intellectu suo praeconcipit Artifex; et postmodùm ope manus sive creta, sive rubrica, sive carbone in chartâ designat.

Non verò Casus fortuitus.Sunt aliqui, qui originem sive Patrem Delineationis statuunt esse Casum fortuitum: Ubi postea exercitatio sive experientia hunc quasi foetum ad instar nutricis sive Magistrae, Cognitionis beneficio, nutriat atque educet. Ego autem contra existimo, casum hunc fortuitum non omninò eandem progenuisse; quamvis ansam dederit et occasionem eam inveniendi.

Delineationis definitio.Hinc facilè colligere licet, Delineationem nihil esse aliud, quam perceptibilem quandam designationem, effigurationem vel declarationem conceptus nostri, à mente formati, et Phantasiae, ideae instar. Proverbium: Ex ungue Leo. propositi. Ubi locum habet tritum illud Priscorum Proverbium: Ex ungue Leo. Quo innuitur: Artificem, visâ saltem Intellectum totum colligere corpus ex unica eiusdem parte. unicâ quâdam parte corporis alicuius naturalis, mox intellectu suo concipere posse totum illud corpus, cum omnibus eiusdem partibus; ac si illud integrum vivumque oculis suis lustraret.

Qualis ad delineandum requiratur manus?Hîc igitur ante omnia requiritur, ut Manus artificis singulari industria diuturnâque exercitatione habitum sibi acquirat, agilisque evadat atque habilis ad delineandum probeque effigurandum sive pennâ, sive graphide, sive cretâ atque carbone, omne id, quod unquam progenuit natura. Tunc enim perfecta demùm tam Artificis quàm Artis quoque prodit Excellentia, si Intellectus conceptus suos non in lucem proferat, nisi quàm optimè praemeditatus; nec alia eosdem in chartâ ingeniosè designet Manus, nisi quae diutinâ multorum annorum diligentiâ in delineando sit exercitatissima.

Statuarios quandoque delineationis loco uti exemplaribus quibusdam plasticisCùm autem Statuarii quidam delineandi atque designandi non nimiam habeant experientiam, adeoque figuras in chartâ vix congruè queant exprimere; hinc, eius loco, ideas sibi formant atque exemplaria sive argillacea sive cerea, debitâ proportione congruâque mensura homunculos, animalcula, aliasque ad sculpendum propositas figuras commodè referentia; eademque in papyro five aliâ quâdam superficiê planâ, sibi proponunt: quae similiter ab illis Praefigurationes atque Designationes vocantur.

De variis delineandi modis.Varii igitur dantur delineandi modi: inter quos, cùm rudis tantùm informisque sive calamo, sive carbone, cretâve figurarum fit proiectio, Adumbratio id saltem, et Schizzi: rudis et informis designatio. Idiomate Italico Schizzi, vocari solet. Prima haec inventio conceptum saltem atque Ideam Mentis exprimit; impolitoque tantùm opere formam atque distributionem picturae propositae designat. E simplici hoc Schemate errores suos perspicit artifex in opere evitandos; ita ut figuras illas, si quae fortè nimis parvae, maiores; et quae nimis magnae, minutiores reddat, ut, iuxta congruam rationis Symmetriam, cuncta debitam adipiscantur proportionem, Haec autem correctio atque emendatio ex consequenti Ad hanc exquisitum requiritur intellectûs iudicium. instituenda, in intellectu prius instituto rigoroso errorum omnium examine probè ponderanda, atque praemeditanda est. Diu enim considerandum, an haec vel illa figura ingeniosam satis atque argutam nacta sit delineationem atque dispositionem? An quaedam sint emendanda atque immutanda? et qua via correctio haec instituenda sit? Quae omnia post longam demùm atque diutinam intellectûs meditationem experientiâ sensim et consvetudineconsuetudine maturescunt.

Expressior figuratio,Alius delineandi modus expressior est figuratio seu expolita graphide operis designatio; cùm primaritis. Ductibus circumcirca informis illa adumbratio inducitur, quod vulgò Profil seu figuratio membrorum dicitur. Et haec quidem species non minùs ad statuariam et picturam conducit, quae Architecturae potissimùm inservit, quàm ad Architecturam; in hac ultima tamen potissimum usui est: [et Scenographia dicitur: praeter ichnographiam et orthograpbiam requisita,] eò quod istius artis potissimus labor sit delineatio, in meris consistens lineis, quae principium ibidem sunt atque finis: unde et huic speciei nomen: CoeteraCetera enim, mediante idea et exemplari quodam ligneo iuxta Orthographiam harum linearum fabrefacto, laotomis committuntur atque murariis.

Qua ratione Delineatio ad Statuariam conducat,In Statuaria, delineatio ad omnem membrorum figurationem valdè est utilis, quam Statuarius per singulos artus oculis exindè haurire operique suo applicare potest: praesertim si pars quaepiam extantior fingenda sit; sive id fiat cera; sive argilla, aere, marmore, et ligno.

et ad Picturam.In Pictura delineationes istae varium habent usum; praesertim ut cuilibet figurae vel effigiei sua eò commodiùs figurentur membra. Quod si legitimè optimaque proportione factum sit; et umbra deinde atque lumen debitè adiicianturadiciantur; lineamenta exhinc palmariique ductus figurarum depingendarum blandam nanciscuntur elevationem atque protuberantiam: undè tota effigies desideratam sortitur bonitatem atque perfectionem. Quicunque igitur legitimum delineandi usum atque applicationem probè pernovit, tandem accedente exercitiorum continuatione et maturitate iudicii, in omnibus hisce artibus ad summum ascendet perfectionis atque praecellentiae gradum.

Qua ratione Delineatio quamoptimè addisci possit?Ut autem quis artem hanc, omnia phantasmata, conceptusque mentis suae probè delineandi, rectius addiscat, ante omnia opus est, ut praemissis aliquo tempore exercitiis iuxta exemplaria in papyro designata, postmodum se exerceat Ab iconibus et Statuis faciendum esse delineandi initium.depingendo figuras, è marmore, gypso, aliave materia plasticè fabrefactas ad vivum certo quodam loco constitutas: sicut etiam designando pulchram aliquam statuam antiquam; vel prototypon aliquod argillaceum, sive nudum, sive vestitum, quia tales figurae, cùm immobiles sint, vitâque careant, facilem admodùm discipulo aperiunt methodum; quam è corporibus viventibus, quibus maior est motus atque mutatio, vix poterit sperare.

Acquisito per tales delineationes, diutinaque exercitia, firmiore habitu atque consuetudine, Dehinc delineandas esse res vivas; manuque solerte et habili; tandem ad delineationem rerum viventium accedendum est: inibique tanta tyro se exerceat diligentia et attentione, tamque diu; donec quàm accuratissimam optimisque artis regulis fundatam acquirat naturae In quem usum institutae sint Academiae. imitationem. In quem finem omninò necessarium est, Academias frequentare pictorum; ubi quis in societate plurium ex obiecto quodam dextrè proposito, exemplarique vivo varios designare potest membrorum situs: Atque haec tutissima et optima est via cognitionem acquirendi fundamentalem symmetriae, configurationis, atque proportionis humanae. Haec exercitia neturamnaturam quamproximè exprimentia defatigato diuturna industria artifici laborem suum magno tandem honoris lucrique foenore rependunt; eò quod manum non minus quàm mentem ad singularem sic asuefacere queat gratiam, vivacitatem, atque facilitatem. Idque certò sibi persuadeat quilibet, istam multorum annorum continuata diligentia acquisitam praxin unicam esse artis delineatoriae facem, verumque medium, quo gloriam sibi famamque pro lubitu conciliare possit artifex.

[Quidam enim Chimaeras pingunt, quas vulgò vocant grotesques, ineptissimè. Quare Vitruvius lib. 7. corqueritur: homines, qui verè naturam imitari debuissent, fabulosa commentos esse, quae natura ipsa nequat efficere. Eosdem risui habet et Horatius, Pictoribus atque Poëtis: Quidlibet audenti semper fuit aequa po- testas, Scimus et hanc veniam, petimusque da- musque vicissim: Sed non ut placidis cöeant immitia, non ut Serpentes avibus geminentur, Tigri- bus agni. Et S. Gregorius: Si pictura indoctorum est liber, ecquid è falsa haurietur lucis?]

Quomodo Lumen cum umbris debito ordine temperandum; effigiesque rotundandae sint?Si deinceps pictor effigiem porrò suam congruo rationis usu in medio luminosam, in extremis partibus, inque profundo obscuriorem efformet, superficies hinc nascitur bellè mixta, quae nec lucida nimis, nec nimis obscura, sed mediae sit naturae, in qua primarii ductus blando, rotundo, et extante promicant aspectu. Verum quidem est, tria haec colorum plana, omnibus etiam minimis atque vilissimis rebus exprimendis non sufficere: quare necesse est, singulas has partes iterum subdividere; ita, ut quae obscura nimis non minùs, quàmquae nimis lucida rursus bipartiatur; inque nimis luminosâ nova quaedam minus lucida facies; et in obscurâ nimis, minus opaca exoriatur. Cumque sic colorum beneficio loco medio, nec non extremo debita portio luminis atque claritatis, profundo autem obscuritas et umbra sua debitè tributa fuerint: per idoneam hanc trium istorum planorum Armogen et concordantiam eveniet, ut designatio rotunda atque protuberans, et initiò quidem eminentior atque lucida, dehinc verò pedetentim reductior et obscurior evadat, ita ut continuatis hisce gradibus ad meras tandem atrasque descendatur umbras. Ad normam horum omnium colores miscentur sive oleo, aqua gummata vel glutinosa alia, prout subactu aquario, (vulgò à Tempera)vel ad recens albarium (vulgò in Fresco) pingendum est: atque sic locis suis debitis congruè admoventur: iisdemque tabella, vel alia quaevis delineatio, ad opus propositum destinata fundatur atque inchoatur.

De Reflexione luminis.Reflexionis, quae lumen secundum refert, haec est natura atque proprietas: ut sicut lux prima, è supernis in effigiem, figuram, aliudquecorpus demissa, obiectum hoc ex unâ parte sic irradiat, ut illud è contrario ex alterâ parte profunda opacetur umbra; ita lumen huic proximum, à superne demissâ iam praefatâ luce communiter exortum, pro maiore vel minore suo gradu atque vehementia, umbram ipsam retrolapsam aliquatenus illuminet. Ubi notandum, lumen omne reflexum respectu lucis primaevae ordinem planè observare contrarium, versusque eandem retroflecti atque fulgere. Qua regula universali debito modo decentique solertia observata, vera exhinc oboritur picturae eminentia, rotundatio, atque profunditas, iuxta ipsam corporum naturam, genuinamque eorum proprietatem, haud aliter, ac si superficies ipsa protuberaret, rotundoque emineret tumore; cum è contrario his legitimè non consideratis omnia maneant depressa, minusque solida; unde nimium quantum artificis elucescit imbecillitas.

Delineationem, ingeniosam requirere inventionem; optimam distributionem, et congruam dispositionem. Delineationem porrò singulari ingenio, rarâ inventione, dispositione atque situatione, quippè quae prae coeterisceteris omnibus potissimum requiritur, institutam esse decet: ita ut omnium partium, cum delectatione iudiciosi spectatoris iucunda colludat harmonia; nec uno loco omnia, alio pauca, vel alibi nihil penitus collocetur sine iudicio rationisque ductu. Quicquid enim sic sive ordine pulchro, sive inordinatâ confusione effiguratum est, id omne ortum suum habet ab ista delineandi arte, sive benè sive malè cognita et applicita; sive quis usus fuerit prototypis fabrefactis; sive propositis Unde suam habeat bona Delineato originem? obiectis viventibus. Nec fieri unquam potest, ut ars haec designatoria felici succedat tramite, nisi omnes nervos intenderit tyro, ut res naturales atque vivas designando ad vivum exprimat; vel iuxta exemplar optimarum à praeclaris artificibus efformatarum picturarum, vel statuarum antiquarum, aliarumque imaginum solidarum, ut saepè iam dictum, effingere studeat.

Cum igitur pictor multa iam gaudet habilique praxi et experientia, manumque sibi reddidit agilem atque idoneam, ante omnia studium aggrediatur rerum naturalium, omnibusque ingenii viribus in id incumbat, ut supra dicta omnia quàm accuratissimè observentur, cumque naturâ Imitationem Naturae, esse perfectionem Picturae. quaevis plenissimè concordent. Naturae siquidem imitatio magnum reddit artificem atque praeclarum, laudemque eidem conciliat atque gloriam. Tanti non est laboris, nobilem quandam pulchramque repraesentare effigiem hominis ordinariam: quàm Faunum quendam Satyrumve efferatum, deformem atque timidum, vel monstrosum aliquid simile, tàm naturali depingere facilitate, ut vita atque pictura vix queant discerni: id verò plus laudis meretur, maiusque de perfectione perhibet testimonium. Unde luce meridiana clarius est, supradictam hanc multorum annorum exercitiis acquisitam delineandi artem, infallibilem esse callem magnorum in hac arte progressuum.

Hanc addiscendam beneficio corporum nudorum,Prae coeterisceteris autem utilissimum est et maximè proficuum, designando sibi proponere corpora nuda tàm virorum, quàm mulierum atque puerorum, et circa talia suam fundare exercitationem atque experientiam, eadem memoriae suae, quoad eius fieri potest, solerter imprimere, prae coeterisceteris autem ubique locorum musculos, venas, costas, spinam dorsi, pedes, brachia, et genua, diligentissimè observare: ut quis haec omnia, etiam citra ideam vel exemplar, naturali tamen charactere efformare Nec non Anatomicè diffectorum valeat. Quo etiam quamplurimùm confert, corpora vidisse arte Anatomica dissecta atque aperta; ut quis noverit, qua ratione os ossi inter cutem et nervos carnemque et musculos adiaceat; et postmodùm maiori certitudine, sine omni errore, similia depingat. Quicunque enim horum gnari sunt, effigies postmodum singulari cum gratia naturalique proportione convertere possunt atque inclinare: in quo plurimi sanè cespitant; cum tamen id cuivis sit necessarium, qui non imagines saltem vivas, sed et statuas ad vivum depingere desiderat.

Delineationem fieri rubricâ, vel graphide cretaceâ.Haec autem delineatio in Charta instituitur, sive rubrica, quae terra est, sive massa lapidea, tenera atque mollis, ad scabendum et scindendum idonea, quaeque in montibus nostrae Germaniae reperiri solet: vel etiam creta nigricante similis naturae, quam ad nos transmittunt Batavi. Alii calamo saltem utuntur et superficie alba: cui, sive charta sit, sive tela, luminositatem atque albedinem suam relinquunt. Difficilior quidem, sed usitatior tamen, et inter artifices receptus est iste modus, cum in chartâ subfuscâ colore nigro fit delineatio, eminentiis colore albo superimpositis: quo utuntur quamplurimi.

Qua ratione expressior figuraratio in recenti albario sit designanda.Siquis autem, iuxta talem delineationem, recens albarium in muro quodam picturis exornare velit, is arundinem longam, cui insertus sit carbo, ex alterâ extremitate dextrâ prehendit manu; sinistrâ verò chartam assumit, in quâ expressa est delineatio operis: adeoque quadantenus è longinquo accedens figuras arundine carbonacea membratim, proportione pro arbitrio aestimatâ, decenti magnitudine, parieti adhuc humenti inserit; quâ designatione factâ, opus suum debitis coloribus in coemento illo vel gypso secunùm artem perficit atque consummat.

E praefato naturalium corporum studio illa quoque exoritur inventio, iuxta quam in maioribus historiis quatuorquattuor, octo, decem, quindecim, viginti et plures figurae, imò integri exercitus acierum ordine disponi Inventio in quo consistat? possunt. In quâ inventione id observandum est, ut imagines decenter ita locentur, ut si, exempli gratia, persona quaedam proponatur, quae alii cuidam reverentiam exhibeat, haec, convertendo se, aliis non obvertat tergum: quod in aliis quoque observandum est operibus.

De Pictura historiarum: et quid observandum circa figuras?Historia depingenda exornata sit multa rerum varietate, quae singulae tamen ad scopum collineent propositum. Ubi simùl requiritur, ut cuiusvis figurae officium, functio, munusque nec non aetas, sive iuvenilis, sive senilis, è facie eiusdem noscatur atque gestibus. Unde foeminarumfeminarum facies atque iuvenum blandior paulò efformanda est atque delicatior, quàm Virorum: senibus autem gestus tribuendi sunt modesti et meditabundi; praesertim si quosdam, qui sacris operam dant, vel in summâ dignitate constitutos, repraesentent. Id quoque considederandum est ubique, ut quaelibet pars operis cum toto concordet picturae contextu, adeoque primo statim obtutu harmoniam prae se ferat tabula. Horrendâ facie Furia, amabili depingatur Venus vel Charis: ut intentio pictoris sufficienter agnosci queat, etiam non apposito titulo declaratorio. Si quae seriae, iracundae, austerae, feraeque proponendae suntimagines, iisdem vultus est formandus ferocitate quadam spectabilis. Aliis in distans locatis, tanquam fugituris, colores tribuendi sunt, sensim ad obscuriora tendentes, lumineque magis magisque orbati.

Abbreviatio figurararum unâ serie se invicem subsequentium.In hoc autem apex consistit totius artificii, ut imagines nudae vivo suo et naturali in oculos incurrant charactere: nec minus cùm aliae alias invicem subsequuntur, eâ singulae ponantur, et tam benè ordinatá dispositione, ut quaedam illarum promineant, reliquae verò iuxta seriem suam coloribus fractis secundùm artem minuantur, visumque fugiant. Quâ methodo autem hoc agendum sit, paulo pòst latius explicabitur, cum de oleario subactu agendum Perspectivae quàm diligentissimè Studendum esse. erit; locisque pluribus aliis. Non minus autem hoc in casu, quàm in coeterisceteris omnibus artificiosè observanda est perspectiva: ut nimirum primò opus propositum, iuxta proportionem loci atque regularum, partim debito ordine diminuatur, partim emineat, grandiorque exsurgat: porrò ut, iuxta seriem structurae, conclavium et columnarum, omnia prudenter et inculpatè minuantur, gratiosoque oculos fallant glaucomate: et tandem ut, sicut totum aedificium iuxta ordinem perspectivae sensim diminuitur, ita etiam colorum floriditas atque claritas, luminositas atque vehementia, ut supra dictum est, pedetentim decrescat. Namque è dispositione tam congruâ, tamque decorâ de iudicio artificis potissimùm iudicari solet.

Quantum prosit, si pictor saepiùs variarum personarum gestus delineet, libelloque peculiari consignet.Cognitis ita sufficienter regulis opticis atque scenographicisscaenographicis, instructâque circa notitiam membrorum, quoad res omnes et corpora in universum, memoriâ: saepius ad illa loca exspatietur pictor, ubi varios in dignitate constitutos contueri queat homines, ibidemque gestus eorum consideret, modosque laborandi, loquendi, negotiandi, rixandi, ridendi, contendendi, et manus conserendi; quamque faciem non minùs ipsi, quàm qui circumstant spectatores, prae se ferant. Quae omnia breviter atque intrepidè in libello quodam consignet huic usui destinato, eumque diligenter asservet in casus futuri temporis. Tot enim et tàm variae sunt hominum actiones atque gestus, ut impossibile ferè sit, omnes in recenti vivaque retinere memoria: cum è contrario, si praefatus dein evolvatur libellus, semper in memoriam revocari, adque usum debitum referri queant.

Artis atque diligentiae solertem requiri harmoniam.Ante omnia autem studendum est, ut tàm feliciter tamque prudenter colludant artificis industria sive artificium, eiusdemque ingenium atque manus, tantâque facilitate societur cum perfectione venustas, ut non tàm ad horrorem spectator et indignationem, quàm ad gaudium et oblectationem commoveatur super perfectione et felicitate artificis. Verbo dicam: genuina est operis perfecti nota, si viva potiùs, quàm picta esse appareat.

CAPUT II. De Corporis humani symmetriâ et proportione. Argumentum.

Corpus humanum assimilari posse structurae Templi cuiusdam. Cognitionem Symmetriae et proportionis, unum esse de studiis ad Picturam maximè necessariis. Variae dimensiones: faciei; manus; brachii et capitis; frontis et nasi; pedis; pectoris. Umbilicum esse centrum circumferentiae circa corpus ductae. De longitudine corporis humani. De cubito Antiquorum. Multis uti mensuris, statuariorum potiùs esse, quàm Pictorum. Quomodo corpus octo capitum habeat longitudinem? De latitudine corporis Masculini et FoemininiFeminini. De proportione Infantum. De Staturis longioribus et brevioribus: usumque longiorum minus reprobari. Studium hoc in genere persequendum esse in libris, et imaginibus. Mensurandi observandum esse modum; inque membris inflexis mensuras esse moderandas. Exemplum huius in figura quadam. Conducere etiam, ut Pictor Anatomiam intelligat, propter musculos et ossa: Ubi simul apponitur effigies antiqua Marsyae deglubiti.

Corpus humanum assimilari posse Structurae Templi cuiusdam.PRoportio hominis formosi comparari solet cum Templo quodam pulcherrimo, et iuxta omnes Architecturae apices extructo; in quo omnes structurae partes optimo Ordine, debitâque mensurâ eleganter sese invicem excipiunt. Eodem enim modo Ter Maximus ille Architectus coelestiscaelestis, in condendo homine, Opus perfecit omni perfectione maius, corpusque eiusdem admirandae pulchritudinis effiguravit formâ, membrorum symmetriâ, atque decore incomparabili, perfectâque omnium artuum elegantiâ.

Cognitionem Symmetriae et proportionis eiusdem, unum esse de studiis ad Picturam maximè necessariis. Variae dimensiones:Cognitio istius humanae Conformationis atque Proportionis unum est de Studiis Academiae nostrae primariis et maximè necessariis: de quo, quamvis tantùm quoad partes perfectiores, maiorisque momenti; (quoniam informium nullus hîc est locus:) paucula hoc loco monere constitui.

Prima igitur dimensio fiat ab illo capitis sive frontis loco, ubi prima sunt capillorum initia, usque ad imum menti terminum; Faciei; quam Faciem nuncupamus: et haec est decima totius longitudinis humanae portio: Manus;Eodem modo Manus à termino flexurae circa brachium, usque ad finem digiti longissimi, Faciei refert longitudinem. Brachii; Ulna, seu pars brachii anterior, quae et cubitus dici solet, à cubiti extremo, usque ad finem digiti medii, quartam hominis et capitis. partem efficit. Mensura à vertice capitis usque ad menti extremum sumta, octavam corporis humani exhibet partem; quam etiam deprehendimus filo à vertice capitis usque ad extremitatem colli posticam extenso.

Porrò à capillorum initiis in fronte descendendo usque ad humani pectoris summum, sextam corporis reperimus partem: addito auemautem ulteriore Capitis residuo ad summum usque computato, quarta Frontis et nasi. iterum exactè resultabit. Ab initiis capillorum usque ad Nasi inter supercilia radicem; abhinc porrò usque ad ultimum nasi finem, et hinc tandem usque ad extremum menti terminum pergendo, singulis mensuris unam faciei repraesentamus tertiam; ut tota facies trium Nasorum sit longitudine. Pedis. Ab extremo pedis Calcaneo, usque ad finem digiti in pede secundi, sextam hominis offendimus partem, cuius longitudo hinc sex pedum mensuram habet. A Pectoris. Pectoris Ventrisque confiniis supra umbilicum, usque ad menti imum, quarta hominis exurgit pars.

Si Viro cuidam in terra manibus pedibusque extenso unus circini pes in umbilico statuatur, altero pede circumacto; haec circini extensio usque ad digitorum in manibus pedibusque terminum, ubique semidiametri Umbilicum esse centrum circumferentiae circa corpus ductae. exacte refert portionem. Ita ut umbilicus verum sit corporis humani centrum, â quo per summum Capitis, digitumque manûs longissimum, terminatum, et pedis plantam circulus duci potest perfectissimus; è quo etiam formari potest quadratum.

Statuas Urbis Romae antiquas plurimam partem sic reperi formatas, cum quo et Plinius concordat atque Vitruvius, ut De longitudine corporis humani. nempè ea sit hominis longitudo, quae est extensorum illius brachiorum per transversum latitudo, quam Orgyiam dicunt: Id quod etiam confirmatur Experientiâ.

De cubito antiquorumCubitus Antiquorum sex fuit palmorum:

palmus autem quatuorquattuor digitorum: quatuorquattuor autem palmi longitudinem pedis exaequant. De quibus plura diximus, ubi de Sculptura actum est. Albertus Dürerus totum corpus humanum digitorum mensuris dimetitur atque minutorum, aliisque dimensionibus adhuc minoribus: quae tamen plus decent statuarios, quàm Pictores. Multis uti mensuris, statuariorum potius esse, quàm Pictorum. Ego ex aliorum iudiciis saepè intellexi, Eum, qui nimius est mensurando, Mensuratorem permanere, et ad ulteriora vix pergere. Vitruvius aliique Artifices ingeniosissimi potius censent, per minutiores illas Capitis, pedum, nasi, plantarumque pedis dimensiones tyronibus tantùm moras iniiciinici inutiles.

Idem verò hanc proponit methodum quàm brevissimam, à capite hominis usque ad plantam pedis eius, octo Capitum computandam Quomodo corpus octo capitum habeat longitudinem? longitudinem; Capite in quatuorquattuor Nasos distributo. Hac methodo octo capitum processurus effigiem ad perpendiculum applicet; mensuretque à capitis summitate usque ad mentum, Capitationem unam; à mento, usque ad papillas mammarum, secundam; abhinc usque ad umbilicum, tertiam; ab umbilico usque ad membrum virile, quartam; abindè usque ad dimidium femur, quintam; exhinc porrò usque ad genu, sextam; à genu usque ad crus medium, septimam; et tandem usque ad plantam pedis, ultimam atque octavam.

De latitudine corporis Masculini, et FoemininiFeminini.Secundùm latitudinem verò ab axilla dextra usque ad sinistram Viro tribuantur duae Capitis; et ab uno coxendice usque ad alteram, duae faciei longitudines. FoeminarumFeminarum autem corpora crassiora sunt et carnosiora; Musculi etiam in illis dantur molliores et pleniores tàm rugis [ut in infantibus quoque apparet;] quàm foveolis; praesertim in manibus, genumque et cubitorum rectitudine. Coxa ergò foemininafeminina uno Naso est latior, sicut axilla Masculina. Infantum corpora plerumque quinque sunt capitum: quorum tria ad pubem usque; duo usque ad genua et pedes computantur. De proportione infantum. Experientia tamen de brevioribus quoque infantum staturis testatur, ut et de longioribus. Aliàs verò, iuxta Plinii assertum, anno aetatis suae tertio usque ad dimidiam staturae suae excrescunt partem.

Sic quoque non in vivis tantùm exemplaribus, sed et in Operibus nonnullis Excellentissimorum quorundam Artificum, effigies De Staturis longioribus et brevioribus: tàm breviores quàm longiores reperiuntur: ita ut ob formae elegantiam isti dena, quandoque et undena et duodena staturis suis attribuerint Capita. Omnes autem, usumque longiorum minus reprobari. Studium hoc in genere persequendum esse in libris et imaginibus. qui ingenio pollent, breviores potiùs repudiant, quàm longiores effigierum staturas. Qui profundiùs his studiis insistere desiderat, scripta Alberti Düreri pervolvat; in specie autem clarissima quaedam Antiquarum Statuarum sibi proponat exempla: siquidem in hunc finem, in quodam tractatu nostro de Sculptura, aere incisas exhibuimus statuas omnes, quotquot in Urbe Romana hodierno die reperiuntur celebriores.

Mensurandi observandum esse modum,Iterum tamen commoneo; nimias et minutissimas quasvis dimensiones perniciosas potiùs esse, quàm proficuas: cùm saepissimè membrum aliquod, preserrim porrigentis v.g. vel tradentis, ultra mensuram sit extendendum; unde iam excurrendi nascitur inque membris inflexis mensuras esse moderandas. occasio. Prout et in effiguratione praecipuarum Historiae cuiusdam personarum multae observandae sunt anomaliae circa actus premendi; dilatandi; extendendi; flectendi; verterdi; contrahendi; abbreviandi; et incurvandi; ubi pro maiore Affectuum expressione addendum semper vel minuendum pro re natâ.

Exemplum huius, in figura quadam.Pro meliore atque dilucidiore horum omnium illustratione, in apposito Schemate sub. L. b. Vir quidam exhibetur, qui festinabundus atque violenter tibiale inducere omnibus nervis innititur pedi uni humido: Ubi apparet, ob vehementem eiusdem affectum, partem corporis eius anteriorem sexta parte abbreviatam esse; quâ diminutione omissâ, Passio illa, necessariò exprimenda, satis perspicuè praefigurari et inculcari non potuisset.

Sic è contrario brachium inflexum octavâ semper parte fit longius, quàm si recto situ extensum sit: quod è sola hac oritur, nec aliâ causâ; quoniam inflexo brachio gibberum Cubiti extrorsum procedit: prout et eodem planè modo, flexo pede calcanei magis exseruntur, similiumque augmentationum causa fiunt, uti in dicto Schemate sub A. B. C. D. E. clarè exprimitur.

Id omnes semper observarunt, quicunque in hac Arte excelluerunt unquam Artifices; etiam Antiqui: sicut inter alia exemplum quoque occurrit Laocoontis, cuius crus sinistrum toto palmo fabrefactum est longius, quàm requireret natura sibi relicta: idque ideò, quia Imago sedens è loco inferiore aspicienda est; adeoque nimis aliàs brevis apparuisset.

Conducere etiam, ut Pictor Anatomiam intelligat, propter musculos et ossa.Tandem id quoque summè est necessarium, ut iuxta externam corporis humani proportionem, quis fundamentalem et iam habeat cognitionem sub cute iacentium Musculorum, eorumque originis, formae, et usus: nec non ipsorum quoque interiorum ossium: sine quâ in pingendis Imaginibus nudis, solo casu rem aggreditur Pictor, myindâ quasi lusurus, atque coecutienscaecutiens. Ut igitur et hoc in casu utilem tyronibus praestem operam, cùm, propter nimiam temporis angustiam, Ubi simùl apponitur effigies antiqua Marsyae deglubiti. aliquae iam delineatae Effigies Anatomicae aeri nondum potuerint incidi; antiquam illam è Palatio Justiniani, quod Romae est, Marsyae deglubiti statuam, in tabulâ b. huc inseram: è quâ modò dictae Anatomiae pars anterior, cum ossibus atque musculis eò pertinentibus, sufficienter apparet.

CAPUT III. De Vero Imaginis decoro, eiusque abbreviatione, sive Catagraphis. Argumentum.

Quare non omnes imagines pictae oculis placeant? Imago in recta linea consistat. Brachia atque pedes utrinque proiectione et retropositione alternent. Facies versus brachium anterius se convertat: sed non versus anteriorem pedem. Caput atque corpus non simùl convertantur versus eandem partem. In picturis devotis caput ne nimis intorqueatur. In Imaginibus nudis artus decenter connectantur. Collum ne sit nimis breve. Regulae de pede atque axillis. Membra principaliora, quantum possibile est, in oculos incurrant, nec contegantur. Nimia imaginum abbreviatio evitanda est. Regulae de genibus et pedibus, item cruribus, nec non de axillis et femoribus: item de brachiis, manibusque et pedibus, Imagines contortae violentae sunt et informes. Qua ratione imago sursum respicere, seseque inclinare debeat? Quousque caput imaginis retroverti queat? In quam altitudinem brachium elevandum sit. Regulae de gestantibus onera, item de stantibus et ambulantibus. Actiones praeterea imaginum, naturam imitari, cumque decoro efformari, debere. De iconibus foemininisfemininis. Aetates, complexiones, et naturas observandas esse. De foeminisfeminis honestioribus. Deque masculis tàm iunioribus, quàm senioribus. Professionem quoque personarum respiciendam esse. Quid sit figurarum abbreviatio? Quod in hac parte excelluerit Michaël Angelo. Istius Artis methodus ab ignorantibus parvi penditur; et tamen celebratur. Dicitur autem Al di Sotto in su, Pictura ab inferiori loco conspicienda

Quare non omnes imagines pictae oculis placeant?QUamvis magnus ille rerum omnium Creator decora per naturam creaverit omnia; multae tamen inveniuntur rationes, quare ipsa rerum pulchritudo perfectior esse videatur in uno, quàm in altero subiecto: unde fit, ut saepè imago quaedam, quae à Pictoribus, praesertim iunioribus, labore multo magnaque industria elaborata est, oculo tamen nostro placere nolit. Quod exindè procedit, si nempè circumstantiae actiones, atque dispositiones decoro careant; quas ipsa tamen natura ingenio Artificis spontè offerre solet.

Imago in recta linea consistat.Imago erecta stans, in lineâ perpendiculari consistat, à gutturis initio, per corpus totum, usque ad pedem onere gravatum: tunc enim in tali imagine verum observatum est decorum.

Omnium hominum, tàm iuvenum, quàm senum, tam Virorum, quàm mulierum, Brachia atque pedes utrinque proiectione et retropositione alternent. imò et puerorum, haec est consuetudo, ut commotis vel euntibus, si pes dexter versus anteriora excurrat, eodem tempore eiusdem lateris brachium è contrario retrocedat: vel si proiiciaturproiciatur brachium sinistrum, à tergo restitet pes sinister: ita ut cum brachiis pedes in utroque latere semper alternent. Idem quoque in quadrupedibus observatur: ut euntibus vel currentibus pedes anteriores cum posterioribus, sic urgente naturâ, alternare soleant. Quod in picturis probè est observandum.

Facies versus brachium anterius se convertat. et non versnsversus pedem anteriorem.Imago sedens vel stans faciem eò semper convertat, quò vergit brachium anterius exporrectum. Id quod ex omnibus statuis celebriorum ex antiquis Artificum; sicut et in Operibus pictis celebrioribus tàm priorum seculorumsaeculorum, quàm moderni temporis, nullibi non apparet.

Quandoque etiam in statuis quibusdam stantibus, vel personis pictis, caput pedem sequitur, ita ut etiam corpus eò quasi converti velit. Verùm enim verò, quae de bona imaginum dispositione tradi Caput et Corpus non simùl convertantur versus eandem partem. solent regulae, id requirunt, ut caput aliò convertatur, quàm corpus. Undè pictori quàm vigilantissimè observanda est conversio capitis, ita, ut omnibus modis decorum sectetur: si enim in hoc committatur In Picturis sacris caput ne nimis intorqueatur. error; eodem solo tota vitiari potest imago, atque dehonestari. In operibus tamen devotis, res sacras et Spirituales concernentibus,

MARSIYAS.

I. De Sandrart del.

R. Collin Calcogr. Reg. sculps. Bruxellae.

nimia Capitis contorsio non usque adeò decora est: quippè in quibus honestas magis atque devotio elucere debet.

In imaginibus nudis artus decenter connectanturSi imago effiguranda est nuda, tunc danda est opera, ut imago siat integra; utque membrum à Pictore intentum perducatur ad finem. In his quoque aliisque membris debitè se exerceat Pictor, ne mutilationibus assvescatassuescat, nec enim unquam postea Collum ne sit nimis breve. ritè connectet artus. Collum etiam non tàm breve efformandum est, ac si pectori insisteret caput. Brachium ne huc illuc iactitetur, prout euntium pedes. Si caput ad dextram conversum sit, axilla sinistra Regulae de pede atque axillis. humilior fiat, quàm dextra. Sicut ex adverso, si pectus antrorsum emineat, caputque sinistram versus spectet; dextram pariter axillam sinistrâ decet esse humiliorem. Nemo tamen ad has aliasve regulas ita simpliciter adstrictus sit, ut non, suadente iudicio, et urgente necessitate, in his quandoque mutatio fieri queat.

Si effigurandae sunt personae laborantes, vel rustici, qui molem aliquam graviorem propellant vel trahant, quosque propter gravitatem illam manus atque pedes in unum latus coniungere, vel manibus atque pedibus in unum robur conspirare Membra principaliora, quantum possibile est, in oculos in currant, nec contegantur. oportet, ubi scilicet insignis membrorum fit extensio; pulchraeque corporis humani partes spectandae sese offerunt: curandum prae coeterisceteris est, quoad eius fieri potest, ne artus illi, vestium plicaturis, vel ullâ re aliâ, obtegantur, sed probè maneant conspicui, ne praecipuus spectanti eripiatur affectus.

Nimia imaginum abbreviatio evitanda est.Nimia imaginum abbreviatio, praesertim in brachiis, non semper decora est: eamque artifices primarii omnes semper evitarunt: praesertim si plus satis supersit spatii.

Regulae de genibus et pedibus;Indecens quoque est, si imago sedens pedes extrorsum, et genua è contrario introrsum sibi invicem obvertat. Si verò genua extrorsum tendant, et pedes exprimantur item cruribus; decussati, decorum rectius observatur. Crura foeminarumfeminarum, sive sedentium, sive stantium, honesto, nec nimis ab invicem dissito ponantur situ. Indecorum quoque est, si sedentibus masculis; (in foeminisfeminis autem indecentius adhuc) sive nudis, sive vestitis, directò conspici queat inter utrumque genu: multoque laudabilius est, eadem vel sinistrorsum, vel dextrorsum convertere.

Multi Artifices etiam celebriores indecorum hoc in imaginibus introduxerunt, sive stantibus sive decumbentibus, ut nec non de axillis et femoribus. exporrecto dextro vel sinistro femore, axillam istius lateris elevarent: cùm è contrario ut plurimum axilla istius lateris, ubi femur excedit, humilior esse debeat, quàm altera.

item de brachiis.Porrò et in eo nonnulli errant, quod axillae humilioris brachium, ad efficiendum aliquid sursum eminere faciant: quod erroneum est penitus, et saepè tamen committitur. Ut igitur indecorum hoc evitetur, semper hoc observandum est, ut brachium axillae elevatioris sublimius quoque exporrigatur, nimirum in altero latere, ubi et femur elevatius est. Semper etiam caput, si ullo modo possibile est, versus humerum altiorem convertatur.

Si imagines decorae atque praecipuae pingendae sint, et non operarii magis rudes; manibusque et pedibus. ne ambo illis brachia, vel ambae manus in negotio quodam, simùl eleventur, vel applicentur, (nisi fortè imago laborans repraesentetur) sed alternationi hîc studendum. Idemque pariter et in pedibus observetur.

Imagines contortae protervae sunt et informes.Tàm protervi etiam sunt aliqui, ut in eadem figura, pectus atque nates simùl exhibeant oculis, et ad miraculum tamen suae artis se specimina edidisse putant: cùm tamen contra decori regulas turpissimè excedant. Quidam etiam Germanorum nostrorum brachia, pedesque, et omnia fero ritu motibusque decussim factis inter se invicem contorquent, genibusque inflexis pedes contrahunt, et implicant. Quae libertas inconsiderata pro defectu potius iudicii habenda est: cùm vera perfectio efferatâ hâc consuetudine neutiquam habeat opus. Quapropter in convertendis et conflectendis artubus honestas naturaeque decorum ubique spectetur. Si in altum Qua ratione imago sursum respicere, seseque inclinare debeat? respicere debeat imago, ne ita retrò declinetur facies, ut recto coelumcaelum versus obtutu enitantur oculi. Nec eòusque in profundum declinanda est facies, ut axilla eandem cum umbilico obtineat altitudinem. Caput ne amplius retorqueatur, quàm ut Quousque caput imaginis retrovetri queat? axillis insistere videatur mentum. E contra verò circa manus atque pedes maior est concessa libertas. Brachium tamen ne In quam altitudiuem brachium elevandum sit? altè nimis extollatur; sed eousque tantum, donec humeri altitudinem exaequet cubitus. Semper autem natura pro verâ atque tutissima haberi poterit normâ.

Regula de gestantibus onera;Si imago elevare debeat ponderosum quid, sic natura movere docet pondus illud, ut maior fiat alterius pedis proiectio: tamen interea alter, cui corporis incumbit onus, pes ne sit delusorius, sed firmiter instet pro sua securitate. Eadem ratione si humero gestetur onus quoddam, eiusdem lateris pes, cui onus incumbit, sanè ludere non poterit.

Item de stantibus et ambulantibus.Euntibus ne maior tribuatur gressus, quàm quanta est unius pedis longitudo. Perfectiores ex antiquis imagines quoque stantes magna cum suavitatis laude quasi ituras, et ad motum pronas effinxerunt. Ubi simùl observanda est in elevandis et demittendis pedibus, praesertim inter saltandum, requisita elegantia, ut potissimùm corpore fiat erecto.

Actiones praeterea imaginum nauramnaturam imitari, cumque decoro efformari debere.Et ne prolixior sim, in similibus picturis ita quàm accuratissimè spectetur imaginum actio atque labor, ut naturam quàm proximè atque decentissimè imitetur: ut nempè manus atque digiti naturali suo decoroque motu, qualis in citharoedis, fidicinibus, organoedisque, requiritur: riteque pariter in actibus iactandi, coedendi, acuendi, portandi, fodiendi, currendi, anhelandi, atque saliendi, repraesententur; aliis nempè membris, seriò ubique pariter concurrentibus.

De iconibus foeminisfemininis.Nymphae, pastorum amasiae, Deae, atque concubinae, demulcentes sint, pulchrorumque et allicientium membrorum, nec non vividae, motibusque procaces: simulque non in actionibus tantùm, sed et communiter aliàs amabili suavique vultu, singularique colorum floriditate depingantur.

Aetates, complexiones, et naturas observandas esse.Praeterea in imaginibus aetates quoque complexiones atque naturas probè discernat Artifex. Ita ut simplicior iuvenum aetas ad hilaritatem prona, suavisque et accepta, petulantiorisque naturae esse appareat. De foeminisfeminis honestioribus. Matronis honestioribus ad labores non assuefactis, actiones gressusque ne tribuantur audaces atque viriles, sed forma tantùm modesta atque pudica humilisque, sive in stando sive ambulando, sive sedendo, ubique decora, eidemque sexui conveniens: ita ut facie quoque atque gestibus commoventia quasi ad honestatem edant signa.

Ex adverso haec scientia in viris robustis firmum requirit solidioremque statum, quia difficilioribus immiscentur negotiis, prout in his omnibus natura nobis ut verissima Deque masculis tàm iunioribus quàm senioribus.Magistra praeclaram ubivis commonstrat viam. Viri iuvenes nullam prae se ferunt tristitiam, sed excitatiore, liberiore, et solutiore sunt animo. Senibus aliquid manui inseritur, quod ad sublevandum debilius ipsorum corpus conducat, et in coeterisceteris pedibus effigurantur lassis incurvati, timidiores, et ad quietem proni.

Professionem quoque personarum respiciendam esse.Professio quoque et vocatio personarum in talibus picturis simùl spectanda est. Aliam enim actionem, aliosque gestus requirit pugil quidam temerarius, milesve protervus quàm Philosophus Pictor meditbaundusmeditabundus qui fructus quasi iam decerpit ab arbore Naturae, atque deglutit, ut in chartam telamve debitam eosdem rursus evomat. Breviter: quaelibet ita effiguranda est persona, ut ex illius facie, actionibusque et gestibus illicò dignosci queat eiusdem professio.

[Unde Horatius: Aetatis cuiusque notandi sunt tibi mores, Mobilibusque decor naturis dandus et annis. Intererit multum Davusne, loquatur, Erosne; Maturusne senex; an adhuc florente ju-venta Fe vidus. - - -]

Quid sit figurarum abbreviatio?Porrò quoque maiores nostri vigili semper oculo respexerunt figurarum abbreviationem: cuius beneficio maiorem longitudinis atque altitudinis visui obiiciant speciem, quam ipsae in sese continent: quam apparentiam crassitudo effigurationum umbraeque et luminis sic efficit. Quod in hac parte excelluerit Michaël Angelo.Hac in arte, praesertim in imaginibus simplicibus, prae coeterisceteris omnibus excelluit saepè iam nominatus Michaël Angelo: quique in hunc finem pro singulari imitatorum informatione, ex argilla, limo, gypso, vel cera talia fecit exemplaria, quae multò sunt constantiora, quàm exemplaria mobilia atque viva. Quod Archetypum ex voto sic fabrefactum debitâ deinceps altitudine atbueatque distantia supra horizontem collocatur: atque iuxta illud eò maiori securitate efformantur imagines. Istius methodi ignorantia multos causatur labores atque conatus: quibus quamplurimi haud ita libenter vacant: praesertim, si eo fortè etiam simul non polleant iudicio, ut artificium simile excogitent. Veri autem istius artis cultores magis semper magisque conati sunt, sublatis omnibus difficultatibus viam invenire atque methodum optimam, iuxta quam proportio legitimè abbrevietur, umbra autem interea debita conservetur; desideratusque adeò effectus egregiè tandem resultet. Prout quoque nec cessarunt, donec nostris iam tem poribustemporibus regularis tandem istius artis cognitio adinventa sit.

Istius artis methodus ab ignorantibus parvi penditur;Multi opera quidem abbreviata contemnunt atque vilipendunt: hi autem tales saltem sunt, qui parvam eorundem habent cognitionem; et quibus putamina istius nucis duriora sunt, quàm quae ab iis confringi queant. Id quod et hinc liquet, quod ablata et exhibita iis artificiosa opera et tamen celebratur. talia insigniter tamen extollant Prout istius generis artificia quaedam difficiliora etiam nostris temporibus elaborata sunt, quae visum oculosque hominum mirum in modum effascinarunt.

Dicitur autem al di sotto in su, Pictura ab inferiore loco conpicienda.Appellari autem ab Artificibus nostris hic labor solet al di sotto in su; id est, Opera ex inferiori loco contemplanda: quae prout supra iam dictum, ad exemplar Prototyporum, vel statuarum, vel personarum viventium, tanta altitudine collocatarum debitè effigurari solent, collusiones umbrarum ritè semper observando; ut illae legitimè imagini suae inferantur. Ad talem igitur effigiem plerumque in loco quodam sublimiore collocatam converso humano oculo primò sese offerunt plantae pedis et genua sive crura: atque tum demùm ulteriores corporis partes aliae: Unde ars ista meritò suum accepit nomen.

CAPUT IV. De Affectibus sive perturbationibus Animi. Argumentum.

Affectus sive passiones animi in arte Pictoria propterea observari debent, quia formam immutant et colores. De affectibus iucundis, quales sunt Gaudium, Spes, atque Amor: istorumque in facie effectus. Ipsius cordis cum sensibus harmonia. Unde affectuum nativitas. De forma faciei in motibus gaudii. De affectibus molestioribus, ut sunt Ira; deque huius effectibus circa formam externam: item Tristitia, per quam emoritur pulchritudo: Porro Timor et Terror, et ratio, quare arrigantur capilli: Nec non Pudor Angorque cum effectibus suis. Novem passiones aliae. Faciem, cordis esse indicem: perque hanc homines atque nationes ab invicem discerni. Pictoribus, Oratoribus atque Poëtis unum esse professionis scopum. Per hanc scientiam pictorem evadere clarissimum.

Affectus sive passionis animi in Arte Pictoria propterea observari debentNOn ipsas tantùm Complexiones quatuorquattuor atque temperamenta humana profundius intelligat Pictor artificiosus, iuxta quae aliqui dicuntur Sanguinei, alii Cholerici, nec minus Phlegmatici, atque Melancholici rursum alii; sed et quomodo, et quam ob causam, istorum saepè hinc inde occurrat commixtio. Effectus eorundem vulgò dicuntur Affectus, sive motus, passionesve et perturbationes animi; quia ab iis ita afficiatur et commoveatur animus, sicut accidentia corporea externum commovere quia formam immutant atque colores.solent corpus. Nec negligenda est in Arte nostra etiam haec scientia, eò quod haud leves inde fiant faciei atque formae humanae, nec non colorum mutationes.

De Affectibus iucundis, quales sunt gaudium, spes atque Amor: istorumque in facie effectus.Inter hos Affectus primò occurrunt Gaudium, Spes atque Amor. Per hos calor noster nativus cum ipsis Spiritibus, sive tardo motu, et pedetentim, sive celeri et confestim, ad fruitionem rerum desideratarum, sive praesentium sive futurarum, per totum corpus dispergitur. Hîc enim Ipsius cordis cum sensibus harmonia; unde affectuum nativitas.ipsum cor sese quasi aperit, ut rei à se desiderate occurrat, eamque amplectatur. Tota facies pulcherrimo colore roseo mox efflorescit. Ipsum siquidem cor nostrum, cuius cum sensibus externis intimior et accuratissima est harmonia; accepto per istos nuntio de praesente obiecto suo desiderato, calorem hinc intra sese excitatum extemplò transmittit in faciem, ceu propriam sensuum sedem; et hoc ipso ibidem certum quendam causatur ruborem. Talis enim praesentia oculis primò hauritur, auribus percipitur, manibus palpatur, aliisque sensibus externis cognoscitur; perque has insimul portas in sensum internum intrat, inque intellectum: a quo proindè confestim denuntiatio fit ipso cordi. Et haec omnia in uno quasi fiunt momento. Unde eximia illa Spirituum vitalium celeritas cum admiratione colligi potest.

Hoc igitur modo totius faciei habitus per affectus mutatur; ipsa verò passio ab obiectis externis concitatur. Intellectus enim obiectum illud à sensibus conceptum, perque phantasiam ad se transmissum, accuratè, utrum bonum sit, an malum, diiudicat: Unde postmodùm vel gaudium exoritur vel dolor. Hinc vir prudens vix unquam ridebit, nisi factum quoddam vel sermo aliquis praecesserit, ex quo eidem ridendi obnascatur occasio. Si igitur vis imaginatrix formam vel ideam huius vel illius rei, unde gaudium oriri potest, in se concepit, sibique impressit; per eandem illicò commovetur atque impellitur cor ipsum; quod hac in commotione quasi brachia sua expandit, quibus iucundum atque laetum suum obiectum amplectatur. Interea isthac apertione cordis nativus calor noster, unà cum spiritibus atque sanguine copiosè satis per totum corpus diffunditur. Et quoniam, ut supra iam dictum, maxima istius caloris, spirituum, sanguinisque pars in faciem ascendit; haec his omnibus mediantibus De forma faciei in motibus gaudii. quasi inflatur et expanditur; frons exporrigitur, et serena fit atque erugatur; oculi emicant, et inclarescunt; genae rubore sussunduntur, ac si cinnabari tinctae essent nativa; labia componuntur, exaequanturque et complanantur. Quibusdam etiam in duas foveolas excavantur malae, quod ob contractionem carnis musculorumve illorum locorum ita contingit. Et haec o mniaomnia probè sunt observanda.

De Affectibus molestioribus, ut sunt Ira;Molestorum affectuum praecipua est ira: quae calorem nativum eadem ratione in homine adauget et per membra dispergit, sed multò velociùs et immodestiùs, quàm hoc efficere posset laetitia. Per illam enim in hunc modum saepenumerò excandescunt deque huius effectibus circa formam externam: humores atque spiritus, ut ex igneo quasi rubore tota effervescat facies; nisi fortè, quod similiter haud rarò sit, ex adverso expallescat eadem Oculi enim tùm quasi apparent flammei; dentes prae stridore frendent; frons in rugas contrahitur tota, et labia prae furore gestuque leonino tota contremiscunt.

Item Tristitia,Sic Tristitia in angustias constringit cordis statum, ut quasi suffocetur naturalis calor. Quo ipso spirituum generatio ordinaria vel penitus impeditur; vel quamvis quidam illorum generentur, iidem tamen tàm liberè et citra impedimentum cum sanguine non possunt distribui atque diffundi; unde tota vis vitalis emoritur, per quam emoritur pulchritudo: vividusque aliàs atque elegans faciei color extinguitur, talesque colorem assumunt ad instar terrae luridum, faciemque prae se ferunt exsuccam, meticulosam, taediosam, atque misanthropicam.

Porrò timor et terror:Sic Metus pariter in interiores corporis recessus Spiritus humanos colligit: non tamen tam lentô gradu, sicut tristitia; sed velociter et quasi ex improviso: Unde expallescit sacies, frigefacta horrorem contrahunt membra, totumque corpus tremor succutit immoderatus. Porrò sermo quoque fatiscit, et vox faucibus haeret: impetuosus est cordis nostri pulsus; quod hoc prae nimia sanguinis spirituumque copia, et ratio qua re arrigantur tapillicapilli.tàm subitò consternatur. Nec minus et capitis arriguntur comae; eò quod omnis penè calor unà cum sanguine ad interiora viscera retrocesserit; unde frigidiores et sicciores marmore evadunt artus externi, et universa cutis cum omnibus poris suis ita obdurescit, ut capillorum radices istis infixae rigidae evadant pariter et ex consequenti sursum annitantur.

Nec non Pudor;Porrò et Pudor huc pertinet, qui est Affectus ex ira metuque commixtus: Ubi cum in ista utriusque huius passionis luctâ è parte timoris stat victoria, sanguis intra corpus retrò labitur, facies expallescit, et varia exoriuntur symptomata, prout vel magis vel minus ad interiora corporis penetralia constringitur calor naturalis. Si autem è contrario victoriam reportet iracundia, inverso cursu sanguis ita in oculos repercutitur, ut exardescentes micare videantur, spumante simùl interdum ore.

Angorque cum effectibus suis.Anxietas è timore magno iraque vehementi commixta passio, utroque hoc affectu simùl praecordia concutit; undè in extremum periculum vitales incidunt dotes.

Novem passiones aliae.Ad sex has animae perturbationes porrò referuntur adhuc aliae: nimirum ad iram, odium et discordia: ad gaudium, levitas animi et ambitio: ad metum, terror et pusillanimitas: et ad tristitiam, invidia, dolor atque desperatio. Atque hinc satis superque apparet, quàm variis modis speciem atque faciem, gestusque et colores Faciem cordis esse indicem.immutare queant affectus: cum horologii cordis nostri quasi index sit facies, motuumque eius tabula dici frons queat.

Imò usque adeò totius quasi hominis perque hanc homines atque nationes ab inicem discerni. interni figura est humana facies, ut ex hac sola à iuvene senem, à viro mulierem, ab intemperante moderatum, ab aegroto sanum; imò cum et nationum hîc lateat character, ab Indo Aethiopem, ab Hispano Gallum, ab Italo Germanum, ut et à mortuo tandem vivum dignoscere queamus facillimè. Id quod ex nulla alia fit ratione, quàm quod è facie ipse animus moresque humani, imò saepissimè, quae pectore profundiùs occultata geruntur, penetrari possunt atque conspici.

Per hanc scientiam Pictorem evadere clarissimum.Is igitur, qui hâc in scientiâ praecellit alios, pro summo inter Artifices reputabitur meritò: prout medium tantùm laudis locum meretur, qui supra dictos affectus aliquatenus saltem observat. Qui verò hoc in genere nihil praestiterunt penitus, pro monstris tantùm artis nostrae aestimandi sunt, quantumcunque iidem sibi vanâ artis imaginatione blandiantur.

Pictoribus, Oratoribus atque Poëtis unum esse professionis scopum.Magnam quoque in hoc ars Pictoria cognationem habet cum oratoria atque Poësi: eò quòd iuxta Tullii dictum, et Pictorum sit, quod etiam Oratores decet et Poëtas, non oblectare tantùm et commovere, sed et erudire. Ut enim nos erudiant, officii illorum ratio exposcit; ut nos oblectent, honoris illorum incrementum expostulat; et ut corda nostra commoveant, necessitate vocationis suae adiguntur. Quo praestantior autem celsiorque quaevis Ars, vel quaecunque etiam res fuerit, eò aptior eadem quoque est, ut commoveat animum nostrum.

[Optimè igitur à Plutarcho dictum: Poëticam esse picturam loquentem; Picturam verò, Poësin mutam: quia utraque multa invenit, multa fingit, multa mentitur utraque proximè inventa sua ad rerum naturam accommodat. Et Pictor et Poëta utile ac iucundum intuentur; uterque à turpium rerum imitatione abstinere debet: uterque nascitur Artifex, non fit; et minus studio, quàm natura valet. Calamus ergò penicilli, penicillus calami aemulus est, ut alter alteri laboris sui commodet usum. Unde Horatius:

Ut pictura, Poësis erit; quae, si propiùs stes, Te capiet magis et quaedam si longius abstes.

Duos certè Homeri versus Euphranori ad pingendum Iovem, Phidiae ad sculpendum praebuisse archetypon traditur. Atque hinc pictura non tantùm scribere, sed et legi dicitur, iuxta illud Statii lib. 1. SylvSilv.

- - Apelleae cuperent te scribere cerae.

Et Virgilii lib.6. Aeneid. de rebus pictis a Daedalo:

- - quin protinus omnia Perlegerent oculis.]

Namque simul fingit Pictor, pariterque Poëta: Fictaque et in magno Rhetore verba va- lent. Estque Poëma oculis, animo et Pictura per- orat: Estque color verbis, quos capit Effi- gies. Et prosunt omnes hi, delectantque co- lore: Tàm cognata manent carmina, lingua, manus.

CAPUT V. De Coloribus. Argumentum.

Discordiam colorum esse concordiam Picturae. Colores applicandos esse cum ingenio; eorum observandam esse harmoniam; eosque distribuendos esse ad usum legitimum. Quâ ratione vestiendum sit corpus nudum, ut in illo à vestibus nulla oboriatur obscuritas. In copulandis Coloribus vit andam esse duritem et confusionem; eque contrario observandam proportionem congruam, mediumque debitum. Naturam imaginum singularem dependere à Coloribus. Has regulas observatas esse ab antiquis huius artis Magistris atque Principibus.

Discordiam colorum esse concordiam Picturae.COncordia, potissimum Picturae decus, in discordiâ consistit, et quasi litigio variorum colorum: qui, arte et prudentia Pictoris ritè commixti, diversas corporis humani, capillorumque et vestium partes, et omnia reliqua ad vivum exprimere apti sunt. Ubi notandum, colores non levi brachio tabulae admovendos, quod multi communiter faciunt; sed magno cum iudicio inducendos Colores esse applicandos cum iudicio: esse, ut debita corporum resultet prominentia. Iidem etiam iuxta requisita artis legitimè miscendi, atque ita applicandi sunt, ut quod praecipuum est in toto opere, prae coeterisceteris sit ornatissimum, splendidissimum, atque pulcherrimum. Unde talium quoque figurarum vestimenta vivacissimo extollenda sunt colore: cùm è contrario imagines in maiori distantiâ collocatae, cum statura etiam colorem incarnatum sensim amittere, idemque cum aliis coloribus fractis omnibus, paulatim disperire debeat.

Eorum observandam esse harmoniam.Sic etiam personae viliores, et ad serviendum destinatae, vilioribus fractisque coloribus proponendae sunt, ut scilicet hac ratione, quae magis praecipuae sunt, spectabiliores quoque evadant. Id quoque necessarium est, ut fundus ille, in quo tales locantur imagines, clariori paululùm lumine in apricum prodeat, quàm ubi coeteraeceterae consistunt figurae: ut sicuti colorum, ita et fundi utrobique sit diversitas: primoresque imagines lucidiores: coeteraeceterae verò pedetentim obscuriores magisque permixtos colores exhibeant.

Nec minus et id observandum Artifici, ut personis primariis colores tribuantur floridissimi, et amoenissimi; eaedemque locum quoque sortiantur lucidissimum et optimum: prout nimirum tales etiam perpetuò eosque distribuendos esse ad usum legitimum. pleno totoque corpore, non autem dimidiâ vel quartâ eiusdem parte exprimi, nec pulchrioribus vestibus, quàm ipsae suâ naturâ fuerint, decorari debent. Contra communiores obscurioresque colores propriè et potissimum inserviunt ad efformandas figuras communiores, semoto quodam loco, inque angulis aedium constitutas.

Quâ ratione vestiendum sit corpus nudum, ut in illo à vestibus nulla exoriatur obscuritas.Homo nudus sic est vestiendus, ut color vestimentorum à cute et carne notabili differat discrimine. Vestes in oculos quidem incurrant, et nativâ polleant elegantia; ita tamen, ut maiores illarum plicaturae non transversum scindant corpus vel brachium: quippè ex quo ob con tectacontecta indè membra, maxima suboriretur confusio. Tam decorè igitur ubique ad naturae imitationem deducendae sunt plicae, ut subter iis artus ipsi debitâ proportione dignosci queant et appareant. Notandum quoque, quod corpora nuda vestimentis flaventibus, rubeis, violaceis, atque purpureis super fundo obscuriore, vel viridescente, nec non coeruleiscaeruleis atque fulvis haud incongruè vestiri queant: modò vestis ipsa paulò sit obscurior, quàm color supradictus carneus; istaeque imagines, quae aspectum proximius feriunt, illustriore atque floridiore sint colore, quàm coeteraeceterae.

Necesse quoque est, ut Pictor mox ab initio intellectu suo veram colorum instituat distributionem, ne subitò nimis ab uno extremo prolabatur ad alterum; nec summum atque imum, sive lucidissimum et obscurissimum inter colores iuxta se in vicem collocet: id quod turpissimam atque durissimam progeneraret deformitatem. In copulandis coloribus vitandam esse duritiem et confusionem; Quo tamen non pertinet communis illa observatio, cùm obscura cuiusliber figurae umbra immediatè contingit figuram aliam: eò quòd ex istius obscuritate caeteri colores potiùs viridiores et acceptiores effulgeant. Ubi tamen umbram hanc cum corpore suo unitam esse oportet: ne utroque casu potius tapes quidam versicolor atque varius, quàm effigies proposita repraesentetur. Quemadmodum enim, si incantione quadam falsus sit vel unicus tonus, integra ab illo harmonia, quamvis aliàs iucundissima, deturpatur atque evilescit: ita si in Pictura quadam vel unicus artus non debitè sit expressus, vel color aliquis duriusculè nimis sit adhibitus, totum illud opus exindè vitium contrahit, reiicique meretur. Color ille rubeus, qui ad candorem nimis, ignisque splendorem accedit, visum offendere solet: qui autem pallidus nimis, et ad furvum tendit, picturas Eque contrario observandam proportinem congruam, mediumque debitum. vetustatis vituperio contaminat, ut quasi aetate corruptae videantur. Medium ergò dextrè et cum iudicio tenendum est: quo in casu hodierno die multi adhuc Artifices suos patiuntur manes.

Quaedam partes Picturae vel Historiae depingendae offuscandae sunt, vel potiùs suo ordine inter umbras reducendae: quia nimirum vel quasi è longinquo repraesentantur; vel hac ratione eae, quae viciniora loca occupant, spectabiliores evadunt, atque Naturam imaginum singularem dependere à coloribus. eminentiores. Certissimum enim est, quod in congruâ colorum vicissitudine atque commissurâ maxima consistat suavitas atque gratia. Senibus non est tribuenda facies ex candido rubea atque vegeta; nec iunioribus è contrario è flavo fusca, moestamaesta atque lurida. Quod si verò senex quidam in angulo aliquo facie fulvâ, spadiceâ, vel ardore solis, et pullitie pulveris obnubilatâ constituatur; è regione autem iuvenis quidam amoris oestro percitus, cum virgine quadam pulcherrima colloquia miscens, et uterque coloribus floridis, igneis, et quasi exardescentibus, mox candido, et iterum mox rubeo: pueri quoque coloribus bellis, candidis, atque rubeis effigurentur: discors ista mixtura in tabula Operis concordiam mox pariet suavissimam; colorque humilis, pallidus atque obscurus lucidiori, flammeo atque eminenti gloriosam tribuet spectabilitatem, et ex consequenti omnem quoque Artifici suo honorem atque laudem.

Has regulas observatas esse ab antiquis huius artis Magistris atque Principibus.His omnibus inter antiquos illos Artis Pictoriae antesignanos Raphaël Urbinus, Coreggius, Titianus, Veronnesius, Tintoretus, multique alii, sive in albario pingendo, sive subactu oleario, singulari quodam illustrique ingenio atque iudicio, ad perpetuam sui inter posteros famam atque gloriam, quàm artificiossissimè dederunt operam. Prout non minus iuxta eosdem antiqui etiam nostri Germani, ut sunt Albertus Dürerus, Johannes Hohlbeinius, atque alii, sensim emendationem miscendorum colorum picturasque naturam imitantes adinvenerunt: de quibus omnibus infra suo loco prolixiùs agetur.

CAPUT VI. De Picturis subactu aquario, et subactu oleario, nec non in lapide factis. Argumentum.

De Picturis subactu aquario factis, vulgò alla Tempera. Quomodo temperatura subactus aquarii facta fuerit quondam? Quinam colores ad hanc Picturam potissimùm sint idonei? Eandem aliquo quidem tempore durare, non tamen omni loco. De Picturâ subactus olearii: cuius primi inventores fuerunt Johannes et Hubertus ab EcyhEych, Flandri: quos secuti sunt Rugieri. Per oleum colores fieri puros, molles, atque vivaces. Picturae huius methodus. De colore pro fundando seu imprimendo linteo, et applicatione operis Diagraphici. De Pictura, quae libera manu fit. Metum in pingendo defectum indicare ingenii atque experientiae in artifice. De picturis in lapide factis; quales sunt lapides Genuenses, quos Lastri dicunt; et Artesia. Versicolores lapides huc non esse idoneos. In lapide pingi posse, non facta impressione fundi.

De Picturis subactu aquario factis, vulgo alla Tempera.ATemporibus Cimabue, eiusque antecessorum, usque ad tempora nostra, perpetuò, et diu adhuc antehac apud Graecos in usu fuit imagines depingere in tabulis, nec non muris vel etiam gypso. Quia autem metuebant, ne muri scissuris diffinderentur, hinc eosdem linteo prius glutine mediante induxerunt, desuperque applicitô gypsô postmodò demum picturas suas effigurarunt, qui modus dici solet alla Tempera, id est, temperaturae aquariae.

Quomodo temperatura subactus aquarii facta fuerit quondam?Hanc autem temperaturam ita praeparabant. Effracto prius ovo gallinaceo in eiusdem liquore frondem teneram ficulneam de ficu iuniore discutiebant: Ubi è lacte istius frondis, eque vitello illa nascebatur temperatura: quâ mediante postmodùm loco aquae vel gummi, vel tragacanthae, colores suos subigebant, quibus dehinc opera sua perficerent.

Quinam colores ad hanc PictiramPicturam potissimùm sint idonei?Ad hoc Picturae genus omnes idonei sunt colores, etiam qui è mineralibus fiunt, et arte Chymicâ praeparantur. Album autem calcis vivae hic non conducit ob nimiam suam acredinem atque vehementiam. Sed coeruleumcaeruleum aqua subigebant cum glutine: quia flavedo vitelli eidem colori sensibilem admiscet imprimitque viriditatem, quod à glutine gummatibusque non fit.

Eandem aliquo quidem tempo retempore durare, non tamen omni loco.Durabilis quoque est iste pingendi modus. Siquidem antecessorum nostrorum tempore reperta sunt opera, quae plus quàm centum annos duraverant. Adhibetur autem in Italiâ atque Germaniâ in siccis tantùm conclavibus. In Belgio autem durabilis parum est ob causam supradictam.

Pictura subactûs olearii:Postmodùm inventus est modus oleo subigendi colores ad picturas usitatos; quo modi supradicti plerique omnes exoleverunt, prout id satis superque testatur moderni temporis experientia.

Cuius primi inventores fuerunt Johannes et Hubertus ab Eych Flandri:Praeclara haec ars olearia inventa primùm dicitur in Flandria à Johanne et Huberto ab Eych, qui aliàs vocantur Bruggenses. Quorum ille Alphonso Regi, et Friderico secundo Duci Urbinatum unam singulis tabulam misit in pinacothecas suas, in qua depicta erat imago S. Hieronymi: quam deinceps accepit Laurentius de Medices. Praeter quas plura adhuc laudatissima elaborarunt opera alia. quos secuti sunt Rugieri. Istosque secutus est discipulus eorum Rugiero; cum filio suo primogenito eiusdem nominis: quorum ille ad sanctam Mariam novam Florentiae opus parvùm quadratum artificiosissimè pinxit, quod adhuc hodiè à moderno magno Florentinorum Duce asservatur.

Per oleum colores fieri puros; molles, atque vivaces.Iste modus oleo subigendi atque temperandi colores, eosdem mulro exsuscitat magis atque vivificat, quam priores: et ad hunc vix requiritur aliud quid, quàm docilis solertia. Oleum enim omnem à coloribus tollit imbecillitatem, immundamque duritiem; suaque mollitie et penetrabilitate eosdem contra humiditatem multò reddit constantiores, vegetiores, atque subtiliores: ita ut Artifices cuilibet effigiei quàm facillimè veram communicare possint vivacitatem, ut inde genuina exoriatur similitudo: praesertim si prius omnia decorè et maturo cum iudicio designaverint.

Picturae huius methodus.Methodus autem istius generis haec est. Colores primò teruntur in abaco Porphyretico firmissimo: Postmodùm colores miscent sequentes, album nempè, flavum, rubeum, et nigriparum; ita tamen, ut nullus praedominetur: vel etiam bolus, De coloribus pro fundando seu imprimendo linteo; vel spadiceum ahenorum assumitur solum. Coloribus istis sive mixtis, sive simplicibus, extensum in quadro linteum, vel tabulam uno vel secundo etiam imbuunt illitu, donec expolitum sit satis: quam vocant impressionem sive fundationem.

Et applicatione Operis Diagraphici.Exiccato dehinc optimè linteô, delineationem suam, sive opus diagraphicum, eidem imponit Artifex, quod cretâ ex alterâ parte effiguravit; eamque chartam firmiter linteo applicat, pleneque adeò imprimit: siquidem omnes ductus facillimè suscipere solet linteum.

Alii, et quidem exercitatiores non minus Germani, quàm Belgae, nec non ex Italis De Picturâ, quae liberâ manu fit. quidam, inventionem suam iuxta fabrefactum Archetypum manu liberâ in tabulâ delineant cretâ, statimque desuper opus suum coloribus inchoant. Alii quoque mox ab initio effigies suas ad vivum exemplar plenissimè absolvunt: atque hi exercitatissimi Metum in pingendo, defectum indicare ingenii. sunt et agillimi. Quicunque verò Pictor meticulosus est, is hoc ipso indicat, quanto laboret experientiae defectu, quodque ingenio suo concipere, sibique atque experientiae in artifice. imaginari non possit, quomodo ritè res perficienda sit, nisi errores ipsi prius versentur ob oculos. Atque tales, qui cum metu utuntur penicillo, adeoque tàm sunt pusillanimes, similes mihi videntur coeciscaecis illis, qui vitam suam baculis praetentant, ne aliquid in viâ iacens offendiculo ipsis sit ansamque lapsus praebeat. Maxima igitur haec sit Pictori cura, ut omnia prius ingenio atque imaginatione sua dextrè perpendat, antequam manum tabulae admoveat; atque hac ratione opus suum fundamenti loco genuinam habeat scientiam atque speculationem.

Magis autem semper magisque Artificibus crevit animus, ut tandem non muros tantùm, tabulasque et lintea; sed et De Picturis in lapide factis: quales sunt lapides Genuenses, quos Lastri dicunt; et Ardesia. lapides picturis imbuere ceperint: quo insigniter conferunt Genuenses illi Stratificatorii, qui Italico idiomate Lastri vocari solent. Adhuc tamen commodior est in Germania nostra, illa ad Rheni flumen aliisque locis nativa Ardesia, quia haec colores libenter suscipit atque retinet: prout in eâdem innumerae factae reperiuntur, et adhuc quotidiè fiunt Picturae.

Versicolores lapides huc non esse idoneos.Tentatum quidem etiam est in Porphyrite, Ophite, Mixtoque marmore et aliis Germaniae lapidibus; hi tamen, quia versicolores sunt, et plurium naturarum mixturam habent, non adeò deprehensi sunt idonei. Quamvis et marmor album in usu sit frequenti. Quo asperiores autem tem et sicciores sunt Lapides, (modò non sint arenosi:) eò colores ab illis suscipiuntur libentiùs atque faciliùs. Et lapides isti quàm politissimè laevigarilevigari possunt, ut ad pingendum fiant aptissimi.

In lapide pingi posse, non factâ impressione fundi.Nec opus est, hos lapides aquâ prius glutinosâ, vel aliis, inducere: quia per se sunt sicci; primamque artificis manum suavissimè et humaniter admittunt. Si quis verò fundum prius imprimere desideret, istum subacto uti oportet oleario; quia subactus aquarius et glutinosus efficiet, ut colores decorticentur. Nec aliter ad hoc opus praeparantur colores, quàm alias moris est coloribus oleariis pingere in tabulis et linteis, ut monitum iam supra.

CAPUT VII. De Distributione et commistione sive unione colorum. Argumentum.

Natura colores distribuere docet. Amor Pausiae erga Coronariam effecit, ut flores pingere disceret. Natura colores docet per flores. De colore viridi. Color flavus è coeruleocaeruleo pulcherrimè promicat, coelicaeli exemplo. Quomodo color colorem amet. Colorum distributionem natura docet, in avibus et conchyliis marinis, nec non in iride. Rubrum floridum corporibus nudis non convenire. De fluore colorum. De colore griseo. Colores circa fundorum extremitatem duriores evitandi sunt. Colorem à colore decorè esse separandum. Optimum hoc casu peti consilium ab ipsa ratione. Cinnabaris dura nimis est: minium autem omninò disperit et fugit. De coloribus venenatis. Colores duri, clariores et emicantiores evitandi, vel iuxta conformitatem naturae infringendi sunt. Belgas et Batavos hoc in genere excellere. In magnis Operibus observandam esse diminutionem, quae à Batavis Haudinus vocatur. Bambotium et Rembrandum hoc casu praecellere.

Natura colores distribuere docet.SI veri Naturae volumus esse discipuli, colores sic distribuere invicemque committere decet, qui sint harmonici, eleganterque concurrant, [ita tamen, ut quilibet maneat separatus] utque in oculos nihil incurrat, nisi quod verè decorum sit. Sic enim amore Virginis Amor Pausiae erga Coronariam effecit, ut flores pingere disceret. cuiusdam Sicyoniae, cui Glycerium nomen, commotus est artificiosissimus Pausias, ut, cùm illa Coronaria esset, inque corollis plectendis pulcherrimè connecteret flores, eâdem in uxorem ductâ, florido laboris illius exemplo, circa colorum usum multâ arte excelluerit; florumque tandem icones in tabula quadam cum effigie Glyceri prudentissimè, cumque admiratione omnium, depinxerit: quae tabula exindè celebris admodum facta et stephanoplocos cognominata est, à coronarum magistrâ Glycerio.

Natura colores docet per flores.Ita flores in genere omnes, in campis, pratis atque montibus omnibus à summo rerum omnium Creatore tam splendidè depicti, colorum nos docent commissuram. Tulipae enim eos tantùm colores unitos producunt, quorum alter alteri ornatui est, lubensque ab eo suscipitur, certoque florem decore exornat. Haec in tapetè viridi optimeque variegato, cum admiratione spectantur, proque vero exemplari habenda sunt: Unde meritò, ut Salvator noster Christanos, ita nos Pictores, in florum Scholam ablegare, eosdemque illis proponere pos sumuspossumus Magistros.

De colore viridi.Inter colores virides, mutabiliores quidam, in virore suo, vel iuxta eundem, aliam viriditatem libenter admittunt. Cum iisdem quoque concordes sunt color rubeus, coeruleuscaerulues, purpureus, pallensque lacteus. Arbores varia viriditatis exhibent genera in frondibus foliisque suis: sique haec in sublime coelumcaelum versùs intueamur, sive id matutino fiat tempore, sive meridiano, sive vespertino vel nocturno, colores illi virides, debitâ observatâ harmoniâ iucundo semper nos delectant Color flavus è coeruleocaeruleus pulcherrimè promicat, coelicaeli exemplô. obtutu.

Porrò quoque considerandum est, quàm singularis sit amoenissima illa coelicaeli blanditia, qua ad illuminandum, laetaque serenitate exhilarandum orbis sui hemisphaerium, aureum solis lumen, fulvique tàm lunae quàm stellarum radii è pulcherrimis coerulicaeruli sui fundi tractibus emicent: Quomodo color colorem amet. unde consequitur, coeruleicaerulei quoque et flavi optimam esse concordantiam; quod in vestibus probè observandum. Cum flavo hoc colore, rubeus quoque amicitiam colit. Nec purpureus cum flavo indecorus est. Viridis quoque et albus insigniter se invicem condecorant: et albus color elegans est cum quovis colore iunctus.

Colorum distributionem natura docet in avibus et conchyliis marinis, nec non in iride.Veram quoque colorum distributionem natura nos edocet in avibus, psittacis, et conchyliis marinis; quae apud Amstelodamenses rerum exoticarum cultores, admirandâ reperiuntur discriminis varietate. Alma quoque coelicaeli nuncia Iris, colores plusquam artificiosè distribuit. Ut ita natura quasi nullibi non demonstret, se veram esse nobilissimae artis Pictoriae nutricem, suoque lacte perfectiores educandos esse Pictores. Eadem quoque carneo nudorum corporum colore nos docet, rubeum, Rubrum floridum corporibus nudis non convenire. praesertim quod floridius est, cinnabaris ope efformatum, durum nimis esse atque indecens: siquidem musculorum hinc inde carnes viridem libentius admittunt coeruleumque et purpureum colorem. Ita quoque coeruleuscaeruleus color atque viridis se invicem peramant. De fluore colorum. In fluore quoque colorum rubrum cum rubro, et flavum cum flavo colludere potest: ita tamen, ut in flavum è rubeo, et flavum è viridi, nec non in coeruleumcaeruleo et purpureum è rubente tandem desinant. Sic alii quoque colores misceri possunt et infringi.

De colore griseo.Color griseus varius est pariter; saepè enim rubescit, interdum et coerulascitcaerulascit; alicubi clarus est, et obscurus alicubi: subter quem magno cum decoro interdum misceri possunt pulchrum aliquod coeruleumcaeruleum vel rubeum. Itali quidam, praesertim Raphael da Rezzo, in picturis suis Historicis variis usi sunt generibus grisei clari: in quo tamen isti paucos habent imitatores, nec magnam merentur laudem; quia colores isti nimis sunt debiles.

Colores circa fundorum extremitatem duriores evitandi sunt.Multi quoque figuras suas partim in conclavibus, partim in locis campestribus constitutas, genuina privarunt decori laude, quod omnia quasi in unum commiscuerint chaos, extremosque fundorum terminos intolerabili colorum duritie deturparunt: quod Colorem à colore decorè esse separandum. prudenter est evitandum. Iuxta naturam igitur, situmque regionum, aedificiorum, rerumque aliarum, probè considerandum est, ne aliud ab alio dura nimis sectione abscindatur: sed colorum elegantia ad ipsius naturae imitationem debitè infringatur.

Optimum hoc casu consilium peti ab ipsa ratione.Haec omnia ulteriori meditationi committuntur, ut quilibet ista in ipsa praxi, pro suo arbitratu vel augeat vel diminuat, aliisque modis exornet: ne quis transgressus harmoniam, totius operis destruat fabricam; nec color rubeus, candidus, ater, et flavus, dura nimis rudique collisione in se Cinnabaris dura nimis est: minium autem omninò disperit et fugit. invicem incurrant. Hinc nec conducit, nimiâ uti cinnabari, vel minio; cinnabaris enim frigida nimis et dura est: minium autem inter colores adhibitum saepè penitus effugere solet. Flavum ebuli, [Schittgelb] De coloribus venenatis. cùm tenui nimis constet corpore; sicut et flavum plumbeum [Bleygelb] caute adhibenda sunt. Viride aeris autem, et auri pigmentum flavum, quod merum venenum est, planè sunt evitanda.

Colores duri, clariores et emicantiores evitandi, vel iuxta conformitatem naturae infringendi sunt.CoeterùmCeterùm haec mea est genuina sententia, quantumcunque eidem ab aliis contradicatur, omnes colores duros, claros, fortes, et exaltatos nimis, simul atque semel fugiendos esse et reiiciendosreiciendos: quippè à quibus in omnimodam redigitur discordiam tota effigies: nisi eminentior eorum luminositas frangatur et diminuatur, aliisve mitioribus et convenientioribus prudenter temperetur. Colores enim isti integri atque crudi, prout à Chartopoeis et tinctoribus, vel aliis quoque, qui artem nostram aliqua ex parte excoluisse videri volunt, adhibentur, in Picturâ quadam prudenter et cum iudicio elaboratâ, aequè inconvenienter admittuntur, ac si quis carnem crudam recenter è macello allatam comedendam apponeret. In quo mecum consentient, quibuscunque curae est veritas: cùm Belgas et Batavos hoc in genere excellere. praesertim quidam antiquorum Germanorum, ut sunt Holbein, Amberger, Lucas de Leyden, Sotte, Cleef et alii, magna hîc face nobis praeluxerint; quos Belgae, et ultimis praesertim temporibus Batavi docili secuti sunt manu; ita ut Ars ista, omnes ita miscendi colores, eosdemque sic infringendi, et à cruditate sua reducendi, ut in picturis omnia naturam imitentur quàm proximè; in summum iam sit exaltata gradum.

In magnis Operibus observandam esse diminutionem.In magno quodam altari, vel in tabulâ quadam aliâ, quae varios desiderat colores, observanda est diminutio, ut sensim debitâ proportione fiat colorum decrementum; iidemque tamen, iuxta regulas optices, de figura in figuram decenter sese invicem subsequantur, suaque nanciscantur loca congrua; quae à Batavis Hauding vocatur. quod Belgicè Hauding appellari solet. Haec observatio maximè quidem necessaria est, à multis tamen parùm attenditur. Et hac in parte multa discere quis posset ab admirando nostro Bambotsio, aliisque; in specie autem à laborioso admodum Bamborsium et Rembrandum hoc casu praecellere. istoque in casu prudentissimo Rembrando; qui, prout ex eorum Vitis apparebit, quasi ad miracula usque inclaruerunt; veramque harmoniam, citra impedimentum ullius coloris singularis, iuxta regulas luminis, per omnia decenter observarunt.

CAPUT VIII. De Calligraphia, seu Pingendi Elegantia. Argumentum.

Ars Diagraphica seu delineatoria, et Pictura ipsa, ita se habent ad invieminvicem, sicut corpus et anima; item sicut Musica et Poësis. Duas esse pingendi metbodos: unam, quae fit manu liberâ; et alteram iuxta opus diagraphicum et exemplar. Germanorum nostrorum laboriosa pingendi elegantia; omnem meretur laudem, si cum ingenio facta sit, et è loco distanti spectata, nulla parte fiat diminutior. De impolitiore Titiani Pictura: quem aliqui perperam imitantur. Laudabilia picturarum opera laboriosa potius esse, quàm videri debere. Optimum esse modum, pingere iuxta elegantiam. De picturis è loco propinquo; et è remotiore spectandis. Acumina luminum vitanda esse. De recentiore verâque pingendi methodo. De elegantia Colorum; cum discrimine personarum. Fuliginem taedarum, et coeruleumcaeruleum Cobaltinum, vulgò Smalta, improbos esse colores. Depingendo aliorum picturas et imitando, ad perfectionem perveniri. Pictorem in operibus suis nullum debere tolerare errorem; nec unquam fidendum esse iudicio proprio, sed tantum alieno. Artem, quam quis exercere vult, sciendam prius esse, et habitû possidendam. Magistram potius eligendam esse Naturam, quàm alios.

Ars Diagraphica seu Delineatoria, et Pictura ipsa, ita se habent ad invicem, sicut corpus et anima; item sicut Musica et Poësis.ARs Diagraphica seu designatoria ita se habet ad Picturam, sicut corpus ad Animam: quia per colores, emortui designationum ductus verè demum resuscitantur, adque motum quasi et vitam promoventur. Unde duae hae artes porrò etiam cum Musica comparari solent et cum Poësi; eò quod Poësis ita Musices, ut Pictura Diagraphices, sit anima: perque colores eâdem ratione exornentur et quasi vivificentur linearum adumbrationes; atque per carmina ingeniosa Cantiones et opera Musica.

Duas esse pingendi methodos; unam, quae fit manu libera;Excitatiora ergò quaedam Ingenia, tanto pollent artis usu atque exercitio, ut cuiuslibet rei ideam mox animo concipiant, eamque citra omne medium aliud, vivis coloribus repraesentent. Hanc tamen Corinthum non cuivis adire contingit; sed peculiare ad id requiritur naturae donum, et ingenium ad perfectionem natum: Prout et in parvis saltem id fieri potest operibus, pauciorum figurarum, rerumque immotarum, atque minoris momenti.

et alteram iuxta opus diagraphicum et exemplar.Alii multo labore atque conatu adinventam animoque conceptam effigiem suam cretâ vel cerussa in charta prius designant; postea telae colore quodam oleario imbutae eandem apprimunt, ubi pleniorem mox effigurationem cum omnibus requisitis expressius adumbrant; eamque prius optimè consideratam coloribus inchoatis proiiciuntproiciunt: (quod opus inchoatum dicitur Gallicè Ebauchè Germ. untermahlt:) Ubi porrò, si qui admissi fuerint errores, eosdem corrigunt, tandemque, omnibus probè exiccatis, novos colores floridiores vegetioresque inducunt, debitâque tandem cum diligentiâ totum opus absolvunt. Hoc processu utuntur et Itali: praesertim si non in recenti calce vel gypso [in Fresco] operentur; de quo pluribus dicetur capitulis sequentibus.

Germanorum nostrorum laboriosa pingendi elegantia,Germani nostri opera sua singulari laboris industriâ ad perfectionem deduxerunt: prout apparet in picturis Alberti Düreri; Hohlbeinii; Lucae ab Eych, et aliorum: in quibus etiam capilli minutissimi summa omnem meretur laudem, si cum ingenio facta sit, et è loco distanti spectata, nullâ parte fiat diminutior. subtilitate atque puritate sunt expressi: id quod è propinquo cum admiratione spectatur. Accurata haec mundities summâ laude digna est, visuique quo diutius, eò melius arridet: praesertim si debita accedat elegantia iudiciumque et vivacitas, et omnia simul quoque è longinquo possint cognosci. Sì enim per distantiam nihil deperdant talia opera, tum sanè singulari omninò digna sunt encomio. Sic celebris ille Titianus in aetate sua iuvenili, suique temporis flore maximoperè studebat, ut omnia quàm accuratissimè et quidem hoc modo pingeret, ut non in distans minus, quàm è viciniâ De implitioreimpolitiore Titiani Pictura: spectatoris oblectarent oculum. Circa ultimos autem aetatis suae annos magna utebatur pingendi asperitate, adhibito multorum colorum onere; quod neutiquam è vicinia, sed è longinquo tantùm visui placebat.

quem aliqui perperam imitantur.Hac methodo aliisquoque pariter uti placuit: qui tamen magno cum dispendio opera sua hoc ipso penitus corruperunt. Eò quod putarent, picturas eius, citra multa studia parvoque labore, levi brachio ita factas esse: cum tamen vel extremas ingenii Laudabilia Picturarum opera laboriosa potius esse, quàm videri debere. sui vires, et quidem plus in iis applicuisset, quàm alii iudicare potuerint. Atque hic verus optimusque est modus, opus aliquod elaborandi, cui perfectionis laus competere queat; si magnâ industriâ cuncta confiant; et id tamen absque labore multoque conatu factum esse, oculis appareat: talia enim opera plerumque spirituosa sunt et vivacia.

Ambas istas methodos in gratiam tyronum huius artis cultorum, per haec exempla proponere volui; ut ex iis pro genio votoquesuo eam seligere possent, quae cuivis Optimum esse pingendi modum, qui fit iuxta elegantiam. potissimum arrideret. Meum autem consilium hoc est, ut ad priorem accuratumque illum modum quilibet sese applicet: siquidem crescentibus annis et ingruente senio prae defectu visus asperior illa ratio De Picturis è loco propinquo; et è remotiore spectandis. sensim per se obrepit. CoeteroquinCeteroquin iam antehac notum est, ea, quae parva sunt, et è vicinia spectanda, maiorem requirere curam atque diligentiam: et è contrario id, quod ab oculis remotius est ponendum, impolitius paulò, grossius, multisque coloribus, sed maiori iudicio elaborari posse. Acumina luminum vitanda esse. Si imaginum latera vel anguli luminibus acutis praecisa sunt, effigies durior est, nec rotunditatis forma in oculum incurrit: quem errorem multi antiquorum commiserunt.

De recentiore veraque pingendi methodo.Recentissimus atque genuinus pingendi modus est, pinguem, mollem, atque laevemlevem, adeoque quasi vivam repraesentare effigiem, et in hunc scopum dirigere colores; maiora plana ritè observare, decenterque rotundare, tinctusque medios, vel dimidias umbras debitis locis inserere. Hoc ultimum enim maximam rotundationi largitur vim; praesertim si colores non sint coerulicaeruli, languidi et pallidi nimis, ac si subactu tantùm aquario res acta foret, vel monochromatismô miniatô: sed illi ardentes sint, fortes, et quasi calidi, carnique similes. De elegantia colorum; Colores quoque sua in qualitate umbram semper habeant ita unitam, prout eandem repraesentat lumen.

cum discrimine personarum.Optimè etiam discernenda est illa, quae in senibus occurrit diversitas: ita ut colores tàm faciei, quàm corporum et manuum in senibus atque iuvenibus ne sint iidem. Masculos etiam duriores decent colores, quam tenellum genus muliebre, atque pueros. In iis quoque, quibus multus est labor sub aestu solari, vel aliàs potissima vitae pars sub aëre rigido consumitur, vel multa navigatio est per impetuosos maris fluctus, color fulvus, nigricans, spadiceus, et rubens, haud parcè nimis est adhibendus. Fuliginem taedarum, Fuligo taedarum in omni subactu oleario vitanda est: emoritur enim, aliosque colores, quibus immixtus est, nimis reddit duros. Sic quoque coeruleumcaeruleum cobaltinum et coeruleumcaeruleum Cobaltinum, vulgò Smalta, improbos esse colores. (Smalta vulgò) periculosum est: praeterquam in magnis atque claris aëris tractibus, si multô albô oleôque nucis sit permixtum, et penicillo mundiore applicatum. Si enim cum aliis coloribus, praesertim flaventibus, nimium misceatur, colorum quoque fugam atque mortem causatur.

Depingendo aliorum picturas et imitando, ad perfectionem perveniri.Tandem depingendo Opera moderna optima, in quibus requisita haec omnia occurrunt, addisci potest modus in hac arte optimus, beneque fluentis penicilli artificium. Atque adeò imitatio in his studiis (sicut et in coeteris liberorum suorum amare atque laudare solent. Non enim in partu statim intermoritur penicilli ductus, prout in Musicis atque Harmonicis vox, ubi vitam soni mox sequitur Echo mortis; sed quod pictum est, multos vivit duratque annos, errorumque suorum cum perpetuo manus vituperio testis est serò moriturus. Nec id excusationem meretur, si quis dicat, se necessitate compulsum cessisse festinationi; eò quod vivendi media studiorum suorum tempore fuerint tenuia, atque penuriosa: quippè quod inculpationem eius potius adaugeret. Virtus enim atque scientia unica est ad sustentationem tàm corporis quàm animae via; quae hinc non semper in pleno consistit affluxu. Multa enim Philosophorum aliorumque ingeniosissimorum exempla testantur; eos natos quidem fuisse parentibus opulentioribus: et tamen deseruisse easdem opes, ne ab iisdem inescati illa quearentur; sed eò expeditiores in via decurrerent virtutis.

Nec unquam fidendum esse iudicio proprio, sed alieno.Nihil est, quod magis hominem fallit, quàm δοξοσοφία proprii iudicii, et φιλαυτία omnium actionum suarum depraedicatrix. Optimum verò iudicium vix aliud est, quàm quod ab aliis petitur, imò ab ipsis saepè inimicis: eò quod et amici è complacendi amore nimioque affectu, opus aliquod perfectius iudicant, quàm in se est; adeoque autori blandiuntur, eumque collaudant; non tàm ad veritatem proni, quàm ad id, quod placeat auribus. Neminem itaque taedeat, cuiusvis aequo animo suscipere iudicium. Quamvis enim alii non sint picturae cultores; cognitione tamen et iudicio de specie naturaque hominis haud destituuntur: unde licitum illis omninò est, de operibus naturam imitantibus Artem, quam quis exercere vult, sciendam prius esse, et habitu possidendam. suum ferre iudicium. Qui igitur in his aliisque artibus ad aliquam aspirat laudem; is primò artis suae fundamenta dexterrimè ediscat. Scientia à sciendo nomen habet, et ars Graecis ab operando cognominatur: unde scientiâ opus est cum operatione coniunctâ, siquis dignè accedere vult ad praxin sui studii. Quicunque in medium prolabuntur theatrum sine scientia, nautis illis similes dici possunt, qui navi sua in tumidum excurrunt pelagus, nec velis tamen clavoque debitè prius sunt instructi: unde certius nihil est, quàm quod in periculum incursuri sint inevitabile.

Magistram potius eligendam esse Naturam, quàm alios.Tandem quoque Pictor, cui nec ingenium deest, nec iudicii opulentia, ne totum se obstringat methodo alterius cuiusdam, ut eundem in omnibus imitetur: cum hac ratione non futurus esset naturae filius, sed nepos potius vel avunculus. Cum enim prae oculis ipse habeat maximum illud naturae theatrum, quare per angulos sectaretur hos vel illos alios, qui ab illâ quoque artem suam didicerunt solâ? Dulcius ex ipso fonte bibuntur aquae, atque purius, et melius, quàm è rivulis quibuscunque vel cisternis, qui fonti illi suam debent originem. Nemini enim sublata unquam fuit libertas ab ipsa natura discendi.

CAPUT IX. De Picturis Historicis. Argumentum.

Omnia subiecta esse ordini, certisque regulis. Ab istis etiam non excipi pictorem historiarum. Septem regulae de dispositione huius picturarum generis: quae iuxta debitam ubique proportionem observandae. Pictor primò historiam diligenter perlegat, deinde de eadem efformet rudes quasdam et informes designationes (Schizzi,) è quibus deinde magnam sibi efformet chartam Archetypi locô. Melior autoris methodus, pingendo nimirum primò prototypum parvum coloribus oleariis. Ritè observandum esse Horizontem. Picturam partis postremae committendam non esse labori aliorum. Pictura ne laboret defectu effigierum. Quinam hoc in studio excelluerint. Imagines figurae inserviant. Bona additamenta magna esse harum picturarum ornamenta: quod etiam dici potest de vario imaginum situ atque gestu. Principale tamen opus in ipsa consistere historia.

Omnia subiecta esse ordini, certisque regulis.QUicquid à Deo creatum est, subiectum est quibusdam boni ordinis regulis: cùm et Regna quoque, provinciaeque et respublicae certa habeant statuta atque leges, iuxta quas gubernantur: imò quilibet etiam homo, cuiuscunque etiam fuerit vocationis, certis limitatus sit professionis suae regulis atque terminis. Adde quod et bruta plerumque animantia, et apes praesertim atque formicae sub certis vivant magistratibus sibi praepositis, et legibus, à quibus, ut vocationi suae vivant conformes, adiguntur. Ab istis etiam non excipit Pictorem Historiarum. Atque sic etiam, qui historias cum iudicio pingere allaborat, mente sua primum ante omnia dextrè perpendat, necessarium istius picturae ordinem, ut scientia et experientia duce opus tandem repraesentare perfectum atque consummatum, suamque inventionem ad ultimum usque statum secundùm requisita artis et historiarum ordinem deducere queat; sive ruri id sit, sive in domibus, atriis, oecis, templis, vel locis quibuscunque aliis.

Septem autem hîc potissimum occurrunt Septem regulae de dispositione huius picturarum generis; regulae sive genera in picturis historiarum necessariò observanda: ut nempè pictura legitimè disponatur, respectu habito ad id, quod superius, ad id, quod inferius, ad id, quod ad dextram, adque id, quod ad sinistram est, atque fieri debet: ut etiam ritè à nobis discedat, locumque posteriorem petat; item ad nos accedat; et tandem quae ad circulum spectant, probè quae iuxta debitam ubique proportionem observandae. observet. Hae regulae semper observandae sunt, iuxta proportionem tabulae vel telae: ne figurae videantur portare quadrum, vel intra fundum immergi, aut prae angustiis in eodem quasi sepeliri, vel membris suis principalioribus eidem inseri atque infigi. Effigies igitur magna cautela constituantur liberiores, et figura quaelibet sufficienti gaudeat spatio: nec fundus nimia oneretur personarum copia. Pictor historiam primò perlegat diligenter; Propositam quoque historiam ante omnia saepius perlegat pictor, et quidem è diversis autoribus: quia unus semper plures admiscet circumstantias, quàm alter: quod specialiter inservit conceptuum amplitudini. Cùm igitur illorum quae legit nucleum, memoriae suae impressit, tunc omnia pro imaginatione sua ingenioso iucundoque ordine rudibus quibusdam adumbrationibus in chartis deinde de eadem efformet rudes quasdam et informes designationes (Schizzi) è iquibusquibus dendedeinde magnam sibi efforment chartam Archetypi locô. vilioribus proiiciatproiciat: ex iis autem prototypi loco magnam tandem conficiat chartam diagraphicam, iuxta ipsam totius operis magnitudinem. Ista fuit praecipuorum Italorum, tàm Florentinorum, quàm Romanorum consuetudo. Ego autem melius esse iudicavi, si iuxta rudimenta quaedam aliquot chartulis designata, ipsam historiam sano cum iudicio in linteo quodam unius circiter duorumve pedum altitudinis depingerem,Melior Authoris methodus, pingendo nimirum primò prototypum parvum coloribus oleariis. omnibus viribus conatus, ut cuncta illius requisita, sive designationem sive, dispositionem, sive colores spectantia accuratè exprimerem. Et tale prototypum deinde huic vel illi Imperatori vel Regi, vel aliis istorum studiorum cultoribus, sive Ecclesiastici sive Politici ordinis, ad ratificandum solitus fui mittere: ubi deindè si quae mutari desideraverint, eadem in magna illa tabula genuini operis cum optima illorum satisfactione decenter observavi.

In consummatione operis, anguli tabularum ne maneant vacui, nec tamen figuris etiam nimis referti. Inprimis Ritè observandum esse Horizontem. in talibus picturis relinquendus est prospectus pro agnoscenda horizontis altitudine: qui, ubi necesse est, semper sit humilis, pro maiori imaginum elevatione. Picturam partis postremae committendam non esse labori aliorum. Partes horizontis posteriores ne per alium pingi curet Pictor; prout ex Italis faciunt plurimi, qui suô semper tantummodò abundant sensu: ita ut plerumque ob plures Medicos, quod dici solet, pereat aegrotus. Pictor sanè historiae totius, eo tandem non carebit cerebro, ut regionibus suis, campisve, debitam, nubium, vel aedificiorum beneficio, Pictura ne laboret defectu effigierum. tribuere queat harmoniam. Porrò nec raro nimis ordine figuras collocet; sed ubi praecipua historiae pars suum habet locum, effigies multas, imò imaginum quandoque turmas exhibeat, quae omnes suo fungantur officio: in quas etiam optimam luminis derivet partem, ut in illas potissimum Quinam in hoc studio excelluerint. oculum suum dirigat spectator. In hoc Titianus, Tintoretus, multâque Magisterii laude dignus Paulus Veronesius maiori claruerunt artificio, quàm Michaël Angelo: cuius excellentia in sculptura unius cuiusdam figurae praestantissimae praestantior fuit, quàm in picturis et distribuendis coloribus.

Imagines figurae inserviant.Nemo etiam pictorum in tali coordinatione et parergis ad unam se adstringat effigiem; quippè quae omnes hîc tantum toti operi serviunt, nec ullo gaudent praedominio. Bona additamenta magna esse harum picturarum ornamenta: quod etiam dici potest de vario imaginum situ atque gestu. Ad perfectionem istorum quoque operum haud parum conducunt additamenta quaedam meliora, inventionesque peregrinae cum proposita materia satis convenientes: ut sunt imagines quaedam elegantes, gestus quidam decori, et expressiones affectus: quae omnia insigniter elevant picturam. Nec minorem eidem conciliant gloriam effigierum varii situs, ut aliae totam faciem obvertant; aliae dimidiatae sint, et latere tantùm videndae; aliae tergum obvertentes; sedentes; decumbentes; genibus innixae aliae; vestitae quoad dimidiam partem quaedam; aliae omninò; atque sic variis modis inter se commixtae.

Principale tamen opus in ipsa consistere historia.Principale tamen opus semper sit Historia ipsa, quae in tabulae medio cum ornamentis praecipuis prae omnibus aliis conspicua effulgeat. Et quamvis omnia, quaecunque hac arte praestari possunt, in pictura quadam historica, cumulanda sint: nimio tamen labore eadem nihilominus non sit onerata; sed sufficit, si specialia vestium, Physiognomiae, aedificiorum, et regionum campestrium, requisita, iuxta naturam cuiusvis provinciae notoriè incurrant in oculos.

CAPUT X. De Opere albario seu pingendis murìs recentibus, quod vulgò in Fresco vocant. Argumentum.

Artem hanc multa perficere simùl. Quid sit Pictura Operis albarii, quam vulgò in Fresco dicunt? Quinam huc requirantur colores. Pictorem operis albarii agilem esse debere atque exercitatum. Quinam colores huc non conducant. Methodus ad hoc picturae genus in figuris grandioribus. Figuratio huius operis praeliminaris, et prototypum chartae crassioris. Hoc recenti gypso particulatim, et consequenter integrum admovetur, gypsumque veruculo compungitur.

Artem hanc multa perficere simùl.ARs ista pingendi operis albarii coementique recentis et parietum adhuc humentium omnes pictoriae artis species reliquas in hoc superat, quod hanc unico perfici oporteat die; cum circa picturas alias immutando, revidendo, atque corrigendo, multi saepè Quid sit pictura operis albarii, quam vulgò in Fresco dicunt? insumantur menses, imò anni. Atque haec picturae species, quam vulgò in Fresco dicimus, antiquitus usitata erat admodum, et à paucis adhuc hodiè continuatur, praesertim in Italia, rariusque in Germania. In Belgio autem locum eadem haudquaquam reperit, propter aërem marinum nimis ibidem humidum.

Haec autem albarii recentis pictura ita se habet; si nimirum murus quidam recens coementocaemento gypsove inductus adhuc humidus coloribus imbuitur: ubi quanta pars coementocaemento contecta fuit, confestim à Pictore quoque est pingenda: cum aliàs coementumcaementum nunc superinductum cum pictura desuper inchoata, tantoperè indurescat, ut cum albario continuato deinceps iuxta se posito non amplius uniatur, nec illud recipiat; sed pudendis fissuris spontè separentur, tandemque dissiliant atque frustatim delabantur. Unde Pictura haec muraria agili manu in calce adhuc humida volanti perfici vult penicillo.

Quinam huc requirantur colores,Colores autem huc requisiti omnes terrei sint oportet, et neutiquam minerales: sed album è cocto fit lapide Tiburtino, sive calce usta; flavum est ochra; rubrum è terra sanguinea; viride è terra viridi: caeruleum ex ultramarino seu coeruleocaeruleo Aegyptio atque Smalto; ruffumrufum ex ochra spadicea; furvum ex terra, quae Umbra dicitur; nigrum è fuligine taedarum; aliique similes adhibenter colores substantiae firmioris; qui à calce corrodi nequeunt: cum è contrario experientia doceat, quod Lacca sive color purpureus Venetus, flavum ex ebulo, omnesque alii colores è succis facti, mox sub initium evanescant; cinabaris autem atque minium cum flavo plumbeo atque similes, in nigrum convertantur.

Haec Pictura celerem requirit manum, ingeniumque maturum et agile, adeoque optimum: quoniam colores, dum adhuc hument, rem multò repraesentent aliter, quàm cum siccati fuerint. In hoc etiam opere magìs ingenio uti oportet magistrum, Pictorem operis albarii agilem esse debere atque exercitatum. quàm chartâ diagraphica; ita ut omnia iam in promtu habeat, praxique diutina sit exercitatissimus: cum labor iste moram ullam, vel compotationes succisivas haudquaquam toleret. Ubi quoque notandum est, nihil hic omittendum esse, quod iteratis Quinam colores huc non conducant. ductibus inducatur: nec usum hic esse colorum sive glutine, sive vitello, sive gummi Arabico, sive tragacanthae subactorum: quoniam hac ratione naturali suo candore orbatur murus, omnesque postmodùm colores dispereunt, flavique admodum, atque turpes et nigricantes evadunt.

Methodus ad hoc pingendi genus in figuris grandioribus.Si quis igitur praecipuam aliquam historiam in calce recenti depingere conatur, is historiam primò ritè perpendat atque praemeditetur; dehinc conceptus suos sive calamo, sive creta chartae committat. Sique arrideat opus hoc diagraphicum, Figuratio huius operis praeliminaris;mox imagines historiae suae praepositae ex argilla vel cera in tabula quadam collocet, (etiam vestitas, quantum opus est, linteo subtili madido, vel tela serica tenui,) altitudine unius vel duarum spithamarum. Fabrefactum ita Archetypum tanta à sese collocet altitudine atque distantia, prout non minus horizon, quàm lumen atque distantia ipsa, nec non historiae ordo requirunt: atque sic sua spontè sese prodent figurarum proportio, series, lumen, umbra, partesque tàm dimidiae, quàm integrae, iuxta verum atque genuinum naturae cursum atque ritum.

Dehinc chartam in hunc usum conglutinatam accipit artifex eâ magnitudine, quâ sibi totum opus efficere proposuit: inque illâ beneficio praecipuarum partium archetypi totam historiam probè effigurat: quae vulgò Chartone, id est, Charta maior Diagraphica dicitur. Quo peracto frustum aliquod, sive figuram unicam, ab ista charta abscindit, tantae nimirum quantitatis, quantam illius diei pensum requirere videtur; illudque ad superficiem inducti recentis albarii apponit, atque postmodùm veruculo acuminato, sive acu ferrea ductusque primarios figuratae istius chartae, leviter circumducit vel compungit.

Hoc recenti gypso particulatim;Quo factô, pictor effigurationem operis sui propositi parieti insertam reperit, cum gypsus recens lubenter obsequium praestet: atque sic ad ductum hunc diagraphicum debiti applicantur colores. Altera die frustum è charta abscinditur aliud, eademque pergitur methodo, ut factum erat antea; atque sic singulis diebus continuatur opus, donec ad ultimum suum perductum sit complementum. Hac itaque ratione error nullus admitti potest, quoniam circa applicationem frusti cuiuscunque recenter abscissi, priorum semper frustorum in muro apparent termini.

et consequenter integrum admovetur, gypsumque veruculo compungitur.Si verò quis in tabula aliquid, sive tela, secundùm Archetypum istud chartaceum depingere vult; scissuris istis non habet opus: sed Archetypum hoc saltem è parte posteriore carbone trito atque sicco optimè denigratur, tabulaeque sic firmiter imponitur, atque tunc ductus primarii beneficio veruculi ferrive supradicti undiquaque superinducuntur; vel factis puncturis pulvere carbonaceo consperguntur, quo pertranseunte totum opus diagraphicum in tabula reperitur, quod deindè coloribus oleo subactis debitè imbui potest. Atque haec est methodus et praxis plerorumque Italorum, praecipuè vero Florentinorum. Alii verò, praesertim illi, qui pleraque sua opera ad vivum depingunt exemplar, solis utuntur Archetypis naturalibus: iuxta quae opus suum propositum dextro cum iudicio mediante cretâ in tabulâ suâ designant, atque sic citra omne adminiculum aliud, laborem suum persequuntur.

CAPUT XI. De Picturis Topographicis sive Campestribus, et subdialibus. Argumentum.

Tyrones pictoriae Artis, super Imaginum Studio defatigatos, recreationem quaerere debere in contemplandis regionum atque locorum tractibus: unde discere queant picturas Topographicas. Poëtica descriptio temporis matutini. Pictori probè considerandam esse Auroram; nec non continuas tractuum diminutiones atque abbreviationes. Fundos anteriores et posteriores pulchro ordine sibi invicem committendos esse. Muzianum et Titianum praestantissimos fuisse Italorum in pingendis tractibus provincialibus et subdialibus. Arbores camporum esse Musculos; illasque peculiaria requirere Studia. Effigies humanas et alias similes Accidentale quid saltem esse in picturis Topographicis. Locorum campestrium subdialiumque similium colores quàm pulcherrimè enitere finitâ pluvia, durantibusque tempestatibus procellosis, nec non tempore autumnali Melius esse, si quis pingat secundùm exemplaria viva, quàm si eadem saltem delineat. Autorem et Claudium Gillium id studii genus Romae saepenumerò excoluisse. De aliis adhuc Artificibus in pingendis tractibus apricantibus excellentissimis.

Tyrones Pictoriae Artis, super Imaginum Studio defatigatos, recreationem quaerere debere.TYro Artis pictoriae diuturno circa. Imagines Studio defatigatus, hebescente à nimio obtutu sensim oculorum acie, certa remissionum sibi decerpat intervalla, ad recreandum quandoque torpescentem aliàs nimia occupatione animum: cum et arcus, etsi praestantissimus alioquin, continuò tensus, tandem rumpi soleat. Quamprimùm igitur atratâ coelumcaelum obducere pallâ cogitat Hesperus, è profundioribus Morpheum iamiam evocaturus umbris; antequam hîc Lethaeis oculos eius conspergat laticibus, frugali in florentissimo quodam prato, appropinquante iam breviore aestivarum noctium decursu, corpusculum refocillet coenulâ; ut blando recreatus somni allapsu, dum punicantibus aurora phaleris roseum inequitat coelumcaelum, alacris è stratis exurgat atque excitatior. Salutantibus ergò, è sinu Thetydes iamiam proditurum in auras Phoebum, cantu suo aviculis, ad primas portarum hiationes, cum uno pluribusve Comitibus Philomusis, extra moenia sese proripiat, per amoenissimum Naturae exspatiaturus amphitheatrum; in contemplandis regionum atque locorum tractibus: ubi pro meliore Spirituum suorum exsuscitatione per latas camporum planities, virescentesque arborum frondes, per susurrantes rivulorum sibilos, et assurgentia montium iuga, valliumque profundiores hiatus; per prata, per arva dociles pascat erudiatque oculos.

Unde discere queant Picturas Topographicas.Ibidem igitur scenam inveniet omni pulcherrimarum varietate rerum instructissimam, quae ad ingeniosam tractuum campestrium repraesentationem satis eundem Poêtica descriptio temporis matutini. informabit. Ad ultimum siquidem Horizontis terminum puniceam decrepiti Titanis Amasiam videbit Auroram ex undis ascendere, adventum nunciando flammantissimae illius Diei Facis frigidioribus Oceani fluctibus aliquantisper mitigatae: cuius ignivomae ex imo prosilientes quadrigae ad primum coelicaeli enitentes praecipitium prae crebro incitatae spiratu vix capiunt Pictori probè considerandam esse Auroram: anhelitum. Atque tum contempletur sedulò, fulmineos illos atque pulcherrimos inter purpureas nubes rutilante ductu hinc inde promicantes fulgores: et aurei splendoris Tapetibus undiquaque instructissimum Eoi tractûs Palatium, excipiendo mox intraturo sic adornatum Phoebo Domino: ubi in omne colorum genus distractae tàm fulgido nitore magnificentiam suam exhibent Nubes, ut ne quidem ab ultimo Ignis examine nunc resurgens Aurum maiores radiorum explicare posset divitias. Iamque et remotissimorum coerulacaerula iuga montium Phoebaeis inaurari splendoribus gestiunt; magnique illi coelorumcaelorum fornices Sapphirino suo sensim magis enitescunt ornatu, argenteae Latonae Lampadi iamiam ultimum obducturi velum. Interea confusas nocturna quiete comas suas et Tellus nunc iterum decoro explicat plexu; Virescentemque venatorio quasi habitu vestem rorantium guttularum conspergit margaritis. Commodum autem citatiore in coelicaeli planum cursu provolvitur igneus Phoebi globus: Venatoribus interim frequenti canum latratu per densa nemorum latitantes insectantibus feras, atrato vestigiorum attritu viridantes undiquaque connotando cespites.

nec non continuas tractuum diminutiones.Ubi id potissimùm observandum est Pictori, quomodo remotiores terrae, colorem per distantiam suam pedetemtim amittant. Ubi montes attingere videbuntur nubila, motuque transire perpetuo: Campi etiam, et prata, nec non Arces omnes è longinquo mobiles apparebunt atque transitoriae. Ad quae omnia magna Pictor attendat industriâ atque sedulitate: eò quod hoc ipsum sit illud, quod fundos posteriores ad magnos distantiarum promovet excursus.

Pictura igitur talis, parte sua posteriore, imbui non debet colore spadiceo vel puniceo, nec integro alio, sed coloribus lucidioribus atque fractis: montanaque porrò et aedificia effingenda quidem sunt, sed colore magis magisque bruno, quo ad aëris coerulacaerula accedunt magis: ita ut debitâ mensurâ, debitoque ordine, colores remotissimi à natura sua ferociore frangantur magis, propinquiores autem minus.

Fundos anteriores et posteriores pulchro ordine sibi invicem committendos esse. Fundi in picturis isti ingenium produnt Artificis, si nimirum bello ordine ita sibi invicem committantur atque coaduniantur, ut tamen accessus et recessus terrarum ubique ritè appareant: ita ut anteriores (id quod et aliàs omni loco est observandum:) retrò semper ad Horizontem quasi propellant subsequentes; ipsi verò magis semper magisque spontè prodeant in lucem. Cavendum etiam, ne fundi ad lucis terminos duro nimis colorum saltu ad extrema vergant, sed propter ibidem enatam luminis reflexionem, dimidiatis coloribus mitigentur: Prout iidem etiam ne nimiâ aëris, montium, aedificiorumque vel domuum copiâ dedecorandi, sed potius pulcherrimis magnisque arboribus atque plantis exornandi sunt.

In magnis eiusmodi pulchrisque Operibus Picturarum Topographicarum inter Italos antiquos, (qui aliàs rariùs huic Studio dederunt operam:) in primis Muzianus, Muzianum et Titianum praestantissimos fuisse Italorum in pingendis tractibus provincialibus et subdialibus. omnique laude dignissimus Titianus, ad admirationem usque excelluerunt: prout exempla quaedam posterioris huius, ligneis incisa tabulis, abundè testantur, in quibus Horizon ubique optimus, fundique apparent satis firmati, ita ut anteriore loco semper figura quaedam extet grandior, ceteriscoeteris omnibus sensim diminutis. Id quod etiam Figurae Montanorum Tyrolensium aeri incisae, celeberrimi Breugelii dexterrimè ostendunt.

Arbores esse camporum musculos: illasque peculiaria requirere studia. In arboribus, quae camporum quasi sunt Musculi, omnis Picturarum Topographicarum versatur laus et omne vituperium: quare magno hîc opus est studio curaque singulari, ut decenti quis naturalique calleat manu, varias maiorum arborum, foliorumque et frondium, tàm propinquarum, quàm remotiorum repraesentare species. Et hae quidem circa cacumina ne sint rotundae, quasi raso capillitio; nec planae, vel acuminatae nimis; sed ex omni parte congruo ramorum intertextu mobiles satis, ventisque patentes, talique pingantur artificio, ut omnia naturam quam proximè et exactissimè referant. Et quia difficultate non caret, omnia nosse arborum genera, earumque folia, colores, atque stipites; prout eadem occurrit difficultas in pingendis hominum capillis; vestiumque plicaturis: ideoque eò maior hîc adhibenda est diligentia, ut quis ad perfectionem accedat quàm licet proximè, modumque et methodum atque consuetudinem assumat naturalem penitus, oculisque acceptam.

Effigies humanas et alias similes, accidentale quid saltem esse in Picturis Topographicis.Figurae hominum atque pecorum in pingendis tractibus apricis ne sortiantur nimium lucis, pulchritudinis, colorumque splendorem: ut quasi mantissa saltem sint, ipsa regione praedominante.

Ipsae locorum regiones in natura sua iucundiùs semper atque perfectiùs spectantur Locorum campestrium, subdialiumque similium colores pulcherrimè enitere finitâ pluviâ, durantibusque tempestatibus procellosis nec non tempore autumnali. post delapsam pluviam; vel etiam si quadam tempestatis procella aër sit distinctior, magisque dissectus: eò quod tunc temporis nubes inenarrabili formarum colorumque apparent varietate. Idque etiam autumnali deprehenditur tempore, ubi arboreta eorumque folia partim rubent, partim flavescunt, magnamque prae se ferunt figurarum atque colorum diversitatem: quod picturis multam conciliat amoenitatis elegantiam.

Melius esse, si quis pingat secundùm exemplaria viva, quàm si eadem saltem delineet.Qui huic Picturae studio dediti sunt, facillimâ hîc uti possunt methodo, si multa ad vivum delineent, unde magnum acquirere habitum, istisque delineationibus postmodò in variis uti possunt casibus. Ipse ego idem praestiti per aliquot annorum decursus. Autorem et Claudium Gillium id studii genus Romae saepenumerò excoluisse.Tandem autem cum vicinus meus proximus, domesticusque in Urbe Roma, celeberrimus ille Claudius Gilli, aliàs Loraines appellatus, camporum semper simùl quaereret atque desideraret diverticula, ut in delineationibus ad vivum sese exerceret: in quâ tamen Artis parte, favore Naturae satis utebatur exiguo; cum è contrario in usu colorum magna polleret dexteritate: hinc ansa nobis enascebatur, ut (loco delineationum vel adumbrationum factarum cretâ nigra atque penicillo;) in campis apricis Tiburtinis, iisque locis, quae iam Frescada, Subiaca, al S. Benedetto, dicuntur et alibi, in chartâ debitè fundatâ, vel telâ coloribus ad vivum plenè depingeremus, Montes, Antra, Valles, atque deserta, horrendos Tyberis lapsus, templum Sibyllae, et similia. Atque hic, iuxta meam quidem opinionem, modus est optimus, quo intellectui ipsa veritas quàm propriissimè potest imprimi: siquidem hac via ipsa quasi corporis et animae fit unio. Cum in nudis delineationibus è contrario nimis adhuc remotus adstet animus, ut vera rerum species nunquam tàm pura atque genuina facie elucescat. Idem quoque modò dictus Claudius tandem in picturis Topographicis, quamvis serò satis, verisque illarum fundis atque coloribus tantoperè inclaruit, eâque excelluit perfectione, ut miranda praestiterit, meritoque dicendus sit reliquos De aliis adhuc Artificibus in pingendis tractibus apricantibus excellentissimis. omnes esse antegressus. Deque ipso, sicut et de Adamo Elzheimero, Paulo Brilio, Fochiero, Bothio, aliisque tàm Germanis, quàm Belgis, in hoc picturarum genere praecellentibus, Parte secunda dicetur pluribus.

CAPUT XII. De Pingendis Vestibus et Pannis. Argumentum.

Honestatis, aestusque et frigoris, atque pluviarum causâ vestiti incedimus. Vestes iuxta sexum, statum, nec non dispositionem personarum; quin et pro nationum diversitate distinguendas esse. De Archetypis et homunculis certô vestium genere indutis. Lucam Lugdunensem excelluisse in picturis vestium. De veste exteriore: deque rotundatione plicarum. Albertum Dürerum haberi posse pro Magistro vestium pingendarum. Artuum sub vestitu deprehendenda esse vestigia. Plicaturas non debere esse superfluas. Italos hoc in genere Alberti Düreri esse posse discipulos: sicut et Aldegravium. De plicaturis mollioribus et grossioribus. Plicas differre pro diversitate materierum. Laus Raphaëlis circa pingendas vestes iuxta ritum antiquorum Romanorum. Inhac arte excelluisse Titianum; Paulum Veronesium, et è modernis Adamum Elzheimerum; et Horatium Gentilescium. De statuis antiquorum: et perfectissimo illarum vestitu. Per plicas nullum membrum nullumque lumen in specie obtegendum vel offuscandum esse. Nec nimias nec nimis paucas adhibendas esse plicaturas. Regulae quaedam, Pannos inclinare ad situm planum et aequalem. Ulteriores regulae. De longitudine plicaturarum.

PEculiare quoque est scientiae genus in Arte Pictoria, ut quis probè intelligat vestitus atque habitus imaginum: quo in genere multi, quorum in aliis partibus haud minima fuit experientia, nimis tamen fuerunt debiles; operumque suorum famam hoc ipso sufflamminarunt. Et quamvis in Imaginibus nudis praecipua consistat Artis laus: Indi quoque cum aliis Nationibus vel planè incedant nudi; vel ex parte tantùm vestiti, Honestatis, aestusque et frigoris, atque pluviarum causâ vestibus incedimus. nos Christiani tamen cum aliis Europae populis honestatis causâ, nec non ob frigus nostri Climatis, ad usum vestium obligamur: quae etiam contra pulverem, solisque fervorem, nec minùs contra nivem atque pluviam immunes nos praestant atque defendunt.

Vestes iuxta sexum, statum, nec non dispositionem personarum; quin et pro nationum diversitate distinguendas esse:Magna autem in vestibus inprimis observanda est differentia: quippè quae nec formâ, nec coloribus, nec plicaturis unius sunt generis, sed iuxta aetatem statumque et dispositionem personarum; nec minus iuxta sexum vel Masculinum vel foemininumfemininum; quin etiam iuxta ritum provinciae vel antiquiorem vel recentiorem, modumque praesentem maximae sunt diversitatis.

De Archetypis et homunculis certô vestium genere indutis.Pro meliore facilitatione istius studii, unà cum sedula vivorum exemplarium contemplatione Archetypa quoque fieri solent minora cerea, et homunculi, tunicis sive palliis è linteo crudo vel papyro humida vestium loco induti: in quibus plicaturae repraesentantur iucundae; nec citra usum; si in maioribus imaginibus cum iudicio quis easdem imitetur: quamvis ob motûs defectum facilè quis hoc casu possit seduci.

Lucam Lugdunensem excelluisse in pingendis vestibus.Lucas Lugdunensis laudatus in pingendis vestibus artifex, prae ceteriscoeteris id observavit, ut vestes exteriores semper efformaverit grossiores, quàm interiores: sicut etiam plicas semper incepit cum rotunditate De veste exteriore: deque rotundatione plicarum.quadam; easdemque pariter ita terminavit. Albertus Dürerus absque debito laudis praefamine nunquam nominandus, vestium naturam prae coeterisceteris optimè intellexit: et inprimis circa decrescentes Albertum Dürerum haberi posse pro Magistro vestium pingendarum.aetatis suae annos: quod v.g. in vita beatissimae Virginis: item in quatuorquattuor optimis partibus Passionis suae maioris, inque Imaginibus pluribus aliis egregiè demonstravit. Iste sub vestitu artus Artuum sub vestitu dedeprehendendadeprehendenda esse vestigia. ipsos speciemque corporis spectabiliter exhibuit; circa luminis copiam latioribus usus est planis; in umbris verò restrictior semper, atque adeò plicaturas efformavit suavissimas, artificiosas, Plicaturas non debere esse superfluas.et planè naturales. Easdem quoque non adhibuit superfluas, sed magnâ cum moderatione; et iis potissimùm locis, ubi membra motum habent necessarium, vel vestes coarctantur, vel ipsius figurae manibus, sive in brachiis, sive in pedibus sustinentur; undè necessariò exurgunt plicaturae, adeoque hac ratione effigies repraesentavit multâ famâ celebres, et verè artificiosas; modoque suo pulcherrimô plurimis sui temporis Italis oculos demùm Italos hoc in genere Alberti Düreri esse posse discipulos: sicut et Aldegrafium. aperuit, ut ipsius vestigiis directò institerint. Quod etiam faciebat Laudatissimus noster et unicus Westphalus Soustensis nomine Aldegravius: qui nisi plicarum copia excesisset, easque duriter nimis innodasset, eidem fermè fuisset similis.

Vestes plurimae praesertim foemininaefemininae, si è tenui sint materiâ, tanquam levius evolantes; plicas referre debent molliores; ex adverso autem, quae è panno sunt grossiore, De plicaturis mollioribus et grossioribus. plicis paucioribus, sed maioribus, pingendae sunt. Sic holosericum plicas habere debet conspicuas cum singulari distinctione: eodem modo pannus Attalicus, Plicas differre pro diversitate materierum. cui in plicis fulgor debetur peculiaris: nec minus Taphetum atque Linteum plicaturas requirunt generi colorique suo omninò conformes; ut singulae hae materiae ritè distingui, et è plicaturis suis dextrè cognosci queant: nisi errorem quis committere velit manifestum.

Laus Raphaëlis circa pingendas vestes iuxta ritum antiquorum Romanorum.Vestitum Imaginum, cum omnibus iuxta vitae statum diversitatibus, laudabiliter etiam intellexit Raphaël: qui eas quoque iuxta ritum antiquorum Romanorum debitè exornavit, ritè disposuit, cuilibet functiones suas attribuit; artusque sub vestibus latitantes nudos tàm decorè reddidit conspicuos, ut maxima hinc oculo pronata sit delectatio, quod id cognoscere posset, cuius tamen speciem pannus ipse obvelaret: id quod in hoc pingendi genere inter artificia numerandum est potiora. Aliàs in In hac arte excelluisse Titianum; hâc quoque scientiâ excelluerunt Titianus, qui vestitu usus est, iuxta ritum Venerorum et Longobardorum; Paulus Veronesius; Paulum Veronesium et è modernis Adamum Elzheimerum, et Horatium Gentilescium. Barotius decoris semper studiosus; et ex antiquioribus alii. Sic inter modernos quoque Adamus Elzheimerus; qui in operibus magnae Britanniae Regi elaboratis, multum assecutus est famae: nec minus Horatius Gentilescius, nullo laudis genere satis evehendus.

Quas apud antiquos Aegyptios, Graecos De statuis antiquorum, atque Romanos, praesertim in magna praeclarissimarum statuarum ab illis relictarum copia, reperimus vestes; in quibusdam partibus magni quidem etiam aestimandae sunt: ita tamen, ut eosdem non in omnibus imitari queamus. Cum enim Effigies illorum circumcirca et ex omni parte essent conspicuae, periculum erat, ne, si plicam unam perfectiorem et maiorem ex uno latere efformarent, imaginem ex altero latere nimium contegerent; quod minus fuisset decorum. Quam ob causam habitu plerumque et perfectissimo illarum vestitu. usi sunt tenuiore, corporique arctis simè applicito; eodem tamen singulari semper artificio magnoque cum decoro disposito. Istius perfectionis exempla esse possunt hic simul apposita Flora Romana in Palatio Farnesio; Cleopatra in Vaticano; Sibylla Cumana; et Tiburtina; nec minus Sabina: item Vestibus volantes in Anaglyphis semiplenis Nympharum: prae coeterisceteris autem Juno Caesia, quae magnam meretur laudem: quippè in qua ipsum panni genus sua natura plicaturis dives est, nonnullis tamen artubus offuscatis. Huc etiam pertinet magnus ille Consul Londini in horto Comitis Arondelensis. Quae omnia optima possunt esse sui generis Archetypa.

Per plicas nullum membrum nullumque lumen in specie obtegendum vel offuscandum esse.Vestes igitur ad habitum Effigierum necessariae plicas suas ita proiicereproicere debent, ut istae ne inducantur membris plurimo lumine conspicuis, ita ut magnae ibidem obscuraeque umbrae, et in umbris plicae elucentes formandae sint. Ita quoque plicarum forma per artus discurrere debet, ne eosdem transversos quasi disscindantdiscindant, nec maiores umbras, vel depressiones causentur, quàm ipsa pars eminentior vestitae imaginis requirit.

Nec nimias nec nimis paucas adhibendas esse plicaturas.Porrò sic quoque applicandae sunt vestes, ne imago videatur denudata et spoliata; vel ac si pannô quodam in unum involucrum compacto onerata esset. Prout multa eorum occurrunt exempla, qui in una quadam plica particulari nodove vel sinu ita sunt toti, ut eodem omnem onerent imaginem; obliti interea, in quem finem haec vestis formata sit; ut nimirum per eam decorè membra vestiantur, iis nimirum locis, quibus arctior convenit applicatio: unde nullatenus formandae sunt vesicarum instar vento inflatarum; ne circa eminentias membra lumine potissimô conspicua atque pulchriora occultent. Hoc sanè extra controversiam est, quod eleganter formandae sint plicaturae: sed istud quaeso illis fiat figurarum locis, ubi artus ipsi vestimenta coarctant.

Regulae quaedam,In historiis id potissimùm requiritur, ut vestium ibi quaedam occurrat diversitas; et plicaturis quibusdam, praesertim in vestitu serico conspicuae tribuantur fracturae. Quaedam plicae appareant molliusculae, earumque versura ne sit nimis dura; quaedam etiam sint incurvatae. Plicae illae, quae à coarctatione sunt remotissimae, quàm proximè etiam rursus accedant ad primam simplicitatis suae naturam: prout omnia in sua proprietate conservari desiderant. Pannos inclinare ad situm planum et aequalem. Unde vestis quaelibet, qia aequalis est duritiei et crassitiei, sive se convertat imago, sive recto adstet situ, plana formari vult atque erugata. Quamvis igitur à corrugatione vel constrictione quadam vis eidem inferatur, ut naturalem suam planitiem atque aequorem deserere cogat; illa tamen eius portio, quae ab isto violentiae loco est remotissima, plurimum semper naturae suae propriae atque primae retinebit.

Plicarum abbreviatio. Ubi imagines abbreviatae sunt, vel membrorum occurrunt Catagrapha et obliquitates, plicarum maior sit copia, et membra iisdem ambienda; quàm ubi talis non occurrit brevitas.

Ulteriores regulae. Qualis est natura plicarum in brachiis ad demonstrationem huius vel illius rei protensis, talis quoque debet esse plicarum ratio super cruribus, pedibus, omnibusque membris aliis per totam imaginem hoc vel illud commonstrantem. Plicaturae vestimentorum in quavis figura vel effigie adiumento semper esse debent exprimendo figurae gestui: ita ut nullum spectatori causentur dubium. Plicaturae quoque umbra sua nullum membrum reddant inconspicuum, adeoque ad profundiora potius remittendae sunt, ut pars superior imaginis vestitae eò sit spectabilior. Tandem quoque si plus quàm una vestis tribuatur imagini, istae non sic disponendae sunt, ac si vestis intima nuda saltem contegeret ossa; sed carni etiam aliquid tribuendum, et tanta crassitie efformandus est vestitus, quàm requirit necessitas, vestiumque sibi incumbentium proportio.

De longitudine plicarum. Plicaturae, quae artus circundant, quoad crassitiem deficiant, quò fiunt ab artubus circundatis remotiores. Longitudo plicarum strictiorum et membris propinquiorum diminuatur illo latere, ubi membra sub plicaturarum copia abbreviantur: et haec ipsa plicarum longitudo ex adverso augeatur, ubi membrorum plicae sunt pauciores: ita ut semper tamen singulae unius vestimenti plicaturae distinctè cognosci queant, qua ratione unitae fuerint, et manere desiderent: et hac ratione omnium unius vestis plicarum unica sit harmonia: nec undiquaque, neglectâ isthac concordantiâ multae appareant plicarum fracturae singulares.

CAPUT XIII. De Lumine et Conclavi Pictoris: item de Picturis Nocturnis. Argumentum.

A Sole lumen accipiunt Planetae atque Terra; ut et naturalem suum colorem res omnes atque singulae. Idem pariter praestant fulgur; Luna atque Ignis. Antiquorum, in eligendis conclavibus ad pingendum minoribus, negligentia, quâ debitam sibi amplitudinem lumenque necessarium praeripuerunt ipsi. De verâ Conclavis Pictorii latitudine atque longitudine; deque lumine maiore atque minore: quod septentrionale sit oportet. Quomodo collocandum sit Archetypum, et quâ ratione observanda sit distantia. Necesse esse, ut ipse Pictor opus propositum è longinquo examinare queat. Rès etiam parvas requirere spatium, lumenque decens. De commodo fenestrarum papyracearum. De luminis altitudine. Quomodo procedendum circa picturas nocturnas penes ignem et candelas repraesentatas. Color Ignis. Quis color tribuendus sit figuris Nocturnis, et quinam actionum gestus. Praeclara picturarum nocturnarum exempla factarum à Raphaële; Bassano; Gerhardo ab Hundhorst; Adamo Elzheimero; Antonio de Corregio, et ab Autore.

A Sole lumen accipiunt Planetae atque Terra;SI de reflexione et lumine ad pingendum requisito, sermo instituendus sit, à sole faciendum est initium: qui tanquam totius mundi anima stellis suum communicat fulgorem errantibus, et proptereà in planetarum locatus est medio. Idem quoque omnia, quae in terra sunt, reddit conspicua, postquam fugatis obscurae noctis tenebris pulcherrimam sui nunciam Auroram in deaurato suo capillitio intra eminentes montium ut et naturalem suum colorem res omnes atque singulae; tractus ad nos transmisit: ubi postmodùm cum aëre pelagus atque tellus, nubesque et montes atque campi, nec non aedes hominesque et animalia, imò creaturae omnes naturalem suum recipiunt colorem, cùm antehac, in mediis tenebris, nigricantia Idem quoque praestant fulgur; Luna; atque Ignis. apparuissent omnia. Idem quoque praestat fulgur inter obscuriora nubila; noctisque tempore pallidior Luna; nec minus candela atque lucerna unà cum igne, lumine suo coerulocaerulo palliduloque atque rutilo. Et lumen tale reflexionis nomine vocatur; similia autem Opera dicuntur Nocturna.

Antiquorum in eligendis conclavibus ad pingendum minoribus negligentia: quâ debitam sibi amplitudinem lumenque necessarium praeripuerunt ipsi.Multi antecessorum nostrorum, imò plurimi quoque inter Germanos et celeberrimi quidam Artifices, in hoc errarunt, quod parvis nimis ad labores suos usi sint, et lumine solisque splendore undiquaque repletis conclavibus pictoriis: quo ipso spatium sibi atque distantiam necessariam ab Archetypo suo vel tabula remotè satis discedendi et retrogrediendi; nec minus laborem suum è longinquo conspiciendi, deque eo iudicandi; insimulque etiam legitimam, è sublimi illabentis luminis ad rotundationes necessariam, vim; et ex consequenti naturale quoque omnium colorum robur, praesciderunt, atque eripuerunt: undè, si debitô et conveniente usi fuissent conclavi pictorio, praestantissimis suis Operibus, multò plus contribuere potuissent vivacitatis, energiae atque veritatis.

De vera Conclavis Pictorii latitudine atque longitudine;Necesse igitur est, ut conclave aliquod idoneum eligatur, praesertim ad pingendas Imagines iconicas et magnitudine viventium; nec minus etiam ad Picturas historicas atque similes. Et hoc quidem debitâ suâ carere non debet altitudine atque amplitudine; ita ut longitudo ad minimum eidem sit triginta pedum, et latitudo fermè eadem: deque lumine maiore et minore: prout et lumini, quod è medio conclavi eiusque lacunari summo illabi debet quinque vel sex ad minimum in quadrato tribui debent pedes, quamvis foramen rotundum foret convenientius. Subter hoc lumen adhuc una sit priori similis apertura, quae claudi queat et contegi: ita ut si Historiae repraesentandae sint, quae in campo aperto plenô Sole claroque in lumine facta sunt ad id, quod illabitur superius, admitti quoque possit aliquid istius inferioris. quod septentrionale sit oportet.Et hoc quidem lumen è Septentrione peti debet; quia ab isto cardine solis splendor omnium est minimus. Genuinum ergò atque conveniens Arti nostrae Conclave istud est; si in illo omnia eodem congesta Archetypa atque exemplaria, nec non ipsae picturae lumen quoddam perfectae pulchritudinis habeant, undè cuivis rei suum accedere possit decorum, sua umbra et sua reflexio.

Quomodo collocandum sit Archetypum, et quâ ratione observanda sit distantia.Si itaque sive vivum exemèplar, sive idea muta vel Archetypum in loco quodam, sive humiliore, sive elevatiore, (secundùm requisita Horizontis, supra quem opus ipsum, postquam consummatum est, tandem collocari debet:) hac ratione optimo lumine illustratum prae oculis consistat, ut omne ibidem sit lumen omnisque umbra, quam NeesseNecesse esse, ut ipse Pictor opus propositum e longinquo examinare queat. Pictor desiderare queat: sic tandem Pictor octo plus minus pedibus abindè remotus consideat. Atque sic debitum ipsi undiquaque est lumen; et satis eidem adhuc suppetit spatii, abhinc retrogrediendi: quod summoperè ipsi est necessarium, ut opus suum è longinquo contueri, vel etiam opera sua fortè maiora huc illuc provehere, eademque pariter demittere et exaltare queat. Res etiam parvas requirere spatium et lumen decens. Illi quoque, qui opera tantum illa minora elaborant, si praesertim vivis uti velint exemplaribus, ob necessariam sibi distantiam, et ut lumen è sublimi accipiant, laboribus suis ne incumbant in angustis nimis Conclavibus; sed spatium sibi atque lumen quaerant: ubi omnia melius certiorique mensurâ et maiori vivacitate ipsis apparebunt.

De commodo fenestrarum papyracearum.Si autem lumen ob defectum melioris commoditatis à meridiano admittendum sit cardine; fenestrae muniri queunt quadraturis è chartâ imbutâ oleo factis, ne ob splendorem solis falsae ullae ingruere queant De luminis altitudine. luminis immutationes. Plerumque ista quoque sit luminis altitudo, ut quodvis corpus illuminatum tantundem quoad longitudinem in terram proiiciatproiciat umbrae, quanta est vera ipsius longitudo.

Quomodo procedendum circa Picturas nocturnas penes ignem et candelas repraesentatas.Si quis Historiam repraesentare velit noctu gestam, is ignem struat magnum claroque lumine ardentem, et fulgore longè lateque circa se conspicuo: et in rebus circumstantibus decenter observet, quâ proportione naturali colorem ignis participent, quoque propinquiores sunt, eò magis rutilent, et quâ specie in oculos incurrant Color ignis. alia. Ignis enim rutilus planè est, ita ut ad colorem eius mixtura requiratur flavi plumbei clari, cum candido atque minio: et hac ratione ipsae quoque res ab igne collustratae effigurandae sunt. Quò magis autem res quaelibet ab igne remotior est, eò magis in ipsis quoque cessare debet eiusdem splendor, ut pedetentim in atrum tenebricosumque noctis colorem deficiant.

Quis color tribuendus sit figuris Nocturnis;Figurae ante ignis lumen constitutae obscura et nigricante specie inter ipsius fulgorem prodeant: quia ipsi noctis obscuritati, non autem igni suam debent originem. Imagines autem ad latera collocatae pro dimidiâ parte obscurae, et pro dimidiâ igneae sive rutilae sint. Quae autem ab igne collustrantur penitùs, totae rubeant, et à flammarum reflexione illuminatae in fundo spadiceo atque obscuro consistant.

et quinam actionum gestus.Quod autem ad actiones gestusque et dispositionem illarum attinet; iidem, qui igni sunt viciniores, hôc modô repraesentari possunt, quasi obtenderent pallia, vel manus faciei praemittant, vel igni obvertant, quasi nimium ignis aversuri aestum. Qui autem remotiores adstant, oculos suos manibus obterere possunt, quasi mordicante fumo, vel offendente flammarum fulgore. Gestus atque dispositiones plures atque similes, prudens quilibet Pictor ex ipsâ naturâ vivorumque exemplorum occasione aucupabitur.

Praeclara picturarum nocturnarum exempla factarum à Raphaële, Bassano,Inter artificiosas eiusmodi picturas prae coeterisceteris laude dignissima est nox illa Raphaëlis: quâ Angelus è carcere educit Petrum: ubi illius splendore omnia illustrantur quàm decentissimè. Sic etiam Bassanus multa elaboravit opera nocturna, quae laude sua haudquaquam sunt privanda. Gerhardo ab Hundhorst. Gerhardus ab Hundhorst praeclarissimus erat circa nocturna ad lumina reflexa: prout exempla laboris eius spectari possunt Romae in Templo, quod vocant Alla Madonna della scala: qualia adhuc plura elabaravit alia, etiam illo adhuc tempore, cum ego Ultraiecti discipulus eius essem; quae omnia pingebat magnitudine viventium, magnamque omni loco his ipsis promerebatur laudem. Multa quoque dici possent de Celeberrimi illius Francofurtani Adamo Elzheimero, Adami Elzheimeri Noctibus picturâ minutiore repraesentatis: ubi v. g. Jupiter et Mercurius in tugurio Baucidis et Philemonis ad lucernam nocturnam accumbunt: ut Ceres facem tenens à vetulâ quadam potum petit: nec minus etiam, ubi fugam Christi in Aegyptum ad Lunae splendorem instituit, Josepho taedâ ardente manibus arreptâ viam praemonstrante: cum pluribus aliis. Singulari quoque Encomio dignum Antonio de Corregio, est opus illud Antonii de Corregio, quo Nativitatem Christi exhibet, accedentesque Pastores, qui pleno lumine à Christo puerulo illustrantur: id quod supernaturali quasi et admirando iudicio expressit.

et ab Autore.Similia quoque opera Autoris manu facta hinc inde conspici possunt: nimirum Romae; quâ ratione Nero Imperator Senecam nudum ad facem ardentem, in praesentiâ Centurionis cuiusdam cataphractati, atque militum, nec non uxoris eius, amicorumque et discipulorum, apertis venis eius interfici curet; quod apud Principem Justinianum invenitur. Sic etiam quâ ratione Cato Uticensis ad candelae lumen sibi ipsi violentas inferat manus. Sic etiam sacra Domini CoenaCena Lincii in Austria: et discessus S. Josephi ex hoc mundo: nec minus vulneratio S. Sebastiani sagittis facta ad lumen facis cuiusdam, in Altaribus Lambachiensibus: similiter quoque decollatio S. Johannis Baptistae in Aede Dominica Bambergensi; et alibi alia, de quibus ad evitandam inanis gloriolae vanitatem ipsa potius loquatur oculorum inspectio, quàm folium istud plura adiiciatadiciat.

CAPUT XIV. De Colorum origine, natura et significatione. Argumentum.

Qua ratione lux omnia detegat, tenebrae autem contegant omnia. Colores esse duplices, naturales et Arte inventos. Lumen et Umbram duos esse totius mundi colores principales, fundamentalesque Artis Pictoriae. Per nigrum in albo doceri omnes homines; humanamque conservari societatem. Albedine atque nigredine colores fieri nobiles vel ignobiles. Antiquitùs quatuorquattuor tantùm colores in usu fuisse. Septem colores principales. Ad Picturam multos inventos esse colores. De coloribus pro subactu oleario comprobatis; quales sunt Album Anglicum (Schulp-Witt;) ochra flava; rubrica Anglicana (Braun-roth;) Terra viridis; Lacca color est debilis; Flavum ebulinum (Schitt-gelb) fugax est; Umbra, terrea; Atrum ex ossibus; Atrum è fuligine, inconstans; nigrum coerulascenscaerulascens, et carbonaceum; coeruleumcaeruleum ultramarinum color est perfectus; coeruleumcaeruleum Germanicum et montanum fugax; flavum plumbeum, et minium. Pictori nota esse debet Colorum significatio. Quae sit significatio coloris albi; flavi; coeruleicaerulei; rubri; (cùm carneo et purpureo;) viridis, bruni, et nigri. Colores mixtos sequi significationem colorum suorum principalium.

Qua ratione lux omnia detegat;SUb primum rerum initium, Sapientissimus ille totius Naturae Conditor, visibilia omnia è nihilo producturus, advocatâ primò Luce, confusum illud chaos, quod omnium creandorum massa erat communis, in apricum protulit. In hoc chao tunc temporis omnes simùl iuncti atque commixti invicem erant colores, donec tandem debita singulorum institueretur separatio. Porrò etiam, postquam genuinam suam faciem iamiam nacta est omnium rerum natura, haec ipsa tamen ingruentibus tenebrae autem contegant omnia. singularum Noctium tenebris semper iterum occultatur, opusque quotidiè habet diurno Solis lumine, ut visui sese rursus queat exponere. Adeoque non nisi Lumini unico acceptum referimus hoc beneficium, quod singula suis videamus coloribus. Unde quidam erroneam hancce fovent opinionem, quasi colores omnes ipsi Lumini inhaereant: quod tamen ex eo non est probabile, quia aliàs omnia apparerent albida; cùm Lumen alium conferre rebus colorem nequeat, quàm illum, quem ipsummet habet. (Nisi forte intra corporum poros parte quâdam illius absorpta, candor ille deficere iudicetur.)

Colores esse duplices, naturales et arte inventos.Duo tamen communiter existunt colorum genera: quorum primum est naturale, ille nimirum color, qui cuivis rei nativus est, et per quem eadem ab aliis distingui atque internosci solet; prout in specie in metallis apparet. Alterum colorum genus est artificiale, cùm nimirum ingenio et arte hominis ex aliorum commixtione color aliquis invenitur. Quemadmodum autem ipse creator in principio distinctionem instituit inter Lucem et tenebras, totamque naturam inter duos istarum extremitatum colores, tanquam inter duos cardines coaptavit: sic iidem meritò haberi possunt pro duobus praecipuis, adeoque pro totius rei pictoriae primis fundamentis. Lumen et umbram duos esse totius mundi colores principales, fundamentalesque Artis Pictoriae. Solo enim albo et nigro res omnes, per lucem et umbram repraesentare potest artifex, non ullo adhibito colore alio tertio; si profunditatibus atque eminentiis ritè observatis, omnia rotundâ elevet mole, et rem quamlibet debitâ proportione vel approximando adaugeat, vel retrocedendo diminuat. Et nigrum hoc atque album creata omnia in deformia distinguit et in pulchra, iisque vel odium conciliat vel amorem. Per nigrum in albo doceri omnes homines; humanamque conservari societatem. Prout isti duo colores anima quoque sunt et vita Nobilissimarum artium, scriptoriae nempè et Typographicae, quarum beneficio mediante hoc albo et nigro in artibus, atque scientiis, rerumque gestarum serie homo informatur, totiusque humani generis commercium conservatur, negotiis nempè et contractibus hoc ipso medio variè corroboratis; et absentibus etiam per loca quàm maximè dissita sic colloquentibus et familiaritate mutuâ sese devincientibus invicem.

Albedine atque nigredine colores fieri nobiles et ignobiles.Ut autem ad ipsas colorum naturas paulò descendamus profundiùs, sciendum est, colorem album haberi pro nobilissimo; è contrario autem pro maximè ignobili nigrum: ita ut et coetericeteri ex hoc solo vel maioris vel minoris aestimentur, quod nempè alterutri horum viciniores sint atque magis AntiqutiùsAntiquitùs quatuorquattuor tantùm colores in usu fuisse. cognati. Olim idem erat colorum numerus, quem statuebant elementorum, nempè quaternarius; cùm et Aristoteles solummodò albi, nigri, flavi, atque rubri mentionem faciat. Sic et Graeci, Euphranore aliisque testantibus, quatuorquattuor saltem primitùs pinxere coloribus. Unde fortè colligas, cum binos istos coeruleumcaeruleum nempè in coelocaelo, et viridem in arborum foliis ac gramine observatos minimè negligere potuerint, illos nigredinem atque albedinem ceu lucem ac umbram sub quatuorquattuor istis haud comprehendisse: sed medios tantùm, rubrum nempè, atque flavum, coeruleumcaeruleum et viridem colorum nomine vocasse. Duobus enim hisce posterioribus quaevis pingi atque efformari quî potuissent? Nec etiam video, quomodo quatuorquattuor illos iam dictos Aristotelis colores cum Elementis congruè comparem? Cùm, licet ruber quidem ac niger igni et terrae dici queant similes; albus tamen atque flavus aërem et aquam nullatenus exprimant.

Septem colores principales.Deinceps septem in natura deprehensi sunt colores cardinales; albus nimirum, coeruleuscaeruleus, flavus, ruber, brunus, s. purpureus, viridis et niger: quamvis quintus iste, utpotè ex rubro atque nigro tantùm commixtus propriae speciei nomen haud mereatur. Et ordo quidem iste, albedinis ac nigredinis, seu lucis ac umbrae respectu consideratis, iure competit: aliàs verò coeruleumcaeruleum rubro, et flavo album, quia horum metalla aurum atque argentum sunt, meritò cedunt.

Ad Picturam multos inventos esse colores.In usum verò Artis nostrae et pro illius perfectione successu temporis multi inventi sunt colores, de quibus integra typis edita sunt volumina, è quibus ea quilibet sibi seligere poterit, quae in usum suum iudicaverit esse necessaria: eò quod non omnibus omnes ex aequo colores prosint. Adeoque nihil hîc dicam de Monochromate miniato, et pictura recentis albarii (in Fresco,) de pictura florum, de coloribus gummatis, et qui communiter aquâ tantùm De coloribus pro subactu oleario comprobatis; quales sunt subigi solent; sed de iis tantùm agam, qui oleo subigendi sunt et ad opera sub quantitate viventium pingenda adhiberi debent, quosque ego comperi esse optimos, constantissimos et maximè tractabiles.

Utigitur ab albo faciam initium, Album illud Venetum, quod panum vel pileolorum forma ad nos afferri solet, ego quidem omninò deprehendi inconstans atque impurum, ita ut citissimè emoriatur, et flavedine quadam offuscetur: quare adhibere solitus fui Album Anglicum (Schulpwitt,) genuinum illud atque constans Album Anglicanum, (Schulpweiss;) quod è stanno vel plumbo Anglico praeparatur, et Amstelodami à Chromatopolis nomine Belgico (à Conchyliis) Schulp-witt nominari atque sic vendi solet; quia nimirum diutiùs in candore suo perseverat. Ibidem etiam magna Ochra flava; in copia obtineri possunt Ochrae flavae pulcherrimae et optimae, qui color unus est inter maximè necessarios; cuius flavedo eminentior etiam interumbras commisceri potest, ita ut tàm igneo splendore in Germania non reperiatur. Iamque sequitur Brunum illud purpureum, quod Braun-roth appellamus; praesertim illud, quod non obscurum Rubrica Anglicana; (Braunroth:) Terra viridis; vel nigrum nimis apparet: hoc, inquam, ex Anglia pariter Amstelodamum transportatur; prout et Terra illa, quam viridem dicimus (Terra verda.) Porrò Ochras iidem quoque habent brunas; terramque Coloniensem, (Cülsche Erd,) substantiae optimae: quâ nonnulli utuntur plurimùm, Ego autem parcius.

Lacca est color debilis.Rubrum illud, quod Laccam vocamus, non est minerale, ut suprà commemorati colores; sed succus tantùm aliquis (è vegetabili quodam) extractus, adeoque fugacis admodùm naturae. Sed quia sine illo opera nostra debitè absolvere non possumus, hinc eò maior adhibenda est diligentia, ut optimo tantùm illius genere quis utatur, quale Florentinum est, et Venetum; praesertim ubi ultima picturae adhibenda est manus. Quod enim vilius est, ab aëre, sole, et aquis vitium patitur et evolat.

Flavum ebulinum (Schitt-gelb) fugax est;Eodem planè modo sese res habet cum flavo ebulino (Schitt-gelb,) quod pariter sub forma succi extrahi, et in coloris substantiam incorporari solet: Unde eâdem hîc opus est prudentiâ, ita ut ibi tantùm, ubi carere illo non possumus, et cum iudicio cauteque admodùm quis illud cum aliis commisceat, et adhibeat. Multi quoque circa hunc colorem sese immiscent abusus: Augustae Vindelicorum autem Flavum hoc ebulinum confit optimum et obscurissimum, quale unquam manibus meis tractare contigit.

Umbra, terrea;Terra, quae Ombra vocari solet, mineralis est, et fugacitati haudquaquam subiacet, sed color est terrestris admodùm: quem Atrum ex ossibus; potius evitavi, quàm adhibui, quia colorem haud praebet amoenum. Nigrum ossium, (Beinschwartz) quod è combustis tibiis Boum, vel aliis ossibus durioribus praeparari solet, quae igne comburuntur, donec nigredinem contrahant, valdè idoneum est pro subactu oleario; longè autem melius et constantius est illud, quod paratur ex Ebore usto.

Atrum è fuligine, inconstans;Atrum fuliginis (Rus-schwartz) inconstans est et noxium, atque hinc etiam planè evitandum, si ullatenus id fieri queat. Atrum illud, quod è sarmentis vitium combustis praeparari solet, adhuc durabilius est, Nigrum coerulascenscaerulascens, et carbonaceum; et à multis usurpatur. Nigrum commune carbonaceum usitatum quidem pariter satis est, nec nimiam tamen constantiae laudem meretur. (Paratur autem et è combustis persicorum nucleis nigrum.)

CoeruleumCaeruleum ultramarinum color est perfectus;CoeruleumCaeruleum ultramarinum, sive asureum, quod è Lapide Lazuli praeparatur, color est perfectissimae constantiae; imò quo pulchrior CoeruleumCaeruleum Germanicum et montanum fugax; et lucidior, eò constantior. CoeruleoCaeruleo Germanico, variisque coeruleiscaeruleis montanis (Berg-blaw) non nimium est fidendum, quia facilè emoriuntur, et obscura fiunt atque viridescunt.

ut et Cinnabaris;Cinnabaris ritè praeparata congruè quidem et debitis locis nonnunquam adhibenda, sed parciùs applicanda est; sicut et flavum plumbeum tàm quod clarius est, flavum plumbeum, et minium.quàm quod obscurius; nec non minium; ruboris enim pulchritudo inconstans illis est atque fugitiva admodùm. Et hanc omnium colorum istorum indolem ipsa me docuit illorum natura et magistra rerum experientia.

Pictori nota esse debet Colorum significatio,Iam circa colores etiam, quam in Ethicis (atque politicis) significationem habeant, scire in arte pictoria valdè conducit: ut artifex nimirum in picturis suis genuinum historiarum sensum atque debitos affectuum characteres coloribus ingeniosè accommodatis attingere ac assequi valeat. Primas igitur hîc tenent bini isti, flavus nempè atque albus color, quos in sole ac luna cernimus, inque duobus illis metallis, auro scilicet atque argento reperimus. Quae sit significatio coloris albi; Ubi Lucem quidem propriè repraesentat albus, flavum non antiquitate tantùm antecellens, cùm lux sole fuerit prior; sed et puritate atque claritate; eò quod color iste omnium sit purissimus atque lucidissimus. Quare puritas eodem indigitari solet et castitas; prout et iustitia nec non innocentia illibata: Adde quod Sapientiam quoque ceu Intellectus lucem eo designent. Sicut et laetitiae et felicitatis pariter, ut et sanctitatis censetur esse nota; eò quod serena luce totum videamus delectari terrarum orbem, nec minùs angeli quoque aliique coelicolaecaelicolae beati albis sese, quoties apparuêre, stiterint vestimentis. CoeteroquinCeteroquin colorem huncce non pauca commonstrant creata naturalia; qualia praesertim sunt: argentum purissimum et margaritae; sic ipsa etiam venustorum corporum cutis, nec non Lilia, aliique flores; nix itidem, charta, ova, farina, calx, creta atque sebum; quae singula album hunc referunt colorem. Aliàs verò primae idem infantiae; nec non Elemento Aquae; et inter metalla stanno ; è temperamentis autem illi, quod humidum est ac frigidum et phlegmaticum vocari solet; tandemque autumno assimilari solet.

flavi;Post album, colorum lucidissimus est flavus, qui et solis color est et auri, quam ob causam idem etiam pro nobilissimo haberi solet. Unde iam per se consequitur, Maiestatem, Excellentiam, Nobilitatem, honorem atque gloriam eodem designari, eò quod sol in astrorum Regno monarcha sit unicus; nec non divitias quoque eodem subindicari, quippè quarum pondera ex auro commensurantur potissimùm. Flavum autem pallidius: quale in deciduis autumnalium frondium apparet foliis, nota est corruptionis. Aliàs quoque sedem suam hic color habet in Topasio gemmâ; nec non in heliotropio et calendula, aliisque floribus similibus. Ex aetatibus eidem tribuitur virilis, ex anni temporibus, aestas; è complexionibus cholerica, quae calida dicitur et sicca. Et duo quidem isti colores, flavus nimirum ac albus, in arte Heraldica et Insignibus vocantur duo Metalla; ubi neutrum fas est superimponere alteri.

coeruleicaerulei;Post flavum albedini proximus est color coeruleuscaeruleus, serenati nempè illa coelicaeli facies: ut enim ex hoc Sol ipse et Luna atque Stellae; sic flavum è coeruleocaeruleo in picturis pulcherrimè elucescit. Hoc ipso subindicatur Devotio, ad coelicaeli nimirum culmina aspirans; nec non sedulitas, eò quod in motu perpetuo sit coelumcaelum; multarum quoque rerum scientia, quia è summis descendit omnis sapientia; porrò et famae amplitudo, cùm color iste totum ambiat terrarum orbem. Quam ob causam verò zeli quoque dictus sit symbolum, penetrare nequeo: nisi fortè subintelligendus sit devotionis zelus. In naturalibus quoque aliis sedem suam reperit, ut in Sapphiro, floribusque quamplurimis. Elementum autem, cum ipso correspondens, est aër; et inter Planetas Jupiter; porrò inter aetates, iuventus; inter metalla, ferrum; inter complexiones, sanguinea, quae calida est et humida; et inter anni tempora Ver. In arte Heraldica autem vocatur Lasureus.

rubei;Rubeus color inter album et nigrum intermedius planè est; et Heroum color vocitatur: quia Viri fortes ad profundendum in bello sanguinem suum hoc ipso incitantur, igneusque illorum animus eodem ad fortia magis accendi solet facinora. Hinc fortitudinis est symbolum, et crudelitatis, ob sanguinis effusionem, et iracundiam: sed et iustitiae, quia proprio tandem mali tinguntur sanguine: porrò et verecundiae; ob faciei erubescentiam; nec non amoris, cum iste quasi flamma sit cordis. Inter gemmas in rubino splendescit, inque floribus quamplurimis, praesertim autem in floridissimo rosarum genere promicat. Inter elementa eidem annumeratur Ignis; Inter Planetas, Mars; Inter artes, Virilitas; Inter inter temperamenta cholericum, quod calidum est et siccum; inter metalla, Cuprum; inter anni tempora, Aestas. Aliàs sedem suam quoque reperit in pulchritudine labiorum: et si immixtum habeat album, incarnatus vocatur, atque roseus (cum carneo aliàs. In insignibus summum iste habet locum, et Rubineus vocatur. Purpureus et purpureo;) autem color rubeus est obscurissimus, è tincturâ conchyliorum quorundam desumtus olim, et Regibus solis attributus, ita ut plebeiis gestare purpuram omninò esset vetitum. Atque hic in solis Insignibus Regni Castiliae invenitur.

viridis;Color viridis in summa Telluris superficie progerminat, et in gramine, arborumque frondibus sese prodit, et oculis prae coeterisceteris blanditur. Hinc Gratiam quoque designare solet; et amoenitatem animi; quoniam per illum quasi ridet annus: nec non sanitatem et vivacitatem, quia herbarum color est; item Spem, eò quod viridantia frugum sata plena agricolae promittere soleant horrea. Inter gemmas è Smaragdo effulget; et ad partes Veris accedit; et Adolescentiae vegetantis nota est, Veneremque pro Planeta habet. In insignibus autem reiicireici solet, cuius tamen causa me latet.

bruni;Brunus color, (cuius species, amethystinus, spadiceus, ruffusrufus, badius, badius, puniceus) est mixtura rubri et nigri, rubeoque proximus; inter gemmas elucet ex Amethysto, et pro Planeta habet Mercurium. Significatio autem ex utroque mixturae colore petenda est; ita ut hinc Symbolum exurgat Mediocritatis in omnibus animi perturbationibus, impetuque ingenii; unde procedunt prudentia, frugalitas et acquiescentia. In insignibus rarò invenitur, et inter aetates, quietum denotat vitae senescentis statum.

nigri,Niger color, oppositum est candidi, unde obscuritas rerum omnium, prout ab albedine omnia fiunt lucidiora. Atque hinc propriè loquendo Nigredo dicenda non esset Color, sed omnium potiùs colorum Mors atque interitus. Unde symbolum quoque est tristitiae, moeroris, variorumque infortunii generum, prout et ipsius damnationis propter infernales illas tenebras. Interim tamen constantiae quoque nota dicitur, quia inter omnes colores quàm diutissimè durat: quam ob causam inter gemmas huc etiam refertur Adamas. Elementum eius Terra; Planeta, Saturnus; metallum, Plumbum est: Inter anni tempora autem ei tribuitur HyemsHiems; inter complexiones, melancholica, quae frigida est et sicca. In Arte Heraldica nomen suum vulgare retinet.

Colores mixtos sequi significationem colorum suorum principalium.Quae autem denique mixtorum porrò colorum sit significatio, ex principalium descriptione, qui mixturam illam ingrediuntur, satis perspicuum est; prout paulò antea de amethystino iam diximus.

CAPUT XV. De Pictura Sinensium, item de figuris ligno incidendis: nec non de Melano-chalcographia seu figuris nigri- cantibus in aere effingendis. Argumentum.

Muhammetani nullas tolerant imagines. Chinenses easdem peramant, de coloribus tamen oleariis nullam habent notitiam, et picturis tantùm utuntur simplicibus, nuda circumscriptione delineatis. Ratio istius inscitiae. Pictor illius gentis clarissimus fuit Higiemondus, quem nigrum appellant, Indus natione. Descriptio operum quorundam à Chinensibus pictorum. De figuris ligno incidendis. Haec ars primam dedit ansam, ad inveniendam artem Typographicam. In hac arte excelluerunt in Belgio, Lucas Lugdunensis; in Germania, Albertus Dürerus; GrünvvaldusGrünwaldus et Holbeinius. De arte melano-chalcographica, quam aeris nigricantis vocant. Istius inventor fuit Locum tenens Chiliarchicus N. de Siegen. W. Vaillant mira in hac arte praestat. Regulae quaedam de Pictura.

POstquam varia iam tradidi de arte hac nostra, non olim tantùm in Aegypto, Graecia et Italia; sed et hodiè adhuc in Germania et Belgio, aliisque regionibus Europae satis superque exculta; non abs re fore visum mihi est, si quaedam etiam superadderem de iis, quae Nationes aliae peregrinae in hoc studiorum Muhammetani nullas tolerant imagines. genere praestiterunt. Ubi Turcae quidem et Persae, (quorum hi in omni artium genere acumine ingenii et iudicio illos semper praecellunt) quippè qui Muhammetanae Religioni addicti sunt, è singulari devotione statuariam et pictoriam pro peccato mortali habent, nec ullas imagines Chinenses easdem peramant; tolerant, vel alicui utendas concedunt. Inter alios tamen Barbaros Asiaticos Chinenses in arte pictoria satis experti sunt, prout et in aliis artibus subtilitate ingenii coeterosceteros longè post se relinquunt. Hi igitur utraque hac arte prae coeterisceteris insigniter delectantur, iisdemque non tantùm variè utuntur; sed illarum quoque cultores in magno honore habent. Cùm praesertim imaginibus et statuis frequenter exornent templa sua, in quibus idola ipsis sunt quam plurima, quae ab illis in omni necessitatis casu adorantur atque coluntur.

Praetereà tamen ornatus quoque et delectationis causâ magnam habent picturarum copiam, quibus varia vitae repraesentantur negotia; quaeque magni ubivis ab illis aestimantur. Easdem tamen fermè omnes absque ulla regula, soloque fallacissimo illo ductu coniecturae suae ocularis de coloribus tamen oleariis nullam habent notitiam; elaborare solent. Nihil enim ipsis innotuit de praestantissimo illo colorum oleo subactorum usu; prout et nihil de temperanda colorum duritie et mitiganda picturae speritate: sed coloribus aqua tantum gummatâ temperatis, prout nostrates, qui Miniaturae studio sese dedunt, utuntur in foliis sericis vel membranaceis.

et Picturis tantùm utuntur simplicibus.Omnia quoque simplicissimè tantùm repraesentant, solo circumductu rem delineando, nullâ simùl adhibitâ umbrâ; nihil etiam rotunda mole elevant, sed obiecta sua coloribus simpliciter superintegunt. Ignorant enim, quâ ratione res quaelibet, iuxta nativam suam proprietatem, debitè sit elevanda; item quomodo aliquid sisti debeat antrorsum, et quomodo retrorsum; et qui sint modi alii ad naturalem rei statum exprimendum apprimè necessarii, quos quidem pictores Europaei sedulò ubivis observare nudâ circumscriptione delineatis. solent. Horum omnium, inquam, ignari omninò sunt, ita ut imagines illorum nudo linearum circumductu formatae sint. Unde facies quoque anteriùs totas repraesentare omninò nesciunt: et sic quoque in subdialibus; aedificiis; animalibus; aliisque rebus simplicioribus procedunt: Ita ut meritò quis mirari queat, quî fiat, quod natio haec aliàs satis arguta Artis Prospectivae nullam penitùs habeat notitiam. Opera ergò illorum utplurimùm non in hoc tantùm valdè sunt levia; sed in illis quoque pars posterior plerumque maior apparet, quàm anterior, ita ut è diametro videantur adversari praescripto regularum.

Ratio istius inscitiae.Omninò tamen persuasum mihi est, si natio ista non omnes è terra sua in regiones exteras prohibuisset peregrinationes, vel pictores nostros Europaeos ad se admitteret, illos indubitatò ob argutissimam naturalis ingenii sui sagacitatem, compendia istarum artium meliora mox indagaturos, praeclaraque Pictor illius gentis clarissimus fuit Higiemondus, quem nigrum appellant, Indus natione. experientia confirmaturos esse. In misera autem hac, de qua iam loquimur, Pictura sua Indus quidam, quem Higiemondo et communiter Nigrum, vocant, quamvis ab omni arte quàm maximè alienus, pro optimo tamen habebatur artifice: cuius vera Imago Lectori Nobili peculiari figurâ hîc exhibetur.

Ridiculae autem Picturae huius opera haud pauca in meis sunt manibus, quae ab ipsis Chinensibus obtinui: cum quibus si antiquas illas fatuasque figuras, in prioribus illis ante duo SeculaSaecula impressis libris, vel in antiquis tapetibus repertas, quis conferat, non ovum ovo dicet esse similius. Et quia, quae in illis occurrit diversitas, in solis coloribus consistit, aeri sanè incidere Descriptio operum quorundam à Chinensibus pictorum. eadem operae pretium non fuit. Inter illa autem mulier quaedam Chinensis honestioris formae, quae, pro more illius Regionis lac è mammilla sua expressum digito suô in os infantuli derivat: sic enim enutrire solent infantes suos, ne scilicet ab illis mordeantur, nec etiam hi magni oris vitium, quod inter illos pro signo magnae deformitatis habetur, sibi creent. Figura quaedam alia Dominum quendam repraesentat illius regionis maximè praecipuum, ditissimum, atque spectatissimum, qui in palatiô suo super tapete quodam residet, habitu splendi dissimosplendidissimo, et in consortio concubinarum sua rumsuarum sese recreat, istis scilicet eidem variè ministrantibus, suffituque, refrigeratione aërisque ventilatione eundem oblectantibus. Alibi communis quidam illius nationis Scriba repraesentatur genibus innixus, et scutellam potu Tée repletam habens, quasi iamiam bibiturus. In alia quadam figura nobilis quaedam foeminafemina exhibetur, avem quandam feram cicurans, quod penes illos ruri admodùm in usu esse dicitur; ita ut mulieres Sinicae maiore vix gaudeant delectatione, quàm ut aviculas liberè volitantes, quas ibidem copiosissimas habent atque pulcherrimas, cicures reddere et ad consortium humanum assuefacere queant. Adhuc alia figura Saltatricem repraesentat, quales in illâ regione inveniuntur quàm plurimae, quae in diversoriis, nec non et alibi inter convivia, sicubi desiderantur, instrumentis suis musicis variè ludunt, simulque saltant, et more comico cantant atque saliunt, et hac ratione certo pretio conductae societatibus varia ministeria praestant.

De figuris ligno incidendis.Antequam autem Discursui huic nostro imponamus finem, paucula adhuc dicenda restant de formis, prout vocant, sive figuris ligno incidendis: quae Ars pulcherrima sanè libris praesertim typo impressis per literas initiales magnum conciliat ornatum. Figurae a. in hac arte in trunculis è ligno pyrorum primò ab Artifice delineante calamo describuntur atque designantur; et deindè à Xylographo sive Sectore formarum ita ligno inciduntur, ut quicquid lineis vacuum est, penitùs exscindatur, nihilque maneat superstes, ac eminulum, nisi quod opere Diagraphico illuc delineatum est. Et iste postmodùm trunculus ita exsectus in quadro typographico literis apponitur, cochleisque simul firmatus sub praelo chartae pariter imprimitur. Inventae autem pulcherrimae huius artis gloria Germanis nostris debetur, quippè è qua deinde ars typographica originem traxit, quae Anno 1440. Haec ars ad inveniendam artem Typographicam, primam dedit ansamArgentorati atque Moguntiae primum habuit initium: ita nimirum, ut, antequam Ars illa moderna fundendi typos innotesceret, prout notum est, forma integra scripturae imprimendae ligno inscriberetur, lignoque postea modo supradicto exciso tabula haec consequenter ita imprimeretur, prout adhuc videre licet in libris primitùs impressis, quales sunt Processus Belialis de Anno 1487. Reformatio Norica Anni 1488. aliique similes.

In hac arte excoluerunt in Belgio, Lucas Lugdunensis;Tales figurae Xylographicae apud Germanos superiorum temporum, ceu primos illarum inventores, magni aestimabantur: quos postmodùm imitabantur in Belgio Johannes Niger Frisius, Lucas Lugdunensis Batavus, et tandem etiam in Italia Marcus Antonius et Hugo da Carpi. Inter Germanos laboriosus ille Albertus Dürerus ipse formas quasdam incidit: quem secutus est Tobias Stimmer, istumque porrò eiusdem frater Christophorus Stimmer Xylographus clarissimus. Atque sic non tantùm Norimbergae, sed et Augustae Vindelicorum, Basileae et Argentorati multi erant in pulchrâ hâc arte Magistri satis clari atque celebres, prout in scriptis Grünwaldus et Holbeinius.Operibusque Düreri, Grünwaldii, Pirkheimeri atque Holbeinii magnâ cum illorum laude videre licet. Libentissime hîc quoque mentionem fecissem illorum artificum qui pulcherrimas illas et praeclarissimas figuras ligno inciderunt, quas nobis Scripta Petrarchae Anno 1551. Scripta itidem Ciceronis Anno 1540. impressa; Calendarium quoque Ecclesiasticum Norimbergae impressum, prout et Biblia multa tam Germanica quàm Latina, nec non Homeri, Virgilii et Ovidii opera recentiorum editionum, variè exhibent, quippè qui laude suâ meritò non essent defraudandi: Nomina tamen illorum nullibi reperire nec expiscari potui.

De arte melanochalcographia, quam aeris nigricantis vocant.Ars illa Chalcographica, quam nigram dicunt, meritò hîc etiam sicco pede non est praetereunda: illa autem in hoc consistit, ut instrumentis quibusdam ferreis atque chalybeis acutis satis, vel potius aculeatis laminae cupreae more solito expolitae, ex arte terantur, premantur, et obtorqueantur: quo facto, acuto deinde caelo effigiem porrò sive figuram in molli isto cupro delineant, (et, quae elevanda sunt, iterum expoliunt.) Qui labor quinquaginta vel sexaginta impressiones praebet exactiores, nec multò post, cùm in cupri saltem superficie haereat, nec profundè illud penetret, atteritur, atque evanescit. Aliàs verò non magnae iudicatur esse difficultatis ars ista, et exercitium in se haud indecens, nec iniucundum. In delineatione autem totum consistit negotium, ita ut ei, qui hanc probè callet, ars ista, similesque scientiae aliae, penitus pateant, ludique tantùm instar sint.

Istius inventor fuit Locumtenens Chiliarchicus N. de Siegen.Primus huius artis inventor Anno 1648. bello nimirum Germanico finito, fuisse dicitur Locumtenens quidam Chiliarchicus Hassiacus, cui nomen N. à Siegen, qui hac ratione Serenissimae Viduae Regentis Hasso - Casselianae effigiem dimidiâ viventis quantitate; nec minus Principem quoque Auriacum efformavit. Deinde Serenissimus Princeps ac Dominus, Dominus Robertus, Comes Palatinus Rheni etc. artis quippè delineatoriae ac pictoriae peritissimus, hancce scientiam egregiè admodùm expolivit, et ad tantam extulit perfectionem, ut addi nihil queat amplius: id quod certa quaedam opera, à praecellentissima Serenitatis suae manu facta, videlicet effigies quaedam Magdalenae, item nonnullae icones Viventium, item miles quidam retrospiciens, micanti sua Cataphracta clypeoque et hastâ instructus, quibus paria non inveniuntur, abundè comprobant. Porrò eandem artem ulterius W. Vaillant mira in hac arte praestat. excoluit W. Vaillant pictor aliàs admodum peritus, inque delineatione exactè et solidissimè exercitatus, qui elegantia et artificiosa aeri hoc modo committere coepit opera quàm plurima, ob multitudinem iamiam reticenda: et iste iam ob summam suam industriam exercitiumque indefatigatum fidem ferè in hisce superat. Iste tamen Chalcographiae modus operosis illis decussationibus aliisque in communiore caelatura occurrentibus difficultatibus opus non habet; sed si debita figurae circumscriptio unà cum umbra et lumine sat accurata est, decussationes, lineaturas, vel punctationes admittit qualescunque; cum istae qualitatem primariam haud attingant. CoeterùmCeterùm in Arte hac natura ipsa quàm iucundissimè elucet, et tanta in ipsa concurrit vis luminis et umbrae, inque omni parte, praesertim in iconibus, tàm eminens atque grata, ut simile quid neque caelando, neque aquis fortibus in aere aliàs obtineri queat.

Regulae quaedam de Pictura.Conclusionis locô canones quosdam sive regulas ad Artem Pictoriam pertinentes apponere libuit, quas in studiis meis propriis ipse mihi praescripsi, atque secutus sum: quaeque omnibus nobilissimae huius artis cultoribus haud parvam afferre poterunt utilitatem.

1. In Praxi pereximiae huius Artis Pictoriae quilibet omnes illius regulas atque leges semper prae oculis habeat, illasque sequatur.

2. Perfectio ex hac Arte oriundorum operum, non pomposis verborum ampullis suavique eloquentiae flumine, adeoque sine experientia acquiritur: sed genuina hîc requiritur scientia, et praxis atque exercitatio quàm accuratissima.

3. Observationes methodique iam notae atque celebres, nec non ab antiquis quoque excultae omninò praeferendae sunt recentioribus illis, et quotidiè nunc excogitatis pingendi modis facilioribus.

4. Si Artifex quidam opus aliquod insigne atque eximium elaborare conatur, ante omnia studeat, ut illius rei, quam propriè repraesentare desiderat, plenissimam habeat notitiam.

5. Officium boni habilisque et experti Pictoris in hoc consistit, ut in omni operum suorum parte plenissimum ostendat iudicium; vel saltem perfectioni nullibi non tàm propinquè accedat, ut inter id, quod optimum, et quod paulò vilius est, quàm minima intercedat differentia.

6. Qui non ipse studii huius exercitio interfuit, vel labores Pictorum propriis oculis est contuitus; nec illos, qui hanc Artem docent, vel de ea loquuntur, sedulò atque saepius audivit; sed ex eo suam tantùm iactat Artem, quod multa de ea legerit, ille non tantùm insipiens est admodùm, sed et seipsum nimium quantum fallit.

7. Licet quis, ut genuinum in re quadam reperiat fundamentum, multum insumere debeat temporis; is tamen non dum repertô fundamentô ne pergat, sed debitum rei scopum indefatigatus exquirat, iuxta vulgatum illud: Omnia conando docilis solertia vincit.

8. Sicut non tantùm mores regionis, sed et temporis historiarum à Pictore exhibendarum quàm maximè differunt; ita genuinus cuiusvis temporis regionisve character in effigiebus atque faciebus exprimendis, unà cum vestitu tractibusque campestribus et animalibus, per quae Provinciae dignosci solent, ubivis observandus est.

9. Nemo ad certam aliquam methodum vel consuetudinem, sive receptum inter Pictores morem sese adstringat; sed sicut ipsa natura omnia semper variat et diversimodè producit; ita et nos in omnibus variare, et à bono ad melius nos convertere debemus.

10. Consilium vel exemplum clarissimorum in Arte Magistrorum, qui in hac vel illâ parte prae coeterisceteris excelluisse existimantur, neutiquam negligatur: nisi quis re accuratiùs pensitatâ melius quid superadinvenerit.

11. Boni Artifices in memoriâ prudentum nunquam emoriuntur: et fructus illi, qui ab eruditis proferuntur, multò sunt durabiliores, quàm quod imperiti pariunt: undè cum hodiernô die artes atque scientiae nonnisi multis laboribus ac sumtibus obtineantur, praeclara ingenia nulli horum parcunt, quò post mortem suam in illorum quoque numerum referantur.

12. Notum quidem est, visum inter omnes totius Naturae operationes motu pollere celerrimô, eò quod unô quasi momentô infinitas quasi species percurrere atque contueri possit. Nihilominus tamen unô eodemque momentô non omnia particulariter visu dignoscere atque discernere licet. Exemplum huius esse potest ista typis sub praelo impressis penitus repleta pagina: in qua primo quidem intuitu confestim diiudicamus, multa ibi contineri descripta: Quaenam autem sint illa verba, quidque dicant atque significent, primô intuitu nemo dicere valet; sed lineae prius verbotenus perlegendae sunt, ut quid contineant, hoc modo ediscatur. Eodemque modo, si quis in altum quoddam aedificium vel turrim quandam ascendere velit, ipsa natura iubet gradatim illuc eniti. Atque sic etiam, si tyro quidam Pictoriae artis naturali aliàs capacitate ad celeberrimam hanc coelestemque Artem satis praeditus, fundamentalem veramque cognitionem variorum Artis illius obiectorum formarumve assequi desiderat; ante omnia necesse est, ut quaelibet membratim consideret, nec ad secundum accedat, nisi quod primum esse debuit, optimè iam memoriae impresserit, habitumque in pingendo illo iamiam sit assecutus. Quod si enim aliter quis procedat, vel tempus omni pretio pretiosius inaniter consumitur, vel ad minimum studium ipsum et cognitio Artis mirum in modum protrahitur atque prolongatur. Adeoque plus diligentiae quàm celeritati tribuere tenetur discipulus.

13. In effigie decora manus ne elevetur altius, quàm ad caput; nec cubitus, quàm ad axillam; nec pes, quàm ad genu usque. Pes quoque longiorem pede non faciat gressum.

14. Cuiusvis imaginis ipsa quasi anima et affectus exprimendus est; et id in ipsis quoque animalibus. Neque enim decet aratrô iunctos boves superbâ illâ exprimere formâ, quâ pingi solet equus ille Alexandri Magni Bucephalus. Quamvis haec forma non deceat famigeratam illam Inachi filiam, quae in vaccam mutata fingitur: quae meritò depingitur erectô capite, pedibusque fugacibus, et caudâ innodatâ procurrens.

15. Ut necessaria corporis artuumque humanorum, nec non brutalium proportio, debitè observetur: ante omnia conandum est, ut membra singula legitimè invicem correspondeant, nec inaequali situ, sive contra requisita sexus, collocentur.

16. Communis imaginum mensura secundùm longitudinem consideranda est, non verò secundùm crassitiem.

17. Inter laudatissimas et maximè admirandas Naturae productiones numeratur et haec, quod in una specie variae reperiantur formae quae nunquam ex omni parte, et omninò sibi invicem sunt similes. Unde quicunque naturam imitari studet, artus quàm optimè et accuratissimè considerare tenetur.

18. Contrarium; nempè longos imagini tribuere pedes et collum breve; item pectus angustum, et brachia longiora, tanquam deforme atque turpe fugiendum est; ita ut omnia iuxta ipsius Naturae discrimen discriminentur.

19. Qui aliquid ad vivum designare desiderat, is tantâ à prototypo abscedat distantiâ, quanta est ipsius rei longitudo, bis vel ter sumta; simulque sibi in imaginatione suâ proponat lineas quasdam rectas, quarum beneficiô id contempletur, quod designare vult: atque tunc lineae hae praesentativae veram ipsi totius rei cognitionem insinuabunt. Et hoc in omni proposito, sicut et in designandis Operibus antiquorum, probè observandum est. Ubi tamen simùl notetur, quia celeberrima antiquorum Opera in perfectione suâ, ad magnum iam ascenderunt culmen, ita eadem penitus esse imitanda, ut nihil omninò nec addatur, nec diminuatur: aliàs enim procul quis à scopo aberrat, quod multis saepè, tam Gallis quàm Belgis, accidit, qui Opera sua iuxta exemplar quoddam antiquum quidem efformârunt, sed immixto simùl modo quodam peiore proprio, vel à Magistris suis assumto: Unde in illis chartâ deinceps exhibitis, parum apparuit boni, sed imitatio potiùs Calloti sui, seu Perierii, vel etiam Sprangerii, Golzii, vel Rubenii sese prodidit. Adeoque nil melius est, quàm genuina antiquorum Opera aequè ac Picturas rarissimas viâ rectâ, sepositâque omni alteratione imitari: cum eadem, ad instar Sacrae Scripturae, nec castrationem admittant, nec additiunculas.

20. In Operibus parvis errores non tàm facilè cognoscuntur, quam in maioribus. Ratio haec est, quia in illis non omnes partes necessariae aequè perfici possunt, quàm in homine, vel animali magnitudine viventis depictô. Si igitur opus ipsum hâc ratione non plenè est elaboratum; errores quoque in eo tàm facilè non animadvertuntur. Si enim e.g. virum quendam ducentis vel trecentis passibus â te distantem quàm diligentissimè contempleris, ob nimiam tamen distantiam diiudicare non poteris, utrum pulcher sit, an deformis; utrum vultu conspicuo et spectabili, an verò communiore. Et si istius viri diminutionem legitimè velis dignoscere, digitum saltem tuum ad unius quasi spithamae distantiam oculo tuo ita praetendas, ut extremitas eiusdem subter pedes è longinquo adstantis viri applicetur: atque tunc digitum tuum eleves, iterumque demittas in eundem locum; et oculo tuo incredibilis apparebit diminutio.

21. Necesse est, ut quis simul ubique et inter omnes homines; et simul tamen domi atque solus sit: id est, cogitationes quidem suas quis emittere potest, ad omnia quasi obiecta idonea, et proposito suo inservientia, ubicunque olim oculis hausta; et domi tamen solus eadem quis secum ponderare, et quod optimum videtur, ex illis eligere debet: hâc enim ratione mox laudabilem tyro in operibus suis assequetur Naturae imitationem.

22. Postquam aliquis praecipuae cuiusdam Historiae unum vel plura elaboravit Prototypa, cum amico quodam fidissimo consilium capiat, eademque examinari curet; omnibusque deindè admonitionibus diligenter quoque insistat, omnique studió enitatur, ut tota inventio historiae sit conformis, et in se quàm elegantissima: atque tunc sequatur exemplaria viva.

23. Honorem potiùs et gloriam sibi proponat Pictor, quàm utilitatem; nihilque festinanter praecipitet: prout quàm plurimi ex ista praecipitantia pravam assumunt consuetudinem, et sic corrumpuntur funditùs. Cùm è contrario maiore et continuatiore studio ferventioreque diligentiâ iudicium excrescat pleniùs, et gloriâ deinceps atque famâ suam secum per se deferant utilitatem.

24. Quàm optimè dixit Horatius, tum demum ad perfectionem deductum esse opus quoddam, cum exindè possessori enascatur gaudium, Artifici autem sperata utilitas atque commodum.

25. Quamvis interdum leviores quidam et minutiores simùl obrepant errores; propter aliarum tamen partium praestantiam opus ipsum ne vituperetur: sicut qui testudine quàm artificiosissimè ludit, non statim pudore suffunditur, si unica semel chorda aberret: vel sicut non statim reiiciendusreiciendus est laudabilis alias sagittarius, si intimum scopi nigrum semel non tetigerit. Saepè enim optimae quoque et praestantissimae Picturae sub initium oculis non satis blandiuntur, donec quis scopum et intentionem Artificis exactiùs pernoscat. Ideoque Picturae in animum tardius intromittendae sunt, sicut aquam per rostrum et gulam sensim demittunt gallinae; atque tùm demum tutius de illic iudicare potest. Et hanc quoque benignitatem à nobilissimo Lectore praesens iste expectat liber, qui cum Autore perpetuo eiusdem sese commendat favori ac benevolentiae.

Et sic Picturam depictam cernitis omnes: Quique legens discit, pingere cuncta potest.

I. I. Sandrart fecit.

ACADEMIAE PICTURAE NOBILIS atque ERUDITAE PARS SECUNDA, Quâ continentur Pictorum antiquitùs Celeberrimorum, tàm Aegyptiorum, quàm Graecorum et Romanorum, Encomia et Vitae,
Praefatio.

SCriptores plurimi atque antiquissimi unô quasi ore hanc fovent opinionem, Nobilissimam Artem Pictoriam, nec non Statuariam primitùs ab Aegyptiis excogitatas atque inventas esse: quamvis et alii Artem sculpendi marmoris et collocationem Statuarum Chaldaeis; colorationem verò Imaginum, usumque penicilli Graecis tanquam inventoribus adscribant.

Primus Pictoriae et Statuariae inventor est DEUS ipse rerum omnium Creator.Ut autem à capite rem exordiamur, et à primâ origine artes has examinemus, primus Inventor, prout omnis boni, sic etiam harum Artium, est DEUS ipse Ter Optimus Maximus, coelicaeli terraeque Conditor. Summus enim hic rerum omnium Architectus et Artifex, Verbô Spirituque suô primò protulit lucem, atque hâc ipsâ informe illud Chaos, et Terra est Pictura prima perfectissima. obscurissima eius profunda illustravit. Deinde coelumcaelum suum creatum luminaribus splendidissimis, terram verò floribus arborum, herbarum et hortorum, mille colorum varietate discriminatis condecoravit; omnia quoque in lucem et umbram quàm perfectissimè distribuit, adeoque in ipsam Naturam Diagraphicen et Picturam plenissimam inseruit.

Homo prima est et optima statua.Cumque deinde millena quoque produxisset animalium genera, hominem tandem, primam nimirum et praeclarissimam Statuam, è gleba terrae plasmavit atque effiguravit hoc ipso certissimum atque infallibile Archetypum, Ideamque et Exemplar Statuariae proponens. Formando autem effigiem hanc admirandam è materia tàm informi et vilissima, simùl viam docere voluit, atque methodum, quâ ratione materiae ineptae et parvi pretii elevari, et in usum transferri; imò debitis quoque additionibus et expolitionibus ad ultimam tandem perfectionem perduci queant. Porrò hoc opus suum palmarium pulcherrimo quoque et vivacissimo colore illustravit atque pinxit; qui Artis suae penicillus iam omnibus Pictoribus manum dirigit, eosque oculorum beneficio meditari docet, quâ nimirum ratione Creatorem feliciter imitati, externam hominis iconem in plano depingere debeant.

Architecti et Statuarii antediluviani fuerunt Kain et Tubalkain.De primae aetatis, antediluvianae scilicet, Artibus nihil quidem scriptô traditum reperitur, nisi quod Cain condiderit urbem, quodque pronepos eius Tubalkain Artifex fuerit in variis aeris et ferramenti generibus: unde concludi potest, Architecturam et Iconopoëticam successu temporis ab hominibus fuisse exercitas: ita ut, sicut in aere, sic etiam in ligno et lapidibus varia ipsos tentasse, Item Noa. sculpsisse, et pinxisse, coniicereconicere liceat. Illustre quoque testimonium nobis exhibet structura Arcae Noachi, quem alterum meritò vocamus totius mundi parentem; quòd nempè iamtum sat cognita Structores Turris Babylonicae post diluvium. fuerit Ars Architectonica. Et quâ ratione unicô circiter post diluvium seculôsaeculo turrim Babelicam, quae summitate suâ coelumcaelum tangeret, ritè fundare potuissent, nisi Architecturae quàm optimè fuissent ignari, istamque Artem ex ipsa Arca Noachica secum detulissent?

Nimrod.Istos deinde turris Babylonicae Architectos secutus est Nimrod, qui in terra Sinear, sive Chaldaeâ, urbem Babelem tribus adhuc aliis condere coepit: Assur. Semiramis. quam postmodùm successor illius Assur, eiusque nurus, magna illa Semiramis, tanto splendore absolvit, ut muri Babylonici inter ipsa mundi miracula referrentur. Nullum autem est dubium, quin unà cum structura simùl etiam excoluerint Statuariam, Primae Statuae. quâ aedificia sua exornarent: cùm Diodorus de hac Regina scribat, non tantùm varia animalia, sed seipsam quoque cum marito suo Nino, eiusque Patre et Matre, Sculpluris effigurari et publicè proponi iusserit, quò memoria illorum ob oculos semper versaretur posteritati: qui etiam potissimus est istarum Artium finis atque scopus. Hinc originem habet Idololatria. Hoc ipsum autem postmodùm occasionem dedit Idololatriae et cultui Imaginum; ita ut quatuorquattuor illi sub nominibus Beli sive Saturni et Jovis, item Junonis Chaldaei inventores statuariae. et Opis, à posteris eorum pro Diis atque Deabus habiti atque culti sint. Chaldaei postmodùm cultum hunc Imaginum ulteriùs propagarunt, solique Statuam sub nomine Oramasdae dedicarunt. Prout et Laban suos habuit Teraphim atque lares, quos ipsi filia eius Rachel furto abstulit, secumque in terram Canaan traduxit. Quia igitur Chaldaei procul dubio operam dederunt, ut pulchris statuis sua exornarent templa: hinc Sculpturae inventio iure, optimô iisdem tribui potest.

Aegyptii primis temporibus nullas Imagines sculpebant artificiosas.Aegyptii cum Chaldaeis in hoc Imaginum cultu quasi certantes, Deos sibi constituebant Mizraimum et Nimrodum, cum sorore huius et filio, qui aliis nominibus ab ipsis vocabantur Typhon, Osyris, Isis et Orus, per duos intermedios Solem intelligentes atque Lunam: quamvis insimùl etiam animalia, et praecipuè taurum, cum plantis quibusdam colerent. Quod magnâ autem diligentiâ primitùs excoluerint Statuariam, credibile non est; Prout etiam è characteribus Aegyptiis Laurentii Pignorii Patavini apparet, Imagines ab ipsis inventas potiùs fuisse monstrosas, deformes et macropleuras, quàm artificiô quôdam effictas: et Picturas illorum nuda potiùs et crassa atque monstrosa continuisse lineamenta, figuris illis similia, quae hodiè dicuntur Larvaturae Arabicae (Grottesche) Successu autem temporis hanc Artem illos melius exercuisse, probabile est, cùm et Diodorus antiquissimum quoddam sepulchrum Simandionis Regis celebret; quem Reges succedanei, cum Pyramidibus suis Templisque clarissimis, sint imitati: quam vis illa à Scriptoribus insana vocentur opera.

IisraëlitiicIsraëlitici Statuarii.Cùm autem IisraëlitaeIsraëlitae in Aegypto diu satis coluissent idola, hinc DEUS mox post exitum ex Aegypto è monte Sinai tonitruante voce sua serio prohibuit: ne ullam facerent imaginem ad cultum: ipsi tamen nihilominus paulò post in eodem deserto ad similitudinem bovis Aegyptii, qui ab his Apis vel Serapis vocabatur, vitulum erexerunt aureum: Aaron. quem Aaron primò designavit graphio, atque deinceps fudit. Quod autem DEUS non praecisè Sculpturam prohibuerit et Picturam; sed potiùs abusum harum Artium, imaginum nempè cultum, ex Bezaliel et Ahaliab, hoc apparet, quia Bezalielem, Ahaliabum et alios sapientes (prout ipse his verbis ad Mosen utitur) Spiritu suo, sapientiâ item, intelligentiâ et cognitione implevit, ad cogitandum cogitationes operandumque in auro, et in argento, et in aere: et in arte lapidariâ, lapidumque Sculpturâ, et in arte lignariâ, ut tabernaculum conventûs arcamque foederis cum duobus eius Cherubinis, omnibusque vasis eius reliquis per illos elaborari possent. Ab Aegyptiis populisque Orientalibus deinde Graeci has artes didicerunt, easque ad maiorem perfectionem evexerunt: prout magnus ille Poëtarum Princeps Homerus graphide sua scriptoriâ clypeum Achillis potiùs depinxit, quàm descripsit. Unde colligi potest, illo iam tempore, nimirum annô munditer millesimo Sculpturam atque Picturam in aliquâ iam perfectione fuisse.

Gyges Lydius in Aegypto primam fecit designationem.Referentè Pliniô libro trigesimô quintô, Gyges Lydius in Aegypto primus fuit, qui Imaginem aliquam delineavit Occasionem autem exhinc nactus dicitur, quod igni assistens suam conspiceret umbram, quam carbone ad parietem delinearet. Sic alii quoque ex umbra quorundam in sole stantium, Quintilianô teste, extremas lineas Lit. B.circumscripserunt: Prout Tabula hîc adiuncta, quam litera B designat, clariùs id demonstrat. quem alii secuti sunt: praesertim Graeci.Tales fuerunt Philocles Aegyptius; Cleanthes et Ardices Corinthii; atque Telephanes Sicyonius; undè Graeci, prout omnia, hanc quoque inventionem suis tribuunt. Aristoteles quoque cognatum quendam Opiniones aliae de hac inventione. Daedali nominat; qui vocatus fuerit Pyrrhus.

Alii porrò statuunt, nobilem hanc Artem

Joach: de Sandrart Jnvent.

Joh: Jac: de Sandrart sculpsit.

suam traxisse originem ex imperfectis illis Imaginibus, quas optima Parens Natura in marmore aliisque lapidibus, effiguravit. Multi quoque credunt, primos istius Artis inventores occasionem adeptos Quae etiam adscribitur puellae cuidam amore captae. è variis illis in nubibus quandoque apparentibus figuris. Quidam pulcherrimae huius Scientiae primum inventorem statuunt amorem; dum referunt, puellam quandam amore captam, quam dicunt filiam Dibutadae figuli cuiusdam artificiosissimi amasii sui peregrè abeuntis faciem, seu huius potiùs umbram, in muro ad lucernae lumen conspectam pro adminiculo memoriae carbone delineâsse, et hâc ratione Artem Diagraphicam adinvenisse: prout de variis his opinionibus latiùs videri possunt Leo Baptista Alberti lib. 1. della Pittura, Quinam primi coloribus pinxerint. Coelius Rhodiginus et alii. De Polygnoto Thasio Plinius narrat, quod primus mulieres lucidâ veste pinxerit, capita earum mitris versicoloribus operuerit, plurimumque Picturae primus contulerit: siquidem instituerit os adaperire, dentes ostendere, et vultum ab antiquo rigore variare. Cleophantes Corinthius et Apollodorus Atheniensis primi penicillum invenerunt atque tractârunt: ita ut de illo Plinius dicat libro 35. cap. 3. quod primus invenerit imagines colorare testâ (ut ferunt,) tritâ. De hoc autem libro eodem capite nonô: quòd primus species exprimere instituerit, primusque gloriam penicillô iure contulerit. Hos insecuti sunt Timagoras Chalcidensis; Pythis; Polygnotus; Aglaophon; Zeuxis; et Apelles: quem ultimum hunc, utpotè clarissimum omnium, Alexander Magnus maximi aestimavit.

Lucianus et Pacuvius testantur, omnes ferè Statuarii et Pictores simùl Philosophi fuerunt et Poëtae. Statuarios et Pictores olìm celebres, simùl Poëseos et Philosophiae fuisse cultores. Quorum unus Metrodorus nomine Athenis Romam vocabatur à Lucio Aemilio Paulo, tanquam probatissimus Philosophus ad erudiendos liberos eius; itemque ut Pictor ad excolendum illius triumphum. In Statuariâ Graeci in Statuaria insignes artifices. Graeci pariter prae coeterisceteris excelluerunt; non Diis tantùm, sed et hominibus statuas collocantes. Et hoc primò quidem ab Atheniensibus fiebat; à quibus hic mos et Romam traductus est: cum hâc quidem differentiâ, quod Romani statuas suas Vestibus indutas; Graeci verò nudas erigerent. Tales in statuariâ artifices olim erant Prometheus, Phidias, Praxiteles, Polycletus, Lysippus, Pyrgoteles, et Pygmalion: et quia primus horum, (qui circa annum mundi bis millesimum sexagesimum in Attica vixit:) ex argilla molliore et pingvipingui primam hominis figuram plasmavit; hinc de eo per fabulam narrari solet, quod hominem creaverit. Ultimus autem iam enumeratorum Pygmalion, artem hanc ad tantam evexit culmen, statuamque quandam tàm effinxit vividam, ut de eo dictum sit: Eum precibus suis à Diis obtinuisse, ut vitâ illam donarent.

Pictura et Pictores à Graecis magno honore multisque muneribus afficiuntur, praesertimà Fabio.CoeterùmCeterùm Pictura tàm à Graecis quàm à Romanis tanto colebatur honore, ut pictoribus quibusdam integrorum pro una tabula darentur oppidorum opes: et magnum illud Romanorum decus Fabius, saepè non aliâ usus sit subscriptio e, quàm quod Fabium Pictorem sese nominaret. Imò publico etiam edicto alicubi sanciebatur, ne ullus Servorum hanc artem exerceret: Unde si quidam eiusdem quàm optimè essent gnari, manu missi in civium numerum admittebantur, et multis muneribus afficiebantur: prout et si quid rari et pretiosi in proeliis direptum esset, mandato Fabii inter hos Artifices distribuebatur. Magnum illud belli fulmen Marcellus, cùm potentissimam Siculorum et Marcello urbem Syracusas igni submittere cogeretur, magnâ cavebat industriâ, ne ex illo latere accenderetur, ubi Picturam quandam collocatam noverat artificiosissimam; ut illam in triumpho Romam deferre posset. Idem quoque cum totum ferè orbem diripiendo spoliâsset, omnia praestantissimorum quorumvis Artificum opera Romam transtulit; aeternamque hanc urbem clarissimis exornavit statuis: cum vel in unicâ Rhodo Insulâ plus quàm triginta millia rarissimarum statuarum tàm aenearum, quàm marmorearum, invenerit, quae protectionis ergò partim illuc, partim quoque nec minore numeró Athenas, Delphos, Olympiam, et Corinthum deportatae erant. Nicomedes Bithyniae Rex ad coëmendam artificiosissimam quandam Veneris statuam à Nicomede et Attalo Regibus. à Praxitele fabrefactam, omnes ferè divitias impendit. Attalus Rex Pergami unicam Bacchi tabulam, Aristidis manu pictam, sex mille sestertiis (quae nostrâ pecuniâ efficiunt centum et quinquaginta millia coronatorum;) emere voluit, quam Tabulam posteà Lucius Mummius pompâ maximâ in templo Cereris Romae collocavit.

E dictis hisce satis quidem liquet, quâ ratione Scriptores antiqui inventae utriusque huius Artis gloriam partim Chaldaeis et Aegyptiis, partim Graecis In Hetruria multa inventa sunt antiquarum sculpturarum rudera. tribuant: Leo Baptista Alberti tamen Hetruscis illam asserere conatur, ob rationes sequentes. Clusii enim (sic ille scribit) haud ita pridem penes admirandum illud Regis Porsenae sepulchrum, (qui circa annum mundi ter millesimum quadringentesimum et septimum vixit,) sub terra inter Labyrinthi Clusii. rudera inventi sunt lateres quidam probè exusti, in quibus imagines quaedam artificiosissimae et eleganter elevatae adhuc perfectae claraeque et inculpabiles apparuerunt. Unde colligere licet (iuxta hunc Autorem) Artem hanc non tum demum suum cepisse initium; sed ad ipsum iam perfectionis culmen evectam fuisse. Hoc ulteriùs confirmare nititur per vasa illa quàm plurima tàm nigra quàm rubra, pulcherrima sanè Aretii Aretii. effossa: in quibus arte singulari atque subtilissimâ integrae historiae anaglyphicè effictae visuntur: quas non à tyronibus, sed ab Artificibus exercitatissimis elaboratas fuisse oportuit.

Porrò quoque statuae illae sub initio regiminis Alexandri sexti Pontificis Viterbi repertae satis superque testantur, statuariam in his terris ante multa tempora plenissimè exercitam fuisse. Et Viterbi. Quamvis enim ignoretur, quando et quô tempore statuae istae sculptae fuerint; ex antiquis tamen characteribus illarum figurarum sepulchrorum atque aedificiorum, unà cum literis ibidem insculptis in se quidem Hetruscis, iam tamen inusitatis atque incognitis, certissimè colligi potest, illa omnia esse antiquissima, illisque temporibus fabrefacta, cum urbs haec in optimo status sui flore extitisset. Praeterea quoque maiorum nostrorum temporibus, anno scilicet 1454. cum urbs Aretium primò cepisset muniri, inter varias in hunc finem institutas fossiones, statua inventa fuit aenea monstri illius Belleropbontei, in cuius ungulis literae quaedam insculptae fuerunt, unde linguae illius gnari non maximxm tantùm illius antiquitatem, sed nomen quoque artificis cognoscere potuerunt. Haec autem statua, tanquam opus singulari suâ antiquitate raroque artificiô celeberrimum, in Palatium magni Ducis Hetruriae novumque illius Oecum, in quo depictae sunt res gestae Leonis decimi Pontificis, traducta atque collocata est. Imò praeter haec omnia multa adhuc Opera antiqua alia detecta sunt, quae, à magno Hetruriae Duce Cosmo comparata, ibidem asservantur.

Quia igitur antiquissima harum artium inventio, tàm inter Graecos, Aegyptios, et Chaldaeos, quàm etiam, et fortè magis adhuc, inter Italos, Germanos et Belgas dubia est; ego fortè meâ quidem sententiâ ad veritatem quàm proximè accedam; consentiente quôvis, qui patienter ista examinaverit; si dixero: Primum istarum artium initium descendere ab ipsa Natura humana; primumque earum Archetypum Ideamque et exemplar Primum istarum artium initium ipsa est Natura: et hominis intellectus, qui verus est noster Magister. dici posse clarissimam hanc totius mundi creati structuram; pro vero autem totius huius studii magistro haberi posse supernaturale illud intellectûs humani Lumen, è singulari gratia ab omnipotente Numine hominibus infusum atque communicatum: quippè quô Lumine homo super animantia coeteracetera irrationalia ceu summus ipsorum Dominus evectus, Deoque ipsi certo modò assimilatus est. Si enim, prout testis est experientia, pueri ipsi rudi cultu inter rusticos in sylvissilvis saepè atque desertis educati, eò quandoque perveniunt, ut post conspectas Exemplum à pueris simplicioribus. aliquoties statuas elegantes, ope intellectus sui insiti in dolisque nativae, quaedam delineare incipiant: quantò magis credibile est, primos homines ingenii viribus tantò perfectiores, quò primae Divinaeque origini propinquiores essent; Naturae ingeniique ductu è variis pulcherrimisque extructi noviter mundani aedificii ideis atque archetypis, laudatissimas has Artes, quae nihil sunt aliud, quàm nudissima Naturae imitatio atque sequela, addidicisse; easdemque successu temporis magis magisque elaboratas, Artes hae naturae sunt imitatrices. ad ultimam tandem perfectionem deduxisse.

Id quidem negare non ausim, unum quendam fuisse primum, qui Artes has excogitaverit; cùm quaelibet inventio certum quendam habeat autorem. Neque etiam abnuo, hunc primum statim secutos esse alios, qui ad Inventionem Diagraphices, Anaglyphices (Rilievo,) Statuariae, et Pictoriae, multa contulerint: eò quod unius hominis ingenium in his Artibus ad tantam altitudinem ascendere non potuerit; quin alius pariter ingeniosus iisdem aliquid addere, easque ad maiorem perfectionem Difficile est primos inventores denominare. elevare potuisset. Hoc unicum assero, difficulter admodùm affirmari posse, hunc vel illum certum fuisse et infallibilem istarum Artium inventorem. Postquam enim opera eorum per primam, secundam, tertiam, et porrò per centesimam et millesimam manum transvolârunt, nimiâ tandem temporis diuturnitate Artificum nomina, praesertim cum nullus Scriptorum ea annotaret, extincta et oblivioni tradita sunt. Et quamvis Autores plurimi unius vel alterius inventoris in libris suis faciant mentionem; iidem tamen nihil dicere volunt aliud, quàm hunc primum esse, cuius adhuc supersit memoria: non verò ante hunc ipsum neminem fuisse alium. Eâdem enim ratione Homerum non esse primum Poëtam. conformis omnium opinio Homero pro primo celebrat Poëtâ; non quasi ante ipsum nullus omninò fuerit alius; (quomodo enim suâ sponte ad tantam pervenire potuisset perfectionem, nisi artem suam ab aliis priùs didicisset?) sed quia illorum memoria unà cum scriptis eorum deperdita fuit; istius autem nomen atque Poëma, ceu primum, remansit superstes.

Ars Diagraphica ante Picturam et Sculpturam exculta, harumque mater fuit.Hoc autem certissimum est omninò, Artem Delineatoriam ante Pictoriam et Statuariam excultam fuisse; et ab illa has suam traxisse originem: unde ratione praecedentiae neutri harum habet quod cedat, ut nec scribendi ars typographiae concedit praerogativam. Quod verò tàm antiqua illius non supersint Opera, quibus id confirmari queat, quàm in Statuariâ extant, et ob oculos versantur, illius causa unica in ipsâ consistit materiâ: quia nimirum lapides, marmorque et aera, circa quae versatur Statuaria, ne longissimô quidem tempore consumuntur: cùm è contrario papyrus, cum telâ, linteo, membranâ nec non pelles, et cortices, in quibus opera sua efformant Delineator et Pictor, crescentibus annis in pulverem redigantur atque cinerem. Unde patet, superbam hanc Artem apparenter potiùs, quàm pro ipsa rei veritate praecedentiam sibi, et antiquitatem arrogare posse.

Finitô igitur de primo istarum Artium initio discursu; iam porrò accedemus ad summam ab illis conscensam perfectionem, et porrò ad earundem interitum, tandemque ad regenerationem illarum pedem movebimus; de quibus omnibus maiori Quâ ratione Pictoria et Sculptura Romae primùm emerserint, quodque prima ibidem imago fuerit Cëreris. cum fundamento sermonem instituere potuerimus. Tardiùs igitur hae Artes primùm emerserunt Romae: et prima ibidem imago fuit Statua quaedam Cereris aenea, testante Pliniô lib. 34. ad quam fabrefaciendam impensae desumtae sunt è bonis Spurii Cassii; quem, quia ad Regiam dignitatem adspiraverat, ipse pater eius occiderat. A Diis postmodùm ad se ipsos descenderunt; Statuasque partim proprias, partim maiorum suorum (ut harum conspectu ad similem instigarentur virtutem Romani Statuas sibi ipsis ponunt. atque fortitudinem,) erexerunt. Tales autem imagines non tantùm aureae, argenteae, aeneae ligneae, argillaceae, gypseae, marmoreaeque erant et eburneae; sed etiam, et maximâ quidem ex parte in scriniis cereae; unde Cerarum quoque ipsis tribuitur Quod à Graecis didicerunt. nomen. Hanc autem consuetudinem, prout et leges suas, et alias Artes, Romani à Graecis traduxerunt: inter quos Athenienses Harmodio, et Aristogitoni, interfectoribus nempè tyrannorum suorum, publicas; ante hos autem Gorgias Leontinus propriam suam ex auro puro statuam in templo Delphico collocaverat. Pompeius Magnus deindè Pharnacis Parthorum Regis statuam argenteam in triumpho Romam transtulit. Inter Romanos primò Marcus Attilius Glabrio patri suo statuam equestrem; postmodùm autem Marius statuam propriam similem per omnes ferè urbis vicos erexit.

Quamvis autem duae hae artes, Pictoria scilicet et Statuaria, sub quindecim primis Imperatoribus, ibidem cum laude propagatae fuerint; illarum tamen perfectio atque bonitas successu temporis Hae Artes notabiliter iterum decrescunt sub Constanino Imperatore.notanter deficiebat: sicut inter alia, illorum temporum aedificia testantur, artificiosas antiquorum delineationes de die in diem decrevisse. In specie autem sub regimine Imperatoris Constantini Magni Architectura et Sculptura notabiliter retrogressae sunt: quod satis apparet ex ipsis Operibus hòc tempore Romae erectis; et ex arcu triumphali, qui adhuc propè Colosseum extat. Haec enim Opera ex defectu bonorum Artificum ex historiis illis Traiani tempore in marmore sculptis; prout etiam è statuis aliis antiquarum praedarum desumebantur: sed quilibet istarum Artium cultor pro suâ prudentiâ istius et priorum temporum differentiam facillimè diiudicare poterit: eò quod opera Antiquorum Tandemque propter invasiones barbarorum planè dispereunt. ingeniosa essent, et artificiosa atque pulcherrima; sequiorum autem deformia, inordinata, crassaeque Minervae omni Diagraphices decoro destituta. His porrò accedebat mox subsecuta Gothorum aliorumque populorum exterorum atque barbarorum invasia; quâ unà cum Italia funditùs disperditae sunt omnes Architectura tamen in aliquo adhuc manebat pretio. pariter Artes.

Hoc fatum tamen Architectura paulò minùs experta est, quàm Artes coeteraeceterae: prout videre est è thermis Lateranis à Constantino Imperatore erectis; ubi quae ad portam principalem columnae, è puro sunt Porphyrite, cum capitulis è marmore pulcherrimis, nec non parastatis duplicibus pretiosissimis; quae omnia elegantissimè et artificiosissimè exculpta sunt, ita, ut tota illa structura multô cum ingeniô sit erecta: cùm è contrario ea, quae in pavimento tessellato et marmoris instar variegato conspiciuntur, nec non quae vitreata sunt, impolita sint omnia, rudique et crassâ manu elaborata. Hancque porrò differentiam spectare quoque licet in pulcherrimo illo templo S. Johannis in Laterano; in quo Constantinus statuas Christi et duodecim eius Apostolorum, è puro collocavit argento: quae omnes, prout et propria eius effigies, unà cum aliis, arte sanè exiguâ et delineatione valdè inconcinnâ elaboratae sunt; ita ut artificiosam illam aliorum Imperatorum perfectionem, quos in Capitolio Romano adhuc spectare licet, multis passibus et è longinquo demùm insectentur. Unde satis colligere licet, duas has Artes, Pictoriam nempè et Statuariam, ante Gothorum invasionem urbi Romae ultimum iam dixisse Vale.

Ratio huius.Quod verò Architectura illis temporibus adhuc diutiùs conservata fuerit, usque adeò mirum non est: facillimum enim erat, antiqua illa et magna aedificia, quae à Romanis totius terrarum orbis praedâ referta fuerant, imitando; nova extruere; eò quod Archetypum et Idea Artificibus semper prae Collecta undiquaque templi Petrini, quod Romae est, ornamenta. oculis esset: cum è contrario Pictoribus et Statuariis opera omnia pretiosiora et rariora vel direpta, vel confracta fuerint. Qui igitur in templo, quod Romae est, Petrino in Vaticano, adhuc superstes visitur pulchrarum columnarum, pretiosarum stylobatarum, elegantium Capitulorum, artificiosoumartificiosorum arcuum, alioramque rariorum Operum musivorum et vitreatorum Thesaurus, ex aliis iamdudum extructis aedificiis praeclarissimis collectus est, unde hoc Templum his omnibus exornatum fuit: quod pariter factum quoque est cum aedibus Sacris ad Sanctam Crucem Hierosolymitanam; item S. Laurentii et Agnetis. Et quis ignorare potest, illud ipsum Baptisterium, in quo magnus ille Monarcha cum filiâ suâ Constantiâ ad animarum suarum admissi sunt lavacrum; praesertim illam Concham Porphyreticam pretiosissimam: et Candelabrum marmoreum cum puerulis quibusdam venustis, qui foliis quàm artificiosissimè ornati sunt; cùm omnia rarô elaborata sint artificio, multis temporibus anteiam fuisse fabrefacta?

Mutatio sedis Imperatoriae his artibus ultimam intulit ruinam.Nihil autem has Artes tantoperè ad ultimam sui promovit ruinam, quàm quod Imperator Constantinus Magnus Romanam urbem penitùs reliquit, et anno Christi trecentesimó trigesimô sedem suam Imperatoriam in Graeciam atque Byzantium transtulit: quem in locum eundem secuti sunt omnes illius temporis artifices celebriores; prout eodem magnam quoque copiam rarissimarum Imaginum et Statuarum, multâ pecuniâ coëmtam, transtulit. Sic autem natura fert rerum humanarum omnium, ut si semel ad interitum aliquid vergat, id decursum hunc suum haud sistat priùs, quàm ad ultimum tandem venerit interitum.

Nimirùm illô quidem tempore, sedente tunc Liberiô Pontifice, Architecti Romani singulari industriâ atque ingenio magnificam illam aedem, Templum S. Mariae Maioris eodem tempore erectum imperfectum est admodum. quae Mariae maioris dicitur, extruere conati sunt; hoc ipsum tamen nonnisi magnis cum defectibus, multâque imperfectione praestiterunt. Quamvis enim principalis eiusdem distributio unà cum Symmetriâ atque proportione iuxta regulas artis ex amussim sit instituta: ex opinione tamen artificum recentiorum longè prudentissimorum, prima eiusdem designatio, nec non opera musiva et vitreata unà cum Picturis in muro factis, debitô carent iudiciô. Porrò etiam temporibus Juliani Imperatoris, qui Apostata cognominatur, in monte CoelioCelio conditum est templum in honorem D. Martyrum Johannis et Pauli; quod pariter omni decoro atque elegantiâ destitutum est. Et è duobus his aliisque pluribus, sumtuosis quidem, sed malè ordinatis aedificiis, satis apparet, ipsam quoque Architecturam illo tempore ad ultimam prolapsam esse ruinam; eò architecturae decrementum. quod undiquaque ingeniosi exercitatique deficerent Architecti. Quod et Aretinorum exemplo edocemur, qui si melius quid indagare potuissent, procul dubio nullis pepercissent sumtibus, ut tàm pretiosa ex Porphyrite, Iaspide, Granatis, marmore, cedris et similibus, cariùs conquisita materialia meliùs fuissent collocata.

Interitus Romani Imperii occidentalis secum traxit interitum omnium artium.Atque tum demùm Gothorum aliorumque barbarorum festina sequebatur invasio, qui Romae omnia aedificia pulcherrima et magnificentissima funditùs everterunt, ut cum omnibus artibus atque artificibus viva quasi sepelirentur. Et primò quidem pretiosas picturas et statuas fatum illud tetigit, quippè quae delectationi potiùs, quàm ulli usui inserverent; cum aedificia adhuc ad habitationem corporisque humani defensionem, prodesse viderentur: quamvis etiam, quae circa illa versatur Ars, Quare Imagines et Statuae funditùs eversae fuerint.paulo pòst imensum decreverit. Nimirum quia imagines et statuae primô statim obtutu illorum exhiberent nomina qui magnae inter Romanos fuissent autoritatis, vel egregiis facinoribus evasissent celebres: Undè deinceps imagines eorum in perpetuam illorum memoriam columnis aeneis, arcubus triumphalibus, thermisque et monumentis impositae fuerant: Hinc easdem barbari ex odio atque invidiâ confestim deiectas everterunt, inque frusta comminuerunt, ut omnis illorum memoria, unà cum Hoc primò fiebat à Visigothis;effigiebus, penitùs eradicaretur. Haec primò circa annum Christi quadringentesimum praestabant Visigothi, qui Alaricum sibi praefecerant Regem, totamque Italiam, et urbem praecipuè Romanam, hancque iam alterâ vice totaliter atque crudeliter Et Vandalis.devastaverant. Hos postea sequebantur Vandali sub Genserico Rege suo, qui effigies quoque vivas, Imperatricem nimirum Eudoxiam, interfecti tunc Imperatoris Valentiniani viduam, cum multis Romanorum tàm nobilium, quàm plebeiorum, in exilium abductos in extremam praecipitârunt pernitiem. Reliqua Romanorum plebs omnem virtutem, artem atque honestatem obliviscitur.Reliqua plebs Romana, praesertim cùm meliores iamdudum antehac cum Constantino Byzantium transmigrâssent; postmodùm feros barbarorum mores imitata breviter usque adeò fuit perversa, ut omnium virtutum atque legum, omniumque artium, imò omnis quasi boni memoriâ abolitâ, ipsis iam brutis viverent stupidiores.

Christiana porrò Religio multum quoque contulit ad Artium Iconopoëticarum exterminium.Ad hoc Artium istarum Iconopoëticarum exterminium multum quoque conferebat sub Imperatore Constantino Magno introducta Christiana Religio; quae inusitatâ miraculorum vi atque copiâ omnes Gentilium errores, unà cum Idolis illorum radicitùs extirpabat: ubi omnibus nervis in id vigilabatur, ut omnis vel minima ad pristinum Idolorum cultum occasio è medio tolleretur, ita ut non tantùm pretiosissima et rarissima Operis musivi et encaustici Opera cum aliis falsorum Deorum gentilium Imaginibus sumtuosissimis; sed clarissima quoque monumenta statuaeque celeberrimorum quondam Monarcharum atque Heroum, in pulverem comminuerentur atque cinerem. Prout et destructum est illô tempore Ethnicum illud templum Hadriani, è quo ornamenta plurima pro cultu Divinae Maiestatis ad templum D. Petri in Vaticano iure optimô maximô adhibita sunt. Atque id quidem non artium istarum odiô vel invidiâ faciebat Christiana religio; sed prout iam dictum est antea, ut omnis gentilium errorum penitùs tolleretur atque extirparetur ansa et occasio.

Earundem interitum quoque promovit Totila.Neque id satis erat: sed ulterioribus ruinis subiiciendasubicienda erat Roma. Tam vehementer enim omnem iram suam in illam effundebat Totila, gladioque et igne omnia tantoperè devastabat atque exscindebat, ut octodecim dierum spatiò, ne unicus quidem homo vivus, imò ne minima quidem Romae pristinae similitudo superstes esset: Cùm aedes reliquae in rudera sic penitùs conciderent omnes, ut rariores quoque sub terrâ adhuc residuae artificiosorum operum reliquiae totaliter nunc sepelirentur. Roma subterranea.Cumque horum posteri in summâ horum omnium superficie, quae aequoris instar complanata erat, agros colere, vineasque plantare vellent, quasdam adhuc prioris miseriae reliquias, sed inter has picturas rariùs, quia levior atque tenuior istarum materia nimiâ temporis diuturnitate iam consumta erat; Statuas tamen durioris materiae plures detexerunt: Unde nomen acceperint Grottae.à quibus conclavibus subterraneis, nostrô adhuc tempore, Grottae appellantur camerae tales in subterraneis constructae. Post haec omnia, cum Narsetis strenui illius Romanorum Ducis operâ expulsi essent Barbari, elapsò nimirum quasi seculôsaeculo Romam Ultimae ruinae causa fuit Constans Imperator.veniebat circa annum sexcentesimum sexagesimum tertium Constans Imperator Constantinopolitanus, et reliquias omnes secum transportabat, si quid fortunae potiùs arbitriô quàm hostium propositó ibidem manserat superstes. Quamvis rapinae istius Imperator hic nullum sentiret fructum, eò quod, adversis in mari navigationi eius ventis, in Siciliam deportatus, ibidem à quodam suorum interficeretur, ut hâc ratione raptum hunc integrum solius fortunae relinqueret Cuius raptum Saraceni omninò perdunt. ludibrio; et hâc ratione non Roma tantùm, sed et Sicilia devastaretur penitùs. Saraceni enim de thesauro hôc raptuque certiores facti Siciliam magnâ vi invadentes, omnia diripiebant, quae ipsis grata esse poterant: Statuae autem et Effigies artificiosae, quas Romani Pontifices, et praesertim Gregorius Magnus post se reliquerant, feroci manu barbarorum istorum militum, omninò corruptae atque annihilatae sunt.

Artium Iconopoëticarum restauratio.Cùm autem frusta quaedam ex his omnibus informia adhuc reperirent posteri, hi deinde impulsu propriö nativi sui ingenii haec studia reassumserunt, et quamvis omni regulâ destituti, nudoque arbitratu suo manum applicarent, haud parum tamen Initia earum rudia erant et informia. in his praestiterunt. Nec mirum, si opera illorum sub initium crassa essent et rudia, defectu nimirum delineationis atque distributionis secundùm Artem institutae: prout inter alia id edocureunt figurae arcuum, templi Petrini antiqui, ante Exempla horum Romae, structuram ultimam, nec non in portis Romanis; quae in memoriam Sanctorum quorundam Patrum Graeco more elaboratae, et aliquot Conciliis Ecclesiae et Ravennae praesertim in admirando illo aedificio S. Mariae rotundae. stabilitae manserunt. Simile exemplum quoque adhuc extat Ravennae, et praesertim extra urbem in Templo rotundo D. Mariae Sacro, quod statim post eiectionem Longobardorum extructum fuit. In hoc autem Templo rarissimum quoddam et singulare spectatur Opus, (quamvis coeteracetera satis inepta sint,) Tholus nimirum, sive fornix, i. e. pars eius omnium summa, quâ totum Templum plenissimè contegitur, quaeque cum decem pedum habeat latitudinem, ex uno tamen lapidis frusto fabrefacta est: cùm aliàs vix possibile videatur, quod lapis ducentis mille pondo pendens ad tantam altitudinem extolli potuerit.

Adeoque hae Artes caput suum quidem attollunt.Quamvis igitur ante et post haec tempora artes hae aliquoties caput suum iterum extollere conarentur; quin et imaginibus quoque et Statuis non in privatis tantùm aedibus, sed in Templis quoque, praesertim tempore Theodosii Imperatoris, et quidem anno Christi quadringentesimo trigesimô primô locus concederetur; imò Gregorius Magnus Pontifex illas Laicorum libros diceret, ut quae in Templis admitterentur, (ad illorum nempè ornatum, non verò ut adorarentur, sive colerentur,) consentiret; imò Concilium quoque Constantinopolitanum sextum concessionem hanc confirmaret; successor tamen eius Sabinianus, quòd gloriae illius invideret, easdem iterum abrogavit, et è Mox tamen iterurn supprimuntur. medio sustulit. Et quia artificibus quoque illô tempore tenuior procuraretur sustentatio, hinc Artes istae, cum vix aliquantulum suspicere cepissent, mox iterum reiectae atque suppressae fuerunt.

Leo tertius Imperator omnes Imagines evertit atque comburi iubet.Et Leo quidem tertius Imperator annó septingentesimô decimô octavô Constantinopoli publicô decretô sub poenâ capitis sanciebat, ut omnes Christi, Mariae, Apostolorum, aliorumque Sanctorum Imagines in forum comportarentur, quas cum omnibus Imaginibus, quotquot ullibi in Templis reperiri poterant, publicè comburi curavit. Et hoc mandatum eâdem ratione per omnes totius Imperii provincias publicabatur, executione contra refractarios atque transgressores quàm acerbissimè institutâ. Et quamvis Gregorius III. Pontifex Maximus huic edicto sese opponeret, artibusque his fabricatricibus Imaginum insigniter faveret; alii tamen illius successores hunc ipsum favorem non habuerunt haereditarium; ita ut earundem resuscitatio in ipso quasi partu suffocaretur.

Ulterius incrementum Architecturae.Cùm autem Anno millesimô decimô tertiô Florentiae Episcopus esset Marcus Alibrandus Florentinus, Architectura aliquantulum sese recolligere visa est. In Templo enim tùm temporis ibidem in monte S. Miniati extructo, praeter alia ornamenta, tàm interna quàm externa, marmorea pretiosissima, etiam è porta maiore apparet, Architectos Italos omnibus viribus tùm enixos, ut portas, fenestras, columnas, fornices, et arcus, iuxta modum antiquum laudabilem, et maximam partem secundùm ideam Templi Florentini antiquissimi, quod et restauratio Picturae.D Johanni sacrum dicitur, fabrefacerent. Eodemque tempore ars quoque Pictoria, quae hactenus ferme extincta fuerat, expergisci iterum cepit: prout in magno Sacello iam commemorati Templi Miniatensis ex opere musivo apparet.

Templum Pisanum.Hôc igitur tempore ambae hae Artes in Italia rursus ceperunt crescere; quò plurimum contribuebat structura Templi cuiusdam Pisani annô millesimô decimó sextô facta, quod à Buscheto natione Buschetus Architectus Graecus.Graeco ex insula Dulichio oriundô, et Artifice celeberrimô, ibidem extruebatur, intus nimirum et extus marmore contectum, (quod illô tempore haud parvi res erat momenti,) innumerisque rapinis, à Pisanis è terris longè dissitis per mare comportatis, columnis nempè, capitulis, et arcubus pulcherrimis, lapidibusque pretiosissimis, ceu cacumen Pisanae gloriae, exornatum. Et quia omnes illae partes partim exiguae admodùm, partim magnae, partim etiam mediae essent proportionis, hinc ex his omnibus acutissimum Buscheti suprà commemorati elucet iudicium, quo omnia et singula tàm artificiosè distribuere atque commiscere, intusque et extùs exornare potuit. Prae coeterisceteris autem hic egregia illa situatio celebratur, pulchrarum primariae portae columnarum, quae omnes pedetentim ita decrescunt, ut iucundissima hinc exsurgat prospectiva. Istius monumentum atque Epitaphium.Et hoc ipsô egregius hic Architectus in sempiternam nominis sui memoriam monumentum commeruit honorificentissimum cum tribus Epitaphiis in perpetuum sui et posterorum eius honorem appositis, quorum unum hos continet versiculos:

Quod vix mille boum possent iuga cuncta movere, Et quod vix potuit per mare ferre ratis: Buscheti nisu, quod erat mirabile visu, Dena puellarum turba levavit onus.

Nicolaus Pisani Statuatiam emendat atque restituit.Lucani postmodùm anno 1233. Imagines quoque egregias uni portarum suarum imposuerunt quae Statuae à Nicolao Pisano sculptae satis demonstrant, quàm insigniter hic Statuariam, antehac unà cum Architecturâ penitùs quasi emortuam, iterum resuscitaverit atque extulerit. Meliores enim Picturae et Statuae sub ruinis Italiae olim sepultae, tandemque iterum effossae illis temporibus, vel Picturae et Statuae antiquae meliores illis temporibus non considerabantur. adhuc fuerunt occultatae, vel neutiquam inspectae et consideratae: eò quod Statuarii et Pictores illorum temporum crassissimâ suâ et ineptâ methodo, quam e reliquiis antiquorum Graecorum vel è superstitibus illorum argillaceis lapideisve statuis satis monstrosis hauserant, quasi occoecatioccaecati et inebriati essent. Tales Graecia ineptos mittit Artifices.enim Magistri, ex defectu aliorum in Italiam evocabantur; qui ineptum quoque crassumque opus suum musivum, nec non Pictoriam et Statuariam haud meliorem, quàm ab ipsis hactenus excultam, secum in Italiam deferebant; aliasque nationes pariter, nempè Germanos, Gallos, Anglos, et Belgas methodo hâc informi universaliter informabant; ita ut hae nationes unà cum Italia usque ad meliora tempora haec studia meliùs non excoluerint, Et quia illis temporibus nihil adhuc publicè enotuerat, quod elegantius, artificiosius vel melius fuisset; hinc opera haec, quamvis in se pessima, cum admiratione tamen suscepta, proque rarissimis et pretiosissimis habita sunt.

Itali ineptum Graecorum modum deserunt, antiquos imirantur.Tandem circa annum 1250. ingenia quaedam subtiliora et acutiora in Italia emerserunt, qui indefessâ suâ diligentiâ continuatisque exercitiis Artes has in pristinum tandem decorem atque gloriam restituerunt. Quamvis hi enim illos tantùm prae oculis haberent arcus Triumphales, statuas, imagines et effigies, quibus, post Romam devastatam, ut potè levissimâ sanè arte elaboratis, parum laudis tribui potest; ipsi tamen tantâ usi sunt prudentiâ, ut paucum illud, quod bonum esset, seligerent, crassas verò informitates Gothicas gradatim excluderent, et pristinae perfectionis vestigia omni Zelô sectarentur.

Differentia inter antiquos artifices haec est, ut quidam vere antiqui sint, atque laudabiles;Differentia tamen est inter eos Artifices, qui antiqui dicuntur. Qui enim reverâ antiqui dici possunt, solidâque laude digni habentur, sunt illi, qui ante Imperium Constantini, Corinthii, Athenis, et Romae; nec non in aliis celebrioribus urbibus sub Alexandro Magno, et postmodùm sub Nerone, Vespasiano, Traiano, Adriano, et Antonino, circiter floruerunt: reliqui verò, quià temporibus SylvestriSilvestri I. Pontificis Maximi, usque ad ea tempora secuti sunt, et antiqui communiores. de quibus iam loquimur, antiqui tantùm communi nomine dicuntur, quia potiùs maculare tabulas, quàm pingere effigies potuerunt. Ob nimias enim turbas bellicas primarii et verè antiqui Artifices è medio sublati sunt, ut non nisi antiqui hi Graeci paucarum linearum magnorumque planorum coloratorum Magistri superstites manerent: qualia Opera generis antiqui musivi per totam Italiam in omnibus templis antiquioribus variisque aedibus privatis; praesertim in districtu Pisano, prout et Venetiis ad S. Marci aedem plura spectari possunt.

Quàm vilis fuerit antiquorum Pictura,Multae quoque reperiuntur Picturae et Statuae vividis guidem Spirituque plenis oculis; sed manibus quasi sideratis atque pendulis sine gestu et actione efformatae: prout videre licet in aede Miniatensi extra Florentiam ad portam, quâ ad Sacrarium et conventum itur: nec minùs ad Templum eiusdem urbis, quod Spiritui Sancto sacrum vocant, in totô latere illius Monasterii, quod ipsum Templum spectat; sic quoque Aretii in Templis S. Juliani et S. Bartholomaei: et Romae in Templo Petrino antiquo, abi circumcirca sub fenestris historiae depictae sunt, quae monstra potiùs, quàm effigies et Sculptura. aliquas distinctas repraesentant. Ad Picturam hanc paucâ Arte elaboratam, quoque accedebat Sculptura illorum parùm laudabilis, cuius exempla extant in porta Templi Florentini, quod Michaëli Angelo dicatum est; item in magno illo Templo Lutetiae, quod D. Virgini sacrum est (communiter Nostre Dame) aliisque in locis pluribus Galliae, Angliae, Germaniae et Belgii ex opere anaglyphico semipleno elaborata: prout et in variis monumentis Sanctorum, ornamentisque portarum, quae omnia tàm inepta, deformia, atque turpia sunt, ut infaustiora vix excogitari possint.

Istius praefationis conclusio.Hisce igitur discursum hunc meum concludo: qui paulò quidem prolixior evasit, quàm primum meum tulerat propositum; nihil tamen quàm solam utilitatem partim Artificum ipsorum, partim aliorum quoque harum Artium fautorum pro scopo habet, et neutiquam ex inordinato quodam erga Artem meam affectu et amore suam trahit originem. Ex hoc, inquam, isti videre poterunt, quomodo Artes hae ab exili quidem principio, ad plenissimam perfectionem ascenderint; sed ex nobiliore isto cacumine in extremum quoque detrusae fuerint praecipitium; ita ut eadem quasi sit ipsarum natura, quae ipsius vitae humanae, illisque non minùs atque huic nativitas, incrementum, senium, tandemque et decrementum atque interitus tribui queant: et tandem quoque, quâ ratione de novo restauratae et quasi regeneratae; nec non ad istud demùm culmen, in quo nunc versantur, exaltatae fuerint.

Intentio scopusque Autoris in isto suo opere.Praetereà intentio scopusque meus et hic simùl est, ut si fortè post aliquod temporis intervallum (quod summa tamen Divini Numinis cura avertat;) sive negligentiâ ipsorum hominum, sive ob labilem totius huius mundi conditionem singulari fatô res eò rursus deveniat, ut Artes istae porrò, ut olim, in aliquod sui decrementum oblivionemque descenderent, eaedem tamen spontè suscepta hâc operâ meâ ab interitu sese vindicare, et subtiliora atque nobiliora posterorum nostrorum ingenia ad meliùs prosequenda haec studia excitari possent. Ordo hic secundùm artem, et non secundùm annos observatur. Quod autem ad ordinem tandem attinet, id potiùs respiciam, qnomodoquomodo Ars potissimum Pictoria gradatim ad suam excellentiam, atque perfectionem ascenderit, quàm quomodo ipsi Artifices sibi invicem successerint. Interea non eorum tantùm vitam atque res gestas, nec non si quae praeclara post se reliquerunt opera; sed illorum quoque effigiem sub similitudine, quantum fieri potuit, nativâ, in hunc librum congessi: Ubi, qantaquanta hîc fuerit industria atque defatigatio mea, facilè perspicietur, si quis perlegendô ista perpendet, unde ea omnia desumserim, et in quem finem cuncta et singula allegaverim. Quod autem de coeterisceteris artibus dicendum restat, prudentioribus nunc relinquo: cum ego in aetate hac mea iam satis decrepita et septuaginta quinque annorum iam sat mihi, imò quasi nimium oneris imposuerim: iamiamque ad illud me accingo iter, quod divinâ favente clementiâ feliciter me absoluturum confido.

MINERVA.

I. de Sandrart del.

R. Collin f.

PARTIS SECUNDAE ACADEMIAE PICTORIAE LIBER PRIMUS De Vita et Encomiis Celeberrimorum antiquitùs tàm Aegyptiorum, quàm Graecorum et Romanorum, primorumque adeò inter pictores Artificum.
CAPUT I. De Primis quatuordecimquatturodecim Pictoribus, inter quos Phidias. Argumentum.

Quod Artes in vitâ humanâ ad delectationem faciant. I. Gyges Lydius Pictor primus in Aegypto. Lydi artem Pictoriam in Italiam deferebant. Gyges invenit artem Delineatoriam; cuius inventionem sibi Aegyptii tribuunt. II. Pyrrhus primus inter Graecos Pictor, Daedali nepos, qui ante annos bis mille ferè et octingentos vixit. III. Polygnotus Pictor Atheniensis, Picturam igne factam invenit, quae Encaustice dicitur. Pictura prima nuda erat circumscriptio: cuius inventor Philocles fuit, et alii. Monochroma, sive Pictura unius coloris. Polygnotus artem Pictoriam in meliorem gradum evehit, circumducta designationis lineamenta intùs explendo. IV. Telephanes Phocensis. V. Cleophantus Corinthius. VI. Bularchus, cuius Picturae aequali auri pondere divenditae sunt. Hic primus inventor fuit effigierum coloribus pictarum. VII. Eumarus Atheniensis, primus ad vivum Pictor. VIII. Cimon Cleoneus, inventor Catagraphorum, sive obliquarum imaginum. IX. Panaeus Atheniensis. Colotes Pictor et Statuarius. Timagoras Pictor Chalcidensis. X. Polygnotus Thasius, primus mulierum Pictor laudabilis. Eius proemium. XI. Phidias Atheniensis, Pictor et Statuarius. Cuius opera fuerunt: Aegis Palladis; Statua Jovis Olympii; Statua Alexandri in Bucephalo. De tempore antiquorum Artificum, eorumque in picturis certamina. Effigies Minervae, opus Phidiae. Opera eiusdem alia, nimirum Nemesis Rhamnusia; Cliduchus; Venus. Hic artem tornatoriam invenisse dicitur. Occasio duorum istorum Proverbiorum: Ex ungue leo; et, Phidiae signum. Pericles eundem in suam adsciscit amicitiam Opera eius Minerva pulchra et aurea. Tumultus Athenis contra Periclem. Phidias propter illum in odium venit; furtique accusatur: et quamuis innocens fuisset inventus, in carcerem tamen coniectus, ibidem moritur. Agoracritus Discipulus eius. XII. Mycon Atheniensis. Onaras filius eius Statuarius. XIII. Apollodorus Atheniensis, Pictor et Statuarius: confringit opera sua. Primus erat, qui pulchritudinem decenter exprimeret. XIV. Callimachus Atheniensis, Pictor et Statuarius, calumniator est propriorum operum. Lucerna eius mirabilis.

Quod artes in vita humana ad delectationem utiles sint.MUlti hominum, ob moestam animi sui naturam, spiritumque in tenebris quasi submersum, melancholiae evaderent mancipia; eò quod vi naturae suae propriae, quamvis e a sublimia quandoque appetat, crassiores ignorantiae nebulas penetrare, et ad summum verae tranquillitatis atque felicitatis olympum evolare nequeant: nisi sensus ipsorum et pectora nobilissimarum Artium atque Scientiarum Studiis atque exercitiis dexteriùs recludantur atque animentur, cumque viae humanae istius mortalitatis aerumnis undiquaque cinctae sint, et acerbitatibus deplorandis, hinc in mediis istis miserorum casuum angustiis relaxationem aliquam nemo non quaerit atque delectationem. Et haec quidem inter alia praecipuè etiam invenitur in artibus variis, quae cum admiratione sive visum, sive auditum, sive sensus alios, sic oblectare queunt, ut taedium homini, durante hôc extra coelestemcaelestem patriam exiliô ac peregrinatione, quadantenùs sublevetur: haud aliter ac facundus in viâ comes iucundis suis colloquiis milliaria alicui in itinere abbreviare, totamque viam opinione citiùs ad desideratum suum terminum promovere solet. Et quamvis aliqui Artes has, quales sunt Pictoria, Poësis, et Musica, pro superfluis et non necessariis habeant; hae tamen per se satis superque testantur, quantâ vi polleant tàm visum, quàm auditum, totumque adeò animum exhilarandi atque delectandi.

I. GYGES Lydius, primus Pictorum in Aegypto.

I. GYGES Pictor primus in Aegypto.PIctoriam igitur Artem, quam hoc in theatro introducendam mihi proposui, primùm invenisse dicitur, quantum quidem accuratâ desuper institutâ disquisitione reperire licuit, Gyges, quô nomine eundem nuncupat Polydorus Historicus Urbinas librô 2. cap. 24. è capite s 6. lib. 7. Plinii. Gyges iste natus erat in Lydia, Asiae mimoris provinciâ, supra Joniam Orientem versùs sitâ, et limitaneas habente Boream versùs Mysiam, et Austrum versùs Carii regnum. Antiquis regio haec dicebatur Moeonia; cuius metropolis erat Sardes ad Tmolum montem, ubi clarissima illa Lydi autem pictoriam in Italiam deferebant.Croesi Regia. Lydi isti antiquitùs idolorum cultui prae coeterisceteris erant addicti: unde à Graecis Tuscani dicti sunt, quasi idolorum sacerdotes, prout nomen hoc quidam interpretantur. Isti duce Tyrrhenô Rege suô septimum Italiae Regnum occupârunt, unde regioni illi adhuc Tuscanae, et mari adiacenti Tyrrheni nomen remansit. Hi igitur cùm Divorum cultûs usque adeò essent studiosi, Statuariam quoque et Pictoriam maturè admodùm in istam Italiae partem transtulerunt, ita ut Scriptores antiqui quamplurimi, et praesertim Leo Baptista Alberti, expressè perhibeant, Artem Diagraphicam iam tempore Porsennae Regis in magna hâc fuisse perfectione. Testimonium huius quoque ex Regis istius Epitaphio, Clusii haud ita pridem detectô, satis confirmatur, quia penes illud figurae quàm plurimae anaglyphicae pulcherrimae repertae sunt. Simile quid etiam repertum est Viterbi, et Anno 1554. Aretii, ubi antiquum illud monstrum Chimaerae, ex aere fusum, effossum est. Ex quibus omnibus satis superque patescit, Hetruscos à multis iam temporibus his artibus dedisse operam. In ungula quadam iam dictae Chimaerae, sicut etiam in statuis aliis Viterbii repertis, certae quaedam Inscriptiones detegebantur, quarum characteres exotici penitùs magnam pariter indigitant antiquitatem, eò quod nullus istius temporis eruditorum eosdem legere, vel sensum eorundem divinare potuerit.

Gyges invenit artem delineatoriam.Ut autem ad Gygem nostrum Lydium revertamur, huic ipsi haec tribuitur Gloria, quod in Aegypto existens Artem Pictoriam invenerit, primusque delineaverit figuras quasdam. Quo tempore autem propriè vixerit, et cui novam hanc inventionem deindè communicaverit, nullâ certitudine declarari potest. Hoc quidem certissimum est, Aegyptum maturè fuisse excultam, et idolorum cultum ante multa iam tempora ibidem viguisse, cum quo Ars Diagraphica excrescere et enutriri solita est, sicut ad ulmum vitis. Unde quantum coniecturâ contingere licet, amabilis haec Nympha Pictura circa arenosa primùm Nili littora versicolorem suam tunicam induit, et exhinc magnâ cum admiratione ad alios populos pulchritudinem suam publicè Cuius inventionem sibi Aegyptii tribuunt. exhibitura eandem expandit. Quicquid autem sit: Aegyptii sanè, Pliniô teste, hanc sibi tribuunt gloriam, se istius Artis, et quidem per Gygen modò dictum, primos fuisse inventores. Illud tamen, quod addunt, paradoxum maius est: nobilem hanc scilicet scientiam sex mille iam annis penes ipsos floruisse, antequam exhinc ad Graecos traducta sit. [Nihilominus Memnon suit antiquissimus in Aegypto pictor et statuarius. Videatur Diodorus Siculus libr. 2. de Simandii Regis Aegypti sepulchro, cuius ambitus milla e unum amplexus est. Eius sepulchri porta fuit è lapide Porphyretico tantae magnitudinis, ut duo iugera longa esset, alta quadraginta cubitos. In eo ingredientibus occurrebat lapideum peristylium quadratum, cuius singula latera quatuorquattuor iugerum essent. Pro columnis animalia erant sita monolitha sedecim cubitorum. Erat et alter aditus et porta superiori similis, sed sculptura uberiori. In ingressu statuae tres erant ingentes unius lapidis Memnonis opus. Harum una Sedens, cuius pedis mensura septem excedebat cubitos, caeterasque Aegypti statuas magnitudine superabat. In tantâ mole neque fissura erat, neque macula. Erat et aliud signum matris uno lapide, cubitorum viginti, Habens supra caput reginas tres. Post hanc portam et aliud erat peristylion nobilius superiore sculpturis variis, in quibus bellum erat contra Bactrianos. Prima pars muri obsidionem urbis sculptam continebat. Secundus paries sculptus erat captivis absque viro, i. e. excisis et sine manibus. Tertium latus sculpturis variis, picturisque decoris Regis Sacrificia triumphumque devictis hostibus continebat. In medio peristylio statuae duae iacebant ingentes ex unico lapide cubitorum septem et viginti. Dehinc ambulatio domibus plena, in quibus diversa epularum genera. Sculptus dein eminens coeterisceteris Rex variis coloribus; erant deinceps Aegypti Deorum omnium imagines. Sequebatur Bibliothecâ, in quâ inscriptum: Animi medicamentum. Postmodùm domus erat, in quâ viginti lectisternia Jovis et Junonis. Ibi picta animalia sacris apta. Circumibat monumentum aureus circulus, in quo descripti erant per singulos cubitos, dies, anni, astrorum motus et occasus. Hic circulus à Cambyse sublatus.] Et hîc quidem prolixô labore inquirendum mihi esset, quàm variis modis annorum periodos diversi numeraverint populi: cum iuxta nostrum computandi modum tantum non sit vel ipsius mundi aevum, ut veritate niti queat iam descripta Aegyptiorum iactantia: Hoc autem ulteriùs disquirant eruditi, me interim ad ulteriora procedente.

II. PYRRHUS, Primus Pictorum inter Graecos, nepos Daedali.

II. PYRRHUS primus inter Graecos Pictor; Daedali nepos.ARs quaevis praeclara in admirationem hominum oculos alliciens, ob pulchritudinis suae splendorem occulta manere nequit: quae procul dubio quoque erit causa, quod Ars nostra Pictoria ex Aegypto in Graeciam translata; ibidemque tanquam nova inventio in lucem producta sit, et quidem per aliquem Daedali cognatum vel nepotem, qui ab aliis Pyrrhus, ab aliis Euchir vel Euctis nominatur. Hunc igitur Aristoteles primum in Graeciâ Pictorem fuisse autumavit. Daedalus autem insignis erat Artifex in re Statuaria, Diagraphica, Artibusque aliis pluribus, natione Atheniensis, Qui ante 2800. ferè annos vixit. sub regno Thesei, circa Annum mundi 2730. et antenatum Christum 1120. clarus. Unde patet, paulò post horum annorum tempora Artem Pictoriam in Graecia suum cepisse initium.

III. POLYGNOTUS, A- theniensis pictor.

III. POLYGNOTUS, Atheniensis pictor.IN describendis autem vitis antiquorum horum Artificum, necessarium esse deprehendo, ut ad evitandos in obscuris his errores è rerum antiquarum Scriptoribus sedulò omnia conquirantur, et cum distinctione applicentur. Theophrastus igitur, testante Pliniô lib. 7. c. 56. autor est, Polygnotum Atheniensem (cuius effigiem tabula Iconum literâ C. notata, exhibet,) primum inter Graecos suisse Pictorem. [Sic enim Quintilianus lib. 12. cap. 10. Primi, quorum quidem opera non vetustatis modò, (sed et artis) gratia visenda sint, clari pictores, fuisse dicuntur Polygnotus atque Aglaophon, quorum simplex color tam sui studiosos adhuc habet, ut illa propè rudia ac velut futurae mox artis primordia, maximis, qui post eos extiterunt, autoribus, praeferant, proprio quodam intelligendi, ut mea opinio fert, ambitu.] Ubi tamen sciendum, primis temporibus, cùm ars Pictoria vix tùm nata, et valdè adhuc imperfecta esset, illum, qui aliquid pro illius emendatione in medium protulisset, facillimè pro eiusdem inventore haberi Picturam igne factam invenit, quae Encaustica dicitur. potuisse. Hic autem Polygnotus, quantum coniicereconicere licet, primus fuit, qui Picturam ignis beneficiô instituit. Iste autem pingendi modus, quantum ex diligentissimâ inquisitione coniecturare possumus, vel fuit Pictura auri encaustica (vulgò Email,) vel quod ferrô candente aliquid ligno, vel ebori, inurerent: vel etiam vitrô liquatô, vel ceris coloratis figuras quasdam repraesentarent: quae omnia citra ignis usum fieri non potuerunt. Primus autem pingendi modus diu satis saltem consistebat in nudo linearum circumductu, quam Latini Linearem dicebant Picturam, quasi umbra saltem hominis esset Pictura prima nuda erat circumductio; cuius inventor Philocles fuit et alii. lineis circumducta. Et linearem quidem hanc inventam dicunt à Philocle Aegyptio, vel Cleanthe Corinthio, [sic enim de hoc Strabo lib. 8. In Alphaeoniae Dianae templo Cleanthis et Aregontbis picturae visuntur, hominum Corinthiorum. Alterius quidem Troiae excidium; alterius Dianae in cunis deportatio.] eamque primi exercuere (Plinio teste lib. Cleanthes. Ardices. Telephanes. 35. cap. 3.) Ardices Corinthicus et Telephanes Sicyonius; qui omnes nudo saltem circumductu usi esse dicuntur, citra omnem colorum vel umbrarum usum, nudis carbonum signis contenti. [iam tamen spargentes lineas intus: ideò et quos pingerent, adscribere institutum, docente Pliniô, locô citatô, et Aeliano lib. 10. var. histor. unde Petronius: Omnia diligenter curiosus pictor cum inscriptione reddiderat.]

Porrò ab ignotâ quadam manu inventus dicitur modus quidam pingendi secundus; quo nempè simplicior illa circumductio singulis Monochroma sive pictura unius coloris. impleretur coloribus: quam monochromaton dixerunt Graeci, ab unico colorum genere. [Alii monogrammon vocant, ab unica semper et eadem linearum specie, prout Epicurus lib. 2. de Natura Deorum, apud Circeronem, monogrammos Deos vocat, eosdem semper, qui nec ira mutentur, nec laetitia. Lucillius tamen apud Nonium tenues et decolores homines appellat monogrammos. De his tamen ita Quintilianus lib. 11. Instit. c. 3. Qui singulis pinxerunt coloribus, alia tamen eminentiora, alia reductiora fecerunt, sine quo ne membris quidem suas lineas dedissent.] Et Plinius quidem opinari videtur, hoc nomine intelligi Picturam illam duorum colorum, ut cùm v.g. griseum pingitur in coeruleocaeruleo, vel lucidum in obscuro; dum scribit, Picturam illam monochromaticam ad sua usque durare tempora. Fieri tamen potuit, ut in hoc erraret, eò quod artifices illi antiquiores hanc scientiam usque adeò nondum excoluissent, ut opera sua exaltando et inumbrando perficerent; unde probabile est, illos schema suum simplicius, unico tantùm succo vel colore, explevisse. Et quamvis Graeci, arrogantes pro more, primae istius inventionis gloriam suis adscripserint popularibus; hoc ipso tamen nihil effecerunt aliud, quàm quod aliis istam gloriae suae coronam praeripere voluisse deprehendantur.

Ego igitur adhuc in hac opinione persisto, Gygem Lydium in Aegypto degentem primum fuisse, qui Artem Delineatoriam quasi primùm à se genitam in lucem produxerit, cùm umbram propriam nudô circumductu in pariete albido carbone ex igne Polygnotus artem Pictoriam in meliorem gradum evehit, circumducta delineationis elementa intus explendo. accepto circumscripsisset: et Polygnotum deinde hunc primum fuisse, qui Artem hanc adauxerit, et Picturam illam linearem coloribus expleverit. Prout idem quoque plura invenit, et, ut solent ingenia excitatiora, ulteriora semper inquisivit. Reperimus enim, eundem quoque singulari artificio exsculpere potuisse ligna. Idem quoque pro tabularum usu lignum aliquod invenit, quod à Latinis larix dicitur. Et lignum quidem hoc (Germanis Lerchenbaum/) tàm est glabrum, ut ne minimam quidem admittat rimulam; adeoque ad hunc usum valdè esset conveniens. Omninò tamen certum est, duos fuisse Polygnotos, multo tempore à se invicem distantes: prout etiam duos autores describunt Mycones, seniorem nempè et iuniorem. Alium enim invenio Polygnotum Thasium, et non Athenis oriundum, qualis hic erat, de quo nunc sermo est. Hic autem Atheniensis, (de altero enim suo dicetur loco,) eodem tempore vixisse dicitur cum Mycone sympatriotâ: et uterque praeclarus suit Pictor; ambo etiam ochra Atheniensi usi dicuntur. Atramentum porrò suum, (ut Plinius tradit libr. 35. cap. 6.) Polygnotus et Mycon, celeberrimi Pictores Athenis, è vinaceis fecêre ustis, quod trigy non appellarunt. De hoc autem Polygnoto plura non reperio, quàm quod caelaturae etiam fuerit artifex. Quo tempore autem propriè vixerit, ignoratur.

IV. TELEPHANES Phocaeus.

IV. TELEPHANES Phocensis; Statuarius.ARtifices, qui compositis voluminibus condidere haec (verba sunt Plinii libr. 34. c. 8.) miris laudibus celebrant et Telephanem Phoceum; ignotum aliàs, quoniam in Thessaliâ, ubi habitaverat, latuerint opera eius. Alioquin suffragiis ipsorum aequatur Polycleto, Myroni, et Pythagorae. De hoc plura quidem enarrari possent, quia autem reperio, eum Statuarium fuisse, fabrumque aerarium, temporibus Xerxis et Darii Persiae Regum; hinc plura de eo superaddere supervacaneum duco, et sufficit, differentiam saltem ostendisse inter ipsum atque Telephanem Sicyonium suprà iam commemoratum; qui dudum iam antea, ceu primus antiquorum Pictorum, vixerat.

POLYGNOTVS ATHEN. PIC.

POLYGNOT. THAS. PIC.

IOVIS OLYMPII.

AEGIS PALLADIS.

PHIDIAS ATHEN. PIC.

ZEVXIS HERACL. PIC

Ioach. De Sandrart del.

R. Collin Chalc. Reg. sc. Bruxel.

V. CLEOPHANTUS Corinthius.

V. CLEOPHANTUS Corinthius.DE Inventione Picturae coloratae probabilis maximè est opinio, quam tradit Plinius lib. 35. cap. 3. quod primus nempè invenerit colorare imagines Cleophantus Corinthius, et testâ quidem, ut ferunt, tritâ. Nisi fortè in fragmentis vasorum testaceorum nondum exustorum, pinxisse censeri debet: ut iis deindè perustis, ortum hinc habuerit Pictura vasorum terreorum. Cleophantum hunc, vel eodem nomine alium, Plinius censet fuisse illum, quem tradit Cornelius Nepos secutum in Italia Demaratum, Tarquinii Prisci Romani Regis patrem, fugientem à Corintho iniuriâ Cypselli Tyranni. Hic autem Demaratus habitationem sibi eligebat in Hetruriâ, ubi generatus ab ipso filius, quintus deindè factus est Rex Romanorum. Eundem quoque Corinthum relinquentes sequebantur Euchir et Eugrammus, ambo in Arte Plasticâ faciendisque imaginibus et vasis terreis excellentes; ita ut cum ipsis haec Ars in Italiam venisse censeatur.

VI. BULARCHUS pi- ctor.

VI. BULARCHUS pictor: cuius pictura auro rependebatur.BUlarchus, si Picturae aetas consideretur, Pictor quoque fuit Lydius, et procul dubio illis quoque iam temporibus valdè peritus atque artificiosus, quia unica ipsius tabula à Candaule Rege Lydiae Heraclidarum novissimo, qui Myrsilus vocatus est, repensa est aurô. Et quia Candaules tabulam hanc multis annis ante mortem suam, vel etiam multô tempore post mortem ipsius Inventor effigierum coloribus pictarum. artificis emisse potuit; hinc iste pro uno ex antiquissimis Pictoribus habendus erit, cum exhinc satis pateat, quanta iam tum dignatio esset Picturae: id enim circa aetatem Romuli accidisse coniectatur Plinius lib. 35. cap. 8. qui duodevicesima Olympiade interiit: Candaules autem eodem annô, quô Romulus: manifestâ iam tum claritate Artis atque absolutione. Quod si recipi necesse est, (notante Plinio loco citato:) simùl apparet, multò vetustiora huius Artis esse principia, eosque, qui monochromata pinxerint, (quorum aetas non Hygiaenon. Dinias. Charmas. traditur,) multò ante fuisse Hygiaenontem, Diniam, et Charmam, et Eumarum, atque Cimonem. In tabulâ autem illâ suprà commemoratâ Magnetum proelium pinxerat Bularchus. Quid autem artificiosus hic Picturae propagator plus ultrà elaboraverit, prae temporis antiquitate obscurum, nec scriptis in nos traductum est.

VII. EUMARUS Athe- niensis.

VII. EUMARUS Atheniensis primus omnium imitator.COniiciCOnici porrò potest, Eumarum Pictorem Atheniensem ipsô Bularchô modò commemoratô esse antiquiorem: eò quod ipsius tempore Ars ista adhuc tàm fuerit imperfecta, tantaeque simplicitatis, ut in Picturis masculorum et foeminarumfeminarum sexûs dignosci non posset. Ubi deinceps Eumarus iste, Pliniô teste, Iibrô 35. cap. 8. primus in picturis monochromatis marem foeminamque discrevit. Adde quod hic quoque primus fuerit, qui figuras omnes imitari sit ausus.

VIII. CIMON Cleonaeus.

VIII. CIMON Cleonaeus inventor Catagraphorum.VEstigia Eumari huius atque inventa egregiè excoluit Cimon Cleonaeus, cuius Patria Cleone in intimioribus Achaiae sita erat. Hic Catagrapha invenit, hoc est, obliquas imagines, et variè formare vultus respicientes suspicientesve, et despicientes; quod ante illius tempora in usu nondum fuerat. Hic etiam primus in picturis suis membra distinxit, musculosque et venas protulit; praetereaque in veste et rugas et sinus invenit. [Adeoque tum iam ipsa se ars distinxerat, et invenerat lumen atque umbras differentia colorum alterna vice sese excitante. Deindè adiectus erat et splendor, alius hic quàm lumen, quem, quia inter hoc et umbram esset, appellarunt tonon; (i.e. vigorem;) commissuras verò colorum et transitus, armogen. Plin. lib. 35. c. 5. Optimè autem dein phidias lumen et umbras custodivit, et ut eminerent è tabulis picturae maximè curavit. Sili Attico autem ad lumina utebantur: Scyrico ad umbras; Indici ratio ad incisuras in picturâ, hoc est umbras dividendas à lumine. Plerique lumen de colore purpureo proprie accipi volunt: malè. Lumen enim opponitur umbris; et saepè vocatur ἄνθος s. flos. Eo est opus, ut varii habitus, vultus, status, fiant: de quibus QnintilianusQuintilianus l. 2. c. 14. Ut in statuis atque picturis videmus variari habitus, vultus, status: nam recti quidem corporis vel minima gratia est, cum sc. adversa sit facies, demissa brachia, iuncti pedes, et à summis ad ima rigens opus. Flexus a. ille (qualem Curon invenit;) et ut sic dixerim motus, dat actum quendam effictis. etc.

IX. PANAEUS Atheniensis pictor.

IX. PANAEUS Atheniensis.ET hîc quidem meritò de Plinio querela mihi instituenda esset, quod in describendâ Pictorum historiâ non meliorem observaverit ordinem. Hic tamen vel hoc ipso excusationem meretur, quod eodem ipsô capite 8. lib. 35. et ipse conqueratur, non constare sibi in hac parte Graecorum diligentiam: quod verum tempus, in quo praeclari quivis Pictores vixerint, non accuratè observent, et multas post Olympiadas Pictores demùm celebrent autores. Ille igitur, quem post Cimonem describit Plinius loco citato, Panaeus Pictor Atheniensis Olympiade vixit octogesimâ tertiâ, prout et frater ipsius Phidias, cuius tamen autores supradicti nonagesimâ demum Olympiade faciant mentionem. Verba Plinii locô cit. sunt ista: Praeterea in confesso est, octogesimâ tertiâ Olympiade fuisse Panaeum Phidiae fratrem, qui Clypeum intus pinxit, et in Aegide Minervae, quam fecerat Colotes, Phidiae discipulus, et in faciendo Jove Olympio adiutor. Alii tamen Colothas Pictor et Statuarius. hunc fratrem Colotae esse volunt. Idem quoque clypei cuiusdam partem interiorem pinxit, cuius externam pinxerat Phidias initiò Pictor. De Colote autem plura non invenio, quàm quod prae caeteris statuas Philosophorum finxisse dicatur solitus. Plin. lib. 34. c.8. Quod autem Panaeus huius fuerit frater, erroneum esse iudico, cùm Plinius expressè, Phidiae fratrem fuisse Panaeum, dicat: Hic Panaeus autem in Arte hac magnam habuisse peritiam ex hoc iudicatur, quod, referente eodem Plinio, proelium Atheniensium adversus Persas apud Marathona factum pinxit. Ubi adeò iam colorum usus percrebuerat, adeoque Ars perfecta erat, ut in eo praelio Iconicos Duces pinxisse tradatur; Atheniensium Miltiadem, Callimachum, Cynegyrum; Barbarorum verò Datim, Artaphernem; ita ut quasi vivi de facie cognosci possent: [De hac colorum mixtura sic Julius Firmicus lib. 3. Astron. sicut in imaginibus artifex pictor lineamenta membrorum variâ mixturarum diversitate persignat, et temperatis coloribus formam mutatione facit similitudinis corporalis. etc.] Quinimò certamen picturae etiam florente eo institutum est Corinthi ac Delphis: primusque hic omnium Timagoras Chalcidensis pictor. certavit cum Timagora Chalcidense; superatus tamen ab eo in ludis Pythiis in Apollinis honorem celebratis, quod et ex ipsius Timagorae Carmine vetusto Plinii adhuc temporibus apparebat. Panaeus quoque Elide in Templo Minervae pinxit muros, vel potiùs ex aliorum opinione lacte atque croco flaventes reddidit: quoniam digito humente tacti, eundem flavedine colorabant, ac si quis crocum tractâsset manibus.

X. POLYGNOTUS Thasius, pictor.

X. POLYGNOTUS Thasius, pictorANtequam autem ad Phidiam me convertam, de Polygnoto Thasio quaedam dicenda mihi sunt, (cuius Iconem exhibet tabula lit. C. notata,) qui mulierum primus. primus mulieres lucidâ vestae pinxit, et capita earum mitris versicoloribus operuit; plurimumque Picturae primus contulit, siquidem instituit os aperire, dentes ostendere, vultumque ab antiquo rigore variare. Idem quoque picturis suis varios exprimebat motus atque affectus: undè de eo porrò sic loquitur Plinius libro cit. c. 9. Huius est Tabula in porticu Pompeii, quae ante curiam eius fuerat, in qua dubitatur, ascendentem cum clypeo pinxerit, an descendentem. Opera eius. Hic Delphis aedem pinxit: hic et Athenis porticum, quae Poecile vocatur, gratuitò, cum partem eius Mycon Eius proemium. mercede pingeret: unde maior huic autoritas: siquidem Amphictyones, quod est publicum Graeciae concilium, hospitia ei gratuita decrevêre. Tanti tùm temporis hi Graeciae Magistratus huius Artis erant fautores. De tempore ipsius nihil invenitur certi, nisi quòd ante nonagesimam Olympiadem vixisse dicatur. Idemque argenti quoque caelaturam magno exercuisse dicitur artificio.

XI. PHIDIAS Athe- niensis, Pictor et Statua- rius.

XI. PHIDIAS Atheniensis, Pictor et Statuarius:QUemadmodum autem ambae hae Artes, Pictura nimirum et Sculptura, unius matris sinu, Diagraphices nimirum, genitae atque educatae sunt: ita Pictori non admodùm difficile est, vel Sculpturâ lapides concinnare, vel aera fusionibus. Exemplum huius nobis exhibet Phidias, qui in utrâque hâc arte excelluit: (cuius iconem tabula aenea repraesentat, quae literâ C. consignata est.) Hic filius erat Charmini Atheniensis cuiusdam, magnâque cum laude florebat Olympiade octogesimâ tertiâ; trecentis nimirum ab urbe conditâ annis. Quamdiu autem vixerit, equidem ignoratur: id tamen reperitur, eundem Olympiade nonagesimâ nondum demortuum, sed inter Pictoriae artis Opera eius:cultores adhuc fuisse primarium. Pinxisse enim a Plinio dicitur eâdem aetate lib. 35. cap. 8. Aegis PalladisAthenis Clypeum quendam (Minervae puto,) eiusque partem externam; cuius partem internam frater eius Panaeus pinxerat, ut dictum est supra in huius vita. Erat autem in clypeo illo Medusae caput, variis nimirum crinitum serpentibus. [fabulam infrà describimus.] Deinde Phidiam hunc scalpsisse tradunt marmora [Plinius lib. 36. c. 5.] Veneremque eius fuisse Romae in Octaviae Statua Jovis Olympii. Operibus eximiae pulchritudinis. Urbi porrò Olympiae, statuam sculpebat Jovis ex ebore et auro, quo in opere faciendo Colotas discipulus eius ipsi fuerat adiutor. Sed et ex aere signa plura cum fecisset, Jovis tamen haec statua, quam nemo imitari ausus fuit unquam, pro miraculo nullibi non celebratur; unde gloria quoque et fama ipsi enata fuit, quod omnium Statuariorum optimus esset et praeclarissimus. Interrogatus quondam ab amico, quonam mentem suam dirigens vultum Jovis propemodùm ex ipso coelocaelo petitum eboris lineamentis esset amplexus? illis se versibus quasi magistris usum respondit: Iliad 1.

Ἦ καὶ κυανέῃσιν ἐπ' ὀφρύσι νεῦσε κρονίων, Ἀμβρόσιαι δ' ἄρα χαῖται ἐπεῤῥώσαντο ἄνακτος Κρατὸς ἀπ' ἀθανάτοιο, μέγαν δ' ἐλέλιξεν ὄλυμ- πον.

Id est:

Dixit, et nigris superciliis annuit Satur- nius, Immortales verò comae commotae sunt Re-gis, Capite ab immortali: magnum autem con- cussit Olympum.

Vid. Valer Max. lib. 3. cap. 7.

Unde patet, quàm accuratè artifices antiqui expenderint Poëtarum scripta. Hanc statuam quoque Plinius insigniter laudat lib. 36. cap. 5. et Pausanias in Eliacis prioribus. Tantâ autem fuit magnitudine, ut sedens effingendus esset Jupiter, cum aliàs tectum templi illius Olympii, alioquin alti satis, auferrendum fuisset; ubi tamen et hoc situ summum capite tangebat lacunar. Et hanc quoque Statuam ipsi Jovi tantoperè placuisse fingebant, ut per tonitru quasi gavisus tùm ederet signum, annotante Zwingerô in Theatro mundi.

[De hac etiam Propertius lib. 3. Phidiacus signo se Juppiter ornat ebur- no: Praxitelem propriâ vindicat arte lapis, etc.

In digito autem quodam istius Jovis Olympici inscripserat Phidias: Pantarces pulcher: prout tradit Clemens Alexandrinus in protreptico:]

Ante palatium montis Caballini in urbe Roma duae consistunt statuae, Alexandrum Magnum cum Generoso equo suo Bucephalo exprimentes, quarum antiquissimam Phidias, alteram Praxiteles elaboravit, monente sic Inscriptione antiquâ his verbis:

OPUS. FIDIAE. OPUS. PRAXITELIS.

VIdeatur in opere nostro de Sculptura Tabula aenea, quam signat lit. F. Id ipsum quoque testatur nova quaedam Inscriptio his verbis:

Inscriptio Romana.Phidias, nobilis Sculptor, ad artificii praestantiam declarandam, Alexandri Bucephalum domantis effigiem è marmore expressit. Praxiteles Sculptor, ad Phidiae aemulationem, sui monumenta ingenii, posteris relinquere cupiens, eiusdem Alexandri Bucephalique signa, felici contentione perfecit. Sixtus. V. Pontifex Maximus, signa Alexandri M. celebrisque eius Bucephali, ex antiquitatis testimonio, Phidiae et Praxitelis aemulatione, hoc marmore ad vivam effigiem expressa, à Fl. Constantino Maximo è Graecia advecta, suisque in thermis in hoc Quirinali monte collocata, temporis vi deformata, ad eiusdem Imp. memoriam, urbisque decorem, in pristinam formam restituta hic reponi iussit. A.M.D.LXXXIX. Pontif. IV.

Et Angelus quidem Roccha lib. de Bibl. Vatic. pag. 256. sustinere nititur, Praxitelen opus suum Romae elaborâsse.

Porrò Plinius lib. 34. c. 8. eodem tempore, scribit, innumeram propè artificum claruisse multitudinem, quam aetatem ab Olympiade octogesimâ tertiâ usque ad centesimam quinquagesimam quintam extendit. Ibidem autem Phidiae aemuli fuisse dicuntur Alcamenes, Critias, Nestocles, et Haegias: et deinde Olympiade octogesimâ septimâ Agelades, Callon, Polycletus, Phragmon, Gorgias, Lacon, Myron, Pythagoras, Scopas, et Perelius. Idem eodem locô addit, venisse et in certamen laudatissimos artifices, quamvis diversis aetatibus genitos, quoniam fecerant Amazonas: quae cum in Templo Ephesiae Dianae dicarentur, (verba sunt Autoris) placuit eligi probatissimam ipsorum Artificum, qui praesentes erant, iudicio: cùm apparuit eam esse, quam omnes secundam à sua quisque iudicâssent: Haec fuit Polycleti; proxima ab ea Phidiae; tertia Cresilae; quarta Cydonis; quinta Phragmonis.

Statua Minervae.Postmodùm etiam Minervae Statuam fabrefecit admirandam ex ebore et auro viginti sex cubitorum altitudine, in huius scuto Amazonum proelium caelavit, intumescente ambitu Parmae; eiusdem concavâ parte Deorum et Gigantum dimicationem; in soleis verò lapitharum et Centaurorum: adeò momenta omnia compacta artis illius fuêre. In base autem, quod caelatum erat, Pandoras Genesin appellavit: ubi Dii erant triginta numerô nascentes, victoriâ praecipuè mirabili. Peritos idem Autor lib. 36. cap. 5. miratos dicit et serpentem, et sub ipsâ cuspide aeream Sphyngem Tandemque addit, haec obiter tantùm dicta esse, de Artifice nunquam satis laudato, simul ut noscatur, illam magnificentiam aequalem fuisse et in parvis. Haec autem Minervae Statua adhuc Plinii tempore Athenis in Parthenone adstitit, quod templum erat istius Deae, ubi, quasi in coenobio, virgines habitabant.

Nemesis RhamnusiaEiusdem quoque opus fuit Nemesis Rhamnusia, quae erat Statua Veneris decem cubitorum altitudine in manu mali s. pomi ramum tenens (ex quo parva surgebat complicatio, ubi, teste Antigono, scriptum erat; Agoracritus Parius fecit, hunc enim discipulum suum Phidias adeò dilexit, ut nomen eius inscripserit operi, ex quo proverbium: Rhamnusia Nemesis.) Deque hac statuâ Plinius lib. 36. c. 5. refert, certâsse inter se duos Phidiae discipulos in Venere facienda, Alcamenem nempè Atheniensem, et Agoracritum, et vicisse Alcamenem, non opere, sed civitatis suffragiis contra peregrinum suo faventis: quare Agoracritus eâ lege signum suum vendiderit, ne Athenis esset, et appellaverit Nemesin: idque positum Cliduchus. fuisse Rhamnunte pagô Atticae. Aliud quoque ipsius opus notum est; quod Cliduchum vocant, id est clavigerum; quod unà cum Minerva quadam Phidiae, Paulus Aemilius Romam transtulit, inque Fortunae Templo locavit. Hunc Cliduchum opus illud fuisse statuunt, quod Pausanias in Eliacis describit; nimirum eôdem expressam fuisse effigiem Plutonis clavem tenentis, Bacchi item et Proserpinae, duarumque Nympharum. Porrò duo etiam ab illo fabrefacta sunt signa alia, quae Catulus in eadem aede Fortunae posuit palliata. Elieis Venus. Venerem sculpsit eburneam, testudini pedem suum imponentem: quo ipso innuebat, quod sicut testam suam nunquam deserat testudo, ita foeminasfeminas deceat domi manere reconditas. Praetereà inter opera eius quoque numerantur Apollo aereus: in sede Jovis Olympii tres Gratiae pulcherrimae; Puer quoque aliquis diadematus; item Minerva quaedam lignea, manibus pedibusque marmoreis, pro Plataeensibus: Mercurius pro Thebanis, et Miltiadis statua cum aliis Atheniensium quorundam, pro Delphis: quae omnia à Plinio, Plutarcho Anaglyphica invenit (Basso rilievo) et Pausaniâ de illo referuntur. Testante Plinio quoque toreuticen, s. artem caelatoriam s. anaglypticam aperuisse atque demonstrasse meritò iudicatur, quam Polycletus erudisse credendus est. Plin. lib. 34. cap. 8. Felicitate autem inveniendi in tantum pollebat, ut, Luciano in Haeresibus teste, totius Leonis magnitudinem ex unico eiusdem ungue aestimare valuerit: quod locum Proverbium: Ex ungveungue Leo, dedit proverbio: Ex ungue Leonem! Quâ verò in hoc procedatur methodo Vitruvius et libro tertio breviter demonstrat. Idem porrò hâc in arte tantos fecit progressus, ut proverbio: Phidiae signum.Phidiae signum; utamur, de rebus, quae ad primum quoque aspectum admirandae habentur. Istoque Cicero in libro de claris Oratoribus hisce utitur verbis: Hortensii admodùm adolescentis ingenium ut Phidiae signum aspectum et probatum est.

Pericles eundem in suam adsciscit amicitiam.Illustris ille Atheniensium Dux magnusque bonarum Artium Fautor Pericles, Plutarcho in huius vita teste; laudatum Phidiam amicorum sibi adscivit intimum; collectosque ad ornandam Atheniensium urbem variarum artium Magistros, è quorum numero Ictinus, Callicrates, Coroebus, Xypetius, Metagenes, Xenocles, Mnesicles, celeberrimus item pictorum Zeuxis, et Agartharchus; omnes illius inspectioni subiecit; ac singulis pensum suum ab illo assignari voluit: quo ipso in sui perniciem illorum in sese excitavit invidiam. Sub opere igitur extruendae arcis, excellens ille Architectus Mnesicles ab editissimo quodam loco decidens adeò laedebatur, ut iam omnes de illius salute desperarent. Cumque Pericli ob id haud parum sollicito, ut ferunt, Minerva in somnio remedium monstrasset, quo Architecti istius morbus confestim sanatus fuit: istius Deae Iconem, prodebitâ gratitudine, tam artificiosè ex metallo fabricavit Minerva Formosa. Phidias, ut nomen Formosae sortita fuerit, cùm ab ipso Statua salutaris et Minervae vocaretur. In maiorem verò huius Deae gloriam, Phidias iconem eius, quam ex ebore sculpserat, auro induxit, Aurea. undè et Minerva aurea appellabatur: Ipsique à Pericle pro singulari hoc et artificiosissimo Opere quinquaginta Talenta persoluta sunt. Statuae autem huius altitudo ad viginti sex cubitos extendebatur, eademque et Lemnia, quod à Lemniis sacrata fuerat, dicebatur. Illius in clypeo pugnam Amazonum, interque illas sui ipsius effigiem ceu Viri calvi manibus ingens saxum tenentis caelaverat. Periclem quoque cum Amazonum quadam luctantem in eodem clypeo formaverat, cuius faciem tamen Minervae hasta utcunque tegebat, quamvis aliàs ab omni latere abundè agnosci posset. Et haec ambo tàm aptè tamque ingeniosè inserta erant, ut eadem eximere volenti, absque totius statuae confractione haud facilè cessissent. Idem hoc opus Cicero hunc in modum scribens indigitat. Non enim est tale, quod in Arce poni possit, quasi Minerva Phidiae, sed tantum ut ex eadem officinâ exiisse videatur. Et Ovidius illius sic meminit:

Arcis ut Actaeae vel eburna vel aurea cu-stos Bellica Phidiacâ stat Dea facta ma-nu.

Tumultus Athenis contra Periclem, Cumque harum statuarum ergò Atheniensium populus adversus Periclem concitatus, eidem exprobraret, quod nimiâ in opera haec prodigalitate, reditus publicos insigniter diminuisset; rogantique in concione: an pretio nimis caro emtae videantur? responsum esset: plus nimio: ipse replicabat: Nomen itaque meum operibus hisce inscribi curabo, impensas verò mihi imputabitis. Ubi populus quidem generoso hoc responso aliquantulum placabatur; sed Thucydides interim cum asseclis sub specie nimiò à Phidiâ emtae Minervae Periclem incusare nunquam desistebat: donec ex Alcibiadis consilio Thucydidem ex patriâ armis tandem profligaret.

Phidias propter illum in odium venit,Quantum autem populi odium amore Phidiae sibi contraxerat Pericles; tantas Periclis nomine calumnias tulit Phidias. Affluente enim ad opera eius visenda multo foeminarumfeminarum numero, inimici eius fingebant, Phidiae lenocinio alienos amores captare Periclem. Praetereà quoque cum ex perfidiâ ab adversariis subornati Menonis servi sui, in Minervae fabrefactione multum auri subduxisse diceretur Furtique accusatur. Phidias, eundem proptereà populus furti accusabat. Aurum verò, quod maximô ipsi cedebat commodo, statuae ita applicuerat, ut resolutis nexibus undique tolli posset: quod ad probandam innocentiam suam cum ponderari iussisset calumniatorum quidem suorum malitiam hoc Et quamvis innocens; ipso convincebat; aucto tamen in sese magis magisque populi odio, ut obtrectatores quoque illius impunè dimitterentur. Tandemque In carcere tamen moritur. hic ipse Phidias in carcerem coniectus, vel curis macerantibus, vel veneno ab inimicis clàm exhibito animam efflavit.

Agoracritus discipulus eius.De Discipulo, quem habuit, Agoracrito, quem tantoperè adamabat, ut è suis operibus pleraque nomini eius donaret, suprà iam diximus. Eiusdem informatione quoque usus est Alcamenes.

XII. MYCON Athenien- sis, pictor.

XII. MYCON Atheniensis.IN vita Polygnoti secundi mentionem iniecimus, quanta artis suae proemia ab Atheniensibus tulerit Mycon Atheniensis: ex quo ipsum tunc temporis omnium Artificum facilè fuisse principem abundè patet. Colorem atrum ex vinaceis parabat, quem trigynon vocabant. Primus etiam ochrâ Atticâ usus est. Sed et statuarius cum fuerit, (iuxta Plin. l. 34. c. 8.) Athletis prae coeterisceteris spectatus dicitur. Et maior quidem appellabatur, quia alius eiusdem nominis fuit, ab hoc Minoris cognomine distinctus, cuius filia Timarete et ipsa scite admodùm pinxit. Lapitharum cum Centauris pugnam, opus celeberrimum Athenis in Thesei templo positum; nec non Argonautas, Colchos petentes; quae tabula Castoris templo dicata fuit, quàm ingeniosissimè delineavit Mycon iste Maior. Porrò et Atheniensium cum Amazonibus, sub duce Theseo pugnam; ut et Reges, super Aiace, ob Cassandram Priami filiam in Minervae delubro vitiatam, consultantes, depinxit. Ingentem praeterea virginum captivarum numerum cum Cassandrae imagine picturâ expressit: nec minùs pugnam Marathoniam, in qua tàm pugnantium invicem fervorem, qua tàm pugnantium invicem fervorem, quàm turpem Persarum in lacunas paludesque fugam eleganter exhibuit. Praetereà Phoenicum classem; Barbarorum à Graecis perpessam cladem; ac Theseum navem conscendentem; Onaras filius eius staruarius Minervae etiam ac Herculis effigies mirâ arte formârat. Filius ipsi erat Onaras, omnium ex Daedali schola sculptorum facilè princeps: ab hoc Phigalii unicam Cereris statuam sex millibus coronatorum mercati sunt. Vixitque hic Onaras Olympiade octogesima tertia.

XIII. APOLLODORUS Atheniensis, pictor et statuarius.

XIII. APOLLODORUS Atheniensis, pictor et statuarius.SI ad Plutarchi exemplum praeclaros Graeciae Italiaeque viros invicem comparare constituissem, haud immeritò Michaëli Angelo opponerem Apollodorum Atticum, iisdem naturae dotibus egregiè ornatum. Confringi opera sua Hic enim in summo artis decore exquirendo tam contumacis erat profunditatis, ut pulcherrimas quas confecerat quandoque imagines, ex voto sibi haud respondentes spontè confregerit. Opera enim sua, quamvis omni numero essent absoluta, ipsi tamen minus semper perfecta videbantur. Adeoque multis Insani nomine veniebat, quod tantae artis tantique laboris opera unico momento perdere solitus esset. Unde et Silamon statuarius (tradente Plin. 1. 34. c. 8.) Iracundiam repraesentaturus, sub illius facie id efficiens, eidem illusit. Idem pictor quoque simùl fuit praestantissimus, primusque (Plinio teste) species exprimere instituit, et primus gloriam penicillo tribuit. Plinii aetate supererat Sacerdos eius quidam adorans; et Aiax fulmine incensus Primus erat, qui pulchritudinem decenter exprimeret. Pergami spectabatur. Vixit autem Olympiade nonagesima tertia: neque ante eum tabula ullius ostendi potuit, quae oculos teneret: unde ab hoc artis fores apertas fuisse annotat Plin. lib. 35. c. 9. [Apollodorus Atheniensis pictor primus invenit φθορὰν καὶ ἀπόχρωσιν σκιᾶς, corruptionem et colorationem umbrae, ait Plutarchus: ideò dictus est σκιόγραφος; id est, umbrarum pictor. Iste pileum ferebat rectum ut Persarum Reges, et in operibus suis adscribebat: invidebit potiùs aliquis et reprehendet, quàm imitari possit.]

XIV. CALLIMACHUS Atheniensis, pictor et staturiusstatuarius.

XIV. CALLIMACHUS Atheniensis, pictor et statuarius.QUod si heterocliti et singularis fuit ingenii Apollodorus, artisque ad apices Studiosus; idem sanè non minus et de Callimacho Atheniensi dici potest: quippè qui et ipse in arte statuariâ diligentiae non habens Calumniator propriorum operum. finem probroso insigne est cognomine, ob id Cacizotechnos appellatus, id est calumniator sui et artis, memorabilis exemplo adhibendi curae modum: semper enim, quod suum erat, vituperabat, perfectione insatiabilis. Qui Zelus pro arte suâ quidem laude non caret, interdum tamen errorum causa esse potest atque calumniae. Unde nimiae curae nemo abundet excessu, ne in progressu potiùs impediatur Ars ipsa, quàm promoveatur: cùm non exiguam exindè gestet maculam Callimachus, omnisque illius aemulus, qui, quod semel benè actum sit, rursum tamen corrumpere non erubescit. Huius statuae sunt saltantes Lacaenae; emendatum opus (verba sunt Plinii 1. 34. cap. 8.) sed in quo gratiam omnem diligentia abstulerit. Hunc quidam et pictorem fuisse Lucerna euseius mirabilis tradunt. Alioqui lucernam quoque fabricavit aeneam, in arce deindè Minervae suspensam Athenis, in quâ per totum annum nunquam cessabat lumen, oleo nimirùm nunquam deficiente. Idem quoque perforandi lapides artem primus invenisse dicitur. [Idem sculptor τηξίτεχνος iuxta alios nominari studuit, quasi artis subtiliator, et qui eam in tenuiorem exquisitioremque disciplinam reduxerit. Τήκω enim est attenuo. Nam ipse primus lapidem perforavit, minutatimque tractavit. Pausan. At Vitruvius lib. 4. cap. 1. κακότεχνος legit, quasi malevolus.]

CAPUT II. ZEUXIS PARRHASIUS, et Pictores ad- huc septem alii. Argumentum.

XV. ZEUXIS Heracleotes. Illius divitiae et opera. Apophthegma illius: carpere faciliùs, quàm imitari. Vitium illius in pingendo. Tabulam Agrigenti pingit ad exemplar quinque virginum vivarum. Agatharchus pictor iactantiâ insolens. Ingeniosum Zeuxidis responsum: Perfectionem requirere moram. Virgilii poemata. Certamen Zeuxidis et Parrhasii; in quo hic artificem ipsum, ille verò aves saltem fefellit. Iudicium Zeuxidis de picturâ propriâ. Opus eius Helena, cognomine pulchra. Nihil pingebat, quod vulgare esset. Opera eius sunt Centaura quaedam lactans; et Marsyas. Quo tempore vixerit? XVI. P ARRHASIUS Ephesius. Evenor Pater ipsius atque Magister. Phrylus pictor. Parrhasius primus argutias vultûs, elegantiamque capilli excoluit, in lineis extremis palmam adeptus. Ad opera sua terrâ utebatur Eretriâ candidâ. XVII. DEMON Atheniensis. Illius opera. A fulmine ambusta non obliterabantur. Multa elaboravit. Sed quo nemo insolentior et arrogantior. A Timanthe in certamine vincebatur. XVIII. TIMANTHES. Illius opera, Iphigenia immolanda. Opera eius alia. XIX. EUPOMPUS Sicynius. Tertii picturae generis. Sicyonii sc. inventor. Lysippus statuarius. Ingeniosum Eupompi responsum. Laus Lysippi. Pamphilus Magister Apellis. XX. NICOMACHUS. Eius opera. Discipuli eius, Aristocles, et Philoxenus Eretrius. Istius opera. Quando Nicomachus vixerit. XXI. ARISTIDES Thebanus. Quando vixerit. Istius nominis plures fuêre artifices. Omnium primus animum pinxit. Opera eius. Horum unum magno pretio emitur. Aliud per inscitiam pictoris cuiusdam corrumpitur. Alia eius opera carò emta. Niceros et Aristippus discipuli eius. XXII. PAMPHILUS Macedo. Illius opera. Primus in pictura omnibus literis eruditus. Apophthegma illius. Minoris talento docuit neminem. Talentum quid. Huius autoritate effectum, ut ingenui tantùm eam exercerent artem, quae nunc à multis vilipenditur, sed ex imbecillitate iudicii potissimùm. Pamphilus alius, statuarius. Duo Praxiteles statuarii. Artifices antiquitùs plerumque pictores simùl fuisse et statuarios. XXIII. ECHION, pictor et statuarius. Illius opera.

XV. ZEUXIS Hera- cleotes.

XV. ZEUXIS Heracleotes.ZEuxis (cuius iconem tabula aenea, quam litera C. notat, exhibet:) celeberrimus ille quondam pictor ex Heracleâ Macedoniae oriundus, artis pictoriae fores, ab Apollodoro apertas, intrâsse dicitur, audentemque iam aliquid penicillum ad magnam perduxisse gloriam: à quibusdam falsò in octogesimâ nonâ Olympiade positus, cùm fuisse necesse est Demophilum Himeraeum et Neseam Thasium; quoniam utrius eorum discipulus fuerit ambigitur. In eum Apollodorus suprà dictus Opes eius, versus fecit, artem ipsis ablatam Zeuxim ferre secum. Opes quoque tantas acquisivit, ut, in ostentatione earum, Olympiae

COMPOSVIT ZEVXES IVNONEM E QVINQVE PVELLIS.

PARRHASIVS VELO, VOVLCRIS CEV FALLITVR VVA.

Ioh: Iac: de Sandrart fecit.

aureis literis in palliorum tesseris intextum nomen suum ostentârit. Postea donare opera sua instituit, quod ea nullo satis digno pretio permutari posse diceret; sicuti Alcmenam Agrigentinis, Pana Archelao.

Opera eius.Fecit et Penelopen, in quâ pinxisse mores videbatur: et athletam. Adeoque sibi in illo placuit, ut versum subscriberet, celebrem Apophthegma eius: ῥᾶον μωμεῖσθαι ἢ μιμεῖσθαι. ex eo: invisurum aliquem facilius, quàm imitaturum.

Magnificus quoque erat Jupiter eius in throno, adstantibus Diis: et Hercules infans dracones strangulans, Alcmena matre coram pavente et Amphitryone. Pinxit Vitium eius in pingendo. et Monochromata ex albo. Deprehenditur tamen Zeuxis grandior in capitibus articulisque: [Quin et Aristoteles cap. 6. lib. de Poët. ita de eo: Planè ut inter pictores Zeuxis à Polygnoto differebat; Polygnotus enim mores hominum bellè exprimebat: ἡ δὲ ζεύξιδος γραφὴ οὐδὲν ἔχει ἦθος, contrà Zeuxidis pictura moribus omninò caret.] Alioquin tantus diligentiâ, ut Agrigentinis facturus tabulam, quam in templo Junonis Laciniae (dictae à promontorio Brutiorum, quod nunc dicitur Capo Tabulam ad exemplar quinque virginum vivarum pingit Agrigenti. di Columni:) publicè dicarent, inspexerit virgines eorum nudas, et quinque elegerit, ut quod in quaque laudatissimum esset pictura redderet: (verba sunt Plin. lib. 35. cap. 9.) in quarum honorem multa deinde edebantur carmina. [Hanc ipsam tamen historiam aliis paulò circumstantiis enarrat Cicero, de Inventione lib. 2. et elegantissimè his quidem verbis: Crotoniatae quondam cum florerent omnibus copiis, et in Italiâ cumprimis beati numerarentur; templum Junonis, quod religiosissimè colebant, egregiis picturis locupletare voluerunt. Itaque Heracleontem Zeusim, qui tum longè coeterisceteris excellere pictoribus existimabatur, magno pretio conductum adhibuerunt. Is et coeterasceteras tabulas complures pinxit, quarum nonnulla pars usque ad nostram memoriam propter fani religionem remansit: et ut excellentem muliebris formae pulchritudinem muta in sese imago contineret, Helenae se pingere simulacrum velle dixit. Quod Crotoniatae, qui eum muliebri in corpore pingendo plurimùm aliis praestare saepè accepissent, libenter audierunt. Putaverunt enim eum, si quo in genere plurimùm posset, in eoque magnoperè laborasset, egregium sibi opus illo in fano relicturum. Neque tum eos illa opinio fefellit. Nam Zeusis illicò quaesivit ab his, quasnam virgines formosas haberent? Illi autem statim hominem duxerunt in palaestram, atque ei pueros ostenderunt multos magnâ praeditos dignitate. Etenim quodam tempore Crotoniatae multum omnibus corporum viribus, et dignitatibus antesteterunt; atque honestissimas ex gymnico certamine victorias domum maximâ cum laude retulerunt. Cum puerorum igitur formas et corpora magno hic opere miraretur: Horum, inquiunt illi, sorores sunt apud nos virgines: quare, quâ sint illae dignitate, potes ex his suspicari. Praebete igitur mihi quaeso, inquit, ex istis virginibus formosissimas, dum pingo id, quod pollicitus sum vobis, ut mutum in simulacrum ex animati exemplo veritas transferatur. Tunc Crotoniatae, publico de consilio, virgines unum in locum conduxerunt, et pictori, quam vellet, eligendi potestatem dederunt. Ille autem quinque elegit, quarum nomina multi Poëtae memoriae tradiderunt, quod eius essent iudicio probatae, qui verissimum pulchritudinis habere iudicium debuisset. Neque enim putavit omnia, quae quaereret ad venustatem, uno in corpore se reperire posse, ideò quod nihil simplici in genere omni ex parte perfectum natura expolivit. Itaque tanquam coeterisceteris non sit habitura quod largiatur, si uni cuncta concesserit, aliud alii commodi, aliquo adiuncto incommodo muneratur. Haec illae.] Nos autem historiam hanc peculiari pictura conceptam, tabulâ nostrâ aeneâ C. * benevolo Lectori exhibere voluimus.

Hic illorum erat praecipuus, qui Periclis tempore, ad exornandas Athenas convocati erant, de quibus supra in Agatharchi Pictoris insolentia. vita Phidiae facta est mentio. Agatharchus pictor cum apud Zeuxim mira celeritate se animalia depingere gloriaretur: Ingeniosum Zeuxidis responsum; perfectionem requirere moram. Ego vero, (inquit Zeuxis) longo tempore. Nam in opere faciundo promtitudo ac celeritas haud potest stabilem gravitatem et exquisitam pulchritudinem rebus adiungere. At labori tempus impensum robur ad conservationem et perpetuitatem operis affert. (Sic Plutarchus in Par.) Quicquid enim negligente et festinante manu consarcinatur, nullius est pretii; cum quod citò fit, citò etiam Virgilii Poëmata. pereat. Sic Virgilii poëmata, quae longo ille tempore, magnoque labore, ac velut ursa lambendo foetum elaborasse dicitur, adhuc suam obtinent, quasi aeternitati consecrata, laudem: cum evomita ab aliis et excacata, ut dicitur, carmina, fumo etiam citiùs evanescant. Et Plutarchus quidem in Moral. istud Zeuxis responsum ad Amicorum applicat naturam; cum illos, quos longi temporis fides consummavit declarat esse optimos.

Aequales Zeuxidis et aemuli fuêre Timanthes; Androcydes; Eupompus et Parrhasius. Et hic quidem, Plinio referente, Certamen Zeuxidis et Parrhasii. (lib. 35. cap. 10.) descendisse in certamen cum Zeuxide traditur: et cum ille detulisset uvas pictas tanto successu, ut in scenam aves advolarent; ipse detulisse linteum pictum, ita veritate repraesentata, ut Zeuxis alitum iudicio tumens, flagitaret tandem remoto linteo ostendi picturam, atque intellecto errore concederet In quo hic artificem ipsum, ille v. aves fefellit.palmam ingenuo pudore, quoniam ipse volucres fefellisset, Parrhasius autem se artificem. Quod certamen à nobis singulari schemate eâdem tabulâ C. * diagraphico genere exhibitum est. Fertur et postea Zeuxis pinxisse puerum uvas ferentem, ad quas cum advolassent aves, eâdem ingenuitate processerit, iratus operi, et dixerit: Iudicium Zeuxidis de pictura propria. Uvas melius pinxi, quàm puerum: nam si et hunc consummassem, aves timere debuerant. Plinius ibid.

Fecit et figlina opera; (iuxta Plinium;) quae sola in Ambracïa (Vulgò Larta) relicta sunt, cum inde Musas Fulvius Nobilior Romam transferret. De illis tamen dubium est, utrum tabulae saltem fuerint figulinae, picturis illustratae atque exustae; an verò anaglyphici operis. Zeuxidis Opus eius Helena cognomine pulchra. manu Romae etiam erat Helena in Philippi porticibus. Et haec, ut opinor, illa est, de quâ Valerius Maximus lib. 3. cap. 7. Zeuxis, inquit, cum Helenam pinxisset, quid de eo opere homines censuri essent expectandum non putavit: sed protinus hos versus adiecit. Iliad. 3.

Ὀυ νέμεσις Τρωάςε καὶ ἐυκνήμιδας Ἀχαιοὺς Τοιῇδ' ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πά- σχειν, Ἀινῶς ἀθανάτοισι θεαῖς εἰς ὦπα ἔοικεν.

Id est:

Non est indignè ferendum, Troianos etfortes Achivos Talem propter mulierem longo temporedolores pati: Valdè (enim) immortalibus Deabusvultu similis est.

In depingendâ igitur Reginâ hac Zeuxis elegantiam ductuum suorum ad emphasin poëmatis ita accommodabat, ut penicillo obstetricante sic illa in lucem denuò ederetur, quemadmodum olim à Leda nata fuerat.

Nihil pingebat, quod vulgare esset.Lucianus quoque in Tractatu suo de Antiocho testis est, praestantissimum hunc artificem vulgares materias quàm rarissimè tetigisse, et circa notiora heroum Deorumve facinora vix fuisse occupatum: sed novis semper rarioribusque inventionibus, dictante ingenio suo acutissimo, spectatores Opera eius sunt Centaura quaedam lactans.delectâsse. Interque primaria eius inventa Centauri cuiusdam fuisse dicitur uxor, duos lactans Centauros parvulos: Cuius apographon autographo quàm simillimum suo adhuc tempore Athenis extitisse Lucianus refert: cùm opus ipsum originarium, à Sylla cùm rarioribus operibus aliis per mare in Italiam missum, facto ad Maleam naufragio, fluctibus absorptum esset. Lucianus autem, qui elegans illud apographum Athenis apud pictorem quendam ipse inspexerat, ex accurato memoriae suae promtuario sic illud nobis iterum depingit.

Ipsa haec Centaura, in viridanti quodam nemore super gramine decumbens, parte sua equina in terram se demiserat, humana vero atque foemininafeminina cubito innitebatur: pedibus anterioribus non protensis quasi e decubitu in altero latere; sed uno quasi ad geniculationem retracto, ungulaque erga corpus vergente; altero autem erectiore terram feriente, quasi equae iamiam surrecturae. Pullorum unum, an liberos dicas, brachio amplectebatur humano more ex mamillâ lactentem; alterum verò equinâ potiùs quàm humana forma conspicuum, equino suo ubere brutorum more lactabat. Superiorem istius tabulae partem Centaurus mas occupabat è summa rupe, erecto collo, quasi ab excubiis, ut suspicari licebat, uxori arridens: hic autem dimidio saltem corpore à semifera nimirum parte conspicuus extenso brachio cum quodam catulo leonis quasi in terriculamentum amasiae ludere videbatur. Tota autem pictura magno elaborata erat artificio, figuris dexterrimè delineatis et coloribus argutissimè cum summâ totius operis venustate commixtis. Quae obliqua, reducta aut plicata erant, ad apices exculta apparebant, ut nihil, quod ipsissimum artis fastigium requireret, omissum esset: adeoque profundissima in hac arte Zeuxidis argutia ubique elucesceret. Centaurum enim seniorem alacrem exhibuerat atque ferocem, non capillis tantùm erectis, sed omnibus quoque tàm humanis quàm ferinis partibus reliquis hirsutum; humeris latis et elevatioribus; facie Satyrica, rugis quidem aliquibus pro subridentis gestu renidente, sic tamen, ut efferis eius moribus et atrociori aspectui hoc ipso nihil demeretur. FoeminaFemina autem equae cuidam Thessalicae, indomitae adhuc nec dum passae sessorem haud erat absimilis: in qua reliqua quidem humana portio omni pulchritudinis decore pollebat, aures tamen, ad acumen, quales sunt Satyrorum, tendebant. Coagmentatio tandem humani et equini corporis sensim ita sibi immiscebatur, ut neutiquam extrema extremis iuncta, crassove nexu utrumque genus conglutinatum videretur. E liberis quoque dira iam patris elucebat ferocitas, quippè qui oculos quidem ad leonem dirigerent, uberibus tamen manu prehensis suo suctui indulgere haud desisterent. Haec è Luciano.

et Marsyas.Inter artificiosa Zeuxidis opera etiam erat Marsyas religatus, qui Plinii adhuc temporibus Romae in Concordiae delubro spectabatur. Iam verò iuxta Eusebii computum inter Zeuxidis mortem et aetatem Plinii, anni sunt quingenti et octo: unde perspicuum est, quamdiu durare queant colores albugine temperati. Idem autem hic Plinius libr. 34. cap. 8. et lib. 35. cap. 12. Quo tempore vixerit. de eodem tradit, quod fuerit discipulus Lysistrati, hic autem Lysippi frater. Iam verò Lysippus adhuc vixit Olympiade centesima decima quarta, tempore nimirum Alexandri Magni. Certius autem, iuxta Plinium lib. 35. cap. 9. eum iam Olympiadis nonagesimae quintae anno quarto clarescere coepisse. Quo posito, cum dictae Olympiades vel septuaginta sex annis distent, coniicereconicere liceret, Zeuxim ad egregium aetatis terminum usque supervixisse. [His addi queunt, quae de hoc Quintilianus tradit. Post Polygnotum, Zeuxis et Parrhasius non multum aetate distantes (circa Peloponnesia ambo tempora: nam cum Parrhasio sermo Socratis apud Xenophontem invenitur:) multum addiderunt, quorum prior luminum umbrarumque invenisse rationem, secundus examinasse lineas subtiliùs traditur. Nam Zeuxis plus membris corporis dedit, ille ita circumscripsit omnia, ut eum legum latorem vocent: quia Deorum atque heroum effigies, quales ab eo traditae, coetericeteri, tanquam ita necesse sit, sequuntur. lib. 12. cap. 10.]

XVI. PARRHASIUS Ephesius.

XVI. PARRHASIUS Ephesius pictor.QUemadmodum in stadio decurrens, visâ alterius velocitate tanto maiori studio ad brabeum adspirat: sic Parasii tempore (sic eum Plinius scribit, cum Parrhasius scribatur aliis.) certantes quasi inter se pictores auctiore emergebant numero. Parasius autem hic (cuius iconem tabula aenea sub lit. D. repraesentat.) Ephesi natus, et ipse multa constituit, Zeuxidis nimirum aetate circa Olympiadem nonagesimam Evenor pater ipsius atque praeceptor. quintam. Pater eius erat Evenor, et ipse pictor insignis, de quo Plinius lib. 35. cap. 9. refert, quod cum Aglaophonte, Aglaophon. Cephissodorus Phrylus, Pictores. Cephissodoro, et Phrylo, omnibus iam illustribus Olympiade nonagesima floruerit; praeceptor maximi pictoris; Parasii scilicet, qui nimirum à patre quidem artem hanc didicit, sed eundem mox multis parasangis post se reliquit, prout è supra dicto certamine patescit.

Parrhasius Primus argutias vultus, elegantiamque capilli excoluit: in lineis extremis palmam adeptus.Hic igitur ingenio suo alacerrimo et opulentissimo pictoriam artem variis ditavit inventis recentibus; Plinioque teste, primus symmetriam picturae dedit, primus argutias vultus, elegantiam capilli, venustatem oris, confessione artificum in lineis extremis palmam adeptus, quae est in picturâ summa subtilitas. Corpora enim pingere et media rerum, est quidem magni operis: sed in quo multi gloriam tulerint. Extrema corporum facere, et desinentis picturae modum includere, rarum in successu artis invenitur. Ambire enim debet se extremitas ipsa, et sic desinere, ut promittat alia post se, ostendatque etiam, quae occultat. Hanc ei gloriam concessere Antigonus et Xenocrates, qui de pictura scripsêre, praedicantes quoque, non solùm confitentes. Alia multa Plinii tempore graphidis vestigia extabant in tabulis ac membranis eius, ex quibus Terrâ utebatur Eretriâ candidâ. proficere tùm dicebantur artifices. Cerussâ Eretriâ usus est cum Nicomacho ad candida, quae terrae suae, quod circa hanc Euboeae urbem inveniretur, nomen habebat: hanc praeter usum pictorium refrigerasse et emolivisse refert Plinius 1. 35. cap. 6. et explesse vulnera, si coqueretur, ad siccanda praecipuè utilis, et capitis doloribus, et ad deprehendenda pura: subesse enim ea intelligebantur, si ex aqua illata non aresceret.

XVII. DEMON Athe- niensis.

PLures in hoc errasse deprehendo, quòd de illustribus pictorum operibus scripturi variè eadem confuderint; ita ut pleraque etiam Parasio tribuerent, quae Demonem tamen habebant autorem. Vixit autem Demon iste Zeuxidi et Parasio coaevus ab Olympiade nonagesima tertia: et argumento quoque ingenioso pinxisse fertur. (Iconem eius autem tabula aenea sub litera D. repraesentat.) Volebat enim (verba sunt Plinii lib. 35. cap. 10.) varium, iracundum, iniustum, inconstantem; eundem exorabilem, clementem, misericordem excelsum, gloriosum humilem, ferocem, fugacemque et omnia pariter ostendere.

Illius opera;Idem pinxit et Thesea, qui Romae in Capitolio fuit: et Navarchum thoracatum: et in unâ tabulá, quae Plinii tempore Rhodi A fulmine ambusta non obliterabantur. erat, Meleagrum, Herculem, Persea: haec ibi ter fulmine ambusta neque obliterata, hoc ipso tùm temporis pro miraculo extabat. Pinxit et Archigallum (s. Antistitem Sacerdotum Cybeles;) quam picturam amavit Tiberius princeps; atque, ut autor est Decius Eculeo, LX. sestertiis aestimatam cubiculo Multa elaboravit. suo inclusit. Pinxit et Cressam nutricem (Jovis,) infantemque in manibus eius: et Philiscum et Liberum patrem adstante Virtute: et pueros duos, in quibus spectabatur securitas et aetatis simplicitas. Item sacerdotem astante puero cum acerra et corona. Erant et duae picturae eius nobilissimae Hoplitides (sive armatos exhibentes,) alter in certamine ita decurrens, ut sudare videretur: Alter arma deponens, ut anhelare sentiretur. Laudabantur et Aeneas, Castorque ac Pollux in eâdem tabula: item Telephus, Achilles, Agamemnon, Ulyxes: (è bello Troiano noti omnes.)

Sed quo nemo insolentior et arrogantior.FoecundusFecundus Plinio artifex dicitur, sed quo nemo insolentiùs et arrogantiùs sit usus gloria artis: namque et cognomina usurpavit, Abrodiaetum sive delicatum se appellando; aliisque verbis principem artis, et eam ab se consummatam: super omnia Apollinis A Timanthe in certamine vincebatur. se radice ortum: et Herculem, qui tunc erat Lyndi, talem à se pictum, qualem saepè in quiete vidisset. Magnis autem suffragiis superatus a Timanthe Sami in Aiace, armorumque (Achillaeorum) iudicio, herois nomine se molestè ferre dicebat, quod iterum ab indigno victus esset: (Timanthem hoc nomine cum Ulysse comparans.) Pinxit et minoribus tabellis libidines, eo genere petulantis ioci se reficiens. [De his conqueritur Clemens in Protreptico: Tabellis pictis in sublimi positis attenti ἀσελγείαι τοὺς θαλάμους κεκοσμήκασι, lasciviâ thalamos ornant. Et: Aliae vobis sunt imagines, panisci, puellae nudae, satyri ebrii, et partes illae arrectae picturâ nudatae, aut schemata et figurae Philaenidis. Item: Abiecto pudore et metu domi daemonum libidines depingunt, et in lecto iacentes inter ipsos amplexus in Venerem nudam in ipso concubitu victam respiciunt, et in palis annulorum avem amatoriam, Ledam circumvolitantem, exsculpunt.]

XVIII. TIMANTHES.

XVIII. TIMANTHES.TImanthes quâ patriâ, et quo tempore, natus sit, ignoratur. Vixit autem circa Olympiadem nonagesimam tertiam, artisque suae monumentis magnam sibi promeritus est famae gloriam. Eidem enim vel plurimum affuisse ingenii testatur Plinius l. 35. Illius opera; c. 10. Eique tribuitur Iphigenia, oratorum laudibus celebrata, qua stante ad aras periturâ cum moestos pinxisset omnes, et luctuosum Iphigenia immolanda.hoc immolandae virginis sacrificium, Calchantem nempè tristem, moerentem Ulyssem, clamantem Aiacem, lamentantem Menelaum patruum, adeoque tristitiae omnem imaginem consumsisset: patris ipsius Agamemonis vultum involvendo velavit, quem dignè non poterat ostendere: ita ut cum pictura eius aruspicis et amici, et fratris lachrymislacrimis maderet, parentis fletum spectantis affectu existimandum relinqueret. De quo aliàs sacrificio Ovidius 10. Metamorphos. nec non Valer. Max. 1. 8. Opera eius alia.c. 12. Fuerunt et alia ingenii eius exemplaria, veluti Cyclops dormiens in parvulâ tabellâ, cuius et sic magnitudinem exprimere cupiens, pinxit iuxta satyros, thyrso pollicem eius metientes: ita ut in omnibus eius operibus plus semper intelligeretur, quám pictum esset: et cum ars summa esset, ingenium tamen longè artem transcenderet. Pinxit et Heroa absolutissimi operis, artem ipsam complexus, viros pingendi: quod opus Plinii adhuc tempore Romae in templo pacis erat.

XIX. EUPOMPUS Sicyonius.

XIX. EUPOMPUS Sicyonius.EAdem aetate quatuorquattuor horum artificum, circa Olympiadem nempè nonagesimam tertiam floruit et Eupompus Sicyonius, pictor artificio excellens. Eiusdem erat Victor quidam certamine gymnico palmam Tertii picturae generis inventor. tenens. Ipsius autoritas tanta suit, ut diviserit picturam in tria genera, quae ante eum duo fuere; Helladicum et quod Asiaticum appellabant: propter hunc enim, qui erat Sicyonius, diviso Helladico tria facta sunt, Jonicum, s. Asiaticum; Sicyonium, et Atticum: Prout nunc temporis picturae genera dici possent Belgicum, Italicum, et Venetum. ldque non aliundè eveniebat, quàm à summâ operum eius perfectione, quam in imaginibus tam nudis, quàm aliis undique prae se ferebat.

Lysippus Statuarius.Lysippus et ipse Sicyonius, quem in arte statuaria Duris (Plinio teste 1. 34. c. 8.) negat, Tullius fuisse discipulum affirmat, sed primò aerarium fabrum, audendi rationem coepisse tradit, pictoris Eupompi responso. Ingeniosum Eupompi responsum. Eum enim interrogatum, quem sequeretur antecedentium, dixisse, demonstratâ hominum multitudine, naturam ipsam imitandam esse, non artificem. Ex Laus Lysippi. quo Lysippus clarissimus evasit statuarius, ut ad sexcenta decem opera fecisse tradatur, quorum singula arti claritatem dare potuissent. Teste enim Quintiliano ad veritatem optimè accessit, quamobrem etiam Alexander ille Magnus ab uno Lysippo Pamphilus praeceptor Apellis. se fingi voluit, ut pingi ab Apelle. CoeterùmCoeterùm de Eupompo plura non invenio, nisi quod Pamphilum docuerit Apellis praeceptorem.

XX. NICOMACHUS.

XX. NICOMACHUS.NIcomachus, de cuius origine alia non inveniuntur, quàm quod filius et discipulus fuerit Aristodemi Statuarii insignis: (et quidem, si frater eius fuit Aristides, qui Thebanus vocatur, Thebis oriundus.) Eius opera. Pinxit, teste Plinio l. 35. c. 10. raptum Proserpinae; quae tabula tunc temporis Romae in Capitolio in Minervae delubro supra aediculam Iuventutis asservabatur: et in eodem Capitolio aliam, quam Plancus Imperator posuerat, Victoria scilicet quadrigam in sublime rapiens. Hic primus Ulyxi addidit pileum. Pinxit et Apollinem et Dianam, Deumque matrem in leone sedentem: item nobiles Bacchas arreptantibus Satyris:

PARASIVS EPHESIUS

DEMON ATHENIENSIS

PAVSIAS SICYONIUS

GLYCERA SICYONIA.

NICIAS ATHENIENSIS.

ATENION MARONAEENSIS.

J. v. Sandrart del.

P. Kilian s.

Scyllamque, quae tunc temporis Romae erat in templo Pacis.

Nec fuit alius in ea arte velocior. Tradunt namque, conduxisse pingendum ab Aristrato Sicyoniorum tyranno, quod is faciebat Telesti poëtae monumentum, praefinito die, intra quem perageretur; nec multò ante venisse, tyranno in poenam accenso: paucisque diebus absolvisse celeritate et arte mirâ. Post mortem eius reliquum erat (ut Plinius tradit lib. 35. cap. 11.) è supremis eius operibus unum, imperfecta nimirum tabula, in qua Tyndaridas inchoaverat; quae in maiori admiratione erat, Discipuli eius Aristocles, Aristides et Philoxenus Eretrius. quàm artificia eius perfecta. Discipulos habuit Aristidem fratrem et Aristoclem filium, et Philoxenum Eretrium. Cuius tabula nullis postferenda, Cassandro Regi Istius opera. picta, continuit Alexandri praelium cum Dario. Idem pinxit et lasciviam, in quâ tres Sileni comessabantur. Hic et celeritatem praeceptoris secutus, breviores etiamnum quasdam picturae vias et compendiarias invenit. Quando Nicomachus vixerit. De hoc Nicomacho autem probabile videtur, quod tempore Apellis et Alexandri Magni, nimirum circa Olympiadem centesimam duodecimam vixerit; quam aetatem Aristidi fratri eius tribuit Plinius; cui tamen tanquam discipulo meritò hic praeferendus fuit.

XXI. ARISTIDES Thebanus.

XXI. ARISTIDES Thebanus.IN describendâ Aristidis aetate haud parum difficultatis invenio: cùm uno in loco Plinius nimirum 1. 35. c. 10. eundem aequalem Quando vixerit. faciat Apellis, qui circa Olympiadem centesimam duodecimam floruit: eodemque capite alibi dicat, quod Timanthi aequalis Euxenidas docuerit Aristidem praeclarum artificem; Eupompus Pamphilum Apellis praeceptorem: Timanthes autem circa Olympiadem nonagesimam tertiam Istius nominis plures fuere artifices. refertur. Iterumque 1. 34. c. 8. idem narrat, Aristidem quendam circa Olympiadem octogesimam septimam discipulum fuisse Polycleti Sicyonii, Statuarii celeberrimi: ubi inter Olympiadem octogesimam septimam et centesimam duodecimam vel seculisaeculi est differentia; undè coniiciconici potest, vel tres fuisse istius nominis Artifices, unumque inter hos statuarium; vel si unus tantum, hunc ad magnam aetatem pervenisse, quod credibile non est.

Iste autem, de quo nobis est sermo, Thebis oriundus erat in Boeotia; fraterque est Nicomachi, atque discipulus, quia Apelli coaevus, cum Euxenidae discipulus coaevus Omnium primus animum pinxit. dicatur, Apellis praeceptori. Hic iuxta Plinium lib. 35. cap. 10. omnium primus animum pinxit, et sensus omnes expressit, quos vocant Graeci ethe; item perturbationes: Opera eius. durior paulò in coloribus. Huius ius pictura erat oppido capto ad matris morientis è vulnere mammam adrepens infans: ubi intelligebatur sentire mater et timere, ne emortuo lacte sanguinem infans lamberet: quam tabulam Alexander Magnus transtulerat Pellam in patriam Horum ùnum magno pretio emitur. suam. Idem pinxit proelium cum Persis, centum homines eâ tabula complexus, pactusque in singulos minas denas cum tyranno Elatensium Mnasone. Pinxit et currentes quadrigas; et supplicantem penè cum voce: et venatores cum capturâ: et Leontionem pictorem: et Anapavomenem propter fratris amorem morientem: item Liberum patrem et Ariadnen, spectatos Romae in aede Cereris: Tragoedum Aliud per inscitiam pictoris cuiusdam corrumpitur. et puerum in Apollinis. Cuius tabulae gratia interiit pictoris inscitiâ, cui tergendam eam mandaverat M. Junius Praetor sub die ludorum Apollinarium. Eodem planè modo, quo et Johanni ab Eyk, per ignorantiam socii cuiusdam, pes obliterabatur in imagine eius. Ex quo simùl patescit, antiquis olei cum coloribus mixturam adhuc fuisse ignotam. Spectata est et in aede Fidei in Capitolio imago senis Alia eius opera carò divendita. cum lyrâ puerum docentis. Pinxit et aegrum sine fine laudatum: eâque in arte tantum valuit, ut Attalus Rex unam tabulam eius centum talentis emisse tradatur. Prout et cum Achaiâ capta Lucius Mummius Achaicus publicè venderet praedam, idem Attalus, pro una Aristidis tabula, in quâ non nisi Bacchus, 6000. sestertium licitatus est. Ubi Mummius, iam pactus, cum è pretio suspicaretur aliquid in ea virtutis, quod ipse nesciret, multum querente Rege, emtione rescissa in Cereris templo Romae posuit istam tabulam. vid. Plin. lib. 35. cap. 4. Inter rariora et imperfecta artificum opera, à Plinio etiam numeratur (lib. 35. cap. 11.) Iris Aristidis; (Junonis nuncia.) Huius Aristidis Thebani Niceros et Aristippus discipuli eius. discipuli fuerunt et filii Niceros et Aristippus, cuius erat Satyrus cum Scypho coronatus: discipulique eius fuerunt Antorides et Euphranor; de quibus sequenti dicetur capite.

XXII. PAMPHILUS Macedo.

XXII. PAMPHILUS Macedo.ERuditionem et polymathiam multum prodesse pictori exemplo suo nos edocet Pamphilus natione Macedo; qui Sicyone Illius opera. ab Eupompo hanc artem didicit. Iuxta Plinium autem (lib. 35. c. 10.) pictura eius Primus in pictura literis eruditus. erat cognatio; et proelium ad Philuntem; et victoria Atheniensium. Item Ulyxes in rate. Et hic quidem primus in picturâ Apophthegma illius omnibus literis Eruditus erat, praecipuè Arithmetices et Geometrices, sine quibus Minoris talento docuit neminem. negabat artem perfici posse. Docuit neminem minoris talento annis decem: (quod Budaeus de singulis annis exponit, ut decem Talentum quid. talentis docuisse censendus esset.) quam mercedem et Apelles et Melanthius ei dedêre. Est autem Talenti ad sexcentos coronatos aureos aestimatio.

Huius autoritate, effectum ut ingenui tantùm eam exercerent artem.Huius quoque autoritate effectum est Sicyone primùm, deinde et in totâ Graeciâ, ut pueri ingenui ante omnia diagraphicen, hoc est picturam in buxo docerentur: recipereturque ars ea in primum gradum liberalium. Et semper quidem honos ei fuit, ut ingenui eam exercerent, mox ut honesti, perpetuo interdicto, ne servitia docerentur. Ideò neque in hac, neque in toreutice, seu anaglyphica, ullius, qui servierit, opera celebrantur.

Quae nunc à multis vilipenditur;Unde patet, quanta apud Antiquos istius artis fuerit aestimatio; quam nunc complures vilioris existimant, imò per ignorantiam excoecatiexcaecati, pro vana et inutili calumniantur. sed ex imbecillitate iudicii potissimum. Quam quidem iniuriam nobilissima Ars nostra duriore ulcisci non potest vindicta, quàm ut calumniatores istos Sisypheum ignorantiae suae saxum provolvere sinat: cùm ipsa interea, praedicantibus iudiciosissimis quibusvis, Nutrix audiat atque Mater omnium praeclararum Artium atque Scientiarum. Adde, quod re ipsa haud parùm decoris tribuat Templis, Theatris, Palatiis, aedibus, musaeis, pinacothecis nobilioribus, inibique, cum admiratione spectantis oculi, publico hinc inde gaudeat honore. Plura de hoc Pamphilo non invenio, nisi quae in Melanthii vita Pamphilus alius statuarius. recurrent. Alius tamen adhuc fuit Pamphilus statuarius et Praxitelis discipulus: prout et duo fuêre Praxiteles, Duo Praxiteles statuarii.ambo statuarii, quorum alter Oympiade centesima quarta; alter aetate Pompeii Magni vixit.

XXIII. ECHION pictor et statuarius.

XXIII. ECHION pictor et statuarius.NOn inusitatum erat apud antiquos, ut non picturae saltèm operam darent Artifices, sed et caelatores, sculptores, aerisque Artifices antiquitùs plerumque pictores simùl fuisse et statuarios. fusores existerent. Eque numero talium etiam erat Echion; cuius patria non invenitur. Graecum autem fuisse nominis augurio iudicamus, eumque Olympiade centesima septima cum Therimacho clarum extitisse tradit Plinius lib. 35. c. 10. et 1. 34. c. 8. quamvis de Therimacho praeter nomen, et quod praeter picturam etiam inter statuarios numeretur, Illius opera. nihil sit reliquum. Echionis autem nobiles erant picturae: Liber Pater: item Tragoedia et Comoedia; Semiramis ex ancilla adipiscens regnum: anus lampadas praeferens, et nova nupta verecundiâ notabilis. Idemque et ex illis fuit clarissimis, de quibus cap. 7. lib. 35. sic ait Plinius: QuatuorQuattuor coloribus solis immortalia illa opera fecêre, ex albis melino; ex silaceis (seu flavis) Attico; ex rubris sinopide Pontica; ex nigris atramento, Apelles, Echion, Melanthius, Nicomachus, clarissimi pictores, cum tabulae eorum singulae oppidorum vaenirent opibus.

CAPUT III. De PAUSIA, aliisque sex Artificibus, inter quos PRAXITELES. Argumentum

XXIV. PAUSIAS Sicyonius, picturâ encausticâ nobilis: quales etiam fuerunt, Lysipus, Aristides, Praxiteles, Nicanor. Arcesilaus, nec non Pamphilus. Brietes, Pausiae pater et Praeceptor. Pinxit parietes, parvasque tabellas. Amavit Glyceram inventricem coronarum: eamque pinxit. Opera eius. Ars eius in elevandis et rotundè terminandis membris. Patria eius, patria pictorum. XXV. EUPHRANOR, Pictor, statuarius, caelator et faber aerarius. Opera eius Colossi. Heroës. Vitia eius in pingendo: de pictura scripsit volumina. Opera eius. XXVI. PRAXITELES statuarius. Proverbium: Praxitelea Capita. Opera eius. Venus Gnidia, nuda. Venus Coa, vestita; quarum illam amore quidam lascivo ambiit. Opera eius alia. XXVII. CYDIAS pictor. Huius opera. XXVIII. ANTIDOTUS pictor. XXIX. NICIAS Atheniensis pictor, primus picturae iminentis cultor. Opera eius. Quorum unum multâ pecuniâ oblatâ non vendidit. Opera eius magna. Vixit etiam temporibus Alexandri Magni. XXX. ATHENION Maronites. Praeceptor eius Glaucion. Vitia eius. Opera eius; in iuventâ obiit.

XXIV. PAUSIASSicyonius.

XXIV. PAUSIAS Sicyonius picturâ encausticâ nobilis; quales etiam fueruntSUpra à nobis dictum est in vita Polygnoti cap. 1. n. 3. hunc invenisse artem encausticam: de qua ita Plinius lib. 35. cap. 11. Ceris pingere, ac picturam inurere quis primus excogitaverit, non constat: Lysippus; Aristides; Praxiteles; Nicanor; Polygnotus; Arcesilaus; Pamphilus.quidam Aristidis inventum putant, posteà consummatum à Praxitele; sed aliquantò vetustiores encausticae picturae extitere, ut Polygnoti et Nicanoris et Arcesilai Pariorum. Lysippus quoque (cuius supra facta est mentio cap. 2. n. 19.) Aeginae picturae suae inscripsit ἐνέκαυσεν, i.e. inussit: quod profectò non fecisset, nisi encausticâ inventâ. Pamphilus quoque Apellis praeceptor non pinxisse tantùm encaustica; sed etiam docuisse traditur Pausiam Sicyonium, primum in hoc genere nobilem.

Brietes Pausiae pater et praeceptor.Hic Pausias Brietis filius fuit, eiusdemque primò discipulus. Pinxit et ipse penicillo parietes Thespiis, (quod erat oppidum pinxit parietes; Boeotiae Heliconi proximum, unde Musae dicuntur Thespiades:) cum reficerentur, quondam à Polygnoto picti: multumque comparatione superatus existimabatur, quoniam non suo genere certâsset. Idem et lacunaria primus pingere instituit: nec cameras ante eum taliter adornari mos fuit. Parvas pingebat tabellas, maximeque pueros: parvasque tabellas. hoc aemuli eum interpretabantur facere, quoniam tarda picturae ratio esset illa: quamobrem arti daturus et celeritatis famam, absolvit uno die tabellam, quae vocata est hemeresios, i.e. unius diei; puero picto.

Amavit Glyceram inventricem coronarum,Amavit in iuventa Glyceram municipem suam inventricem coronarum, certandoque imitatione eius ad numerosissimam florum varietatem perduxit artem illam. eamque pinxit. Postremò pinxit illam sedentem cum corona, (quod factum post olympiadem centesimam:) quae è nobilissimis eius tabula appellata est stephanoplocos, ab aliis stephanopolis; quoniam Glycera venditando coronas sustentaverat paupertatem. (Illud enim nomen à plectendis hoc à vendendis coronis derivatum est.) Huius tabulae exemplar, quod apographon vocant, L. Lucullus duobus talentis emit à Dionysio Athenis.

Opera eius.Pausias autem fecit et grandes tabulas: sicut spectatam in Pompeii porticibus boum immolationem: eam enim picturam primus invenit, quam postea imitati sunt multi, aequavit nemo. Ante omnia cum longitudinem bovis ostendere vellet, adversum eum pinxit, non transversum: unde et abundè intelligitur Ars eius in elevandis et rotundo terminandis membris. amplitudo. Dein cum omnes, quae volunt eminentia videri, candicantia faciant, coloremque condiant nigro: hic totum bovem atri coloris fecit, umbraeque corpus ex ipso dedit: magna prorsus arte in aequo extantia ostendens, et in confracto solida Patria eius, pictorum patria. omnia. Sicyone et hic vitam egit, diuque fuit illa patria picturae. Tabulas inde publico omnes propter aes alienum civitatis addictas, Scauri aedilitas Romam transtulit.

XXV. EUPHRANORIsthmius.

XX.XXV. EUPHRANOR, pictor.EUphranor Isthmius (quo nomine intelliguntur angustiae illae, quibus Achaiae connectitur Peloponnesus, in quibus quasi mediis sita erat Corinthus.) Olympiade centesima quarta longè ante omnes eminuit (teste Plinio 1. 35. c. 11.) Discipulusque fuit Aristippi: (idem ib. c. 10.) Idemque et inter Statuarius, caelator et faber aerarius. fictores s. statuarios excelluit, fecitque colossos, et marmora ac Scyphos scalpsit: Docilis ac laboriosus ante omnes, et in quocumque Opera eius colossi; Heroës. Vitia eius in pingendo. genere excellens ac sibi aequalis. Idemque primus expressisse videtur dignitates heroum.

Prout autem quod semel concedit natura, non semper largitur eadem: ita Euphranor, cùm duodecim Deos pingeret Athenis, tanta arte Neptuni imaginem tantaque maiestate illius vultum repraesentabat, ut postmodùm pro formando Jove nihil haberet reliquum, adeoque hoc ipso scopum non attingeret. Et ita primus quidem videtur usurpasse symmetriam, ut tamen universitate corporum exilior, et capitibus articulisque De pictura scripsit. grandior esset. Volumina quoque composuit de symmetria et coloribus.

Opera eius alia.Opera eius fuêre: equestre proelium, duodecim illi Dii; Theseus, in quo dixit: eundem apud Parasium rosa pastum esse; suum verò carne. Nobiles eius tabulae Ephesi: Ulixes simulata vesania bovem cum equo iungens; et Palamedes dux fasce gladium condens.

XXVI. PRAXITELESStatuarius.

XXVI. PRAXITELES statuarius.CUm hoc Euphranore, Plinio teste lib. 34. cap. 8. Olympiade centesima quarta vixit Praxiteles statuarius: quamvis idem lib. 33. cap. 9. et alterius faciat mentionem Praxitelis, qui Mag. Pompeii aetate primus fecerit specula argentea. Hic autem, de quo nobis agendum est, (cuiusque iconem tabula aenea sub lit. E. refert:) inter statuarios excelluit;quod non tantùm Proverbium Proverb. Praxiteléa capita. illud: Praxitelea capita; sed illae quoque Bucephali et Alexandri statuae subindicant, de quibus suprà in vita Phidiae mentionem iniecimus, ubi multis Praxitelis opus praefertur ei, quod Phidiae Opera eius; est. Praeter opera eius, quae Athenis in Ceramico erant, [Ceramici autem duo erant loca Athenis, unus in civitate, ubi scorta prostabant; et alter extra civitatem. Nomenque habet κεραμεικὸς, à κεραμεὺς, figulus.] Neptunum scilicet equestrem cum Gigante; à Plinio Venus Coa, vestita; 1. 36. c. 5. ante omnia laudatur Venus quaedam, quam ut viderent multi, navigaverunt Gnidum. Duas autem fecerat, simulque vendebat, alteram velatâ specie, quam ob id quidem praetulerunt optione, quorum conditio erat, Coi, cum alteram etiam eodem pretio detulisset, severum id ac pudicum Venus Gnidia, nuda. arbitrantes. Reiectam Gnidii emerunt, immensa differentia famae. Voluit eam postea à Gnidiis mercari Rex Nicomedes, totum aes civitatis alienum, quod erat ingens, dissoluturum se promittens: omnia autem citiùs perpeti maluêre, nec immeritò; illo enim signo Praxiteles nobilitavit Gnidum. Aedicula eius tota aperta erat, ut conspici posset undique effigies, favente ipsâ, ut credebatur facto: nec minor ex quacunque parte admiratio erat. Feruntque Hanc quidam amore lascivo ambit. amore captum quendam (Amyntas alicubi dicitur) cum delituisset noctu, simulachro cohaesisse, eiusque cupiditatis fuisse indicem maculam. Erant autem in Gnido et alia signa marmorea illustrium artificum; Liber pater Bryaxidis, et alter Scopae, et Minerva: nec maius aliud Veneris Praxitelicae specimen, quàm quod inter haec sola Opera eius alia. memoratur. Eiusdem fuit et Cupido obiectus a Cicerone Verri: ille, propter quem Thespiae visebantur, tunc in Octaviae scholis positus. Eiusdem et alter nudus in Pario colonia Propontidis, par Veneri Gnidiae nobilitate et iniuria: adamavit enim eum Alchidas Rhodius, atque in eo quoque simile amoris vestigium reliquit. [Thebis autem lex vetabat, iuxta Aelianum var. hist. lib. 4. cap. 4. aliquid obscoeniobsceni aut picturâ aut plastice fingere.] Romae Praxitelis opera erant, Flora, Triptolemus, Ceres in hortis Servilianis: boni Eventus et bonae Fortunae simulachra in Capitolio: item et Maenades, quas et Thyadas vocant (Bacchi sacerdotes) et Cargatides et Sileni in Asinii Pollionis monumentis, et Apollo et Neptunus.

Et quamvis marmore felicior, ideò et clarior esset: fecit tamen et ex aere pulcherrima opera (tradente Plinio lib. 34. cap. 8.) Proserpinae raptum: item Catagusam, s. fila ducentem: et ebrietatem, et Liberum Patrem, nobilemque unà Satyrum, quem Graeci periboëton cognominant, i. e. celebrem. Signa etiam, quae ante Felicitatis aedem fuêre; Veneremque, quae ante cum ipsâ aede incendio cremata est, Claudii principatu, marmoreae illi suae, per terras inclytae parem: item Stephusam, seu coronas nectentem; Spilumenen, seu maculatam; Oenophorum, seu vini gestatorem: Harmodium et Aristogitonem tyrannicidas, quos à Xerxe Persarum Rege captos, victâ Perside, Atheniensibus remisit Magnus Alexander. Fecit et puberem Apollinem subrepenti lacertae cominùs sagittâ insidiantem, quem Sauroctonon s. lacertae occisorem vocant. Spectabantur et duo signa, eius diversos affectus exprimentia; flentis matronae, et meretricis gaudentis: hanc putabant Phrynen fuisse, deprehendebantque in eâ amorem artificis et mercedem in vultu meretricis habebat simulacrum. [De hoc autem eius amore haec extat historia: Praxiteles nimirum Satyrum ex Pario marmore et Cupidinem ex Pentelico lapide summâ industriâ elaboraverat, dùm Phrynen meretricem, insigneque scortum, amore deperiret: à quâ interrogatus, quodnam opus haberet pretiosissimum? tacuit ipse, spondens autem ei, quod eligeret, se daturum. Technâ autem quâdam Phrynes servus accurrit, officinam Praxitelis ardere nuncians. Intentus itaque Praxiteles, impendio resistere sperans, foràs repente sese proripuit, inquiens; nihil misero mihi ex laboribus superest, si Satyrus et Cupido conflagrarint. At Phryne, ne festines, inquit, calliditate tantùm mea circumventus es. Tali itaque astutiâ Cupidinis simulacrum Phryne à Praxitele dono accepit. Id autem eâ mortuâ à Thespiensibus octingentis auri minis comparatum et Cerissi servatum Caius Caesar Romam advexit, quod postea à Claudio Imperatore remissum, Nero denuò abstraxit. Plut. in Hyper. Athenaeus lib. 12. cap. 22.] Benignitas a. Praxitelis exindè patet, quod, ut Plinius loco supra citato refert, Calamidis quadrigae aurigam suum imposuerit, ne melior in equorum effigie, defecisse in homine crederetur. Natus autem erat in extremâ Italiae orâ, quam Magnam Graeciam olim appellabant: deindè ob artis excellentiam civitate Romanâ donabatur, quam plurimis etiam egregiis signis ornavit. Scripsit (teste Varrone) quinque Volumina nobilium operum in toto orbe. Claruit autem potissimùm candido marmore, quod ab insulae nomine, in quâ effodiebatur, Parium dicebatur. Propert. lib. 3.

XXVII. CYDIAS pi-ctor.

XXVII. CYDIAS pictorEUphranoris tempore fuit Cydias pictor, patria quidem ignotus, sed cuius tabulam, Argonautas representantemrepraesentantem [qui heroës Huius opera. sunt, cum Jasone in Argo navi Colchos profecti ad diripiendum vellus aureum: suntque qui dicant, fuisse duos et quinquaginta, alii addunt quatuorquattuor. Valer. Flac. lib. 1. multos enumerat. Orph. l. 1.et Apollonius in catalogo heroum. Horum autem praecipui fuerunt Jason, Typhis, Castor, Pollux, Hercules, Hylas, Telamon, Theseus, Orpheus, Nauplius, Moxsis, Zetes et Calais. Dicuntur quoque Minyae.] Sestertiis centum et quadraginta quatuorquattuor Hortensius orator mercatus est, eique aedem fecit in Tusculano suo. [Quae villa erat haud multum ab Urbe distans, cuius deinde Cicero in scriptis suis frequenter meminit. Hodie S. Mariae de grotta ferrata dicitur; et monasterium est, ubi monachi Graeci degere solent.] Vid. Plinius lib. 35. cap. 11.

XXVIII. ANTIDOTUS,pictor.

XXVIII. ANTIDOTUS pictor.DE Antidoto haec habet Plinius loco iam allegato: Euphranoris discipulus fuit Antidotus: huius est clypeo dimicans Athenis: et luctator; tibicenque inter pauca laudatus. Ipse diligentior, quàm numerosior, et in coloribus severus. Maximè in claruit discipulo Nicia Atheniensi.

XXIX. NICIAS Athenien-sis, pictor.

XXIX. NICIAS Atheniensis pictor; primus picturae iminentis cultor.NIcias, cuius iconem tabula aenea sub lit D. repraesentat, patriâ Atheniensis, diligentissimè mulieres pinxit: lumen et umbras custodivit, atque ut eminerent è tabulis picturae maximè curavit. Opera eius Opera eius. sunt Nemea (sylvaesilvae Nympha, in quâ Hercules mirae magnitudinis leonem interfecit:) docente Plinio lib. 35. cap. 4. sedens supra Leonem, palmigera ipsa, adstante cum baculo sene, cuius suprà caput tabula bigae dependebat: iuscripserat autem Nicias se inussisse, tali enim usus est verbo. Et hanc quidem tabulam D. Augustus in Curiâ, quam in Comitio consecraverat, posuit. Item Liber Pater in aede Concordiae: Hyacinthusque quem Caesar Augustus delectatus eò secum deportavit Alexandriâ captâ: et ob id Tiberius Caesar in templo eius dicavit hanc tabulam: Et porrò Diana. Ephesi verò erat Megabyzi sacerdotis Ephesiae Dianae sepulchrum: Athenis Necromantia Homeri; in quam tantâ contentione animi incubuisse dicitur, ut cibum sumere saepè oblitus sit, vid. Plutarch. in Moral. Quorum unum multâ pecuniâ oblatâ non vendidit. Aelian. de var. histor. Hanc vendere noluit Attalo (vel iuxta Plutarchum, Ptolemaeo:) Regi talentis sexaginta ( quae sunt coronatorum aureorum 36000.) potiusque patriae suae donavit, abundans opibus.

Opera eius magna.Fecit et grandes picturas, in quibus Calypso (in ursam;) et Jo, (in vaccam mutata:) et Andromeda. Alexander quoque in Pompeii porticibus praecellens, et Calypso sedens. Huic etiam adscribuntur quadrupedes; prosperrimè enim canes expressit. Hic est Nicias, de quo dicebat Praxiteles interrogatus, quae maximè opera sua probaret in marmoribus? quibus Nicias manum admovisset: tantum circumlitioni eius tribuebat. Non satis discernitur, alium eodem nomine, an hunc eundem quidam faciant Olympiade centesima Vixit et temporibus Alexandri M. duodecima. Haec Plinius lib. 35. c. 11. Eundem autem fuisse probabiliùs est, cum Praeceptoris eius Antidoti praeceptor Euphranor, Olympiade centesima quarta floruerit.

XXX. ATHENION, Maronites.

XXX. ATHENION Maronites.DE hoc Athenione (cuius icon in tabulâ aeneâ lit. D. extat:) haec habet Plinius lib. 35. cap. 11. Niciae comparatur et aliquantò Praeceptor eius Glaucion. praefertur Athenion Maronites, Glaucionis Corinthii discipulus, et austerior colore et in austeritate iucundior, ut in ipsâ Vitia eius, picturá eruditio eluceat. Pinxit in templo Eleusinae Opera eius.Phylarchum, (seu tribunum quendam:) item Athenis frequentiam, quam vocavére polygynaecon. Item Achillem virginis habitu occultatum Ulixe deprehendente: In iuventa obiit. Et in unâ tabulâ, quâ maximè inclaruit, agasonem cum equo: quod nisi in iuventa obiisset, nemo ei compararetur.

CAPUT IV. De PHILOCHARE, MELANTHIO, et APELLE, Pictoribus. Argumentum.

XXXI. PHILOCHARES pictor. Opera eius. XXXII. MELANTHIUS pictor. Quo tempore vixerit. Opera eius. Artis Pictoriae magna existimatio. XXXIII. APELLES pictorum princeps. Poëtarum et pictorum fautores. Quo tempore vixerit. Quo praeceptore usus sit. Omnium celeberrimus est. Opera eius modernis haud cedunt. Illius in arte venustas. Candor. Certamen cum Protogene. Quidnam intelligendum per lineam Apellis. Festinationem carpit. Aliorum iudicia de labore suo libenter admittit. Ansam dat proverbio: Ne sutor ultra crepidam. Illius comitas. Ab Alexandro Magno amatur. Historia de Campaspe. Opera eius: magni erant pretii. Inimicos habet et aemulos. Artifices sui generis promovet. Similitudine indiscretâ pingit. Opera eius alia. Venus Anadyomene: Coa. E magno salvatur periculo. Pictura eius de Calumnia Romam venit, et multa ibidem pingit. Equus eius admirandae similitudinis. Alia eius opera. Vernicem invenit pro conservandis picturis: nec non atramentum eburneum:

XXXI. PHILOCHARES,pictor.

XXXI. PHILOCHARES pictor.NEc Philochari sua deest inter antiquos ob insignem pingendi peritiam laus, quamvis de vitâ eius, atque patriâ nihil referat historia. Haec autem de eo tradit PIinius lib. 35. c. 4. Divus Augustus in curiâ, quam in Comitio Opera eius. consecrabat, duas tabulas impressit parieti: Nemeam, de qua supra, Niciae: Alterius tabulae admiratio est, puberem filium seni patri similem esse, salvâ aetatis differentiâ, supervolante aquilâ draconem complexâ. Philochares hoc suum opus esse testatus est. Immensa, vel unam si quis tantùm hanc tabulam aestimet, potentia artis, cum propter Philocharem, ignobilissimos alioquin Glaucionem, filiumque eius Aristippum Senatus propulusque Romanus tot seculissaeculis spectet.

XXXII. MELANTHIUSpictor.

XXXII. MELANTHIUS pictor.HAud inter postremos etiam suâ aetate erat Melanthius, vel Melanthus: cuius iconem in tabula, quam E. notat, exhibemus. Quo tempore vixerit. Sicyonium fuisse coniiciiconici potest, quia cum Apelle apud Pamphilum Sicyone hanc artem didicit: prout supra in vita Pamphili. Unde etiam colligere licet, quâ vixerit aetate. Plinius lib. 35. cap. 7. eundem clarissimis annumerat pictoribus, Apelli, Echioni, et Nicomacho; quorum tabulae singulae oppidorum vaenissent opibus. Coaevus fuit Aristrato tyranno Sicyoniorum, Opera eius. qui à Melanthio depingi voluit in curru triumphali quadriiugo, adstante in curru victoriâ, quae Aristrato lauream imponeret. Ubi quamvis opus hoc admodùm esset magnum, tantoperè tamen festinabat tyrannus, ut ad evitandam illius iracundiam in auxilium socios suos advocare cogeretur Melanthius. Quantocunque autem elaboratum esset artiticio, paulòpost suo tamen non carebat fato. Aratus enim Achaeorum Dux, cum ex odio tyrannorum, libertatis amore incensus, post Aristrati obitum patriam Sicyona à tyrannide liberaret, destructis undiquaque tyrannorum imaginibus in hanc quoque incidit tabulam, quam cum, haesitabundus primùm ob artis meritum, vincente tamen erga tyrannos odio, interitui tandem destinaret, ne lachrymislacrimis quidem commotus amici Neulcis, qui debellandos quidem, at non post obitum, tyrannos, inculcabat; mitior postremò concessit, ut Nealces, et ipse pictor, Aristrati effigiem è tabulâ expungeret, palmâ substitutâ, ubi, nar rantenarrante Polemone Periegatano, ima pars currus, cum pedibus quidem et equis re manebant, tabula tamen ipsa, tantae artis, Artis pictoriae magna existimatio. et in quâ et Apelles collaboraverat, haud parum indè passa est vitii.

Per hunc ipsum tamen Aratum, ad in signeinsigne fastigium ascendit ars nostra: quippè qui multa Sicyone reperta, praesertim à Pamphilo et Melantho elaborata, coëmeret opera, Ptolemaeo Aegypti Regi eadem mittens, ut qui non amaret saltem, sed et intelligeret istius artis mysteria: solet enim quarumvis rerum intellectus amorem earundem incendere, pro quibus, in grati sui animi testimonium, Ptolemaeus viginti

MELANTHUS CYCIONIUS

APELLES.

PROTOGENES CAUNIUS.

QVINTVS PEDIVS

PRAXITELIS GRAECUS.

MECENAS.

J. V. Sandrart del.

P. Kilian scul.

quinque talenta dono mittebat Arato: et ita quidem, ut cum post aliquod tempus in Aegyptum ipse veniret, contractâ arctiore cum ipso familiaritate, adhuc centum et quinquaginta prioribus superadderet, quae est summa centies et quinquies mille coronatorum. Unde satis manifestum est, in quanto haec ars apud antiquos fuerit pretio. Testaturque Plutarchus in Arato, hunc istius pecuniae beneficio non tyrannidem saltem et otia simultatesque civium sustulisse, sed et pacem in patriâ, totaque Achaeorum republicâ introduxisse, interque pauperes atque divites concordiam. Unde in meritum quoque ipsius honorem Statua à civibus suis ipsi erecta sit aenea, cum debito virtutum eius encomio, his versibus addito:

Consilia et vires, pro Graiis haustaque bel- la, Herculis et summâ celebrantur laude co- lumnae. At tibi nos Arate, pro libertate rece- ptâ, Erigimque statuam virtutis iustitiaeque: Namque olim patriam, divinis legibus or- nans, Sublimem coelocaelo potuisti aequare supremo.

Quae omnia satis ostendunt, Melanthi non tantùm et praeceptoris sui opera in magno fuisse pretio; sed nobilem quoque hanc artem insigniter ab illis fuisse promotam. Et quamvis propriè specialia operum illorum argumenta ignorentur; ex tanta tamen illorum aestimatione, et remuneratione tam liberali sat colligi potest, illa nec ingenio caruisse, nec industriâ.

XXXIII. APELLES, pictorumsui temporis Princeps.

XXXIII. APELLES, pictorum antiquiorum princeps.NUnquam ingeniosis pictoribus, argutioribusque poëtis sui defuére fautores Magnates, qui artificiosa illorum opera admirati eorundem autores singulari amplecterentur benevolentia. Unde factum quoque, ut artes istae non honorum saltem assecutae sint culmina, sed munerum etiam atque proemiorum cumulos. Poëtarum et Pictorum fautores. Notissimum enim, quanti semper aestimata fuerint Homeri poëmata, et quanto amore Virgilium prosecuti sint Augustus et Mecoenas. Notum etiam, quam benevolum Ariosto sese exhibuerit Carolus Quintus Imperator: et quàm accepti Raphaël, et Michaël Angelus, pictorum excellentissimi, diversis fuerint Romanis Pontificibus, et in specie Leoni. Eodem itaque modo Generosissimus ille Monarcha Alexander, factis et cognomine Magnus, pictorum sui temporis principem adamabat Apellem, de quo lib. 35. cap. 10. testatur Plinius; quod omnes priùs genitos futurosque posteà superaverit; eousque in pictura provectus, ut plura solus propè, Quo tempore vixerit. quàm coetericeteri omnes contulerit. Vixit autem Olympiade centesima duodecima, circa annum Urbis conditae quadringentesimum vigesimum primum; à mundo condito, ter millesimum sexcentesimum vigesimum octavum, et ante Christum annis trecentis et triginta quatuorquattuor. Oriundus autem erat (referente Strabone lib. 14.) ex urbe Ephesina; vel, iuxta alios, ex Insulâ Co, quae una est Cycladum, et hodie Lango dicitur, in mari Aegeo vel Icario sita; Pythio patre: eiusque icon in tabula E. expressa habetur.

Quo Praeceptore usus sit.Illius tempore prae coeterisceteris urbibus ob pictoriam celebris erat Sicyon, quare et Apelles, (egregii iam in arte profectûs,) eò se contulit: Pamphiloque tum temporis clarissimo per aliquod tempus (unius fortè anni) usus est praeceptore, talento, (sive sexcentorum coronatorum aureorum pretio) in mercedem numerato. Plutarchus in vita Arati, nomen quidem praeceptoris eius non exprimit, quod facit Plinius lib. 35. cap. 10. sèd id tantùm refert, illum Sicyone didicisse; non tàm artis gratia, quàm gloriae loci; cum nemo tum temporis aestimaretur, nisi qui Sicyona frequentasset. Ibidem igitur Apelles Omnium clarissimus est, noster in elaborandâ Aristrati effigie condiscipulo suo Melantho auxiliares manus praestitit, inque hac arte tantoperè inclaruit, ut pare caruerit: Voluminibus etiam ad Perseum discipulum editis, quae doctrinam eam continerent.

Hîc meritò dubitare quis posset, an opera etiam ipsius, si adhuc extarent, cum perfectioribus istorum temporum collata, id praerogativae habitura sint, quae olim Opera eius modernis haud cedunt. ipsis tribuebatur. Ubi ego, quod ad ipsam picturae delineationem attinet, id quidem nullatenus negarem: commotus exemplis quibusdam statuarum primò sive marmorearum sive aenearum ab antiquis elaboratarum, et Romae adhuc contra edaces temporis iniurias asservatarum; è quarum rotunditate omnes artis gnari fateri coguntur, ne praestantissima quidem modernorum opera illis praeferenda; ita ut vel meliora Michaëlis Angeli simulacra vix ad illarum accedant fastigium. Pictoria autem et statuaria plerumque eâdem floruerunt gloriâ, ita ut rariùs una citra alteram vel elevata vel suppressa fuerit: Unde id colligo, quod rotundae Apellis effigies (colorum enim alia est ratio:) quippè quae illius tempore, pro praestantissimis habebantur, in opere diagraphico modernis nostris nullatenus cessissent: quod hoc tamen loco ulteriùs non diducens, exempli saltem loco ad antiquam illam noviter demùm repertam Novae nuptae repraesentationem provoco, quam infra sub literis H. et I. historiae pictorum veterum subnecto.

Illius in arte venustas.Ut autem ad ipsa illius descendamus opera: praecipua eius in arte venustas fuit, cum eâdem aetate maximi pictores essent. (verba sunt Plinii lib. 35. cap. 10.) quorum opera cum admiraretur, collaudatis omnibus, deesse iis unam illam Venerem dicebat, quam Graeci Charita vocant: coeteracetera omnia contigisse, sed hac soli sibi neminem parem. (Quod iactantiae quidem et arrogantiae tribuere nollem, cum talia quandoque extorqueat rarioris experientiae veritas: quod et clarissimis quibusdam Poëtarum sinistrè non retorquetur.) Ipse autem et aliam adhuc usurpavit gloriam, cum Protogenis opus immensi laboris ac curae supra modum anxiae miraretur: dixit enim, omnia sibi cum illo paria esse, aut illi meliora; sed uno se praestare, quod manum ille de tabulâ nesciret tollere: memorabili praecepto, nocere saepè nimiam diligentiam. (Quo ipso tamen festinabunda illa acceleratio, qua indignissimi saepè vel excellentissimos anteeunt, neutiquam commendatur, sed quod nimium est, saltem reiiciturreicitur: eò quòd quae nimia cura ad extremos extersa sunt apices, plerumque et spectatori, quasi violentum quid obiiciuntobiciunt, cui, quae spiritus est et anima picturarum, venustas deficit et suavitas: quod multis modernorum artificum exemplis Candor. demonstrari posset.) Fuit autem non minoris simplicitatis, quàm artis: nam cedebat Amphioni de dispositione, et Asclepiodoro de mensuris, hoc est, quanto quid à quo distare deberet.

[De hac pictorum differentiâ ita Quintilianus. Floruit circa Philippum et usque ad successores Alexandri pictura praecipuè, sed ex diversis virtutibus. Nam cura Protogenes, ratione Pamphilus atque Melanthius, facilitate Antifilus, concipiendis visionibus, quas φαντασίας vocant, Theon Samius; Ingenio et gratiâ, quam ipse in se maximè iactat, Apelles est praestantissimus. Euphranorem admirandum facit: Quod et coeterisceteris optimis studiis inter praecipuos, et pingendi fingendique idem mirus artifex.]

Scitum est autem, inter Protogenem et eum, quod accidit. Ille Rhodi vivebat; quo cum Apelles adnavigasset, avidus cognoscendi opera eius, fama tantùm sibi cogniti, continuò officinam eius petiit. Aberat ipse, sed tabulam magnae amplitudinis in machinâ aptatam picturae, anus una custodiebat: Haec Protogenem foris esse respondit; interrogavitque, à quo quaesitum diceret? Ab hoc, inquit Apelles; arreptoque penicillo lineam ex colore duxit summae tenuitatis per tabulam. Reverso Protogeni, quae gesta erant anus indicavit: Feruntque artificem protinus contemplatum subtilitatem; dixisse: Apellem venisse: non enim cadere in alium tàm absolutum opus. Ipsumque alio colore tenuiorem lineam in illâ ipsâ duxisse: praecepisseque abeuntem, si re disset ille, ostenderet; adiiceretque, hunc esse, quem quaereret: atque ita evenit. Revertitur enim Apelles, sed vinci erubescens, tertio colore lineas secuit, nullum relinquens ampliùs subtilitati locum. At Protogenes victum se confessus, in portum devolavit, hospitem quaerens. Placuitque, sic eam tabulam posteris tradi, omnium quidem, sed artificum praecipuo miraculo. Consumtam eam constat priore incendio domus Caesaris in palatio avidè ante (verba sunt Plinii loc. cit.) à nobis spectatam, spatiosiore amplitudine nihil aliud continentem, quàm lineas visum effugientes, inter egregia multorum opera inani similem, et eo ipso allicientem, omnique opere nobiliorem.

Quidnam intelligendum per lineam Apellis.Ubi quidem, nisi ocularem Plinius sese profiteretur testem, nudas has fuisse rectasque lineas, vix praesumerem, sed perfectam potius aliquam delineationem, sive faciei, sive brachii, sive pedis obliqui, sive alius cuiusdam rei, suspicarer, triplici colore artificiosè dissectam: imò vix me cohibeo, quin Plinii phrasin, quum voce secandi utitur, ita interpreter; cum non sit inusitatum, eruditos in aliis, de nostris tamen operibus locuturos, terminis quandoque uti minùs propriis. Et fortè, id ipsum innuit Plinius, dum et artifices praecipuè tabulam hanc miratos refert; qui tamen lineas puras atque simplices pro miraculo vix habuissent; cùm mirum potius sit, quod tanti artifices recti lineare saltem instituissent certamen, in quo amussi adhibita vel scriba quidam existeret victor. Delineatio autem, qualiscunque illa fuerit, promtâ manu, subtilique ductu instituta, tribusque coloribus in uno tractu constans, mirum non est, quod miraculo fuerit, cum in eo totus cardo universae artis diagraphices consistat.

Idemque fortè statuendum de eo, quod Apelli alioquin perpetua fuerit consuetudo, nunquam tam occupatam diem agendi, ut non lineam ducendo exerceret artem: ut ab eo hoc in proverbium venerit: Nulla dies sine linea; quod pariter vix de lineis simplicibus atque rectis sed de delineationibus potius, perfectioribusque picturis intelligendum erit.

Cum (referente Plutarcho) aliquando pictor quidam simplicioris ingenii opus suum Apelli ostenderet, id potissimum depraedicans, Festinationem carpit. quod quàm citissimè illud absolvisset: Ipsa tabula, inquit Apelles, etiam tacente te, id loquitur: mirumque est, te pluribus similibus non abundare.

Aliorum iudicia de labore suo libenter admittit.Idem perfecta opera proponebat in pergula transeuntibus, atque post ipsam tabulam latens, vitia, quae notarentur, auscultabat, vulgum diligentiorem iudicem, quàm se praeferens: feruntque à sutore reprehensum, quod in crepidis unâ intus pauciores fecisset ansas. Ansam dat Proverbio: Ne sutor ultra crepidam. eodem postero die, superbo emendatione pristinae admonitionis, cavillante circa crus, indignatum prospexisse, denunciantem, ne supra crepidam sutor iudicaret: quod et ipsum in proverbium venit.

Illius comitas.Fuit et comitas illi, propter quam gratior Alexandro Magno erat, frequenter in officinam ventitanti: nam ab alio pingi se vetuerat edicto. Sed et in officina imperitè multa disserenti, silentium comiter suadebat; rideri eum dicens à pueris, qui colores tererent. Tantum erat autoritati Iuris in Regem, alioquin iracundum. Quod ipsum Plutarchus paulo aliter de Megabyzo Persa enarrat, cui multa inconditè garrienti responderit Apelles: Tacentem te, ob purpuram, gemmasque mirabantur colorum tritores pueri; loquentem rident.

Ab Alexandro M. amatur.CoeterumCeterum Alexander et honorem ei clarissimo praebuit exemplo. Namque cum dilectam sibi ex pallacis suis praecipuè Historia de Campaspe. nomine Campaspen nudam pingi ob admirationem formae ab Apelle iussisset, eumque, dum paret, captum amore sensisset, dono eam dedit: magnus animo, maior imperio sui; nec minor hoc facto, quàm victoria aliqua: quippè se vicit, nec torum tantùm suum, sed etiam affectum donavit artifici: ne dilectae quidem respectu motus, ut quae modò Regis fuisset, modò pictoris esset. Suntque qui Venerem Anadyomenem illo pictam exemplari putant.

Opera eius.Quemadmodum autem multi istius artis fautores in historiis commemorantur, qui ingeniosa pictorum operamagni erant pretii. pluribus coëmerunt talentis vel auro contra aestimarunt; ita non minùs ex istorum numero fuit Alexander ille nomine et omine magnus, quem et Philippum quoties pinxerit, enumerari vix potest. Ut autem quorundam saltem fiat mentio, pinxit Alexandrum fulmen tenentem in templo Ephesiae Dianae viginti talentis auri: Ubi digiti eminere videbantur, et fulmen extra tabulam esse. Sed legentes meminerint, omnia ea quatuorquattuor coloribus facta. Manipretium autem eius tabulae in nummo aureo mensurâ accepit, non numero: (verba sunt Plinii loco cit.) Eundem in duabus quoque aliis exhibuit tabulis quàm artificiosissimis, postea Romam delatis: quamvis Carolus de Mandern illas Romae ab ipso pictas esse asserat.

Inimicos habuit et aemulos.Non fuerat ei gratia in comitatu Alexandri cum Ptolemaeo (non illo, de quo supra numero 32. cum Arato mentionem fecimus, sed priore:) quo regnante, Alexandriam vi tempestatis expulsus, subornato fraude aemulorum Plano regio invitatus, ad Regis coenam venit: indignantique Ptolemaeo, et vocatores suos ostendenti, ut diceret, à quo eorum invitatus esset, arrepto carbone extincto è foculo imaginem in pariete delineavit; agnoscente vultum Plani Rege ex inchoato protinus, iramque in benevolentiam commutante; magnâ cum Antiphili pictoris regii aemulatione.

Quae eundem ad tantas permovit calumnias, ut falsò Apellem penes Regem insimularet proditionis Tyriae per Theodotam institutae, cum quo, non literis tantùm, sed et colloquio familiaris, consilia, sub coena clam in aurem insusurrata, in id inierit, ut urbem illam à Rege averteret. Cumque praeterea consilii quoque de occupando Pelusio autor sit, non unius illum mortis reum exindè factum. Hic dictis, magnorum more, Rex fidem habens, non E magno salvatur periculo. inquisitâ causâ, acerba erga Apellem multa meditabatur, nisi è captivo quodam, proditionis conscio, patuisset Apellis innocentia, quodque nec Tyri unquam fuisset, nec Theodotam noverit. Quibus cognitis poenae loco Rex centum Apelli talenta dono dedit, et Antiphilum delatorem in perpetuam eidem addixit servitutem.

Pictura eius de Calumnia.Totum hoc factum argutissimâ vindicta symbolicâ hac exprimebat picturâ. Regem enim pingebat sedentem, sed asininis auribus Mydae similem brachio ad accipiendam calumniam protenso: ex utroque eius latere mulier adstabat, ut hinc suspicio, illinc ignorantia significaretur. Calumnia accedens mulier ipsi erat specie decora et ornatissimo habitu, vultu tamen conceptum animo furorem non dissimulans. Sinistra haec facem tenebat, dextrâ crinibus trahens iuvenem prae dolore, erectis ad coelumcaelum oculis et manibus iustitiam implorantem. Ex latere eandem vir quidam pallore macieque deformis comitabatur, qui vultu tamen astuto et callido invidiae speciem prae se ferebat. A tergo servarum more eam Astus sequebantur atque Fraus, quasi officii commoniturae Dominam. Ex altero latere sub forma moestissimae faciemque avertentis foeminaefeminae praestò erat poenitentia, atrato, laceroque habitu obvoluta, et quasi pudore suffusa lachrymaslacrimas profundens: cui è longinquo mulier occurrebat honesta, augustâque facie, sed nuda, veritatis symbolum. Quibus omnibus totum infortunii sui casum ingeniosè descripserat, ut magni proptereà deinceps aestimata fuerit ista tabula.

Artifices sui generis promovet.Erat autem aliàs et in aemulos benignus Apelles; Protogenique dignationem prmusprimus Rhodi constituit. Sordebat quippè ille suis, ut plerumque domestica: percontantique, quanti licitaretur opera effecta, parvum nescio quid dixerat: at ille quinquagenis talentis poposcit; famamque dispersit, se emere, ut pro suis venderet. Eares concitavit Rhodios ad intelligendum artificem, nec nisi augentibus precium cessit imaginem. Quod ipsum exemplo sit omnibus bonarum artium cultoribus, ut favore potius atque auxilio sese invicem prosequantur, quàm invidiâ: cum nulla candore praestet virtus, undè nec exiguum c peretcaperet emolumentum ars pictoria, si frequentiùs inter mortales excoleretur.

Similitudine indiscretâ pingit.Adeò autem similitudinis indiscretae pinxit Apelles, ut incredibile dictu Apion Grammaticus scriptum reliquerit, quendam ex facie hominum addivinantem (quos Metoposcopos vocant:) ex iis dixisse aut futurae mortis annos, aut praeteritae. Opera eius alia. Pinxit et Antigoni Regis imaginem altero lumine orbam, primus excogitatâ ratione vitia condendi: obliquam namque fecit, ut quod corpori deerat, picturae potius deesse videretur: tantumque eam partem è facie ostendit, quam totam poterat ostendere. Sunt inter opera eius et expirantium imagines: quae autem nobilissima fuerint, non est facilè dictu.

Venus Anadyomene.Venerem exeuntem è mari dicavit in delubro patris Caesaris D. Augustus, versibus Graecis tali opere, dum laudaretur, victo, sed illustrato. Huius inferiorem partem corruptam qui reficeret, non potuit reperiri. Verùm ipsa iniuria cessit in gloriam artificis: et consenuit haec tabula carie: aliamque pro eâ Nero principatu substituit suo, Dorothei manu. [Haec tabula intelligitur à Propertio, dum lib. 3. in quitinquit:

In veneris tabulâ summam sibi ponit Apelles; Pyreicus parva vindicat arte locum.

Et ab Ausonio epigramm. 104. dum inquit è Graeco Antipatri Sidonii:

Emersam pelagi nuper genitalibus un- dis Cyprin Apellaei cerne laboris opus. Ut complexa manu madidos salis aequore crines Humidulis spumas stringit utraque comis.

Et Ovidius lib. 1. amorum eleg. 14. de coma Amicae:

Illis contulerim, quas quondam nuda Dione Pingitur humenti sustinuisse ma- nu.

Et de statua: Idem lib. 3. de Arte amandi:

Cum fieret, lapis asper erat, nunc nobi- le signum, Nuda Venus madidas exprimit imbre comas.]

Coa.Inchoaverat autem et aliam Venerem Cois, superaturus etiam suam illam priorem: sed invidit mors peracta parte; nec qui succederet operi ad praescripta lineamenta inventus est. (Quin et meo quidem iudicio, nulli eidem id cessisset laudi, qui humilem manum suam ad opus tàm sublime ausus esset extendere: quod et hodienum aliquibus accidit, qui celebrioris cuiusdam artificis opus supplere audent. De Coa hac Venere hos versus composuit Ovidius:

Si nunquam Venerem Cois pinxisset A- pelles, Mersa sub aequoreis illa lateret a- quis.

Pinxit et Megabyzi sacerdotis Dianae Ephesiae pompam. Item Clytum equo ad bellum festinantem, et ei galeam poscenti armigerum porrigentem. Mirabantur eius Abronem Samii: et Menandrum Regem Cariae Rhodii: Item Ancaeum: (qui Neptuni filius, patriâ Samius, et inter Argonautas fuerat,) nec non Alexandriae Gorgosthenem tragoedum.

Romam venit, et multa ibidem pingit.Romae autem pingebat Castorem et Pollucem; cum victoria et Alexandro Magno: item belli imaginem, restrictis ad terga manibus, Alexandro in curru triumphante. Quas utrasque tabulas D. Augustus in fori sui partibus celeberrimis dicaverat simplicitate moderata: Divus Claudius pluris existimavit in utrisque excisa facie Alexandri, D. Augusti imaginem subdere. Eiusdem arbitrabantur (Plinio referente) manu esse et in Antoniae templo

SIC LINEA PRO DIT APELLEM.

APELLES PICT.

ATHEN:

HAVDVLTRA CREPIDAM SVTOR.

CAMPASPE PRAEMIVM APELLIS.

HINNITV PICTVRA PROBATVR.

Ioh: Iac: de Sandrart fecit.

Herculem aversum, ut, (quod est difficillimum:) faciem eius ostenderet veriùs pictura, quàm promitteret. Et haec quidem opera indubitatò Romae extiterunt; quamvis Carolus à Mandern etiam, quod Romam ipse venerit, eademque ibidem pinxerit, è Plinio colligat. Pinxit et Heroa nudum: eaque picturâ naturam ipsam provocavit.

Equus eius admirandae similitudinis.Fuit et equus eius pictus in certamine, super quo iudicium ad mutas quadrupedes provocavit ab hominibus: namque ambitu aemulos praevalere sentiens, singulorum picturas inductis equis ostendit: ubi Apellis tantùm equo adhinnivere: idque postea semper illius experimentum artis ostentatum est.

Alia eius opera.Fecit et Neoptolemum ex equo adversus Persas; (id est, novitium militem,) Archelaum cum uxore et filia; Antigonum thoracatum cum equo incedentem. Peritiores artis praeferunt omnibus eius operibus eundem Regem sedentem in equo. Dianam sacrificantium virginum choro mistam; quibus vicisse Homeri versus videbatur id ipsum describentis. Pinxit tandem, et quae pingi non possunt, tonitrua, fulgetra, fulguraque: Bronten, Astrapen, Ceraunobolon appellant. Inventaque eius et coeterisceteris profuére in arte.

Vernicem invenit pro conservandis picturisUnum imitari nemo potuit, quod absoluta opera atramento illinebat ita tenui, utid ipsum repercussu claritates colorum excitaret, custodiretque à pulvere et sordibus, et ad manum intuenti demùm appareret. Sed et tùm ratione magna, ne colorum claritas oculorum aciem offenderet, veluti per lapidem specularem intuentibus è longinquo: et eadem res nimis floridis coloribus austeritatem occultè daret. Idem quoque (tradente eodem Plinio Nec non atramentum eburneum. eod. lib. c. 6.) commentus est ex ebore combusto atramentum facere, quod elephantinum vocant.

Quo tempore mortuus sit, equidem non invenio; praeter hoc unum, quod dum Venerem Cois pingeret alteram, è vivis excesserit, quod imperfectum tamen opus maiori admiratione fuit, quàm perfecta: siquidem in eo lineamenta reliqua, ipsaeque cogitationes artificis spectabantur: atque ob id lenocinio commendationis dolor erat, et manus, cum id agerent, extinctae, à nemine non desiderabantur.

Antequam autem vitae et encomio maximi huius artificis finem omninò imponam, hoc unicum adhuc monendum fuit; aliam nimirum adhuc iconem Apellis nostri Romam allatam, quae in Academia S. Lucae asservatur; procul dubio è Graeciâ in Italiam transportata: quam, cum mirè extollatur, pro maiori Curiositate nostra, in apographo simillimo sub litera E. ✷ hic apponere volui. Nec enim à priore multum discordat: modò quod provectiore videatur aetate depicta. Ex utriusque autem physiognomiâ magnum elucet ingenium, vivaxque spiritus et promtitudo ad labores; è quibus sanè ritè excultis quid mirum, si artifex exurgat argutae inventionis, magnaeque in opere peritiae? Prout et quatuorquattuor istae iconi huic adiunctae picturae historicae, admirandorum eius operum abunda praebent indicia, quodque haud abs re obtineat Principis antiquorum pictorum encomium.

CAPUT V. De PROTOGENE, Et adhuc quadraginta tribus Pictoribus aliis. Argumentum.

XXXIV. PROTOGENES Rhodius pictor. Quando vixerit. Opera eius. Jalysus eius; perdixque et canis. Modus quidam pingendi spumam. Opus eius magni est pretii. Artis intuitu periculo belli non subest. Animositas eius. Temperantia. Usus artis pictoriae. Opera eius alia. Quater illa induxisse coloribus fertur. XXXV. ASCLEPIODORUS Pictor et Statuarius. Opus eius maximi est pretii. XXXVI. NICOPHANES, vetustorum operum studiosus. XXXVII. PERSEUS discipulus Apellis. XXXVIII. NEALCES. Opera eius. Ars discernendi res alioqui similes. XXXIX. PYREICUS humilium pictor. XL. SERAPION magnarum tabularum pictor. XLI. DIONYSIUS Anthropographus. XLII. CALLICLES Parva fecit. XLIII. CALACES tabellas comicas. XLIV. ANTIPHILUS Aegyptius pictor Opera eius. XLV. CTESIDEMUS. XLVI-. CTESILOCHUS. XLVII. CLEON pictor et Statuarius. XLVIII. ARISTOLAUS Atheniensis pictor. XLIX. MECOPHANES. L. SOCRATES. LI. HERACLIDES Macedo pictor. LII. METRODORUS Philosophus et pictor, patriâ Atheniensis. LIII. ARISTOPHON pictor. LIV. ANDROBIUS pictor. LV. ARTEMON. LVI. ALCIMACHUS. LVII.COENUS. stemmatographus. LVIII. CLESIDES. Ob contemtum amores detegit clandestinos. LIX. CRATERUS. LX. EUTYCHIDES. LXI. EUDORUS: pictor et fictor. LXII. IPHIS. LXIII. ABRON. LXIV. LEONTISCUS. LXV. LEON. LXVI. NICEARCHUS. LXVII. OENIAS. LXVIII. PHILISCUS. LXIX. PHALERION. LXX. SIMONIDES. LXXI. SIMUS. LXXII. THEODORUS. LXXIII. THEON. LXXIV. TAURISCUS. LXXV. ERIGONUS. LXXVI. TIMOMACHUS. Byzantius. LXXVII. ELOTAS. Aetolus.

XXXIV.PROTOGENES,Caunius.

XXXIV. PROTOGENES Caunius.PRotogenes patriam habuit Caunum, quod est Cariae oppidum, Rhodiis subiectum, Apellisque, ut dictum, aetate floruit, Quando vixerit.quin et sub Demetrio Rege adhuc vixit, adeoque circa annum mundi ter millesimum sexcentesimum sexagesimum tertium; ducentisque et nonaginta novem annis ante Christum natum; et triginta quinque post Alexandrum Magnum. Summa eius paupertas initio, artisque summa intentio, et ideò minor fertilitas. Quis eum docuerit, non putant constare.

Opera eiusStrabo lib. 14. Geogr. refert, Protogenem pinxisse Satyrum Jalysum nomine, [quid Jalysus fuerit, Jalysus eius;sunt qui dubitant. Mosellanus venatorem fuisse suspicatur, à quo nomen acceperit Jalysos Rhodi insulae urbs, eique id indicio esse, quod cum cane pingatur Jalysus. Sunt qui putent Satyrum hoc cognomine fuisse; alii Bacchum, qui à Rhodiis ita vocaretur; Strabo lib. 14. dicit, Cercaphi filium fuisse, qui urbem in Rhodo conditam suo nomine appellavit] columnae perdixque adstantem, et super istâ perdicem: populum autem perdicem quidem tantâ admiratione inspectasse, ut Satyrum, quamvis omni diligentiâ elaboratum, non curaret; adde, quod vivi quoque eodem delati perdices concussis alis et clamore solito pictam illam sui esse generis agnoscerent, Ubi Protogenes, indignatus omnem suam super Satyro curam propter parergon non attendi, sacerdotem illius templi exoraverit, ut perdicem expungere liceret. Paulò aliter de his Plinius l. 35. c. 10. dum inquit: Palmam habet tabularum eius Jalysus, qui est Romae, dicatus in templo et canis. Pacis. Est in ea canis mirè factus, ut quem pariter casus et ars pinxerint. Non iudicabat se exprimere in eo spumam anhelantis posse, cum in reliquâ omni parte (quod difficillimum erat) sibi ipse satisfecisset: displicebat autem ars ipsa, nec minui poterat, et videbatur nimia, ac longius à veritate discedere, spumaque illa pingi, non ex ore nasci, anxio animi cruciatu, cum in pictura verum esse, non verisimile vellet. Absterserat saepiùs mutaveratque penicillum, nullo modo sibi approbans: postremò iratus arti, quod intelligeretur, spongiam eam impegit inviso loco tabulae, ex illâque reposuit ablatos colores, qualiter cura optabat: fecitque in pictura fortuna modus quidam pingendi spumam. naturam. Hoc exemplo similis et Nealcem successus in spuma equi similiter spongia impacta secutus dicitur, cum pingeret poppyzonta retinentem equum. Canem ita Protogenes monstravit et fortuna. Utrum haec de unâ eademque intelligenda sint Jalysi tabulâ, an verò pluries eundem pinxerit; quis diiudicet? Certum autem, Opus eius magni est pretii. Jalysum Protogenis in maximo fuisse pretio, testante inter alios et Plutarcho. Idemque testatur Plinius, ita pergens:

Artis intuitu periculo belli non subest.Propter hunc Jalysum, ne cremaret tabulas Demetrius Rex, cum ab eâ parte solâ posset Rhodum capere, non incendit; parcentemque picturae fugit occasio victoriae. Erat tunc Protogenes in suburbano hortulo suo, hoc est, Demetrii castris: neque interpellatus praeliis inchoata opera Animositas eius. intermisit omninò: sed accitus à Rege interrogatusque, quâ fiduciâ extra muros ageret? respondit: scire se, illi cum Rhodiis bellum esse, non cum artibus. Disposuit ergò Rex in tutelam eius stationes, gaudens, quod posset manus servare, quibus iam pepercerat: et ne soepiùssaepiùs avocaret, ultrò ad eum venit hostis: relictisque victoriae suae votis, inter arma et murorum ictus spectavit artificem: sequiturque tabulam eius temporis haec fama, quod eam Protogenes sub gladio pinxerit. Satyrus hic erat, quem Anapavomenon vocabant, i. e. securum: ne quid desit temporis eius securitati, tibias tenens.

Istius belli autem Plutarchus in vita Demetrii tres recenset causas; primò sc. quod foedus cum hoste Demetrii Ptolemaeo pepigissent Rhodii: secundò, caedes Alcimi propè theatrum Rhodium facta: et tertiò, quod navem ab uxore Phyla ad se destinatam, vestibusque et lectis onustam, cum literis eiusdem interceptam Ptolemaeo misissent. Usus artis pictoriae. Captâ autem urbe, cum Legatos ad Demetrium mitterent Rhodii, orantes, ne Protogenis perderet tabulam: ille respondit: se patrias potiùs imagines destructurum: iamque prohibuisse, ne platea illa, ubi artificis domus, accenderetur.

Temperantia eius.Integro autem septennio Jalyso hoc occupatus fuisse dicitur, dumque eum pingeret, madidis lupinis vixisse; quoniam simul famem sustinerent et sitim, ne sensus nimiâ dulcedine obstrueret. Apellesque, visâ hâc tabulâ, tantâ raptus fuisse dicitur admiratione, ut cum prae stupore aliquandiu tacuisset, tandem eruperit: dignum esse hoc opus, quod in coelumcaelum extollerent Charites. Romam autem deportatum, iniuriâ temporum tandem interiit. Id autem hinc patescit minimum, nobilem hanc picturae artem multum profuisse Rhodiis; prout de Sicyone commemoravimus supra.

Opera eius alia.Fecit et Cydippen: [Puella haec fuit in Delo Insulâ generis nobilitate et formae praestantia insignis, cuius amore captus Acontius adolescens ex Coa insula, cum repulsam metueret, quod neque genere, neque opibus illi par esset, ad dolum confugit, pomumque ad pedes eius devolvit, versibus hisce inscriptum:

Iuro tibi sanctae per mystica sacra Dianae; Me tibi venturam comitem, sponsamque futu- ram.

Hos itaque versus legens Cydippe, fidem suam amanti imprudens obstrinxit. Quo factum est, ut quoties alteri nubere conaretur, toties in gravem inciderit morbum, ab irratâirata Dianâ (ut Acontius credi volebat) immissum. Tandem re omni à puellae parentibus intellectâ, ne Dianae numen graviùs irritarent, puellam Acontio spondent. Unde Virgil.

Quale fuit malum, quod litera pinxit A- conti: Quâ lectâ cupido pacta puella viro est.]

Et Tlepolemum: [Iste Herculis et Astioches dicitur filius, quam ex Ephyra urbe Peloponnesi rapuerat, clarus rebus bellicis, corporisque proceritate insignis. Hic cum adolevisset, Lycimnium avunculum suum Marte progenitum, et patre suo clarissimum, iam senem interfecit. Propter quod fabricatis navibus, contractaque iuvenum manu patriam reliquit, Rhodumque tenuit, in qua trium urbium regnum obtinuit. Belli verò Troiani tempore novem navium classe Graecis suppetias tulit, quo in bello à Sarpedone Jovis filio fuit interfectus.] Et Philiscum tragoediarum scriptorem meditantem: et Athletam: et Antigonum Regem: et imaginem matris Aristotelis Philosophi, qui ei etiam suadebat, ut Alexandri Magni opera pingeret, propter aeternitatem rerum; sed impetus animi, et quaedam artis libido in haec potiùs eum tulére.

Quidam et naves eum pinxisse dicunt usque ad annum quinquagesimum; huiusque argumentum esse, quod cum Athenis celeberrimo loco Minervae delubri propylaeon seu vestibulum pingeret, ubi fecit nobilem Paralum (inventorem longarum navium:) et Hemionida, quam quidam Nausicaam vocant [Alcinoi, Phaeacum regis filiam, à navibus cognominatam, quae Ulyssem in littore reperit naufragium passum, vestitumque ad patrem perduxit. ] adiecerit parvulas naves longas in iis, quae pictores parerga appellant, à quibus initiis ad arcem ostentationis opera sua pervenissent. Novissimè pinxit Alexandrum ac Pana.

Quater illa coloribus induxisse fertur.Jalyso quater colorem induxisse refert Plinius loc. cit. subsidio iniuriae et vetustatis, ut decedente superiore inferior succederet. Quamvis id paradoxum sit auribus peritorum artis, capique vix possit, quomodo id ope albuminis, vel glutinis cuiuslibet factum fuerit, cum olei mixtura, quâ faciliùs successisset, nondum fuerit inventa.

Eundem et inter Statuarios refert Plinius lib. 34. cap. 8. cum inquit: Nunc percensebo eos, qui eiusdem generis opera fecerunt, etc. Athletas, et armatos, et venatores sacrificantesque Batton, Euchir, Glaucides, etc. Pythocritus, Protogenes (idem pictura clarissimus, ut dicemus:) Patrocles etc De certamine autem eiusdem cum Apelle iam dictum est supra cap. 4. num. 33.

XXXV. ASCLEPIODO-RUS, Pictor et Statua-rius.

XXXV. ASCLEPIODORUS. Pictor et Statuarius.QUaenam Asclepiodori fuerit patria, scripta antiquorum non tradunt: sed id tantùm refert Plinius lib. 35. cap. 10. quod aetate Protogenis et Apellis vixerit: quodque eundem in symmetria miratus fuerit Apelles: eique Mnason tyrannus Opus eius maximi pretii. pro duodecim Diis dederit in singulos minas trecenas: quae singulae ad 17½. florenorum Rhenanorum summam computatae in universum efficiunt 5250. florenos; ut omnes Dii 63000. florenis venditi sint. Idemque Mnason Theomnesto in singulos Heroas dedit minas centenas. [Erant autem Heroës antiquis viri nobiles et illustres, qui mortales cum essent, rerum tamen à se gestarum magnitudine, quàm proximè ad Deos immortales accesserunt, eamque apud vulgus opinionem emeruerunt, ut post mortem in Deorum numerum crederentur relati; quales fuerunt Semidei illi, de quibus fabulatur antiquitas, quod altero parente DEO, altero mortali prognati fuerint.]

Plinius lib. 34. cap. 8. hunc Asclepiodorum etiam numerat inter statuarios, eosque praecipuè, qui philosophos facere soliti essent, quorum nomina sunt: Apollodorus; Androbulus; Asclepiodorus; Alevas.

XXXVI. NICOPHANESpictor.

XXXVI. NICOPHANES.DE Nicophane haec tantùm habet Plinius lib. 35. cap. 10. Annumeratur his (qui scilicet Apellis et Protogenis tempore vetustorum operum studiosus. vixerunt,) et Nicophanes: elegans et concinnus, ita ut vetusta opera pingeret propter aeternitatem rerum: impetuosi animi, et cui pauci comparentur. Cothurnus ei et gravitas artis.

XXXVII. PERSEUS.

XXXVII. PERSEUS discipulus Apellis,PErseus unico Magistro Apelle nobilis; aliàs vix aliquid laudis habet apud Plinium, loco iam citato; ubi post Nicophanem sic inquit: Multum à Zeuxide et Apelle abest Apellis discipulus Perseus, ad quem de hac arte scripsit.

XXXVIII. NEALCESPictor.

XXXVIII. NEALCESNEalces vixit temporibus Arati Sicyonii cuius amicis annumeratur, prout in vita Melanthi diximus. De eo Plinius lib. 35. Opera eius. cap. 11. quod Venerem pinxerit. [At Valerius Maximus lib. 8. cap. 11. uberius paulò historiam de spumâ equi, supra commemoratam, inter effectus artium rariores ita recenset. Praecipuae artis pictor, inquit: (qui in argumento Nealces dicitur,) equum ab exercitatione venientem, modò non vivum, labore industriae suae comprehenderat: cuius naribus spumas adiicereadicere cupiens, tantus artifex in tàm parvula materia multum ac diù frustrà tenebatur. Indignatione deindè accensus, spongiam omnibus imbutam coloribus fortè iuxta se positam apprehendit, et veluti corrupturus opus suum, tabulae illisit. Quam fortuna ad ipsas equi nares directam, desiderium pictoris coëgit explere. Itaque quod adumbrare non valuit, casus imitatus est.]

Ars discernendi res alioqui similes.Pergit autem de eo Plinius, quod ingeniosus fuerit et solers in arte. Siquidem cum praelium navale Aegyptiorum et Persarum pinxisset, quod in Nilo, cuius aqua est mari similis, factum volebat intelligi, argumento declaraverit, quod arte non poterat. Asellum enim in littore bibentem pinxit et crocodilum insidiantem ei.

XXXIX. PYREICUS hu-milium Pictor.

XXXIX. PYREICUS humilium Pictor.DE hoc ita Plinius lib. 35. cap. 10. Nunc subtexi par est minoris picturae celebres in penicillo; è quibus fuit Pyreicus arte paucis postferendus: proposito nescio an destruxerit se, quoniam humilia quidem secutus, humilitatis tamen summam adeptus est gloriam. Tonstrinas, sutrinasque pinxit, et asellos et obsonia, ac similia, ob hoc cognominatus Rhyparographas, i. e. sordidorum pictor in iis consummatae voluptatis: quippè eae pluris vaeniére, quàm maximae multorum.

XL. SERAPION.

XL. SERAPION magnarum tabularum pictor.E diverso meniana, inquit Varro, omnia operiebat Serapionis tabula Romae sub Veteribus: (sc. Rostris apud curiam in Comitio: ubi ferebantur leges, agebantur causae, et conciones habebantur) Hic scenas optimè pinxit, sed hominem pingere non potuit. Plin. ibid.

XLI. DIONYSIUS.

XLI. DIONYSIUS Anthropographus.COntrà Dionysius nihil aliud, quàm homines pinxit, ob id Anthropographus cognominatus, i. e. hominum pictor. Sic pergit Plin. ibid.

XLII. CALLICLES.

XLII. CALLICLES.SEquentes nec patria nec arte nimis clari, nomine tamen cum innotuerint, nec illo à nobis defraudandi sunt. Parva fecit.Pergitque Plinius de Callicle quodam, quod et ipse parva fecerit. Eundem tamen lib. 34. cap. 8. et inter Statuarios numerat, quodque ut Colothas, qui cum Phidiâ Jovem Olympium fecerat, philosophos optimè fecerit, sicut et Cleon et Cenchramis et Cephis.

XLIII. CALACES.

XLIII. CALACESNIl de hoc habet Plinius, quàm quod parvorum pictoribus eundem annumeret, dum inquit, lib. 35. cap. 10. Parva et tabellas Comicas.Callicles fecit; item Calaces comicis tabellis.

XLIV. ANTIPHILUSAegyptius.

XLIV. ANTIPHILUS Aegyptius pictor.ANtiphilus, tradente Plinio lib. 35. c. 10. in Aegypto natus, artem didicit à Ctesidemo. Vixit autem sub Ptolemaeo primo, Opera eius.Apellis aetate, eiusque aemulus. Utraque autem, tam parva scilicet, quàm magna pinxit: nam et Hesionam nobilem pinxit: [quae fuit Laomedontis Troiae Regis filia, quam Hercules ceto expositam liberavit. Verùm cum Laomedon, accepti beneficii immemor, pactam ei mercedem denegaret, Hercules hominis perfidiam aegrè ferens, Troiam diripuit, Hesionemque Telamoni, qui primus murum conscenderat, uxorem dedit. Ovid. lib. 11. fab. 6. Virg. lib. 8.] Et Alexandrum ac Philippum, cum Minerva, qui Plinii tempore erant Romae in Schola in Octaviae porticibus: et in Philippi, Liberum patrem; Alexandrum puerum; Hippolytum tauro emisso expavescentem: [hic fuit Thesei et Hippolytae Amazonis filius, qui cum coelibemcaelibem ducens vitam venatu sese exerceret, à Phoedra noverca absente patre amatus est: cuius turpi desiderio cnm obtemperare voluisset, illa filium apud Patrem detulit, tanquam de stupro eam solicitasset. Quamobrem cum videret Hippolytus patrem novercae dolo persuasum de nece suâ cogitare, conscenso curru fugam arripuit. Sed dum ad mare Corinthiacum littus carperet:

Corniger hinc taurus ruptis expellitur un- dis, Pectoribusque tenus molles erectus in auras Naribus et patulo partem maris evomit ore, Corda pavent comitum etc. Sic Ovid. Me- tamor l. 15. fab. 45.

ubi exterriti equi, frustrà obluctante Hippolyto, currum per scopulos et saxa traxerunt, iuvenemque loris implicitum varias in partes discerpserunt.] In Porticu verò Pompeia Cadmum et Europen. [Agenoris Phoenicii filium et filiam, quorum ille sororem à Jove raptam quaesiturus, non rediit, in serpentem tandem mutatus: haec verò à Jove in bovis speciem transformato in Cretam transvecta est.] Idem iocoso nomine Gryllum ridiculi habitus pinxit: unde hoc genus picturae grylli vocantur. [videtur, cum Aegyptius fuerit, hieroglyphici aliquid subfuisse, et animalculum illud de locustarum genere intelligi.]

Primis ergò proximum eum dicit Plinius lib. 35. cap. 11. laudatumque puero ignem conflante, ac pulchra alias domo splendescente, ipsiusque pueri ore: item lanificio, in quo properaverint omnium mulierum pensa: porrò et Ptolemaeo venante: et nobilissimo Satyro cum pelle Pantherina, quem Aposcoponta vocabant, quasi è longinquo aliquid perspicientem.

XLV. CTESIDEMUS.

XLV. CTESIDEMUS.DE Ctesidemo Plinius lib. 35. cap. 11. haec tantùm refert, quod inter eos numerandus sit, qui primis inter pictores proximi fuerunt; cumque eosdem ordine Alphabetico recenseat, hunc Ctesidemum Antiphilo postposuit; quamvis eiusdem fuerit praeceptor. Dicitque quod innotuerit Oechaliae expugnatione [quae fuit urbs Boeotiae Eurytiregia, quam Hercules funditùs evertit, cum Eurytus ipsi pactam certaminis lege filiam Jölen tradere recusasset. Virg. 8. Aen.] et Laodamia, [fuit haec Bellerophontis filia ex Achemene coniuge: cuius amore correptus Jupiter cum eâ concubuit, suscepitque Sarpedonem. Sed Diana Laodamiae infensa suis eam telis confixit. Hom. 6. Iliad.]

XLVII.XLVI. CTESILO-CHUS.

XLVI. CTESILOCHUS.DE Ctesilocho ibidem Plinius refert, quod Apellis fuerit discipulus et petulanti picturâ innotuerit: Jove Liberum parturiente depicto, mitrato, et muliebriter ingemiscente, inter obstetricia Dearum.

XLVII. CLEON.

XLVII.CLEON.CLeon â Plinio inter Statuarios numeratur l. 34. cap. 8. eosque praecipue, qui statuis Philosophorum inclaruerunt. pictor et StatuariusIdem autem, lib. 35. cap. 11. etiam inter pictores numeratur primis proximos; ubi Admeto innotuisse dicitur. [fuit a. Admetus Rex Thessaliae ex antiquissimis, cuius armenta Apollo pavisse dicitur; amore eius accensus, quod Deo similis esset pulchritudine, canente Callimacho.]

XLVIII. ARISTOLAUSAtheniensis.

XLVIII. ARISTOLAUS.ARistolaus inter pictorum proceres numeratur à Plinio l. 35. cap. 11. Fuit autem Pausiae filius et discipulus, et è severissimis pictoribus. Cuius opera erant: Epaminondas [Thebanorum Dux in praelio apud Mantineam sparo percussus relatusque in castra semianimis, requisivit, salvusne esset clypeus; cumque salvum esse sui flentes respondissent, allatum velut socium laborum gloriaeque osculatus est: perceptaque hostium fuga evelli tum denique spiculum iussit, ita multo sanguine profuso in laetitia et victoria mortuus est.] Pericles [vir clarissimus Atheniensis, qui rempublicam ibidem quadraginta annis gubernavit.] Medea [Jasonis expeditione clara:] Virtus; Theseus: Imago Atticae plebis: boum immolatio.

XLIX. MECOPHANES.

XLIX. MECOPHANES.DE isto paucula haec Plinius lib. 35. c. 11. Sunt quibus et Mecophanes eiusdem Pausiae discipulus placeat diligentia, quam intelligant soli artifices: aliàs durus in coloribus, sed et multus.

L. SOCRATES.

L. SOCRATES.SOcrates à Plinio inter pictorum primos recensetur ultimo loco l. 35. c. 11. cumque praecedentem quibusdam placere dixisset; hunc iure omnibus placere addit. Et inter picturas eius refert Aesculapium cum filiabus quatuorquattuor, quarum nomina sunt: Hygia; Aegle; Panacea, et Jaso. Praeterea ipsi tribuit picturam Pigri, qui appellatus fuerit Ocnos, spartum torquens, quod asellus arroderet. Quamvis Pausanias dicat, hunc à Polygnoto pictum.

LI. HERACLIDES.

LI. HERACLIDES Macedo Pictor.INter primarios à Plinio refertur lib. 35. c. 11. his verbis: Est nomen et Heraclidi Macedoni. Initio naves pinxit: captoque Rege Perseo Athenas commigravit, ubi eodem tempore erat Metrodorus pictor, ubi procul dubio artem absolvit.

LII. METRODORUS.

LII. METRODORUS Philosophus et pictor, patriâ Atheniensis.IBidem de hoc ita loquitur Plinius in Catalogo primariorum pictorum l. 35. c. 11. Capto Rege Perseo (quod factum est Anno mundi 3782. ante Christum 166. Ab urbe condita 585.) Athenis erat Metrodorus pictor, idemque Philosophus, magnae in utrâque scientiâ autoritatis. Itaque cum L. Paulus devicto Perseo petiisset ab Atheniensibus, ut sibi quàm probatissimum philosophum mitterent ad erudiendos liberos; itemque pictorem ad triumphum excolendum, Athenienses Metrodorum elegerunt, professi, eundem in utroque desiderio praestantissimum: quod ita quoque Paulus iudicavit. Istius quoque meminit Cicero lib. 1. de Oratore, quod auditor fuerit Carneadis Philosophi.

LIII. ARISTOPHON.

LIII. ARISTOPHON Pictor.ARistophon à Plinio inter catalogum proximorum à primis refertur lib. 35. cap. 11. quodque laudatus fuerit Ancaeo vulnerato ab apro, cum socia doloris Astypale. [Fuit is Neptuni filius Rex Sami, Agriculturae et vinearum studiosus, cumque propterea gravi nimium labore servos premeret, unusque istorum dixisset: Dominum ex illâ vineâ fructum nunquam percepturum; Ancaeus autem deindè ex illâ vineâ vinum bibiturus, exprobrans vaticinium servo, poculum ori admovisset, quidam accurrit, nuncians, quàm maximum aprum vineam vastare, Ancaeus abiecto poculo ad aprum festinavit:

Ancipitemque manu tollens utrâque securim Institerat digitis primos suspensus in artus. Occupat audentem, quaque est via proximaleto, Summa ferus geminos direxit ad inguinadentes. Concidit Ancaeus; glomerataque sanguine multo Viscera lapsa fluunt; madefactaque terra cruo-re est. Sic. Ovid. Metam. lib. 8. fab. 4.]

numerosaque tabula, in quâ sunt Priamus; Helena; Credulitas; Ulyxes; Deiphobus; Dolon. [quasi duo exempla credulitatis exhibiturus: Deiphobus enim Priami filius cum interemto Paride Helenam duxisset uxorem, istius dolo et proditione interfectus est à Graecis, quos illa in cubiculum dormientis intromisit. Virg. lib. 6. Dolona. vir Troianus in castra Graecorum missus speculator, à Diomede et Ulysse deprehensus, consilia Troianorum spe conservandae vitae illis aperuit: quem tamen ut proditorem falsâ spe delusum occiderunt. Virg. l. 2. Aeneid.]

LIV. ANDROBIUS.

LIV. ANDROBIUS Pictor.DE Androbio paucula haec inter proximos primis Plinius tradit lib. 35. c. 11. Androbius pinxit Scyllin ancoras Persicae classis praecidentem, (urinando scilicet.)

LV. ARTEMON.

LV. ARTEMON.HIc etiam inter pictores secundae classis à Plinio loco cit. numeratus, pinxit Danaën, mirantibus eam praedonibus. [Haec enim à Jove sub specie imbris aurei compressa, et à patre Acrisio propterea arcae inclusa et in mare proiecta, reperta, et ad Pilumnum Dauniae Regem deducta est, qui eam duxit uxorem.] Reginam Stratonicen [Antiochi uxorem:] Herculem et Deianiram. Nobilissima a. illius opera in porticibus Octaviae erant Romae; Hercules scilicet, ab Oetâ monte Doridos, exutâ mortalitate consensu Deorum in coelumcaelum abiens. Et Laomedontis circa Herculem et Neptunum historia. [Ille enim cum de aedificandis Troiae moenibus cogitaret, Apollini et Neptuno id negotii dedit, pactus mercedem, quam mox extructis moenibus se illis soluturum iuravit. Verùm cum postea iuramenti immemor, mercede eos fraudaret, illi indignati duplici novam urbem affecerunt calamitate. Neptuno inundationem, Apolline pestem immittente. Qua de re cum Laomedon oraculum consuleret, responsum est, aliâ ratione Deos placari non posse, quàm si quotannis virgo Troiana, quam sors declarâsset, ceto dilaceranda exponeretur. Verùm cum sors post aliquot annos Hesionem eius filiam prodidisset, et iam scopulo alligata monstrum expectaret, Hercules illàc fortè iter faciens liberandam Hesionem eâ conditione recipit, si equos divino semine procreatos, quos habere constabat, in proemium sibi traderet. Hunc igitur in modum pactione facta, Hercules interfectâ belluâ virginem liberavit. Sed cum Laomedon promissis non staret, Hercules, collecto undiquaque exercitu, Ilium expugnavit: ut suprá iam commemoratum est.]

LVI. ALCIMACHUS.

LVI. ALCIMACHUS.ALcimachus eiusdem classis apud Plinium loc. cit. Dioxippum, qui pancratio Olympiae citra pulveris iactum vel tactum (quod vocant aconiti,) vicit pinxit; [Cum enim nudi certarent et luctarentur Pancratiastae, oleo inuncti; quidam ut arctiùs tenerent adversarium, pulvere conspergebant, vel manus pulvere imbuebant; quo beneficio iste non est usus, et victor tamen extitit, unde adagium, ἀκονιτὶ, fine pulvere, i.e. facilè, et citra negotium.]

LVII. COENUS.

LVII. COENUS, stemmatographus.IN eadem classe pergens Plinius, ad Coenum devenit; deque eo tradit, quod stemmata pinxerit. [De stemmatibus autem sic habet idem Plinius lib. 35. cap.2. Apud maiores in atriis erant imagines. Et expressi cerâ vultus singulis disponebantur armariis, ut essent imagines, quae comitarentur gentilitia funera, semperque defuncto aliquo, totus aderat familiae eius, qui unquam fuerat, populus: stemmata verò lineis discurrebant ad imagines pictas. Tales ergò imagines ad genealogias spectantes, sive icones pingere solebat Coenus. Nisi fortè praevalet altera lectio Cl. Salmasii, qui legit, Scammata: id est, caveas, in quibus includi solebant bestiae.]

LVIII. CLESIDES.

LVIII. CLESIDES.CLEsides eiusdem classis iuxta Plinium, Reginae Stratonices iniuria innotuit. Nullo enim honore exceptus Ob contemtum amores detegit clandestinos.ab ea, pinxit volutantem cum piscatore, quem reginam amare sermo erat: eamque tabulam in portu Ephesi proposuit: ipse velis raptus est. Regina tolli vetuit (sive melius sibi conscia: sive ad commonstrandam populo innocentiam:) utriusque similitudine mirè expressa.

LIX. CRATERUS.

LIX. CRATERUS.CLesidae subiungit Craterum Plinius l.35. cap. 11. refertque, quod Comoedos Athenis in Pompeio pinxerit; qui locus Athenis fuit celeberrimus, et à Laërtii inter prete 1. 6. in Diogene vertitur palatium.

[Idem tamen Plinius lib. 36. c. 5. de Cratero etiam haec notat: Similiter Palatinas domos Caesarum replevére probatissimis signis Craterus cum Pythodoro etc. unde patet, quod statuarius etiam fuerit, sculpendo marmore nobilis.

LX. EUTYCHIDES.

LX. EUTYCHIDES.PErgit idem loco citato; de Eutychide, quod bigam pinxerit, regente victoriâ.

LXI. EUDORUS.

LXI. EUDORUS.ET de Eudoro; quod scenâ spectetur; idemque et ex aere signa fecerit.

LXII. IPHIS.

LXII. IPHIS.SEquitur Iphis eodem loco: quod clarus fuerit Neptuno; et Victoria.

LXIII. ABRON.

LXIII. ABRON.ET Abron ibidem; quod Amicitiam pinxerit, et Concordiam; et Deorum simulachra; quamvis praeter ordinem huc irrepsisse videatur.

LXIV. LEONTISCUS.

LXIV. LEONTISCUS.PErgit autem literarum ordine Plinius; quod Leontiscus Aratum victorem pinxerit cum trophaeo; et psaltriam.

LXV. LEON.

LXV. LEON.ET, quod Leon Sappho pinxerit, celebrem illam Poëtriam.

LXVI. NICEARCHUS

LXVI. NICEARCHUS.NIcearchus ab eodem Venerem pinxisse dicitur inter Gratias et Cupidines: et Herculem tristem insaniae poenitentia.

LXVII. OENIAS.

LXVII. OENIAS.ET Oenias Syngenicon; sive par congenitum vel gemellos: i.e. Castorem atque Pollucem.

LXVIII. PHILISCUS.

LXVIII. PHILISCUS.PHiliscus, ibidem, officinam pictoris, ignem conflante puero.

LXIX. PHALERION.

LXIX. PHALERION.PHalerion autem Scyllam: [àCirce, infecto fonte, in quo lavari haec solebat, in monstrum commutatam; cuius inferior pars caninos rictus referret.]

LXX. SIMONIDES.

LXX. SIMONIDES.SImonides, in eodem Catalogo sequens, Agatharchum quendam pinxisse fertur [utrum ille fuerit, qui stadium vicit Olympiade sexagesima prima; an alius, qui praefectus fuit classi Syracusanorum, referente Thucydide lib. 3. an alius quidam; ignoratur.] et Mnemosynem, s. memoriae Deam. [An fortè hic poëta ille fuit; pingendi quoque peritus, qui primus artem memorandi invenisse fertur?]

LXXI. SIMUS.

LXXI. SIMUS.MOx Simus ab eodem Autore iuvenem requiescentem in officina fullonis, QvinquatrusQuinquatrus celebrantem: [quo in festo scilicet, servis coenae apponebantur,] idemque Nemesin egregiam pinxisse dicitur.

LXXII. THEODORUS.

LXXII. THEODORUS.ET Theodorus ibidem emungentem. Idemque ab Oreste matrem et Aegisthum interfici [Orestes enim Agamemnonis et Clytemnestrae filius, cui soror Electra necem parari ab Aegistho, qui patrem Agamemnona interfecerat, matremque constupraverat, praevidens, ipsum per paedagogum in Phocidem clam ablegat. Ubi duodecim annos moratus, cum paedagogo Argos rediit, ubi sub specie hospitum Phocensium missorum, ut Orestis obitum nunciarent, intromissus ad Clytemnestram, eam cum Aegistho adultero conscia Electra in ultionem patris occidit.] Bellumque Ilia cum pluribus tabulis, quod erat, Romae in Philippi porticibus, Et Cassandram [Priami filiam, quae ab Apolline vaticinandi donum nacta, cui tamen nemo crederet; in praedae Troianae divisione Agamemnoni cessit, qui cum monenti, ut uxoris caveret insidias, et ipse non crederet, ab Aegistho tandem unà cum Cassandra in convivio obtruncabatur] quae Plinii tempore erat in Concordiae delubro. Item Leontium Episcuri discipulum cogitantem: Demetriumque Regem pinxisse narratur.

LXXIII. THEON.

LXXIII. THEON.POrrò Theon Orestis insaniam (furiis enim agitabatur ob caedem Matris et Pyrrhi in Apollinis templo interfecti) et Thamyra citharoedum.

LXXIV. TAURISCUS.

LXIVLXXIV. TAURISCUS.ET Tauriscus Discobolum, id est, lapidem rotundum ac pertusum exercendi corporis causâ in auras proiicientemproicientem: et Clytemnestram, Agamemnonis uxorem, de quâ paulò ante: item Paniscum, sive Panis asseclam nec non Polynicem regnum repetentem. [Fuit is Oedipi silius Thebanorum Regis, cui cum fratre Eteocle regnum eâ lege reliquerat pater, ut alternis annis regnarent. Verùm cum Eteocles fratri cedere recusaret, bellum hic Thebanis intulit, in quo ambo fratres singulari certamine congressi mutuis vulneribus cadebant.] Et Capanea [Nobilis hic erat Argivus, qui unà cum Polynice ad bellum Thebanum profectus, cum scalas muris admovere vellet, à Jove fulmine percussus (cum potius à Thebanis lapidibus obrutus esset) narratur.]

LXXV. ERIGONUS.

LXXV. ERIGONUS.ITerum extra ordinem labitur Plinius, cum ita pergit: Non omittetur inter hos insigne exemplum: namque Erigonus, tritor colorum Nealce pictoris, in tantum ipse profecit, ut celebrem etiam discipulum reliquerit Pasiam, fratrem Aeginetae fictoris.

LXXVI. TIMOMACHUS.

LXXVI. TIMOMACHUS Byzantius.TImomachus in prima adhuc classe à Plinio collocatus 1. 35. c. 11. sic ab eodem describitur; quod Byzantius fuerit natione, (quae hodie est Constantinopolis:) et Caesaris Dictatoris aetate Aiacem ei pinxerit; [Fortissimum Graecorum in bello Troiano post Achillem, quo mortuo, cum eiusdem arma cum Ilysse petens, à iudicibus illa non acciperet, prae ira insaniens se transfodit.] Et Medeam; ab eo in Veneris Genetricis aede positas, octoginta talentis venundatas. Talentum Atticum sedecim sestertiis taxat M. Varro. [haec sunt pondo quadraginta: alii autem sexaginta libras seu minas valuisse volunt, hoc est sex millia denarium vel drachmarum, quae sexagies denos coronatos valent, sive sexcentos aureos.]

Timomachi (sic pergit Plinius) aequè laudandus Orestes; Iphigenia in Tauris. [Hanc immolandam Diana in Tauricam regionem, supposita cerva, transtulit, ubi à Thoante rege, eius Deae sacris praefecta est, quae humano sanguine fieri solebant. Quo cum postea Orestes furiis agitatus venisset, iamque esset immolandus, à sorore agnitus et liberatus est: cum quâ non multò post, occiso Thoante, aufugit.] Lecythion agilitatis exercitator; et cognatio nobilium. Item palliati, quos dicturos pinxit; alterum stantem, alterum sedentem. Praecipuè tamen ars ei favisse in Gorgone visa est. [sive Medusa; quae, cum praeter alias formae insignis dotes, capillos haberet proximè ad auri colorem accedentes, ob concubitum cum Neptuno in Minervae templo, ab hac sic immutata est, ut capilli eius angues, et omnes aspicientes eam lapides fierent.] Ab hoc Timomacho imperfecta quoque relicta est Medea; prout ab Aristide Iris; (Junonis nuncia,) à Nicomacho Tyndoridae; et ab Apelle Venus, quas tabulas insigniter extollit Plinius circa istius cap. 11. lib. 35. finem.

LXXVII. ELOTASAetolus.

LXXVII. ELOTAS Aetolus.DEcet non silere et Ardeatis templi pictorem, praesertim civitate donatum ibi (sunt verba Plinii l. 35. c. 10.) et carmine, quod est in ipsa pictura his versibus:

Dignis digna loco picturis condecoravit, Reginae Junonis supremae coniugis templum, Marcus Ludius Elotas Aetolia oriundus, Quem nunc et post semper ob artem hanc Ar- dea laudat.

Ea erant scripta antiquis literis Latinis. Haec ibi. Et l. 35. c. 3. Extant certè hodieque (inquit idem) antiquiores Urbe picturae Ardeae in aedibus sacris, quibus equidem nullas aeque demiror tam longo aevo durantes in orbitate tecti veluti recentes. [Cumque Plinius temporibus Vespasiani haec scriberet, qui anno Urbis conditae 821. factus est Imperator; hinc satis colligere licet, quanta tum fuerit picturarum suarum aetas.]

Ultimò tandem nomina quoque saltem adhuc aliorum quorundam Pictorum recenset Plinius, quos non ignobiles appellat, suntque: Aristonides; Anaxander, Aristobulus Syrus; Arcesilas Tisicratis filius; Corybas Nicomachi discipulus; Carmanides Euphranoris; Dionysidorus Colophonius; qui et inter statuarios est: Diogenes, qui cum Demetrio Rege vixit; Euthymedes; Heraclides Macedo; Mydon Soleus, Pyromachi Statuarii discipulus; Mnasitheus Sicyonius; Mnasitimus Aristonidis filius et discipulus; Nessus Abronis filius; Polemon Alexandrinus; Theodorus Samius; et Stadius Nicosthenis discipuli; Xenon Neoclis discipulus Sicyonius. Traditque Plutarchus non plebeios tantum, sed et Philosophos, imò Aegyptiorum quoque Reges et Romanorum Imperatores artem pictoriam exercuisse, quales erant Lucius Manilius; Fabius; et è Graecis, Socrates, Plato; Metrodorus; et Pyrrhus, cum commemorandis aliis.

CAPUT VI. De Pictoribus antiquis Romanis, et Pictura- rum fautoribus. Argumentum.

Ars Pictoria primis temporibus Romae parùm viget: mox tamen inclarescit. LXXVIII. FABIUS Pictor, primus inter pictores Romanos. LXXIX. MARCUS PACUVIUS Brundusinus, Pictor, et Poëta. Marcus Valerius Messala, magnus pictoriae fautor; ut et L. Scipio, qui acta propria picta proposuit: Ut et L. Hostilius Mancinus. Brevis enarratio variorum apud antiquos instrumentorum bellicorum. Urna. Ara memoriae. Galea. Thorax. Calcei. Instrumenta bellorum terrestrium. Signa. Tubae; Litui; Cornua; Vexilla, Aquilae. Arma natu minimorum: atate sequentium, seniorum et tertiariorum. Arietes. Onagri, et alia genera tormentorum. Instrumenta praeliorum navalium. Naves. Armatura navalis. Historiae duae lepidae. Incrementum pictoriae sub Caio Julio Caesare. LXXX. ARELLIUS Pictor. Ars haec sub Augusto magis inclarescit. LXXXI. Q. Pedius; Pictor mutus. LXXXII. LUDIUS ROMANUS Pictor, primò topiariorum in muris. Tiberius Imperator picturis favet. LXXXIII. DOMITIUS NERO Imperator et Pictor. LXXXIV. AMULIUS. LXXXV. CORNELIUS PINUS. LXXXVI. ACTIUS PRISCUS. LXXXVII. TURPILIUS primus Pictor Venetus. LXXXVIII. ATERIUS LABEO, Praetor, Preses et Pictor. LXXXIX. AELIUS HADRIANUS; Imperator, pictor et Statuarius. Alexander Severus et Valentinianus Imperatores, etiam pinxerunt. De modis pingendi encausto apud antiquos.

HActenus antiquos Graecorum pictores recensuimus: ad Romanos iam deveniendum, ut et, qui apud istos floruére, innotescant. Sciendum autem, antequam subigeretur Asia, tàm statuas, quàm picturas Romae Ars pictoria primis temporibus Romae parùm viget. tanti non fuisse: quamvis enim imagines ipsis haud deessent in sacris, idolorumque suorum cultu, minor tamen erat artis quàm religionis cura. Undè coniiciconici potest, circa prima iam initia picturas quoque Romae fuisse, eò quod pictoria et Sculptura artes semper fuerint cognatae, imò sororiae, quamvis maiorem illa requirat scientiam, diligentiamque et attentionem atque curam, maiori quoque honore proptereà digna.

Mox tamen inclarescit.Devictâ autem Graeciâ, varias Romam statuas apportârunt atque tabulas, quibus Urbis suae fora, templa, theatra, porticus, et palatia exornarunt. Et tabulis quidem externis autoritatem Romae publicè fecit primus omnium L. Mummius, cui cognomen Achaici victoria dedit. Namque cum excisa Corintho in praedâ vendendâ Regis Attali occasione agnoscere didicisset Aristidis tabulam, Liberum patrem continentem, revocatam in Cereris delubro Romae posuit: quam primam picturam externam Romae publicatam arbitratur Plinius lib. 35. c. 4.

CoeterùmCeterùm de antiquitate picturarum extra urbem in Italia idem Autor eiusdem lib. cap. 3. tradit, iam absolutam ibi fuisse picturam, cùm Cleophantus Corinthius Pictor Demaratum Tarquinii Prisci Romani Regis patrem à Corintho fugientem sequeretur in Italiam. Cùm et antiquiores Urbe picturae Ardeae in aedibus sacris extiterint, et similiter Lanuvii; ubi Atalanta et Helena cominus pictae erant nudae ab eodem artifice, utraque excellentissima forma, sed altera ut virgo; ne ruinis quidem templi concussae. Quas et Pontius legatus Caii principis tollere conatus erat, libidine accensus, si tectorii natura permisisset. Durabant autem similes et in Urbe Caere, quae olim totius Hetruriae caput erat, antiquiores et ipsae. Ut fateri cogatur, quisquis eas diligenter aestimaverit, nullam artium celerius consummatam; cum Italicis temporibus non fuisse eam appareat.

[Ita quidem Plinius loc. c. sed contra Iliacis temporibus fuisse apparet ex clypeo Achillis apud Homerum lib. 6. ubi inquit:

- - - - ἐν ἀυτῷ ποιεῖ δάιδαλα πολλὰ ἰδίῃσιν πραπίδεσσι, ἐν μὲν γαῖαν ἔτευξε, ἐν δ' οὐρανὸν, ἐν δὲ θάλασσαν.

In ipso clypeo Vulcanus fecit scienter artificiosa multa, terram, coelumcaelum, mare, solem indefessum, lunam orbiculatam, etc. Idem apud Hesiodum ex clypeo Herculis apparet. Excipies, Homerum aequalem non fuisse Iliaco excidio. Vel caelaturam fuisse, non picturam. Si enim erat caelatura, erat et pictura, quae utraeque pedetentim et per gradus non uno tempore absolutionem consecutae sunt. Excipies, picturam fuisse aetate Hesiodi, non Herculis. Sed ante Herculem pictura fuit sub Mose, et ante Mosen sub Abrahamo.]

LXXVIII. FABIUSPictor.

LXXVIII. FABIUS pictor primus inter pictores Romanos.SAt autem maturè et apud Romanos honor huic arti contigit: siquidem cognomina ex ea Pictorum traxerunt Fabii, clarissimae gentis, princepsque eius cognominis ipse aedem Salutis pinxit anno Urbis conditae quadringentesimo quinquagesimo: quae pictura duravit usque ad aetatem Plinii, qui videaturl ibr. 35. cap. 4. aede Claudii principatu exustâ. Fabium hunc pictorem Cicero in Bruto hominem vocat noblilissimum, iuris et literarum antiquitatis benè peritum.

LXXIX. MARCUS,PACUVIUS Brundu-sinus.

LXXIX. MARC. PACUVIUS Brundusinus, Pictor et Poëta.PRoximè celebrata est in foro boario Romae, aede Herculis Pacuvii poëtae pictura, qui Brundusii Ennii sorore genitus erat. Tragoediarum aliàs scriptor, qui cum Romae per aliquot tempus picturam exercuisset ac fabulas venditasset, inde Tarentum transgressus, propè nonagenarius diem obiit. Eius epitaphium extat apud Gellium lib. 1. c. 24. in haec verba:

Adolescens tametsi properas, hoc te saxum rogat, Ut aspicias, deinde quod scriptum est legas. Hîc sunt Poëtae Pacuvii sita Marci Ossa: hoc volebam nescius nosset. Vale.

[De hoc aliàs Quintilianus ait, quod gravitate sententiarum, pondere verborum, et authoritate personarum fuerit clarissimus; citra tamen nitorem.] Clariorem autem eam artem Romae fecit gloria scenae. Postea a. non est tractata honestis manibus, ad Plinii usque aetatem. Dignatio tamen Marcus Valer. Messala magnus pictoriae fautor. praecipua eidem Romae increvit, ut idem existimat, loc. cit. à. M. Valerio Max. Messala, qui princeps tabulam picturae proelii, quo Carthaginenses et Hieronem in Sicilia devicerat, proposuit in latere Curiae Hostiliae Ut et L. Scipio; qui acta propria picta proposuit. anno ab Urbe condita quadringentesimo nonagesimo. Fecitque hoc quidem et L. Scipio, tabulamque victoriae suae Asiaticae in Capitolio posuit: idque aegrè tulisse fratrem Africanum tradunt, iratum haud immeritò, quoniam filius eius in illo praelio Ut et L. Hostilius Mancinus. captus fuerat. Non dissimilem offensionem et Aemiliani subiit L. Hostilius Mancinus, qui primus Carthaginem irruperat, situm eius expugnationesque depictas proponendo in foro, et ipse assistens populo Brevis enarratio variorum apud antiquos instrumentorum bellicorum.spectandi singula enarrando: quâ comitate proximis comitiis Consulatum adeptus est.

Istius L. Scipionis Statuam Romae adhuc extantem, ego quàm diligentissimè depinxi unà cum primariis instrumentis bellicis tunc usitatis in proeliis tam terrestribus quàm navalibus, quae omnia in supradicti Scipionis memoriam, quodque non belli saltem peritiâ, sed et picturae amore claruerit, cultoribus Antiquitatis in speciali hîc exhibeo tabulâ, quam litera F. designat: cuius brevissimam hîc subnecto explicationem. Praeter historiarum ergò monumenta ipsa quoque Romae adhuc existens ex albo marmore sculpta docet statua, L. Scipionem magna claruisse belligerendi arte, summoque Imperatoris eminuisse gradu; tantaeque artis in opere hoc supersunt vestigia, ut ab omnibus Antiquarum rerum studiosis inter perfectissimas earum quae Romae sunt, connumeretur. Effigies ipsa pectoretenus in arcula quadam supereminet, Urna. arae imposita. Urna nimirum est eadem, in quâ cineres asservari solebant defunctorum, quarum formae, quandoque è marmore factae, aliâs et ex aere fusae, variae erant; unamque ex illis et penes aram huius Ara memoriae. tabulae depictam spectare licet. Ara autem veram habet illarum figuram, in quibus in memoriam defunctorum aliquando fiebant sacrificia.

Cassis.Effigies ipsa cassidem in capite habet, super quâ inter alas utrinque affixas et cristam ex apice prominulam prospectat sphinx. ThoraxThorax autem perfecta est illius generis icon, quo usi sunt summi bellorum Duces. Iuxta aram truncus quidam spectatur alicuius corporis, è marmore quodam depictus cuius paludamentum propriè Imperatorum tantùm fuit, et eorum, Calcei. qui exercitus educebant. Crediturque haec statua ipsius Alexandri Magni fuisse. Cum autem ad genua saltem usque descendat, crurum quidem pedumque ocreas, amenta et soleas duabus tabulis peculiaribus exhibui, quae Libro de Sculptura sub literis rr. ss. exhibentur, in quibus aliorum quoque magni nominis, Deorumque atque Dearum, antiqui calcei, corrigiae, soleaeque et alia curiosa ex optimis clarissimorum artificum statuis adiuncta spectari possunt.

Instrumenta bellorum:Signa, quibus aliquid militibus significaretur, vel vocalia erant; vel semivocalia; vel muta. Vocalia erant tessera, ut cum in Signa. vigiliis vel in praelio pro signo dicebatur Victoria, Palma, Virtus, Triumphus etc. Tubae.Semivocalia per tubam, cornua, buccinam dabantur. Litui erant buccinae curvae in semetipsam aereo Litui.circulo flexae genera, unde vox gracilior exiret: Tubae figurae erant rectae, sonum torviorem excitantes, ex aere communiter fusae omnes. Cornua urorum agrestium erant, argento vel alio metallo vel osse ad inflandum parata. Et Tubicines quidem ad bellum vocabant, et receptui canentes, revocabant. Cornicines canebant, cum vel signa moverentur, vel figenda essent. Classicum canebant bucinatores

LUCII SCIPIONIS STATUA.

DISMAN

SPQR

G. C. Eimart sculp

praesente Imperatore, vel cum in militem capitaliter animadverteretur; tradente Vegetio lib. 2. cap. 22. de re milit. Vexilla Horumque instrumentorum figuras aliquas eadem haec exhibet tabula. Signa tandem muta erant Aquilae, Dracones, et vexilla, flammulae rufae, pinnae. Quorum aliqua in eâdem tabulâ reperiuntur exempla. Vexillis, quae vela erant, plerumque Aquilae. inscriptae erant literae S. P. Q R. id est: Senatus Populusque Romanus. Et in singulis centuriis singula erant vexilla, numero, quota esset, inscripto. Aquiliferi erant, qui Aquilam, quod praecipuum signum erat in Romano exercitu; Imaginiferi, qui Imperatorum, aliasve imagines, quas ut divina et praesentia signa venerabantur, portabant. Signiferi, qui signa portabant, vocabantur et Draconarii. Apud Veteres Romanos signa militaria multa erant, ut Plin. lib. 10. c. 4. refert. Aquilae, lupi vel equi, quod horum pugnacitas imitanda militibus; interdum Minotaurus, quod lmperatorumImperatorum secreta tàm sint animo eorum intima, quàm Labyrintho Minotaurus; interdum Aper ferocitatem, et Porcus victimam finito bello pro foedere feriendam designans. Multis etiam Imperatorum nomina, vel coronae inserebantur triumphales. Factum autem posteà, ut sola aquila in aëre portaretur, reliqua signa in castris relinquerentur. Donec tandem C. Marius, is qui septies Consulatum gessit, in secundo Consulatu, reliquis signis omninò abolitis, Aquilam propriè Romanis legionibus dicaverat. Ab eo tempore notatum est, non ferè apud legiones unquam hybernatumhibernatum esse in castris, ubi non fuerit Aquilarum iugum. Erat a. Aquila, aureum aquilae simulacrum hastae praepilatae suffixum, quod à milite ferebatur. Posterioribus temporibus Dracones per singulas cohortes ad proelium à draconariis ferebantur. Vexilla etiam singula singulis centuriis constituta erant, ita ut ex quâ cohorte, vel quotâ esset centuriâ in illo vexillo literis esset adscriptum, quod intuentes vel legentes milites in quovis tumultu à contubernalibus suis aberrare non possent.

Arma natu minimorum:De diversis militum armis sic loquitur Polybius lib. 6. Natu minimi, inquit: quos Velites et Pilanos appellârunt, iubentur gestare gladium, pila, parmamque. Parma tum firmitatem habet ob structuram, tum magnitudinem, quae tutando sit corpori satis. Nam rotunda cùm sit, tripedalem habet diametron. Adornatur praeterea miles et simplici casside, cui lupi pellem imponunt, aut eiusmodi aliquid, quod integumentum pariter, insigneque sit, ut in praelio suos, quique Principes strenuè aut ignaviter se gerentes, latere non possint. Pili telum lignum habet longitudine plerumque bicubitali, seu pedum quinque et semis, crassitudine digitali: et ferrum trigonali figura novem unciarum. Spiculum unius spithamae sive palmi maioris, eo usque attenuatum et acutum, ut mox primum post iactum necessariò flectatur, sitque inhabile ad remittendum: alioqui commune fieret telum.

aetate sequentium seniorum et tertiariorum.Eosdem, qui deinceps hos aetate excedunt, hastatique appellantur, armaturam ferre iubent. Est autem Romana armatura primum sanè scutum θυρεὸν, cuius latitudo curvae superficiei pedum duorum semis, longitudo pedum quatuorquattuor: maiori additi amplius quatuorquattuor digiti, duplici tabulato; glutino taurino linteolo infuso compactum. Eius exterior superficies vituli corio integitur hinnulive, aut eiusmodi animalis. Habet circumferentia ferreum munimen à summis imisque partibus, quo ensium ictus vehementiores tutò excipit, terraeque adnitendo non corroditur. Impactus est eiusmodi scuto etiam ferreus umbo, qui ingentes sustinet ictus ac lapidum impetum, sarissarumve, telique quantumlibet violenti. Unà cum scuto ensis pendet ad dextrum femur, Hispaniensem vocant, anceps est mucrone eximio: defertur violenter, eò quod obeliscus eius firmus, stabilisque existit. Ad haec veruta duo, galeaque aenea, et crurum tegmen ocrea. Veruta haec partim crassiora sunt, partim tenuiora. Ex firmioribus, quae teretia sunt, trientalem habent diametron: quae quadrata, trientale latus: tenuiora hastilibus modicis assimilantur, quae gerunt cum coeterisceteris, quae praedicta sunt. Horum omnium longitudo ligni tria cubita non facilè excedit. Impactum est singulis telis ferrum utrinque hamatum, eâdem, quâ lignum, longitudine: cuius nexum structuramque tàm firmiter muniunt ad medium usque lignum inserentes, crebrisque fibulis, clavisque transfigentes, ut non priùs utendo relaxetur, quàm ferrum frangatur: licet sit crassitudinis in imo, ubi adhaeret ligno, digiti unius ac semis. Praeter haec omnia adornantur corolla plumea, pennisque tribus puniceis, aut nigris erectis, longitudinis fermè cubitalis, quae cum in summo vertice coeterisceteris armis addiderint, vir quidem apparet duplo maior quàm sit: eius verò aspectus pulcher hostibusque terribilis, atque plerique accepto aere unius spithamae, quoquo versus, quod adhibent pectori, vocantque cordituum, perfectam habent armaturam.

Qui verò censum excedunt drachmarum decem millium, pro cordituo, cum coeterisceteris armis, hamis consertos induunt thoraces. Idem armandi modus est etiam circa Principes Triariosque: praeterquam quod pro verutis Triarii hastas gerunt. Haec Polybius. In primâ acie pugnantes vocabantur Principes; in secundâ hastati, in tertiâ Triarii. Pedites levis armaturae, funditores et ferentarii in cornibus locabantur. Gravis armatura erat eorum, qui habebant cassides; (Galea enim de corio erat, cassis de lamina:) gladios maiores, quos spathas vocabant, et minores, semispathas; item pilum; quod et spiculum. Et pilatae legiones praeter scuta etiam cataphractis galeisque fulgebant. Sagittariis sinistra brachia manicis muniebantur. Pedites scutati etiam ferreas ocreas in dextris cruribus accipiebant. Triangularii, vel tragularii meliùs ad manuballistas, vel arcuballistas sive scorpiones dirigebant sagittas. Centuriones signum habebant in galeâ, cristas argentatas, ut facilius cognoscerentur à suis. Missilibus eminùs, gladiis cominus dimicabatur. In scutis habebant digmata, diversa scilicet signa, et in adverso scuto nomen erat militis, quâque ex Cohorte esset et centuriâ. Machinae legionis erant Carroballistae, quibus spicula mittebant: onagri, qui saxorum pondera fulminis more iaculabantur; Scorpiones, qui parvis subtilibusque Arietes, Onagri et alia genera tormentorum. spiculis mortem inferebant. Scaphae de trabibus excavatae, catenis aut funibus instructae, ut superiectis tabulatis flumina transire possent. Ferrei harpagones, quos Lupos vocabant, et falces ferreae longissimis contis confixae. Ad expugnandas civitates faciebant testudines, musculos, arietes, vineas, turres ambulatorias, pluteos etc. De aliis videantur Autores, qui de re militari ex professo tractarunt; cum mei non sit instituti Antiquitates hîc de militiâ Romanâ tradere, sed figuras saltem tabulae meae obiter explicare.

Instrumenta proeliorum navalium.Ad proelia navalia variâ pariter utebantur armaturâ, variisque navibus, ad varios usus necessariis. Ubi prora plerumque imaginem bestiae cuiusdam pugnacioris prae se ferebat, veluti lupi, tauri, canis etc. Quaedam etiam cygnorum colla, aliarumve avium rapacium capita ostentabant; rostrisque instructae erant à Piseo inventis. Puppis quoque peculiari gaudebat ornatu, ad concharum saepè formam. Instrumenta autem nautica erant ancorae, scalae, rudentes, remi, harpagones, manus ferreae, cataractae, corvi, falces, pontes, et quae sunt similia, praeter machinas ad destruendas hostium naves excogitatas. De quibus omnibus aliqua etiam figura tabulae nostrae exhibet, ex antiquis partim statuis, partim picturis, quàm accuratissimè excerpta atque depicta.

Ut autem ad picturas Romanorum redeam, post introductas à Mummio externas; Historiae duae lepidae. Deinde et in foro ponebatur vulgò; (ita pergente Plinio 1. 35. cap. 4.) Hinc enim ille Crassi Oratoris lepos, agentis sub Veteribus, cum testis compellatus instaret: dic ergò Crasse, qualem me reris? Talem, inquit, ostendens in tabulâ pictum inficetissimè Gallum exerentem linguam. Inque foro fuit et illa pastoris senis cum baculo, de qua Teutonorum Legatus, interrogatus, quanti eum existimaret? respondit: sibi donari nolle talem vivum verumque. [Marcus Varro vir Romanorum eruditissimus, qui plurimos libros et doctissimos composuit seculosaeculo ante Christum natum proximo, peritissimus Linguae latinae et omnis antiquitatis et rerum Graecarum, septingentorum virorum illustrium imagines suis voluminibus inseruit, non passus intercidere figuras aut vetustatem aevi contra homines valere; inventione muneris etiam Diis invidiosus, quando immortalitatem non solùm dedit, verùm etiam in omnes terras misit, ut praesentes esse ubique et claudi possent, ita Plin. l. 35. c. 2. Ita imaginum amorem flagrasse quondam testis est et Atticus ille Ciceronis, edito de his Volumine. ibid.]

Incrementum pictoriae sub Caio Julio Caesare.Sed praecipuam autoritatem arti nostrae conciliavit Caesar Dictator, positis publicè tabulis, Aiace nimirum et Medea ante Veneris Genitricis aedem dicatis. Post eum M. Agrippa vir rusticitati propior, quàm deliciis; cuius extabat oratio magnifica, et maximo civium digna, de tabulis omnibus, signisque publicandis. Verùm eadem illa torvitas tabulas duas Aiacis et Veneris mercata est â Cyzicenis Sestertiis duodecim millibus. In thermarum quoque calidissima parte marmoribus incluserat parvas tabellas, paulò antè, cum reficerentur, sublatas.

LXXX. ARELLIUS.

LXXX. ARELLIUS pictor.PAulo ante D. Augustum autem Romae celeber fuit Arellius, nisi flagitio insigni corrupisset artem, semper alicuius foeminaefeminae amore flagrans, et ob id Deas pingens, sed dilectarum imagine. Itaque in picturâ eius scorta numerabantur. Plin. libr. 35. c. 10.

Ars haec sub Augusto magis inclarescit.Super omnes Divus Augustus in foro suo, celeberrima in parte posuit tabulas duas, quae belli pictam faciem habebant et triumphum. Idem Castores ac victoriam posuit, et Venerem Apellis Anadyomenem, aliasque in templo Caesaris patris. Idem in Curia quoque, quam in Comitio consecrabat, duas tabulas impressit parie tiparieti, quas supra fuisse diximus Niciae et Philocharis.

LALA VIRGO VESTALIS.

G. C. Eimart sculpsit.

LXXXI. QUINTUSPEDIUS.

LXXXI. Q. PEDIUS pictor mutus.EOdem autem Augusti tempore ad picturam Romae applicabatur Quintus Pedius; de quo ita Plinius eod. cap. 4. lib. 35. Fuit et principum virorum non omittendum de picturâ celebre consilium. Quintus Pedius, nepos Q. Pedii Consularis, triumphalisque à Caesare Dictatore cohaeredis Augusto dati, cum naturâ mutus esset, eum Messala Orator, ex cuius familiâ pueri avia erat, picturam docendum censuit, idque etiam Divus Augustus comprobavit: puer magni profectûs in eâ arte obiit.

LXXXII. LUDIUS Romanuspictor.

LXXXII. LUDIUS Romanus pictor, primus topiariorum in muris.DE hoc ita post Elotam Plinius lib. 35. cap. 10. Non fraudandus est et Ludius Divi Augusti aetate, qui primus instituit amaenissimamamoenissimam parietum picturam, villas et porticus, ac topiaria opera, lucos, nemora, colles, piscinas, Euripos, amnes, littora, qualia quis optarat, varias ibi ob ambulationum species, aut navigantium, terraque villas adeuntium asellis aut vehiculis. Iam piscantes aucupantesque, aut venantes, aut etiam vindemiantes. Suntque in eius exemplaribus nobiles palustri accessu villae: succollantium specie mulieres labentes, trepidaeque plurimaeque praeterea tales argutiae et facetissimi sales. Idemque subdialibus maritimas urbes pingere instituit, blandissimo aspectu minimoque impendio. Sed nulla gloria artificum est, nisi eorum, qui tabulas pinxére: eôque venerabilior apparet antiquitas. Non enim parietes excolebant dominis tantùm, nec domos uno in loco mansuras, quae ex incendiis rapi non possent. Casulâ Protogenes contentus erat in hortulo suo: nulla in Apellis tectoriis pictura erat: nondum libebat parietes totos pingere: omnis eorum ars urbibus excubabat: pictorque res communis terrarum erat. Haec Plinius.

Tiberius Imperator picturis favet.Favit autem arti huic et Tiberius Caesar, minimè comis alias Imperator. Non enim tantùm amavit Archigallum, quem Demon pinxerat (qui est sacerdotum Cybeles magnae matris Deorum antistes,) adeò ut sexaginta sestertiis aestimatum cubiculo suo incluserit; prout suprà retuIimus: sed et in templo Augusti posuit Hyacinthum, quem Caesar Augustus, delectatus eo, secum deportaverat Alexandriâ captâ à Niciâ pictum.

De Divo Claudio etiam Plinius refert sub Apelle, quod istius tabulas, Alexandrum nempè cum victoria; eundemque cum Bello ligato referentes immutaverit, Alexandri facie excisâ, Augusti imaginem subdens.

LXXXIII. NEROImperator.

LXXXIII. DOM. NERO Imperator; et pictor.QUin et de Nerone Claudio Caesare Suetonius refert; quod pingendi fingendique maximè, non mediocre habuerit studium.

LXXXIV. AMULIUS.

LXXXIV. AMULIUS.ILlius aetate et Amulius floruit; de quo Plinius circa finem cap. 10. libr. 35. Fuit et nuper gravis ac severus, idemque floridus, humilis rei pictor Amulius: Huius erat Minerva, spectantem aspectans, quacunque aspiceretur: paucis diei horis pingebat, id quoque cum gravitate; quod semper togatus, quanquam in machinis. Carcer eius artis, (Neronis) domus aurea fuit: et ideò non extant exempla alia magnoperè.

LXXXV. LXXXVI.CORNELIUS PINUS etACTIUS PRISCUS.

LXXXV. CORNEL. PINUSPOst eum, (subnectit ibidem Plinius:) fuêre in autoritate Cornelius Pinus, et Actius Priscus, qui Honoris LXXXVI. ACTIUS PRISCUS.et Virtutis aedes Imperatori Vespasiano Augusto restituenti pinxerunt: sed Priscus antiquis similior.

LXXXVII. TURPI- LIUS.

LXXXVII. TURPILIUS primus pictor Venetus.DE hoc ita Plinius lib. 35. cap. 4. Post Pacuvium non est tractata ars ista honestis manibus; sed ea res in risu et iam contumeliâ erat. Nisi fortè quis Turpilium, equitem Romanum è Venetia, nostrae aetatis, huc velit referre, hodieque pulchris eius operibus Veronae extantibus. Laevâ is manu pinxit, quod de nullo ante memoratur.

LXXXVIII. ATERIUS LABEO.

LXXXVIII. ATERIUS LABEO, Praetor, Praeses, pictor.PErgitque idem ibidem: Parvis gloriabatur tabellis, extinctus nuper in longâ senectâ Aterius Labeo Praetorius, etiam Proconsulatu provinciae Narbonensis functus.

LXXXIX. AELIUS HADRIANUS.

LXXXIX. AELIUS HADRIANUS ImperatorAELius Hadrianus Anno Christi centesimo decimo nono ad imperii fastigium elevatus, princeps fuit omnivario eruditionis genere politus, Graecaeque et Latinae eloquentiae gnarus, nec non omnium quasi artium peritus. Praesertim Mathematicus erat, et Geometra atque Astrologus et Musicus insignis, et in arte medicâ haud parùm versatus. Poëseos testimonia edidit Comoediis quibusdam argutè pictor compositis. Praeterea autem insignis erat pictor, multasque tabulas haud inelegantes et propriâ manu multaque patientiâ elaborasse dicitur, quarum tamen argumenta ignorantur. statuarius. Insuper et statuarius fuit, statuasque aliquot tàm marmoreas, quàm aeneas ipse confecit, ita ut ab ingenioso hoc bonarum artium fautore, collapsae, iuxta Plinium, quadantenus artes iterum emerserint. In honorem enim Antecessoris sui Traiani Imperatoris Columnam erigi curavit, centum et quadraginta pedes altam, in qua omnes illius res gestae, devictisque Parthis, Dacis, Germanis, aliisque nationibus, partae victoriae, insculptae reperiuntur, quae columna insignis artificii adhuc hodiè Romae spectari potest, ut cuilibet exindè pateat, quanti in arte sculptoriâ Magistri illo tempore Romae floruerint. Hic lmperator autem laudatus aliàs satis, sed Christianorum tamen persecutor, anno aetatis 62. et imperii 21. in febrim tandem incidit lethalem, hydropeque mox vitam finiit; postquam paulò ante obitum dixisset: Medicorum turbam perdidisse Imperatorem.

Alexander Severus et Valerianus Imperatorres etiam pinxerunt.Exemplum huius etiam secuti sunt Alexander Severus et Valentinianus Romanorum Imperatores, qui et ipsi hanc artem non tantùm singulari prosecuti sunt benevolentiâ, sed aliquot etiam tabulas sat celebres propriâ manu pinxisse dicuntur.

Finiam autem iisdem verbis, quibus et Plinius historiam suam de pictoribus finit, cum libr. 35. cap. 11. sic inquit: Encausto pingendi duo fuisse antiquitùs genera constat, cerâ, [Quo pertinet illud Statii lib. 1. SylvarSilvar. Apelleae cuperent te scribere cerae.] Et in ebore cestro, id est, verunculo; donec De modis pingendi encausto apud antiquos. classes pingi coepere: hoc tertium accessit, resolutis igni ceris penicillo utendi; quae pictura in navibus nec sole, nec sale, ventisque corrumpitur. Pingunt et vestes in Aegypto inter pauca mirabili genere. Candida vela postquam attrivere illinentes non coloribus, sed colorem sorbentibus medicamentis: hoc cum fecêre, non apparet in velis: sed in cortinam pigmenti ferventis mersa, post momentum extrahuntur picta. Mirumque, cum sit unus in cortina color, ex illo alius atque alius fit in veste accipientis medicamenti qualitate mutatus: nec postea ablui potest: Ita cortina non dubiè confusura colores ni pictos acciperet, digerit eos ex uno, pingitque dum coquit: et adustae vestes firmiores fiunt, quàm si non urerentur. Haec ibid.

CAPUT VII. De Mulieribus quibusdam inter antiquas picturae cultri- cibus. Argumentum.

FoemininumFemininum sexum non amore saltem hanc artem prosecutum, sed mulieres etiam ipsas pinxisse. Quales TIMARETE: IRENE: CALYPSO: ALCISTHENE: ARISTARETE: LALA Vestalis. Vasa antiquorum immolatoria. Aspergillum. Ara. Candelabrum. Lucernae. Coronae victimarum, cultri, secures, paterae: Sympula, et acerrae. Vestales, illarumque habitus.

HOMERVS.

HERACLITVS.

HIPPOCRATES.

SOCRATES.

SOPHOCLES.

DEMOSTHENES.

Sandrart del:

B. Kilian sculp.

FoemininumFemininum sexum non amore saltem hanc artem prosecutum,ANtequam ultimam historiae suae de pictoribus et picturis Plinius imponat manum, exempla quoque muliebria recenset ad hanc artem spectantia; lib. 35. cap. 11. Quamvis enim sexus iste è nativâ aliàs indole culturam scientiarum atque artium virilium haud ambiat; picturam tamen quaedam, non saltem singulari affectu amplexa esunt, sed suâ sed et ipsas foeminasfeminas pinxisse. quoque manu excoluerunt: quas ultimo hoc capite perlustrare benevolus Lector Quales haud gravetur. Fuerunt autem

TIMARETE.TIMARETE Niconis filia, quae Dianam in tabula expressit; eademque Ephesi fuit antiquissimae picturae.

IRENE.IRENE Cratini pictoris filia et discipula, puellam, quae esset Eleusine.

CALYPSO.CALYPSO, senem et praestigiatorem Theodorum.

ALCISTHENE.ALCISTHENE, saltatorem.

ARISTARETE.ARISTARETE Nearchi filia et discipula Aesculapium.

OLYMPIAS.Pinxit et quaedam Olympias; de qua hoc solùm memoratur, discipulum eius fuisse Autobulum. [Quin et pinxisse dicitur Fabii pictoris filia, sed pudicitiae studio virum nunquam, coeterisceteris graphicè expressis. Bulenger. Lib. 1. c. 10.]

LALA vestalis.Prae coeterisceteris autem LALA Cyzicena perpetua virgo Marci Varronis iuventa Romae et penicillo pinxit et cestro in ebore, imagines mulierum maximè et Neapolitanum in grandi tabula: suam quoque imaginem ad speculum. Nec ullius velocior in pictura manus fuit: artis verò tantum, ut multum immanitate precii antecederet celeberrimos eâdem aetate imaginum pictores Sopylon et Dionysium, quorum tabulae pinacothecas implent.

Occasione autem Virginis istius studioso antiquitatum Lectori, Lalae exhibebo statuam, prout illa in Palatio Principis Justiniani, bonarum artium amantissimi Patroni Vasa antiquorum immolatoria. mei maximi, Romae asservatur: et cum illâ praecipua antiquorum, in sacrificiis adhibita instrumenta, prout ob oculos ponit tabula nostra lit. G. designata: ut ille, qui fortè in Italiam ipse peregrinationem instituere non potest, nec alibi similia videndi occasionem nanciscitur, ideam tamen quandam illorum habeat, quâ datâ occasione fortè uti liceat.

Ante sacrificia autem aquâ conspergendi adeoque purificandi erant immolaturi; quae propterea variis in vasis partim domi, partim ad templorum portas, tanquam in lustralibus asservabatur urnis, sive oleae vel lauri deinde ramo, sive peculiari Aspersorium. aspergillo aspersa; quo etiam ignem conspergere et lustrare solebant, qualia ad dextram atque sinistram statuae spectare Ara. licet. Propè altaria, (quorum unum è marmore quodam accuratissimè depictum, inque eo Vestalis haec in tabula nostra Candelabrum. Lucerna. repraesentata est:) candelabra et lucernae variis locabantur formis, quarum aliquae penes maius istud candelabrum (quod et ipsum è marmoreo quodam archetypo depinxi) Coronae victimarum. effiguratae extant. Ipsius victimae caput variis exornabatur sertis, vittis atque fasciis è frondibus suo modo contextis, ut pariter exhibet figura.

Ad mactandam victimam variae adhibebantur secures, mallei, secespitae, cultri, clunacla, partim ad caedendam, partim ad iugulandam bestiam: et victimarius quidem sive sanguinarius culter, secespita dictus, anceps plerumque erat, sufficienti longitudine, manubrio rotundo eburneo solido, et capulo aureo vel argenteo ornatus, fixo clavis aeneis, et ad usum suum debitè Paterae. Disci. coaptatus. Exta autem peculiaribus imponebantur patinis, seu potiùs catinis plerumque sacrifici cuiusdam figura exornatis, donec illa cum reliqua carne suis in ollis atque cacabis coquerentur, vel assarentur. Simpula. Deinde sua et simpula, sive simpuvia, habebant, vel Capedunculas, quae erant vasa parva à sumendo dicta, cyatho similia, fictilia plerumque, quod eis vinum prolibabatur minutatim; in quorum locum Acerrae. deindè adhibebatur epichysis. Pro suffitu acerras habebant, sive vascula thuraria, in quibus thus reponi solebat, quo Diis sacrificabant: et thuribula s. arculas, ad usum ordinarium: ubi vas quidem maius infra ponè aram; arcula autem supra illud, et iuxta eandem simpula, patinae; cùm lecytho sive gutto; et paulò superiùs mallei, clunacla, vittae; cum pileo quodam flaminum; eorumque vestitu linteo, aliisque quae diligenter Romae ipse delineavi.

Vestales, et illarum habitus.Statua autem verum refert Vestalium habitum: in capite enim carbasum habentes, candidâ utebantur stolâ, (cum praetextâ purpureâ,) comam autem circa totum caput depexam gestabant, cincinnis sub carbaso per tergum demissis. Vestae autem sacrae erant, quae cum perpetua mansisset virgo, à virginibus etiam coli volebat. Inter sextum autem et decimum annum à Regibus primò, deindè à Pontifice maximo excipiebantur, è vicenis, ad selectum collectis, correptae, et quasi in bello caperentur, patri suo abductae. QuatuorQuattuor autem primùm erant, deinde sex, rariùs septem, et ut septima, ut ferunt, novitia saltem esset. Triginta autem annis abstinentia earum à coniugio terminabatur; ita ut decem primis annis sacra discerent; totidem ministrarent; et reliquis docerent: post triginta autem annos nubendi illis fiebat potestas: quamvis paucae reperiuntur, quae matrimonium posteà inierint; tranquillum vitae prioris statum cum variis coniugii casibus haud permutaturae. Officium autem illarum aliud non erat, quàm sacrum illum ignem, quem Aeneas cum penatibus è Troia in Latium apportasse credebatur, ceu arcanum totius regni pignus, inextinctum asservare et sacra facere. Apud omnes autem in magno erant honore, ut et Consules illis viâ cederent et magistratus assurgerent; et restamenta, patre vivo, conderent, quod nulli foeminaefeminae concessum erat. Carpento autem vehebantur, fascibus praelatis, in honoris signum; sique ad mortem condemnatis occurrerent, vitâ illi mox donabantur: carpentum autem praeter illas conscendens, capitis reus erat. Talis igitur Vestalis Lala nostra fuit; quare in tabula eiusdem instrumenta quoque pictoria adiungere volui.

CAPUT VIII. Effigies duodecim Philosophorum, Poëtarum, aliorumque Virorum illu- strium. Argumentum.

HOMERUS. HERACLITUS. HIPPOCRATES. SOCRATES. SOPHOCLES. DEMOSTHENES. PLATO. ARISTOTELES. THEOPHRASTUS. SENECA. DEMOCRITUS. DIOGENES.

ANtequam finem imponamus antiquitatibus nostris pictoriis, pro maiori operis nostri ornamento, duas adhuc subnectemus tabulas iconibus virorum quorundam apud antiquos clarissimorum refertas è nummis gemmisque fidelissimè exceptis atque transsumtistransumtis. Inque tabula nostra H.

I. HOMERUS.

I. HOMERUS.COnspicitur, Poëta quondam inter Graecos excellentissimus, qui ante Romam conditam annis circiter 160. vixit. Hic fuit coecuscaecus, et ob id Homeri nomen sortitus est, quum prius Melesigenes diceretur, quod ad Meletum fluvium natus esset: Quamvis de patria eius nihil tradatur certi. Id enim effecit nominis eius claritas, ut quem vivum, rebusque omnibus egentem nemo agnoverit, deindè multae Graeciae urbes certatim sibi vindicarent; adeò ut quibus potissimùm credere debeamus, non facilè fuerit discernere. Eundem enim Colophonii civem dicebant suum; suum vendicabant et Chii; atque Salaminii: Smyrnaei verò suum esse usque adeò confirmabant, ut etiam delubrum ipsi in oppido suo dedicarent: multique alii praetereà de eo inter sese pugnabant atque contendebant. Undè Graecum illud eâ de re Distichon apud Gellium lib. 3. cap. 11.

Ἕπτα πόλεις διερίζουσι περὶ ρἵζαν Ὁμήρου: Σμύρνα, Ρόδος, Κολοφὼν, Σαλαμὶν, Χίος, Ἄργος, Ἀθήναι.

Septem sunt Urbes quibus exoptatur Homerus. Smyrna; Rhodus; Colophon; Salamin; Chios; Argos; Athenae.

Reliquam eius vitam prolixiùs tradunt Herodotus atque Plutarchus.

II. HERACLITUS.

II. HERACLITUS.PHilosophus Ephesius, qui iuxta Suidam nullum invenitur habuisse Praeceptorem, sed naturâ profecisse solâ atque diligentiâ suâ. Quidam tamen audisse Xenocratem et Hippasum Pythagoricum volunt. Floruit autem temporibus ultimi Darii. Scripsitque Poëticè multa; quae ab Aristotele saepè pro testimoniis citantur. Hunc, aiunt, cum hydropicus esset, spretis medicis oblitum bubulo sevosaevo soli siccandum se praebuisse; dormientemque à canibus

PLATO.

THEOPHRASTVS.

ARISTOTELES.

SENECA.

DEMOCRITVS.

DIOGENES.

Sandrart del:

B. Kilian sculp:

dilaceratum esse, ut Suidas tradit. Hic quoties domo egrediebatur, flebat; sicut Democritus ridebat, quod alteri omnia, quae agimus, miseriae, alteri ineptiae viderentur. Cognominatus autem est σκοτεινὸς, quasi tenebricosus: de industriâ enim adeò obscurabat stylum, ut eius volumina Philosophi sudantes vix intelligerent.

III. HIPPOCRA-TES.

III. HIPPOCRATES.MEdicus excellentissimus, patriâ Cous. Cui tanta fuit artis peritia, ut vulgò crederetur Aesculapio prognatus. Extat enim apud Valerium Artaxerxis Persarum Regis honorificentissima de eo epistola in haec verba: Rex Regum, magnus Artaxerxes, Hystani, Hellesponti praefecto, salutem. Hippocratis Medici Aesculapio prognati ad me artis fama pervenit. Da igitur operam, ut aurum illi tribuas, quantum cupit, alique item, quorum indiget, et eum ad me mitte. Erit enim par honore summis in Perside viris etc. Eius libri, tanquam divino emanaverint ore, ubique celebrantur. Excessit è vitâ annos natus centum et quatuorquattuor. Suscepitque filios Thessalum et Draconem. Videatur Suidas.

IV. SOCRATES.

IV. SOCRATES.PHilosophus Atheniensis Sophronisci ex Panarista, aliàs Phaenareta, filius. Praeceptores habuit Anaxagoram et Damonem, postea ad Archelaum Physicum se contulit: ubi cum animadverteret, naturalis speculationis nullum esse fructum, primus Ethicen invenit, id est, moralem Philosophiam, ad quam transiens fertur dixisse: Quae supra nos, nihil ad nos. Hic unus omnium sapientissimus iudicatus: qui aequabilitatem in omni vitâ adeô servavit, ut idem semper vultus eademque frons, sive prosperis, sive adversis rebus ipsi extiterit usque ad extremum. Habuit duas uxores, Xanthippen et Myrrhonem uno tempore: quae cum crebrò inter se iurgia haberent, et ille eas solitus esset deridere, quod propter se foedissimum hominem, simis naribus, recalvâ fronte, pilosis humeris, repandis cruribus disceptarent; novissimè verterunt in eum impetum, et malè multatum fugientemque diu persecutae sunt. Interrogavit Alcibiades, cur mulierem tàm acerbam domo non exigeret? Quoniam, inquit Socrates, cum illam domi talem perpetior, insuesco et exerceor, quo foris petulantium iniuriam faciliùs feram. Iterum dicenti Alcibiadi, intolerandam esse Xanthippes maledicentiam: Tu, inquit, nonne toleres anseres clamore perstrepentes? illo annuente, quoniam ova et pullos pariunt. Et mihi, ait, Xanthippe filios gignit. Ferendae paupertatis beatissimus fuit. Cum enim aliquando inter amicos haud splendidè indutus versaretur, emerem pallium, in quiebatinquiebat, si nummos haberem. Quâ oratione eos sublatenter admonuit, ambi guusambiguus tamen, à quo accepturus esset, ut egestati suae succurrerent. Cum uxorem Xanthippen contumaciùs ac clamosiùs in se agentem diu tolerasset, postremò, aquâ ab eâ perfusus, coepit ridens dicere: Sciebam Xanthippen tonantem aliquando pluituram. Castitatis illud ab Aeliano memoratur, quod cùm Zophyrus Physiognomus eum diceret libidinosissimum, civibus tanquam falsa locutum ridentibus ipse dixerit, minimè eum mentitum, sed naturae vim se animi virtute oppressisse. Mortuus est propinatâ ob impugnatam Polytheian, supplicii loco, cicutâ, mirâ animi constantiâ, postquam de immortalitate animae gravissimè perorasset.

V. SOPHOCLES.

V. SOPHOCLES.ATheniensis poëta Tragicus, Sophili filius, Socrate 17. annos senior: Euripidi contemporaneus: propter suavitatem vocatus fuit Apis: atque ipse primus fuit, qui tragicas contentiones ac compositiones instituit. Exhibuit fabulas centum viginti tres et plures: victorias autem viginti tres reportavit. Filios habuit Josophontem, Leosthenem, Aristonem, Stephanum, Meneclidem. Cumque ad summam usque senectutem tragoedias faceret, et propter id studium rem familiarem negligere videretur, à filiis in iudicium vocatus est, ut illum, quasi desipientem, à re familiari moverent iudices. Tum senex dicitur eam fabulam, quam in manibus habebat, et proximè scripserat, Oedipum sc. Colonaeum, recitasse iudicibus, quaesisseque: num illud carmen desipientis videretur? quo recitato sententiis iudicum est liberatus. Repentè autem obiit ex insperato gaudio ob victoriam ex tragoediâ quadam, ut Valerius autor est.

VI. DEMOSTHE-NES.

VI. DEMOSTHENES. ORator apud Athenienses clarissimus, et Graecorum omnium Oratorum princeps. Patre natus est, qui cultellarius vocabatur, quod domi haberet officinam et operarios cultellorum. Relictus puer in haereditate locupleti, tutorum fraude et negligentia direptis bonis vix habuit, unde praeceptoribus mercedem solveret. Verùm cum multo studio in oratorem evasisset longè praecellentissimum, libertatis Graeciae defensor, publicè gravibus Philippum concionibus insectatus est, utpotè publicae libertatis insidiatorem. Post cuius mortem patriâ pulsus, tandem revocatus est. Sed iam mortuo Alexandro et Antipatro rebus Graecis praeposito, cum manifestam sibi necem imminentem videret, relictis Athenis in Calauriam Insulam, ubi asylum erat Neptuno sacrum, concessit; Quo cùm venisset Archias, actor tragoediarum, qui ab Antipatro missus erat, ut Demosthenem comprehenderet, primùm ei persuadere conatus est, ut unà secum ad Antipatrum se conferret, nihil molestiae ab eo perpessurus. Demosthenes intellectâ fraude, renuit: quum autem Archias se per vim detracturum minaretur; age, inquit, parumper expecta, dum pauca domesticis scribo. Haec locutus, tanquam scribere vellet, calamum, in quo venenum occultaverat, ori admovit: deindè, absorpto veneno, caput veste tegens, se inclinavit: cumque ab arâ retraheretur, cecidit, suspiransque animam emisit. Hic eloquentiae studio flagrans iugiter lucubrabat, adeò ut duos vel tres menses continuos domi inclusus, sine intermissione studeret, abrasâ parte capitis, ut exeundi facultatem sibi praeriperet. Unde de eo Hieronymus: Eum plus olei, quàm vini expendisse, et omnes opifices nocturnis vigiliis praevenisse. In tabula autem nostra I. porrò in effigie à nobis exhibetur.

VII. PLATO

VII. PLATO.PHilosophus, ab humerorum latitudine ita cognominatus, cum anteà Aristocles ex avi paterni nomine vocaretur. Fuit egregio corporis habitu, et in palaestra se exercuit apud Aristonem palaestritam. Studuit picturae, et tragoedias poëmataque edidit. Adeò autem in omni disciplinarum genere, et praesertim in Philosophia, excelluit, ut divinus et Philosophorum Homerus vocaretur: et defuncto Magi, ut Deo, immolaverint. Tantae aútem fuit eloquentiae, ut Jovem, si Graecè loqui voluisset, Platonicè locuturum Philosophi dicerent. Athenis primùm Socrati dedit operam. Deinde, dum licuit per aetatem, in Italiam profectus est, ut Pythagoreos audiret, ubi Philolai Crotoniatae libros de secta Pythagoraea centum minis etiam in difficultate rei familiaris mercatus est, ex quibus multa in suum Timaeum transtulit. In Aegyptum deindè properans, ut audiret Gymnosophistas, oleum secum mercaturae gratiâ vexit, ut viaticum sibi indè suppeditaret, ubi et libros Moseos legisse creditur. Dialogum primus illustravit, licet à Zenone, vel Alexamene priùs inventum. Decessit annos natus LXXXI. morbo, ut fertur, pediculari. Vitâ fuit coelebscaelebs, ac castus, ut scribit Augustinus. Plura de eo videantur apud Plutarchum.

VIII. ARISTOTE-LES

VIII. ARISTOTELES. PHilosophus Stagirita, Peripateticorum princeps. Patrem habuit Nicomachum medicum, matrem verò Phaesiadem. Fuit parvus, gibbosus, et deformis, balbutiens, sed dives, ut qui socius, et praeceptor, et secretarius Alexandri esset. Septendecim annos natus Athenas profectus est, ubi viginti annis Platonis se auditorem praebuit. Deindè à Philippo in Macedoniam evocatus, decem annis Alexandrum instituit: cui quàm fuerit charuscarus, vel illud unum abundè magno est argumento, quod Stagiram patriam eius, quam diruerat, in gratiam eius restauraret. Deindè in Asiam profectus, Athenas rediit, et in Lyceo tredecim annis Philosophiam professus est. Postea accusatus, quod de Diis non rectè sentiret, cedens invidiae, abiit in Chalcidem, ibique reliquum vitae transegit. Decessit aetatis anno 63. sub idem ferè tempus, quo Demosthenes.

IX. THEOPHRAS-TUS

IX. THEOPHRASTUS.PHilosophus fuit ex Eresso Lesbi oppido, prius Tyrtamus, deinde Euphrastus, postremò Theophrastus ob oris et eloquentiae suavitatem quasi divinam appellatus. Peripateticorum eloquentissimus doctissimusque fuit. Aristotelis nempè discipulus et in schola successor. Dicere solebat, doctum hominem ex hominibus solum neque alienis locis peregrinum esse, neque inopem amicorum. Habuit discipulos ad duo millia. Excessit admodùm senex.

X. SENECA.

X. SENECA.NAtione Hispanus fuit, patriâ Cordubensis, Academicus, et Philosophus, et Neronis praeceptor: à quo divitiis ingentibus auctus, cum in Pisonianae coniurationis suspicionem venisset, eius dem iussu incisis venis mortem obiit. Eloquentiâ inter Latinos morumque studiis longè celeberrimus.

XI. DEMOCRITUS.

XI. DEMOCRITUS.ABderita Philosophus, qui accepta à fratribus natu maioribus paternae haereditatis portione, cognoscendarum rerum cupiditate accensus, bonam orbis partem peragravit. Postea in patriam reversus cum summa inopia in hortulo iuxta urbis suae muros se ad solas rerum naturas contemplandas contulit. De hoc memoriae proditum est, quod quocunque fortunae casu et mutabilium rerum fato audito in risum solutus fuerit, sicut Heraclitus in fletum; unde Gelasinus nominatus est. Tandem se

NOVA NUPTA IN GENIALI THALAMO.

Cum Privil: S. C. M.

Susanna Maria Sandrartin fecit

occoecavitoccaecavit, ut naturae secreta subtiliùs rimaretur. Agebat annum centesimum nonum, quum mortuus est. Fertur Theologiam ac Astrologiam didicisse à Magis et Chaldaeis: cum Gymnosophistis quoque congressus est. In omni denique Philosophiae genere adeò profecit, ut Pentathlos dici posset: namque naturalia, moralia, mathematica, liberales disciplinas, artiumque omnium peritiam callebat. Constat, eum patre locupletissimo natum fuisse, ut qui totis Xerxis copiis epulum dederit.

XII. DIOGENES.

XII. DIOGENES.PHilosophus Cynicus celeberrimus, Antisthenis discipulus, cui adeò adhaesit, ut vel clavâ minitanti, caput subiiceretsubiceret, dicens, nullum tàm durum fore baculum, qui ab ipsius eum separaret obsequio. Utebatur autem pallio duplici propter frigus, peram pro cellario habebat, secumque portabat clavam, ob corpusculi fragilitatem: Hemerobius et in diem vivens dictus est, quod omni abiectâ sollicitudine cibum suum in singulos dies emendicaret. Habitabat autem in portarum vestibulis et porticibus civitatum, dolio inclusus, cumque se contorqueret dolio, volubilem habere se domum iocabatur et cum temporibus se immutantem, quod os ad solem semper converteret. Obiit ferè nonagenarius. Plura de eo vulgata sunt ab aliis.

CAPUT IX. Exemplum antiquissimae picturae, Novam Nuptam in thalamo geniali ex- hibentis. Argumentum.

Picturae istius inventio. Erectio. Sponsa. Pronuba. Sponsus. Balneatrices. Psaltria. Regina Sacrorum.

Picturae istius inventio.POstquam Pictores Europaei, non arte minùs quàm famâ clari, omnes, praesertim qui Romae degunt, iam à pluribus seculissaeculis vel unicum genuinae et melioris picturae antiquae exemplum oculis usurpare desiderâssent, eò quòd coniicerentconicerent, cùm statuaria illis temporibus tantoperè exculta fuerit, testantibus illud in magnâ adhuc copiâ extantium artificiosissimarum statuarum exemplis, nec pictoriam minùs, cùm eodem quasi lacte sit nutrita, tum insigniter floruisse: cuius tamen exempla tantorum annorum iniuriâ omnia ita periissent, ut nihil certi, quod visu dignum esset, iam restet amplius: istudque desiderium iam semper magis magisque excresceret: factum tandem, cum Romae in monte Quirinali pro novo ad certum aliquod Palatium iaciendo fundamento profundiùs effoderetur terra, ut fossores aperta per aliquot orgyiasorgias fossâ, vetustum tandem deprehenderent aedificium, quo perfracto, conclave repertum est egregiâ testudine munitum, in cuius tectorio ab antiquo quodam pictore depictus esset actus quidam nuptialis, de novâ nuptâ ad sponsum in thalamum genialem deducendâ; salvo adhuc et illibato undiquaque colore. Quod cum statim renunciatum esset Pontifici illius temporis maximo Clementi VIII. exercitatissimos hic in re antiquariâ et eruditissimos illuc misit viros, ut rem ipsam accuratiùs cognoscerent; Quâ profundius perspectâ, omni, quâ fieri potuit, diligentiâ praestantissima haec, visuque dignissima ante bis mille quasi annos elaborata pictura exindè sublata est, muris undiquaque tàm subter, quàm circa parietem illum Erectio. serra resectis: ubi tanta moles quernis innixa trabibus in aedem quandam singulariter ob id constructam in horto Cardinalis Aldobrandini, qui nepos erat istius Pontificis, delata, magnoque cum iubilo in perpetuam sui memoriam, omniumque picturae cultorum solamen muro iterum inserta est: Cùm praesertim ex isto opere satis pateat, illis temporibus picturae artem ad idem annixam fuisse fastigium, quo properabat statuaria, eandemque utriusque fuisse peritiam, et in opere diagraphico perfectionem: qui certè scopus etiam omnium studiorum nostrorum esse debet primarius.

Picturam igitur ipsam duabus tabulis sub I* et I** hîc exhibebo magna diligentia, à prototypo exceptam, quod quamvis in recenti saltem albario, muroque scilicet exornando, fuerit depictum, [Oleo enim subigere colores tum temporis nondum solebant, quod demum circà annum 1410. ab Huberto et Johanne ab Eyk Brugis in Flandria in ventum est:] tantâ tamen elaboratum est in designando diligentiâ, et symmetriae ubivis curâ, ut nova quasi pro nostratium exercitio, hinc erecta dici queat pingendi Academia.

Sponsa.Ut autem Novae huius Nuptae in geniali thalamo picturam, quae in Viridario Quirinali Celsissimae Olympiae Aldobrandinae Principissae Pamphiliae Romae adhuc asservatur, paulò examinemus accurratiùs, sub numero (1) ipsa sedet nova nupta in thalamo suo, flammeo à facie quidem sublato, sed pallâ tamen muliebri candida, prae pudore, penitus obvoluta. Lugere autem et deplorare demisso videtur vultu mox perituram virginitatem suam. Sub pedibus autem, Romano more, scabellum habet deauratum, et fulcra lecti elevatiora mero nitent Pronuba. auro.

(2) Pronuba, sive paranympha, amplexu suo eidem blanditur, quasi solamine adhibito, ut nimirum siccatis lachrymislacrimis et pudore suppresso ad sponsum suum venire non erubescat. Eademque mulier, ceu amoris conciliatrix, serto coronata est myrteo, quae arbor Veneri quondam dicata erat.

Sponsus.(3) Sponsus coronâ cinctus hederaceâ coniugii symbolo ad ingressum quasi thalami residet, summo cum desiderio sponsam expectans: quod Catullus, in nuptiis Juliae et Manlii innuere videtur his versibus:

Nupta, tu quoque, quae tuus Vir petet, cave ne neges etc. Aspice intus ut accubans Vir tuus Tyrio in toro Totus immineat tibi. etc.

Balneo serviens.(4) Balneatrix unâ manu strigilem tenens, alterâ in pelvim argenteam demissâ aquam probat, utrum calida nimis, an satis tepida sit.

(5) Alia quaedam aquam affundit frigidam è patera, calidam temperatura ad teporem usque debitum. Aquâ enim priùs conspergenda erat nova nupta, antequam lectum genialem subintraret, in castitatis atque puritatis testimonium.

(6) Alia quaedam serva tabellam manu tenet, quasi pro dote consignanda.

Paranympha.(7) Paranympha quaedam alia mensae quasi vel columnae innixa dextrâ guttum tenet et sinistrâ pateram conchae similem, lavandam nunc sponsam mox unguento quodam vel oleo, Junonis unxiae auspicio inunctura.

(8) Adhuc alia lotrix manu patinam tenet, vel aquam temperatura, vel examinatura colorem: coeterùmceterùm stola, duplicique sed breviori pallâ induta.

Tripus.(9) Tripus est aureus in balneis usitatus, cum ansis utrisque demissis, ad varias adhiberi solitus loturas.

Fidicina.(10) Circa finem picturae fidicina quaedam citharâ ludit, quasi chorum ducens, caput tintinnabulis redimita, stolaque induta praetextarâ.

Poëtria.(11) Tandem Poëtria coronam gestans radiatam ad citharam epithalamium, pro more, accinit, ab aliis Regina Sacrorum dicta.

NOVA NUPTA IN GENIALI THALAMO.

Cum Privil. S. C. M.

Susanna Maria Sandrartin fecit.

PARTIS SECUNDAE ACADEMIAE PICTORIAE LIBER SECUNDUS De Vita et Encomiis Celeberrimorum ex Italis Pictorum, qui Moderni vocantur.
Praefatio.

Quod Sapientissimus Regum Salomon de propriis suis scribit operibus Ecclesiastae cap. 2. Se nempè conversum ad universa opera, quae fecerant manus suae, et ad labores, in quibus frustrà sudaverat, vidisse in omnibus vanitatem et afflictionem animi, et nihil permanere sub sole; id, prout in rebus generaliter omnibus, sic et speciatim in Pictoriâ, artibusque iconopoëticis verum esse deprehenditur. Istae enim cum apud Graecos, Romanos, aliasque gentium nationes, variorum industriâ Artificum, quorum vitae et opera libro praecedente à me descriptae sunt, ad summum usque perfectionis fastigium ascendissent, in imum deindè contemtûs praecipitatae barathrum quàm turpissimè et ignominiosissimè neglectae sunt, ut non immeritò hic cum eodem exclamare liceat Salomone: Omnia cum tempus habeant; destruendi quoque, ut aedificandi tempus est. Exemplum nobis offert Arcus ille triumphalis, à Populo Romano, in Constantini honorem erectus, qui solus pleno quasi exclamat ore, Statuariam cum affinibus tum temporis iam ut plurimum intercidisse. Ubi Artifices quidem ad illum conficiendum destinati, ut propriam suam imperitiam aliquali antecessorum arte palliarent, fragmenta quaedam haud contemnenda circa Traiani fortè aetatem elaborata, de statuis undiquaque corrasa per Arcum istum hinc inde disseminârunt, hoc ipso tamen propriam saltem propalârunt turpitudinem, eò quòd factâ utriusque generis collatione eò magis elucescat, quàm levi brachio ab ipsis tractata fuerit diagraphice: prout nec ipsa noctis obscuritas melius, quàm cum die collata, nec tenebrae accuratiùs, quàm adhibita Luce cognosci queunt.

Quam autem ob causam pulcherrimae hae Artes tàm misero eversae fuerint lapsu, in praefatione quidem praecedente aliquatenùs declaratum fuit; ut autem id ipsum aliquantò planiùs exponatur, non quidem Barbaricas nunc repeto Italiae invasiones; sed mutationem saltem sedis imperii ex Urbe Romana Constantinopolin vel Byzantium primò allego, quâ Artes hae nostrae magno descenderunt saltu; eò quòd Constantinus Imperator omne, quod rarum esset, tàm è picturis, quàm è statuis, quin imò ipsos etiam ingeniosiores Artifices Constantinopolin secum abduxerit; totam scilicet Italiam, harum artium antea inutricem, istâ nunc gloriá, istoque decore penitus privando. Et quamvis ipsae hae tàm Picturae, quàm Statuariae Artes sortem hanc in sese parùm curarent, cum perindè ipsis esset, quod aliis in locis non minùs ad idem aspirarent celebritatis culmen; moestaeque nunc Italiae vel spem saltem relinquerent, revolutâ aliquando Fortunae rotâ ad idem redeundi gloriae prioris momentum: longè tamen intolerabilius easdem tunc videbatur fatum tangere, cum Constantinus iste abiuratis circa annum Christi 318. gentilium idolis, sacerrimo tandem baptismatis lavacro ad Christianam renasceretur fidem: Ubi nimirum, puriori nunc cultui addictus Imperator iste, Deorum gentilium icones, adorationis religione huc usque cultas, damnabat omnes; destruendo, dilacerando, comburendo, evertens cuncta, quae pristinam saperent idolomaniam; undè extrema simulacrorum artibus imminebat ruina.

Et quamvis, cùm altiores iam radices egisset Christiana religio, nec metui posset amplius formidatus hactenus ad priorem idolorum cultum relapsus; benigniore has artes vultu respectura videretur occasio; ob adversantes tamen praecipuorum Ecclesiae Patrum sententias, in imis adhuc haerere cogebantur: reproducto scilicet à quibusdam trigesimo sexto Synodi Elvirensis Canone, quo circa annum Christi 305. à novendecim Hispaniae Episcopis decretum fuerat: ne ullae imagines vel picturae in templis tolerarentur, ne quod coli posset effingeretur pariete: qui variis primorum Ecclesiae Patrum egregiè corroborabatur dictis. Cum tamen intereà nec minùs statuerent alii, imagines citra idololatriae maculam omninò tolerari posse; quin etiam ob historiarum recordationem, aediumque decorem, in templis haud immeritò retinendas esse; tum demùm in privatis primùm aedibus picturas iterum adhibebant Christiani: in templis autem circa Theodosii Iunioris aetatem, annumque Christi 431. iterum spectabantur, pro ornatu nimirum vacuorum aliàs parietum, et instructione imperitorum, et ut per illas ad Christianam fidem aliquatenùs allicerentur pagani. Cum autem et ab hoc iterum scopo aberrarent Christiani, ad priscam gentilium superstitionem hac imaginum occasione nimium quantum reducti; contra illas acerba quidem satis edebat scripta B. Augustinus; sed nec ipsius, nec Epiphanii aliorumque conatus id poterant efficere, ut penitùs iterum abolerentur icones; sed post quartum à Christo seculumsaeculum magis potiùs magisque exardescebat illarum amor, ut primarii illorum temporum Patres id saltem curarent, ne illarum increbesceret cultus, si ipsae, ut rerum praeteritarum repraesentatio, quadantenus tolerarentur. Quo ipso tamen in tantum rursus per imagines reviviscebat idololatria, ut Massiliensium Episcopus Serenus illos omnes in dioecesi suâ destruere cogeretur atque abolere.

Huic tamen quàm acerrimè adversabatur Gregorius Magnus Pontifex Romanus, Variis Serenum literis ab opinione suâ avertere conatus; occasionem saltem idololatriae, quamvis non idololatriam ipsam fovens. Et ille quidem Laicorum Biblia vocabat imagines; non quod eiusdem cum illis essent authoritatis, sed quod, eadem quae legendi gnarus ê Scripturâ, imperitus ex imagine discere posset. Unde hoc ipso quidem tempore omnia iterum imaginibus adimplebantur templa, quod publico etiam decreto, cuius tenor in Iure Canonico Decret. can. 27. de consecr. dist. 3. confirmabatur. Istius tempore Phocae Imperatoris et Leontiae uxoris imagines Romam afferebantur, et ambo à Graegorio proclamabantur Augusti. Unde patet, paulatim has artes iterum emersisse.

Prout autem stabile in mundo nihil, sic et sequenti seculosaeculo ab imaginibus iterum alienati animi id efficiebant Constantinopoli, ut Philippicus circa annum Christi 711. arrepto imperio omnes à prioribus Patriarchis concessas imagines è templis iterum eiicereteiceret atque combureret: quo facto exacerbatus Romanorum Pontifex Constantinus omnes illos Patres, qui Synodis imaginum usum admittentibus interfuissent, in pronao D. Petri effigurari curavit, honori illorum, cui detrahere niteretur Imperator haereticus, eo ipso iterum consulturus. Ex quo tempore Romani Pontifices cum toto Clero summo zelo imagines defendere caperunt, quicquid interim contradicerent nationes aliae. Sic enim Leo tertius Imperator Constantinopolitanus, Isaurus à patria, Iconomachus à zelo contra imagines dictus, postquam anno Christi 717. Augusti titulo inclaruisset, deinde anno 730. edicto publico sub capitis poenâ omnes Mariae, Christi, Sanctorumve imagines 7. Idus Ianuar. in forum deferri, ibidemque comburi iussit; Episcopis, contrariam sententiam foventibus, variè afflictis, Germanoque Patriarchâ eiecto, cui Anastasium substituit.

Istius a. filius Constantinus Copronymus, anno 741, patrem ut in imperio secutus, sic et in imaginum odio; convocato anno Christi 754. trecentorum triginta octo Episcoporum Concilio, quod Oecumenicum septimum dicitur, totam controversiam ab ovo indagari iussit: Ubi praeviâ sex mensium consultatione unanimiter tandem decretum est: Omnes illos, qui Christi imaginem formarent, Nestorianismi vel Eutichianismi sese reddere participes. CoeterasCeteras imagines dedecori potiùs esse Sanctis, fabricamque illarum rem merè paganam esse et idololatricam; anathematisatis omnibus contrariae sententiae addictis. Qui canon per totum Orientem usque ad annum Christi 784. religiosè observatus est.

Adversam opinionem autem propugnabant Occidentales, imaginibus omni modo possibili defensis. Nam Gregorius II. Pontifex non tantùm prolixâ Epistolâ Leonem Imperatorem dehortabatur ab imaginum demolitione, affirmans, Imperatoris non esse, pronunciare de fide, et novitate aliquâ violare antiqua dogmata Ecclesiae: sed et Edictum Imperatoris postea damnabat; et hâc occasione cum Leo vi agere conaretur, ab Imperatoris obedientia resiliebat, Longobardorum amicitiam ambibat, et tributa Imperatoris in Italia et Romae inhibebat. Eodemque modo Gregorius III. Papa celebrato etiam Romae concilio causam imaginum defendebat, damnatis Oecumenici septimi Patribus. Cui et alii postmodum Pontifices pariter insistentes, nihil non tentabant, pro tuendo Imaginum honore. Donec tandem post mortem Leonis IV. uxor eiusdem Irene Augusta, pro filio Constantino, qui septimus dein dicebatur, minorenne, imperium administrans, quod imagines hactenus clàm fovisset, quapropter et ab illa se abstinuerat Imperator; illas non saltem restituebat, sed et Tarasium, imaginibus pariter faventem, quamvis Laicum, ad Patriarchatum promovebat, qui statim cum Imperatrice ad Papam scribebat, Hadrianum tum temporis, editâque confessione, eundem hortabatur, ut Constantinopolin veniat, ad generale Concilium agendum de Imaginibus: quibus etiam respondens Hadrianus inter coeteracetera monebat, ut ubique imagines restituantur. Convocata ergo anno 785. Constantinopoli Synodo, Episcopi quidem sive legati illorum conveniebant in templo Apostolorum, decretum facturi de restitutione imaginum et cultu ipsarum. Cum verò ii, qui adorationem imaginum improbabant, minus audirentur, seditione plebis et militum Synodus disturbatur, Episcopis domum redeuntibus. Irene autem Imperatrix irata plebi et militibus ut otiosum vulgus Constantinopoli eiicereteiceret, expeditionem indicebat, quasi versùs Saracenos profectura: sed cùm in Thraciam venisset, seditiosum quemque relegabat, et in varios imperii fines dispergebat. Concilium autem generale Niceae celebrandum in dixeratindixerat, ubi tandem, qui ibidem convenerant Episcopi trecenti quinquaginta, pro imaginibus iterum pronunciant, damnatis Canonibus adversantibus, iuxta sensum istorum versiculorum:

Nam DEUS est, quod imago docet; sed non Deus ipse: Hanc videas: sed mente colas, quod cernis in ipsâ.

Carolus interea Francorum Rex, postea Imperator, et Magni nomine clarus, et ipse omnes regni sui Episcopos et Abbates, Francofurtum ad Moenum convocabat anno 794. ubi cum inter alia et de Concilio hoc Nicaeno secundo ageretur, quod Hadrianus Papa per suos vicarios rexerat et approbaverat, quod imagines essent adorandae; statutum fuit ab Episcopis istis, trecentis ferè, contra Hadriani et legatorum eius sententiam, cultum quidem et adorationem imaginum esse impium, et Synodum Nicaenam secundam esse abolendam: sed imagines tamen non demoliendas. Quo ipso Iconopoëticae artes florere iterum inceperunt; sed fructu primùm valdè exiguo; prout communiter testari solet experientia, artes omnes longo saltem usu et diuturnâ exercitatione ad aliquem gloriae apicem anniti, nec melius emergere, quàm si proemiispraemiis et honoribus allecti artifices, omnes ingenii sui nervos ad summam illaram culturam intendant.

Et quamvis, per varios armorum strepitus, pacificum hoc artium genus interim variè rursus quandoque supprimeretur, praesertim cum, subortis inter Pontifices et Imperatores controversiis, cruenta exindè emergeret: bella, Italiam praecipuè haud parvis cladibus hinc indè exagitantia: attamen Pictores intereà vix unquam defuerunt, qui iuxta antiquam Graecorum methodum facies nigricantes, planasque et neutiquam elevatas cum tiaris rotundis aureis, sed rudi Minervâ, et decore antiquorum penitus neglecto, pinxêre; quales adhuc hodie in veteribus Italiae templis reperiuntur affatim. Tandem autem sub maiori pacis flore temporumque subsecuta tranquillitate Artes istae sic iterum nitorem suum extulere, ut ex imo paulatim scandentes, caput nunc quasi inter nubila condant. Quo autem id factum sit successu, ut ex ultimis oblivionis ruderibus suo sese iterum restituerint decori, id hoc in libro uberiùs declarare institui, ut pateat, quibus Artificibus hae Artes iterum et primò quidem in Italia, inceperint, et exindè ulteriùs fuerint propagatae. Ubi Lectori benevolo Pictores primò Italos eo ordine, quo sese invicem sunt secuti, historicè exhibebo; et ab illis ad Gallos deindè, Germanosque et Belgas descendam; ut ex vita illorum et encomiis appareat, quo gradu his studiis rursus alluxerit dies, donec ad splendorem, in quo nunc versantur, hunc meridianum paulatim appulerint.

PICTVRA LINEAS AMAT 〮
CAPUT I. De Quinque primis Pictoribus Italis, ex iis, qui moderni dicuntur. Argumentum.

Palingenesia Artis Pictoriae in Italia Anno 1240. I. JOHANNES CIMABUE, pictor Florentinus. Graeci in pingendo parùm periti, hanc Artem in Italiam deferunt. Cimabue istos Praeceptores suos superat. Operam dat picturis iconicis. Opera eius, Florentiae; nec non Pisis factae. Epitaphium eiusdem, Giotto discipulus eius, gloriam illius haud parum offuscat. II. ANDREAS TAFFI Florentinus. Opus Musaicum Graeci in Italiam deferunt. III. GADDO GADDI, Pictor Florentinus: artificiosus est in opere musaico, Florentiae; Romae; et aliis in locis. IV. MARGARITON, Pictor, Sculptor et Architectus invenit methodum linteo obducendi tabulas; et auro foliato deaurandi. Epitaphium eius. V. GIOTTO, Pictor, Sculptor et Architectus filius rustici cuiusdam propè Florentiam, in primâ adolescentiâ suâ opilio erat. A Cimabue Florentiam ducitur et informatur: amatus etiam à Dante Poëta. Opus eius pulcherrimum quod Assisii est; Obedientia videlicet et taciturnitas, prout et temperantia, aliaeque virtutes, unà cum paupertate. Assumtio S. Francisci. Et porrò Pisis, historia Jobi. Circulum ducit loco delineationis cuiusdam. A Papa Benedicto IX. Romam vocatur et honoratur. Navem facit Musaici operis in pronao D. Petri. Et alia opera elegantissima Avenione aliisque in locis. Neapolim venit, magnique ibidem aestimatur à Roberto Rege. Comitas illius atque urbanitas. Pingit Regnum Neapolitanum. Florentia honoribus ipsum cumulat et stipendio. Magistro suo illudit per muscam pictam. Epitaphium eius.

Palingenesia Artis Pictoriae in Italia anno 1240.POstquam Italia ob cruentissima bella, et crudelissimas armorum iniurias non flore saltem salutis publicae, sed et omnibus bonis artibus, et inter eas quoque pictoriâ, diù satis caruisset, haec tandem quasi è sepulchro rediviva circa annum Christi 1240. iterum prodibat, regenerante ipsam, ut ita dicam, Florentino quodam, cui nomen GIOANNI, CIMABUE cognomen erat, et prosapia iloillo tempore nobilis.

I. GIOANNI CIMABUE Pictor Florentinus.

Cumque iam in puero praecox eluceret I. GIOANNI CIMABUE pictor Florentinus. ingenium, et ipse proptereà Scholam frequentare sedulò iuberetur; ille ibidem potiùs, naturâ ad alia inclinante, virunculos, equos, aediculas et similia in chartis Illius pueritia. depingebat, multo his nugis consumto tempore.

Commodùm autem à Magistratu Florentino Graeci in pingendo parum periti hanc artem in Italiam deferunt. Pictores quidam Graeci advocati fuerant, qui Artem istam quasi omninò deperditam iterum reducerent. Hos, cum in templo quodam operi suo incumberent, Cimabue, neglectâ Scholâ, saepius visitabat, per integros dies spectaculo huic intentus: quo commotus Pater eius, his ipsis Pictoribus eundem in disciplinam tradebat, certâ spe ductus, quae nec fallebat, eum hac in Arte quandoque cum laude praevaliturum. Ab his exiguo temporis spatio informatus Cimabue istos Praeceptores suos superat. Cimabue, iam ipsos post se relinquebat Praeceptores, antiquum scilicet obtinentes, nec ulteriorum studio ductos: ut non tantùm in Diagraphica praecelleret, sed in labore suo totam illam pingendi, sat crassam scilicet,Graecisque omnibus tunc usitatam, et antiquâ Graecorum perfectione procul dissitam methodum emendaret.

Operam dat picturis iconicis.Cumque sic nomine et operibus, variis quidem in locis, in templis tamen potissimùm elaboratis, magno patriam decoraret splendore; facies quoque aliquas, quod tum temporis inusitatum erat, ad vivum delineabat. Labor autem illius non coactus erat atque rigidus; sed discussus Opera eius. magis et venustate decorus tàm quoad vestes, quàm quoad corpora nuda. Multaeque illius manu confectae non historiae minùs, quàm imagines in tabulis ligneis, colore ovis vel glutine temperato; quin et in recenti Florentina albario ad parietes depictae Florentiae adhuc hodie spectantur, quamvis multa quoque illius opera, per totam deinde Italiam dispersa, successu temporis deperdita sint. Ubi citra admirationem considerari non potest, conspectis nunc operibus eius, quomodo in tanta Artis caligine ad tantum ipse emergere potuerit splendorem.

Una autem tabularum eius Florentiae è domo ipsius insigni processione, magnoque variorum instrumentorum Musicorum Pisana. plausu ad Aedem D. Virginis deferebatur. Pisis autem subactu ovario in tabula depinxerat Christum crucifixum, cum Angelis quibusdam plorantibus, schedulas verborum ad Matrem lacrymislacrimis diffluentem et Johannem ex ore Domini prodeuntium tenentibus: ubi in prima, ad dextram haec extant: Mulier! ecce filius tuus! in altera ad sinistram: Ecce Mater tua! et in alia: Ex illa hora accepit eam discipulus in suam. Sic viam et inventionibus pandebat et sententiam quandam verbis exprimere instituebat, quod illo tempore rarum quid erat, et cum admiratione spectabatur. Architecturae praeterea fuit quàm peritissimus. Et Effigies eius in tabula literae Epitaphium eiusdem. K. expressa habetur. Mortuus autem est Anno Christi 1300. aetatis sexagesimo; hoc honoratus Epitaphio:

Credidit ut Cimabos picturae castra te-nere; Sic tenuit: Verùm nunc tenet astrapoli.

Giotto discipulus eius, gloriam illius haud parum offuscat.Multos autem post se relinquebat discipulos, et inter alios Giottonem, qui hac arte insigniter inclaruit, et in domo Praeceptoris sui permansit: certumque est, multò maiorem futuram fuisse Cimabui gloriam, hoc si discipulo caruisset: quod et Dantes Poëta in Carmine suo, quod Purgatorium appellat, in hunc sensum confirmat:

Iure suum Lumen Cimabon Picturavocaret; Umbram ni nimio Lumine GottoGiottodaret.

Ubi Commentator in Dantem, qui circa annum 1334. claruit, hoc loco annotat, Cimabuen Pictorem Florentium nobilissimis et artificiosissimis operibus innotuisse, cuius tanta fuerit in arte pertinacia, ut errore quodam in operibus, velà se, vel ab aliis deprehenso, quales interdum ob materiae vel instrumentorum defectum surrepunt, statim eadem, quantumcunque aliàs perfecta, diffregerit.

II. ANDREA TAF-FI.

II. ANDREAS TAFFI Florentinus. QUemadmodùm industria Comabuae picturae maiorem longè conciliaverat venustatem, admirantibus universis, quàm Graeci hactenus observassent: ita et Musiva Andreae Taffi opera illis temporibus magni aestimabantur.

Annotatio.

[Liceat hîc paululum excurrere, et artem Ars Musivaria. hanc Musivariam ex antiquitate aliquantulum illustrare. Josephi Scaliger ad libr. 5. Manilii, et Casaubonus ad lib. 1. Suetonii cap. 46. Musivum opus de pavimento sectili et tessellato exaudiunt. Alii de pictura, quâ fornices, apsides, camerae, tholi, trulli, testudines templorum, porticuum et Basilicarum exornabantur. Scribit tamen et Pollio in Tetrico iuniore; Tetricos obtulisse Aureliano civicam coronam de Musaeo picturatam, et Codinus in Constantinopoli, calceorum Imperatorum de musivo pictorum meminit. Saepiùs tamen musiva dicuntur de pavimento tessellato, et de crustis marmoreis, quibus parietes et apsides opere vermiculato ad imagines rerum et animalium ornabantur. Et de Pavimentis quidem haec habet Plinius lib. 36. c. 25. Pavimenta originem apud Graecos habent, elaborata arte, ratione picturae; donec lithostrota expulêre ea. Vult lateres coctiles variè pictos fuisse ante lithostrota. Ita dixit Apuleius: Pavimenta ipsa lapide pretioso caesim diminuto in varia picturae genera discriminantur. Suetonius lib. 1. cap. 46. Julium Caesarem pavimenta sectilia tessellata secum in castris semper circumtulisse prodit. Latini vocarunt emblemata et scutulas.

Graeci recentiores tessellam musen vocârunt: Unde et Codinus in Constantinopoli museoma dixit. Plinius lib. 35. cap. 1. abacos vocat, ut et Vitruvius lib. 7. c. 3. Athenaeus abacia et abaciscos. Alii Psephos et Psephides. Nicetas Choniates placas: Anastasius tessellas vocat platinas et laminas: Palladius in Maio, tabellas et paginas. Pavimenti huius genus aliquod dicebatur asaroton; sive scopis non purgatum: de quo Plinius lib. 36. cap. 25. Celeberrimus in hoc genere fuit Sosus, qui Pergami stravit, quem vocant asaroton oecon, quoniam purgamenta coenaecenae in pavimento, quaeque everri solent, veluti relicta fecerat parvis è testulis, tinctisque in varios colores. Mirabilis ibi columba bibens, et aquam umbra capitis infuscans: apricantur aliae scabentes se in canthari labro. Sidonius asaroticos lapillos nuncupat: de quibus Statius in Tiburtino Manlii:

Calcabam nec opinus opes, quum splendor abalto Defluus, et nitidum referentes arëa te-stae, Monstravere solum, varias ubi picta perartes Gaudet humus, suberantque novis asarota fi-guris.

Anastasius Biblioth. Platonias vocat in Leone III. et in Sixto III. à platinis, s. tessellis. Pavimenta autem imaginibus de musivo ornari ostendit Galenus in exhortatione ad artes; ubi inquit: Pavimentum ex lapidibus pretiosis stratum, in quo ex iisdem vultus Deorum expressi. Artifices propriè dicebantur Tessellatores. Sed et parietes ex tessellis de musivo pingebantur. Unde Nicetas in Joanne Comneno: qui in parietibus per tesseras et calores exprimuntur. Et Plinius lib. 35. cap. 1. Auro ut parietes toti operiantur; verùm et intercaeso marmore vermiculatis ad effigies rerum et animantium crustis. Philo de Cain: Albarium opus, et pictucturaepicturae, et tabulae, et pretiosorum lapidum dispositiones, quibus non tantùm parietes, verùm et pavimenta, variè distinguunt. Picta marmora testulis ac crustis Anastasius Bibliothec. vocat marmora imaginata, et marmora in exemplis. In Leone III. dicens: Ponens in eo fundamenta firmissima in circuitu laminis marmoreis ornavit, et marmoribus in exemplis stravit. Epist. 67. Quod palatii Ravennatis civitatis musiva atque marmora, coeteraque exempla, tàm in strato, quàm in parietibus sita, vobis tribueremus. Musivarii ergò erant, qui solum, seu stratum, parietes et apsides tesseris ac scutulis marmoreis ad effigies rerum et animantium vermicularent, vel figlino opere et encausto pingerent. Quare Vitruvius lib. 1. c. 7. dixit: Pulsa deindè ex humo pavimenta in cameras transiére ex vitro. Sed disertè Procopius lib. 1. de aedific. Justiniani: Omne fastigium excultum est picturis, non cera infusa, et diffusa eo loci fixum; sed tessellis minutis in omne genus coloris tinctis aptatum; quae et res alias et homines imitantur. Pugna est et bellum; diripiuntur multae urbes, hinc Italiae, inde Libyae. Vincit Justinianus: Accedit ad Regem dux, integrum habens exercitum; tradit spolia, Reges et Regna: Stant in medio Rex et Regina laetis similes, et ob victoriam ferias agentibus. Vandalorum et Gothorum Reges adveniunt victi et captivi; circumstat Romanorum Senatus omnes ferias agentes. Hoc lapilli hilari planè et floridâ facie ostentant. Id genus Musivi describitur et à Manilio lib. 5.

Artifices auri faciet, qui mille figu-ris, Vertere opus possint, caraeque acquireredotem, Materiae, et varios lapidum miscere co-lores. Sculpentem faciet sanctis laquearia tem-plis, Condentemque novum coelum per tectaTonantis.

Eodem argumento Julius Firmicus l. 4. c. 15. musivarios et pictores distinguit. Et Symmachus lib. 8. epist. 41. Novum, inquit, musivi genus reperisti, quod etiam nostra ruditas ornandis cameris tentabit affigere, si vel in tabulis, vel in tegulis exemplum de te praemeditati operis sumserimus. Sic et lib. X. tit. 64. Cod. mentio fit muscariorum. Anastasius in Leone IV. Oraculum, ait, pulcris marmoribus circundans apsidam eius ex musivo decoravit etc. Idem in Leone III. aedificavit Ecclesiam cum apsida amplissima et cacumina magnifica de musivo. Ibidem: Fecit in triclinio maiori mirae pulchritudinis decoratam apsidam, de musivo ornatam. In Hilario, dixit, ornare ex musivo; depingere musivo. In Benedicto III. Pictura musivi decorare. In Zachariâ: musivo et picturâ ornare. Sic Spartianus ait: In Commodianis hortis in porticu curva, Pescenninum de musivo pictum inter Commodi amicissimos, Isidis sacra ferentem. Gregorius quoque Turonensis et Aemoinus monachus musivi mentionem saepè faciunt. Graecum igitur μουσιοῦν est variegare: μουσείωμα opus varium; et musivum; μουσαῖον, μουσαϊκὸν. Vermiculatum autem dicebatur, à vermiculo, quod erat scalpellum, seu veruculum sculptorum; undè vermiculatus id est sculptus. Apud Athenaeum lib. 5. In pavimento Hieronis descriptae erant omnes Iliadis fabulae; ex omni scilicet lapidum genere. Apud Sidonium lib. 2. ep. 10. Musivum ita describitur:

Distinctum vario nitore marmor Percurrit cameram, solum, fenestras, Ac sub versicoloribus figuris, Vernans herbida crusta saphyratos Flectit per prasinum vitrum lapillos etc. Et campum medium procul locatas Vestit saxea sylvasilva per columnas.

Sic Jacobus Pintus lib. 3. tit. 4. de Christo crucifixo scribit: In Sardinia, in Turriano templo nuper effusso repertum pavimentum musivi operis vermiculati pulcherrimum, et quatuorquattuor monumenta, Gaudentii, Luxorii, Justini atque Florentii Episcoporum, cum suis epitaphiis ex ipso eodem musivo opere tessellato, appictis floribus. vasis et avibus eiusdem operis speciosissimè intertextis. Sub altari confessionis subterraneo arcus insignis repertus est, operis musivi, longus decem palmos et quatuorquattuor latus, semicircularis, omnigenis floribus, rosis, avibus intertextus, cuius pavimentum lithostroton musivi operis tessellatum. Erant et picturae crucis, agnorum, columbarum, iconicae, operis musivi vermiculati. In ipso conditorii medio elegans iuvenis species ad vivum efficta, eiusdem musivi operis, cum agno humeris imposito. Nihil autem magnificentius in opere musivo cerni potest, quàm quod visitur hodieque Constantinopoli in templo Sophiae; Romae in aede S. Pauli; S. Agnetis; S. Caeciliae, et in aede S. Mariae maioris in sacellis, quae Sixtus V. et Paulus V. Pontifices exstruxerunt. Sed nihil admirabilius, quàm quod hodiè visitur Florentiae in aede S. Laurentii in sacello subterraneo gentis Mediceae. Vide Jul. Caes. Bulengerum de picturâ etc. lib. 1. cap. 8.]

Opus Musaicum Graeci in Italiam deferunt.Hic Florentiâ Venetias profectus, ubi Graeci quidam in Aede D. Marci talia opera musiva elaborabant, factâ cum illis familiaritate, id efficiebat, ut unus illorum Artificum, Apollonius nomine, cum ipso Florentiam abiret, artemque hanc vitrariam musaciam, methodumque eius encausticam, nec non coementicaementi illius componendi, in quo segmenta ipsa componuntur, edoceret. Hi duo ergò simùl multa conficiebant opera, illis temporibus multâ laude celebrata: quamvis haec tùm Andream sequeretur fortuna, quòd circa diagraphicem exiguo tùm homines pollerent iudicio. Exactis

Giovanni Cimabue.

Gaddo Gaddi.

Stefano.

Giotto Pittore, Scult: et Architetto.

Simone Sanese.

Agnolo Gaddi.

G. C. Eimart sculpsit.

autem annis aetatis suae 81. ante Cimabuen moriebatur, Anno 1294. Eiusque gloria, Musaicis his operibus parta, quod scilicet in Toscanam primus eadem introduxissèt, Gaddum, Giottonem et alios ita stimulabat, ut multis illum hâc in arte praecellerent parasangis.

III. GADDO GADDIPictor Florentinus.

III. GADDO GADDI Pictor Florentinus.MEliori delineationis venustate coaetaneus eiusdem Gaddo Gaddi usus est; prout et Graecum opus perfectiùs elaborabat idem: quod procul dubio à familiaritate illâ profectum, quam iste cum Cimabue excoluit, variisque amborum Colloquiis de difficillimis quibusque in Arte pictoriâ casibus; quamvis fortè nec parùm contulerit ipsius quoque aëris Florentini subtilitas. Artificiosus est in opere Musaico Florentiae: Effigiem eius tabula literae K. repraesentat. Florentiae opera Musaica effecit quàm plurima, et meliori quidem designatione maiorique iudicio, quàm ullibi conspicere liceat per totam Italiam. Hac Romae; famâ inclarescens anno 1308. Romam evocabatur, ubi pariter multa musivo pingebat opere, ab antiquâ Graecorum ruditate et aliis in locis. magnoperè diversa. Perfectis autem et in aliis Tusciae urbibus operibus quibusdam, Florentiam revertebatur, ad maiorem vitae tranquillitatem sese compositurus: ubi opera quaedam etiam parva elaborabat, verbi gratia Musaica quaedam, ex ovorum putaminibus, in quibus magnâ utebatur animi moderati patientiâ. Fecit autem et picturas quasdam; et in utrâque Arte haud postremus artificum praeter honores et opes cumulabat: mortuus tandem anno 1312. Christi, aetatis 73.

IV. MARGARITON Pi-ctor, Sculptor et Archi-tectus.

VI, MARGARITON Pictor, Sculptor et Architectus.INter antiquiores illos pictores, quos magná famae, artisque celebritate antecellebant Cimabue, Giotto, aliique horum discipuli, numerandus est et Margariton iste. Graecorum enim more Aretii laborabat, subactuque ovario varias pingebat tabulas. Adde quod et in recenti albario multa depingeret, industria ubique usus et labore invenit methodum linteo obducendi tabulas〮 quàm plurimo. Hic primus tabulas pingendas, ne dehiscerent, linteo obducens forti istud initio firmabat glutine; superaddito deinde glutine cocto, et tandem coloribus. Ipse quoque modum invenit auro foliato bolum inducendi, nec non auro bruno pingendi, quod antehac in usu nondum erat. Tumulum etiam extruxit marmoreum, effigiem Papae e marmore effingens cum coloribus; quod praecipuum existimatur illius operum. Idem quoque Aspectum elaboravit anno 1270. Palati Gubernatoris Anconae, Graecâ methodo, variis historiis Sculpturae simae eundem exornans. Mortuusque tandem anno aetatis Epitaphium. 77. hoc honorabatur Epitaphio:

Hic iacet ille bonus picturâ Margari-tonus: Cui requiem Dominus tradat ubiquepius.

V. GIOTTO Pictor, Scul-ptor et Statuarius Floren-tinus.

V. GIOTTO.GIOTTO iste natus est anno 1276. Vespiniani, qui pagus est, quatuordecimquattuordecim milliaribus Italicis Florentiâ distans. Pater eius rusticus erat, Bondon nomine: et effigiem eius tabula K. exhibet. Puer adhuc, decem vix annorum, vivax iam prodebat ingenium, quo amorem non Patris tantum, sed et omnium vicinorum sibi alliciebat; interim, cum, quo natura eum ductura Opilio fuit. esset, nondum appareret, ad oves pascendas a Patre adhibitus. Ubi, quoniam ad diagraphicen inclinaret, datâ occasione, in muris semper ad vivum, vel ad arbitrium quaedam delineare solebat.

Casu autem Cimabue, ad gerenda negotia quaedam in pagum illum veniens, repertum Giottonem, qui unam suarum ovium dexterrimè delineaverat, admiratus interrogabat, annon secum Florentiam abire cuperet? Qui annuens, si Pater id permittat; Cimabues discipulus fit. eodem consentiente, hoc modo Florentiam pervenit: ubi favente natura et informante Cimabue eousque proficiebat, ut non tantùm Praeceptori aequalis evaderet, sed et ab antiquâ Graecorum grossitie penitùs descicens; meliorem modernorum Artem, quin et picturam ad viva exemplaria, Amicum habet Dantem. per duo hactenus secula parùm curatam, in lucem reproduceret. Inter alià autem Iconem Dantis amici sui, picturae non minùs felicitate, quàm Poëseos facilitate praestaritissimi, effecit; cum aliis operibus plurimis in templis et monasteriis, quorum admiratione, ob iuventutem eius ducebantur spectatores. Florentiâ a. relictâ artem suam, in aliis quoque Italiae Civitati busCivitatibus excolebat, magnam ubique praestantiae famam assecutus. Affectuum autem in imaginibus suis potissimum erat studiosus, Opera eius Assisii. et in novis inventis assiduus, ita ut naturae ubivis sese praeberet discipulum. Assisi in Umbria in monasterio S. Francisci, in quo sepulcrum Sancti istius visitur, historias multas in recenti depinxit gypso ad muros, cum insigni figurarum vivacitate et discriminatione. Inter alia autem eleganti inventione Obedientiam depinxit, iugum monacho cuidam in genua prostrato circa collum aptanti, quod manibus è coelocaelo demissis attollitur. Ubi silentium quoque expressum est, sive Taciturnitas, digito labellum compescens, oculis ad Christum directis laterifluum: cui comites adsunt Sapientia et Humilitas: ut ostenderet obedientiam harum virtutum esse matrem, easdem autem omnium bonorum operum autores. Ex altero latere Pictura est Temperantiae in arduâ rupe consistentis, nec coronis, nec palmis, à quibusdam oblatis, victae: ad cuius pedes Puritas est, hominem nudum lavans; et constantia animi, plures ad similem loturam adducens. Puritati Poenitentia adest, Cupidinem alatum disciplinâ abigens et impuritatem expellens. Pictura tertia Paupertatem exhibet, nudis pedibus in spinis incedentem, persequente eam retrò cane latrante; et lapidibus petente è latere puero, unà cum alio simili, spinas baculo pedibus eius apprimente. Haec Paupertas à Christo, connubio iungitur Francisco, adstantibus Spe et Castitate. Figura quarta est S. Francisci assumti, candidâ amicti stolâ, et magno angelorum choro undiquaque circundati: ubi ipse vexillum gerit cruce et septem stellis insignitum, volitante super eo Spiritu Sancto. Angeli autem Schedulas manibus tenent cum inscriptionibus latinis pro cuiusvis picturae explicatione. In eodem templo adhuc alium pinxit Franciscum in calce recente, in quo tam intima apparet devotio, ut citra admirationem spectari nequeat.

Pisis.Florentiam deindè reversus, Pisis in albario recente sex pinxit historias de patientia Jobi, in quibus multae figurae elegantissimae. Et inter alias rustici quidam triste Jobo nuncium referentes, tam quiritabundi et lamentantes, ut emendationi nullus suspersit locus. Servus quoque ibidem visitur, ulceribus cumulato et quasi deserto ab omnibus Domino suo, unâ manu muscas abigens, et ob foetorem alterâ nasum obturans. In omnibus autem gestus ubique spectatur decorus, facies vividae, et vestes nec implicatae nec rigidae.

Fama operis huius Benedictum IX. Pontificem Romanum commovebat, ut, cum picturis quibusdam ornare vellet D. Petri Templum, quendam in Tusciam mitteret, spectatum Giottonis artem. Qui cum in itinere ab artificibus quibusdam Sienensibus delineationes aliquas postulâsset Papae offerendas, ut artis suae specimina, Florentiam ingressus idem et à Giottone Pontificis nomine exposcebat. Ubi hic specimen edit. iocosior coeterisceteris, accepto chartae folio, brachioque loco circini ad latus firmato, manus gyro penicilli ductum describebat exactè circularem; quem speciminis loco Pontificis tradebat nuncio: hoc addens, indignabundo quasi ob illusionem; sufficere hoc, nec aliud petiturum Pontificem. Qui etiam, factâ relatione, ex hinc Giottonem omnes sui aevi pictores superare iudicavit.

Romam vocatur.Romam igitur ab eodem vocatus, multa ibidem elaborabat elegantissima, magnis propterea affectus, praeter honores, muneribus. Inter coeteracetera autem Imago erat D. Virginis in muro depicta; quae, diruto deindè muro, propter artificium, multo labore exsecta, et in alium locum traslata Navem templi Petrini facit. est. Idem quoque musaico opere Navem illam, quae in pronao D. Petri suprà introitum adhuc visitur, depinxit, in quâ varii Apostolorum gestus, exorta in mari tempestas, elatio vento distensi veli, insignis tessellarum vitreatarum similitudo; affectus etiam piscatoris cuiusdam hamo intenti, citra admirationem spectari nequeunt. Opera eius Avenionensia. Quin et Avenione (quô secutus erat Clementem V.) aliisque in Galliae locis multa post se reliquit opera celebratissima, reversus indè anno 1316. muneribus et famâ clarûs.

Neapolitana.Deindè à Roberto Siciliarum Rege et Neapolin vocabatur, cui in templo coenobii S. Clarae multas è Veteri et novo Testamento historias; aliasque ex Apocalypsi Johanniticâ figuras pinxit. Ubi, prout et antè Assisii, multas à Dante amico suppeditatas inventiones hinc indè adhibuisse dicitur. Regi autem praeter picturam, artificis quoque comitas et argutia admodùm placebat: ut haud infrequenter eidem spectator adesset. Ubi cum aliquando pingentem sic alloqueretur Rex: si tuo loco forem, in tanto calore non pingerem: Ipse argute; profectò, respondit; si Regis loco essem, non pingerem. Alio tempore cum ioco Rex cuperet, ut Regnum suum sibi depingeret; Giotto asinum pinxisse dicitur sella quidem iam stratum, sed odoris tamen novae cuiusdam ante pedes iacentis sellae cupidum, naribusque hanc patentem; appictis utrique sellae coronis cum sceptris. Ubi quid hoc sibi velit, interroganti Regi, respondisse dicitur: Asinum subdi tossubditos denotare; coronas regem: novos enim Florentina. illos cupere indies.

Florentiam reversus, inter plurima alia, imagines quoque aliquas crucifixi pingebat in plano deaurato; cum multis etiam Honores eius. Architecturae et Sculpturae operibus similibus variis inventionibus fabrefactis. Inter honores autem illius et hic numeratur, quod in civem assumeretur Florentinum, et ex aerario publico quotannis centum aureorum muneraretur stipendio; quae summa illis temporibus haud erat contemnenda. Tandem anno 1336. extremum obibat diem sexagenarius, multos post se relinquens discipulos.

Iocus.Inter iocos tandem illius, quorum multi circumferuntur, et hic refertur, quod in aetate suâ iuvenili in figurae cuiusdam à Praeceptore Cimabue pictae naso muscam depinxerit tàm vividam, ut Praeceptor ad machinam rediens, aliquoties eandem manu abigere tentaret, nec pictam agnosceret, nisi quatenus immotam.

Angelus Politanus hoc ipsi condidit Epitaphium:

Epitaphium. Ille ego sum, per quem pictura extincta revixit: Cui quàm recta manus, tàm fuit et fa- cilis. Naturae deerat, nostrae quod defuit arti. Plus licuit nulli pingere nec meliùs. Miraris turrim egregiam, sacro aere so- nantem: Haec quoque de modulo crevit ad a- stra meo. Denique sum Gottus: quid opus fuit il- la referre? Hoc nomen longi carminis instar e- rit.

CAPUT II. De STEPHANO; LAVRATO, aliisque sex artificibus. Argumentum.

VI. STEPHANUS Pictor Florentinus. Opera eius Pisae; Florentiae transfiguratio Christi: aedificium opticè pictum: historia de navicula Christi. Simia naturae dicitur. Assisii gloriam coelestemcaelestem pingit. Architectus erat. Epitaphium eius. VII. PETRUS LAURATUS Pictor Senensis. Opera eius Senae, Aretii. VIII. BONAMICUS BUFFALMACCUS pictor Florentinus. Opera eius: Vita Christi; Patriarchae et Evangelistae. A Simia decipitur. Historia de rustico. Imagines quomodo vocales reddantur. De usu antiquarum vestium. IX. AMBROSIUS LORENZETTUS pictor Senensis, primus meteora depinxit. X. PETRUS CABALLINUS pictor Romanus. Opus eius Crucifixus Assisii: pro Sancto habetur. Epitaphium eius. XI. SIMON SENENSIS Lauram pingit Petrarchae amasiam. Epitaphium eius. XII. ANGELUS GADDI pictor Florentinus, Affectus egregiè pingit: item Tempestatem marinam; Veritatem et Mendacium: Grammaticam; crucifixionem Christi Aretii. Architectus est, pontemque Florentiae super Arnum struxit. Epitaphium eius. XIII. ANDREAS ORGAGNA pictor Florentinus, sculptor, Architectus et Poëta. Delicias mundi pingit et miseriam humanam: amicos suos in coelumcaelum, inimicos in infernum collocat.

VI. STEPHANUS Pictor Florentinus.

VI. STEPHANO, Pictor Florentinus. STEPHANUS Gotti discipulus non omnibus saltem coaetaneis, sed et Praeceptore ipso clarior, Pisis imaginem D. Virginis pinxit in templo, quod Campi Sancti Opera eius Pisana. dicitur, iam tum Praeceptoris operibus celebriorem. Florentiae Florentina. in monasterio S. Spiritus tres arcus pinxit in recente albario: inque primo transfigurationem Christi, in quâ circa vestes Apostolorum nova invenit plicaturarum genera, sub quibus nuda quoque promicarent membra, quod nemo adhuc observaverat. In altero historiam exhibebat sanati Lunatici, inque eâ domum quandam columnatam scenographicè iuxta regulas delineatam, quod illo tempore parùm adhuc innotuerat; praecipuè autem admirationem in eà meretur scala quaedam optico prospectu notabilis.

In arcu tertio historiam periclitantium naufragio discipulorum depinxerat, in quâ praeter affectum terroris è facie discipulorum elucescentem, qui variis quoque monstris marinis tentari finguntur, vestium quoque tantum est artificium, ut opus hoc inter optima eiusdem reputetur. Praetereà in sacello quodam Luciferi effiguravit lapsum, cum variis corporum, brachiorum et pedum catagraphis, ut propterea Naturae dictus fuerit simia.

Et quamvis plura quoque Florentiae, Mediolani, Romae et alibi de ipso extent: prae coeterisceteris tamen summam meretur laudem Assisiana. Gloria quaedam coelestiscaelestis Assisii picta, quamvis haud absoluto opere: ubi tanta est vultuum varietas, tanta spirituum coelestiumcaelestium iucunditas, tàm varii obvolitantium angelorum situs, ut illorum temporum circumstantia fidem vix admittat. In Zophoro quodam ibidem pariter Angelos quosdam effiguravit, qui septem Ecclesias Apocalypticas manibus tenent admirandae venustatis. Sed et Architecturae laude claruisse fertur, mortuusque esse anno, qui Iubilaeus erat, 1350. aetatis 49. Iconem eius tabula K. repraesentat: et Epitaphium ita habet:

Epitaphium: STEPHANO. FLORENTINO. PICTORI. FACUNDIS. IMAGINIBUS. AC. CO- LORANDIS. FIGURIS. NULLI. UNQUAM. INFERIORI. AFFINES. MOESTISS. POS. VIXIT. ANN. XLIX.

VII. PETRUS LAURATI,Pictor Senensis.

VII. PIETRO LAURATI Pictor SenensisHUius non fama tantùm per totam Tusciam, sed opera quoque, praesertim Senensia, testantur, quod Cimabon et Gottum longè superaverit. Inter picturas eius Senenses Opera eius Senensia. est oblatio D. Virginis à parentibus in templum deductae, et Scalam ibidem ascendentis, âque Sacerdote receptae. Ubi simul apparet ritus quidam nuptialis: vestibus ubique pulcherrimis et faciebus seriis, cum situ figurarum verè decoro.

Aretina.Aretii Assumtionem D. Deiparae in albario recente pinxit in quâ Apostoli infrà quatuorquattuor cubitorum altitudine; Angeli suprà in fornice chorum circa D. Virginem ducentes cantantibus similes, cum circumstantiis aliis, venustate admirandâ. Maximam operum suorum partem círca annum Christi 1350. pinxisse dicitur.

VIII. BONAMICUS BUFFALMACCUS Pictor Florentinus,

VIII. BONAMICO BUFFALMACCO.IOcis variis cum Brunone et Calandrino sociis, pictoribus etiam è Boccatio notus. Inter prima eius celebria pictura erat vitae Christi in coenobio quodam monialium, Opera eius. iam destructo; ubi in infanticidio Herodis ferocitas laudabatur tàm militum, quam matrum et nutricum quarundam, unguibus aequè ac dentibus defensiopem meditantium. Ad hunc laborem cum accederet viliore habitu, nec à monalibus agnitus, interrogaretur, cur non ipse Magister ad picturam advenisset? spectrum finxisse dicitur è scabellis, ollâ caput repraesentante, mitrá et pallio celatum; quod magistri loco sedens pingere videretur: donec ioco agnito benigniùs exceptus esset. In albario quoque recente quatuorquattuor Patriarchas et quatuorquattuor Evangelistas pinxit, sed optimè Lucam, quasi flatu calamum sollicitantem.

Aretina.Aretii tamen à simiâ Episcopi insigniter delusus dicitur: quae laborem eius, pro more animalis huius, imitatura, totam ipsius picturam coloribus offuscârit: irato primùm Artifice, donec ex insidiis observaretur novitii Pictoris sagacitas.

Historia de rustico.Rustico cuidam, cum in muro eius humente depinxisset D. Virginem, mercedem neganti; ursum loco puelli intra ulnas sanctissimae matris substituisse dicitur; donec ille deprecatus pictorem placaret.

Imagines vocales.Brunonem amicum, querentem, quod non satis vividae sibi viderentur imagines suae; remisisse fertur ad picturas Cimabues, Schedulas ore tenentes; quâ ratione non vividae saltem, sed et vocales futurae sint illius figurae.

De usu antiquarum vestium.In huius aliorumque artificum antiquiorum picturis, varia illa observari possunt vestium genera tum temporis usitata, quae et hodiè in depingendis historiis veteribus loco debito quandoque usui esse possunt. Mortuus est anno 1340.

IX. AMBROSIUS LO-RENZETTUS, Pictor Se-nensis,

IX. AMBROSIO LORENZETTO.ERuditione claruisse dicitur ut picturâ; nobili, vel philosopho, similior quàm pictori; ita ut et ad munia publica adhibitus sit. In Operibus tamen devotus fuit et venustus. meteora pingit. Primus meteora pinxisse fertur, ut pluvias: tempestates et similia: subactu ovario potissimum usus et picturis in albario humido celebris. Mortuus est anno aetatis 83.

X. PETRUS CABALLI-NUS Pictor Romanus:

X. PIETRO CAVALLI NO.GIottonis discipulus, et in effigurandâ Musaici operis nave in Aede D. Petri adiutor; quamvis cum hoc partim, partim solus plurima fecerit alia, nullo tamen ita emicuit, ac picturâ quadam crucifixi in recenti Opera eius Assisianum albario Assisii factâ, in quâ tanta est omnium partium similitudo, ut unius diei labor videatur. Mirari ibidem liceat variarum vestium, armorumque equites; angelorum in aëre volitantium moerorem, lacrymaslacrimas, planctus, et similia. Idem et Sculptor fuisse perhibetur; et crucifixi illa imago, quae extra Romam in aede D. Pauli extat, et anno 1370. cum S. Brigitta locuta esse dicitur, eidem tribuitur. Ob humilitatem autem et pietatem pro Sancto habebatur; mortuus anno aetatis 85. Ischiaticâ Magnam laborum partem circa annum 1364. perfecit; et extra Romam in eodem D. Pauli templo sepultus est, ubi hoc eius Epitaphium:

Epitaphium eius.Quantum Romanae Petrus decus addidit Urbi Picturâ; tantum dat decus ipse polo.

XI. SIMON Se-nensis.

DIagraphices probè gnarus, et inventionibus dives, viva exemplaria dexterrimè XI. SIMON DE SIENA exprimebat: cumque Petrarchae amicus esset, amicam huius Lauram iconicè pinxit; cuius ut et Petrarchae veras effigies tabula L. et pictoris nostri tabula K. Lauram pingit. exprimit. Mortuus est sexagenarius anno Christi 1345. hoc Epitaphio honoratus:

SIMONI. MEMMIO. PICTO- RUM. OMNIUM. OMNIS. Epitaphium eius. AETATIS. CELEBERRIMO. VIXIT. ANN. LX. MENS. II. DIES. III.

XII. ANGELUS GADDI Pictor Florentinus.

XII. ANGELO GADDIGAddonis Gaddi filius, cuius iconem habes tabula K. Patris primùm, deinde Gotti per annos 24. Discipulus: perturbationum animi praecipuè studiosus. Inter Opera eius. opera eius celebratur naufragio periclitatus D. Nicolaus. Item in curia quadam veritas nuda, mendacio, atro habitu vestito, linguam eruens, spectantibus sex senatoribus. Porrò in muri cuiusdam albario septem artes liberales, inter quas Grammatica puerum informans, Donato pedibus eius assidente. Item septem virtutes, quatuorquattuor nimirum cardinales, et tres Theologicae. Prae coeterisceteris autem crucifixio Domini, Aretii facta, cum latronibus, et ministris variis, inprimis verò militibus sorte vestem Domini divisuris, quorum gestus mimici satis laudari nequeunt. Quo in opere socium habuit sub finem Simonem Architectus est. Memmium condiscipulum olim. Idem Architectus erat insignis, turrisque ad S. Mariam floridam (al S. Maria del Fiore) structor, quod est opus variis Sculpturis insigne. Quin et pontis Florentiae suprà Arnum, in quo 44. tabernae mercatorum, undè octingentis annuatim coronatis augetur aerarium, ipse est autor: quod opus admodùm durabile est, cum alius eiusdem pons inundatione anni 1557. die 13. Septembr. iam sit dirutus. Mortuus est anno Christi 1350. aetatis 50 Febri acutâ; ipsiusque hoc est Epitaphium:

Epitaphium. Hoc uno poterat dici Florentia felix Vigente: at certa est non potuisse mori.

XIII. ANDREAS ORGA- GNA Florentinus, Pictor, Scul- ptor, Architectus et Poë- ta:

XIII. ANDREAS ORGAGNA.IN iuvenili aetate Sculpturam didicit, à qua ad diagraphicen remittebatur, undè cum inventionibus sese dederet, et Poësin Delicias mundi pingit. excolebat, et Architecturam. Pisis picturâ quadam omnes mundi delicias exhibiturus, varias pingebat diversarum dignitatum, et quasdam ad vivum, personas inter florum arborumque odores, supra circumvolitantibus amoribus coram choreas ducentibus pulcherrimis, ad viva plerumque exemplaria depictis virginibus; ponè adstantibus musicis; haud procul instructis ciborumque vinique varietate mensis, ut cuivis sensui ne sua deforet voluptas. Ex altero autem latere in rupe quâdam asperrimâ non nisi tales repraesentabat, qui, relicto mundo, rigidiore vitâ DEO servirent, ut anachoretas, alium legentem; orantem alium; cum pauperibus quibusdam durissimo labore vitam etsustentantibus; inter quos prae coeterisceteris unus capram mulgens. miseriam vitae humanae.Infra autem S. Macarius tribus unà cum coniugibus, equis splendidè vectis Regibus miseriam vitae humanae commonstrat, aperto trium putrescentium iam Regum sepulchro, quorum foetorem viventium unus manu â naribus arcet. In mediâ autem picturâ atrâ veste obvolitat mors, falce occisos a se ostendens plurimos, tàm divites quàm pauperes, tàm sanos, quàm aegros, tàm iuvenes quàm senes. Tales inventiones cùm inscriptionibus pinxit plures; et inter alia extremum iudicium, in quo pulcherrimè expressi sunt cruciatus damnatorum; et hîc quidem inter istos locavit inimicos suos, iconicè repraesentatos, quorum unus Notarius erat; et magus alter, quem coecumcaecum Asculitanum dicebant: Amicos autem et fautores ad vivum etiam inter electos reposuerat. Mortuus est anno aetatis 60. Christi. 1389.

CAPUT III. THOMAS GIOTTINUS, LIPPVS, et adhuc quinque alii pictores et artifices. Argumentum.

XIV. THOMAS GIOTTINUS, pictor Florentinus. Opera eius. Christus mortuus, cum eleganti affectuum expressione. Methodus eius pingendi peculiaris. XV. LIPPUS, Pictor Florentinus. Rixosus est. Dellus pingendorum musculorum inventor. XVI. MASACCIUS, pictor. Quanto artificio pinxerit: Opera et Epitaphium eius XVII. LEO BAPTISTA ALBERTI, Florentinus, pictor et Architectus: multos edit libros. XVIII. PETRUS FRANCISCAE è CATSROCASTRO S. SEPULCHRI, proelium pinxit. XIX JOHANNES FIESULANUS pictor et monachus ordinis praedicatorum. Pietas eius et humilitas. Opera eius miniata; maiora; D. Virgo. Alia. Discipuli eius et Epitaphium. XX. PHILIPPUS LIPPUS Florentinus, Pictor et monachus ordinis Carmelitarum: deserto coenobio, arte suâ pictoriâ è Servitute sese liberat. Opera eius. Affectus congruè exprimit. Lascivus est. Monialem seducit; et veneno necatur. Epitaphium eius.

XIV. THOMAS GIOT-TINUS, Florentinus,Pictor;

XIV. THOMA GIOTTINO.FLorentiae natus Anno 1324. Patre Stephano, de quo suprà paragrapho sexto, quo etiam praeceptore usus est in fundamentalibus; in coeterisceteris Giottonis discipulus, eodemque felicior, â quo et cognomen retinuit. Opera eius. Inter opera eius pictura erat in se laudabilis quidem; sed quod Principem quendam contineret, cuius capiti, in opprobrium eius, vultures, aliaeque aves rapaces imminebant, famosa potiùs; cum Artis nostrae gloria quaerenda non sit ex aliorum, nedum Magnatum ignominiâ. Deinde Christum pinxit mortuum ovario subactu, circa quem Maria plorans, Nicodemus moerens; cum aliis tristitiae exemplis variis, venustate tamen vultuum servatâ incorruptè, quod mirandum maximè. Methodus eius. Tanta autem erat ipsius industria et elegantia, ut è paucis illis, quae de ipso re stant, vel capilli, barbae et vestes testentur, omnem perfectionis venustatem in ipso coacervatam fuisse. In hoc autem gloriae zelo sanitatis minùs studiosus anno aetatis 32. tabe consumtus moriebatur.

XV. LIPPUS FlorentinusPictor.

XV. LIPPO.Cuius faciem tabula L. spectandam exhibet, natus est anno 1354. et quamvis tardiùs ad Artem accessisset, suâ tamen celebritate non caruit: non ob inventiones tantùm, et historiarum combinationes, sed et ob colorum amoenitatem, ita ut, relictâ veteri methodo, è tristi suo picturam lethargo excitâsse dici queat. Maxima autem operum parte circa annum 1410. perfecta, cum rixosior esset, et litium studiosus, vespere quodam ab adversario, quem antea in foro acerbius notaverat, in pectore vulneratus suum obiit diem.

DELLUS musculorum pingendorum Inventor.Plures alios hîc transeo, Dello excepto, qui, quamvis delineandi aliàs non adeò esset gnarus, primus tamen musculos nudorum corporum discrevit, à Rege Hispaniarum proptereà in ordinem equestrem elevatus.

XVI. MASACCIUS aliàsTHOMAS è castello S. Joan-nis Valdarnensi oriundus

XVI. MASACCIO.MIsanthropos ob Artis studium et rerum suarum negligentissimus, unde Masaccio, sive incurius dicebatur; tantos in arte progressus fecit, ut novus quasi eiusdem Artificium eius. inventor dici posset, eò quod relicta veteri duritie et confusione, antiquissimam decororum gestuum methodum cum venustâ ad vitae exemplar elevatione reproduxerit; catagraphorum et elegantiae ubique studiosus, vestium ob evitatas plicas nimias, et colorum in his cum carne concordantiam, artifex; in dispositione figurarum Philippi et Donati statuariorum imitator, ut imago elevatior etiam imi quid ostenderet: undè adhuc magni aestimantur illius opera, et plures eundem sunt imitati tàm pictores quàm statuarii, inter quos Johannes Fesulanus, et Philippus monachi; Philippinus; Alexius Baldovinettus; Andreas Castaneus; Andreas Verrocchianus; Dominicus Grillandaeus; Alexander Botticellus; Leonardus Vincensis; Petrus Perusinus; Bartholomaeus de S. Marco monachus; Mariottus Albertinellus; ut et Michaël Angelus Bonarotus; Raphël Urbinâs; Andreas Sartorius; Rossus, et plures alii.

GIOVANN DA FIESOLI DOMINICANUS MONAC.

LIPPO FLORENTINUS.

FRANCESCO PETRARCHA POËTA.

LAVRA.

THEOPHRASTVS PARACELSVS.

GIOVANN BATTISTA ALBERTI. FLORENTIN.

Opera eius.Maxima pars operum eius Florentiae in Sacello Brancatti, ubi vitam Petri depinxit; et maximâ cum laude historiam didrachmi ex ore piscis desumti. Item alibi Petrum currentem et alium simùl nudum; qui prae frigore tremere videtur. Sed mortuus est in iuventâ anno nempè aetatis 26. Christi 1446. veneni suspicione; Inter alia encomia et hoc honoratur Epitaphio:

Epitaphium: Invida cur Lachesis primo sub flore iu- ventae Pollice discindis stamine funereo? Hôc uno occisô innumeros occidis Apel- les; Picturae omnis obit hoc obeunte le- pos. Hôc sole extinctô extinguuntur sidera cuncta; Heu decus omne perit hôc pereunte simùl.

XVII. LEO BAPTISTAALBERTI Florentinus; Pictoret Architectus.

XVII. LEON BAPTISTA ALBERTI.CUius iconem spectare licet tabulâ L. Geometriae, Arithmeticae et Architecturae laude clarus, Anno 1481. de Architecturâ latino sermone scripsit Libros decem; unà cum Tractatu de Altimetria, Libros edit aliisque de vita civili et similibus. De pictura etiam edidit Libros tres, qui satis edocent, quantum in illa profecerit. Cum autem genere nobilis esset, status potius et studiorum ratione habitâ, in picturâ nihil edidit illustre; Familiaris autem Papae Nicolao V. structuras adornavit complures, quarum aliquae cum laude eius adhuc spectantur.

XVIII. PETRUS Francis-cae de castello S. Sepul-chri.

XVIII. PIETRO DELLA FRANCESCA de Borgo à S. Sepolcro.OPeribus nocturnis celebris erat et Scenographicis: nec non proelii cuiusdam picturâ, in quâ metum, fortitudinem, celeritatem, aliosque belli casus cum mortuis et vulneratis hominibus equisque plurimis, fugientium confusione, pugnantium ardore, armorum fulgore etc. egregiè expressit. De Arithmeticâ et Geometriâ plures edidit libros: imagines autem iconicas ad vivum dextrè repraesentavit; cum operibus pluribus aliis, quibus haud parvam assecutus est famae gloriam.

XIX. JOANNES FESO-LANUS, aliàs GUIDOdictus.

XIX. GIOANNI DA FIESOLE; monachusPIctor nec arte nec opibus egens, relicto tamen seculosaeculo, ordini S. Dominici, qui praedicatorum dicitur, sese addicebat, ubi deindè ob picturarum praestantiam Johannes Angelicus dicebatur. Pietatis autem tot edebat specimina, ut et cùm à Nicolao V. Pontifice ad Archiepiscopatum Florentinum evehi posset, eundem humiliter recusaret: et ab eodem Papâ ad prandium aliquando admissus, ne carnem quidem contra regulam, citra Prioris licentiam, vel Pontifice dispensante, comedere vellet; nec iratum eum quisquam viderit.

Opera eius.Inter opera eius commendantur Florentiae ad D. Marci et Fesulis in patriâ eius ad S. Dominici, libri aliquot monochromatica.opere miniato elaborati; quo in labore monochromatico adiutorem habuit fratrem suum. Inter primas Maiora.illius picturas imago erat D. Virginis in Certosa Florentiae, quae deindè in Sacellum Cardinalis Acciaiolitani translata est, ad cuius pedes angeli quidam musici; ad latera Sancti, Laurentius; Maria Magdalena; Zenobius, et Benedictus cum vitis illorum.

Alia eiusdem opera in eodem Sacello sunt, Coronatio Deiparae; Eadem D. Virgo inter duos Sanctos, colore coerulocaerulo Aegyptio (ultramarino) eleganter pictos; Ad S. Mariam Novellam propè ianuam è regione chori in recenti albario S. Dominicus, S. Catharina Senensis; D. Petrus cum sanctis quibusdam aliis. Item in linteo valvis organi affigendo, Annunciatio Mariae, quae adhuc hodiè in coenobio è regione dormitorii imo loco consistit. A Cosmo Medicaeo artis causâ tantoperè amabatur, ut in illius gratiam idem novum templum et coenobium ad D. Marci huic ordini extrui curaret: Ubi noster in uno latere Aspectus passionem Christi, autoribus omnium Ordinum religiosorum moestissimis adstantibus; et pari tristitiâ in altero latere D. Marcum Evangelistam, D. Virginem; nec non tres alias Marias, unà cum Cosmo et Damiano; et Cosmum quidem iuxta exemplar amici sui Antonii Banci pingebat. Inter alia sui ordinis Arborem quandam pinxit, inque trunco eius S. Dominicum, facie Innocentii VI. è Farnesiorum familiâ; in ramis verò omnes Pontifices, Cardinales, Episcopos, Praelatos, Sanctos et Doctores Theologiae ordinis S. Dominici, multosque ad vivum effiguravit: inter quos, Hugo, primus istius ordinis Cardinalis; Paulus Patriarcha Florentinus; Boninsegnius Martyr Florentinus; S. Antonius Archiepiscopus Florentinus; Benedictus II. Trevisanus: Dominicus Cardinalis Florentinus; Petrus de Palude; Albertus Magnus; Raymundus Catalaunus, et c. Maiori artificio spectabilis erat summi Altaris tabula, in quâ praeter admirandam D. Matris imaginem, martyrium SS. Cosmi et Damiani.

In aede S. Dominici, quae Fesolis est, tabulam summi altaris pariter pinxit, quam cum ob vetustatem alius renovare vellet, corrupisse potiùs videtur. In alio huius templi Sacello spectatur illius Annunciatio, ubi miraculi loco Gabriel Angelus; adstantibus et Protoplastis. Porrò et à Nicolao V. Romam vocatus, in palatio eiusdem Sacellum Sacramenti pinxit, à Paulo III. deindè iterum destructum.

Opera sua nunquam correxisse dicitur, quod Deo sic volente confecta crederet nec penicillum applicuisse ante dictas preces; nec crucifixum pinxisse citra fusas Discipuli eius. lachrymaslacrimas; nec alia, quàm Sacra, tetigisse. Discipuli eius erant Benotius Florentinus, insignis praeceptoris imitator; Zenobius Strozzius, qui plurimas civium Florentinorum domos picturis exornavit; Gentilius de Fabriano; et Dominicus de Michelino, qui ad S. Apollinarem Florentiae Altare S. Zenobii et alia pinxit. Mortus est anno Christi 1455. aetatis 68. et sepultus ad D. Mariam Minervalem propè Sacrarium in Sarcophago marmoreo, cum effigie ad vivum expressâ (quam tabula L. ita pariter exhibet:) addito sequenti Epitaphium. Epitaphio:

Non mihi sit laudi, quòd eram velut alter Apelles; Sed quòd lucra tuis omnia, Christe, dabam. Altera nam terris opera extant, altera coelocaelo: Urbs me Johannem Flos tulit Hetru- riae.

XX. PHILIPPUS LIPPUS XX. PHILIPPO LIPPI:Pictor Florentinus, monachusCarmelita.

FLorentiae natus, sed orphanus à bimatu, et in coenobio Carmelitarum post octavum aetatis annum educatus, cum ad studia non inclinaret, in Sacello quodam à Masaccio paulò ante picto, ad diagraphicen se applicuit, ubi in albario recente aliquas iam historias cum tanta Masaccii imitatione pingebat, ut coenobium hoc, in quo ipse novitius vivebat, haud parva inde emergeret gloria. Relicta autem anno aetatis 17. vitâ monasticâ in Marcam Anconitanam abiit: ubi cùm animi causâ cum amicis aliquando navi vectus esset, à Barbaris raptus, in servitium abducebatur, per sesquiannum multa passus incommoda: donec Dominum suum, optimè iam animo conceptum, arte sua è servitute liberatur. aliquando carbone in muro albo ad vivum depingeret; qui rei miraculo perculsus, catenis exemtum Philippum postquam aliquot picturas coloribus ipsi pinxisset, libertate donavit, salvumque Neapolim deduci iussit: ubi et Alphonso Regi Opera eius. ovario subactu tabulam aliquam pingebat; patriae tamen amore ductus eodem redibat.

Hîc inter opera eius laudabatur tabula cuiusdam altaris, ob quam Magnus Florentinorum Dux Cosmus Medicaeus multo illum favore prosequebatur; cumque eidem et alia quaedam pingeret, Eugenio IV. Papae dono missa, hoc medio et istius gratiam merebatur. Pratolini propè Florentiam funus S. Bernhardi pingebat, sanatis tacto feretro aegris variis, et adstantibus summô cum moerore fratribus, arte mirabili. Alio in loco castelli huius S. Stephani historiam pingebat, disputantem primò cum Judaeis, sed lapidatum deindè; ubi taedium, quod in Judaeis pars prior exhibet, parte alterâ in furorem versum diceres; et in sepulturâ Martyris moestitiâ sepelientium ipse tangereris. Ex altero latere historiam Johannis Baptistae exhibuit; nativitatem sc. praedicationem, baptismum, et decollationem illius: ubi in praedicante Zelum; in auditoribus varios affectus; in baptizatis nudorum corporum varietatem in convivio Herodiano, pompam verè regiam; in saltatrice agilitatem; et ob allatum decollati caput accumbentium horrorem mirari licet. Nimirum et icones inseruit, non suam tantùm et discipuli sui Damiani, sed et aliorum: affectus ubique studiosissimè Lascivus est. exprimens: idque non in magnis tantùm, sed et parvis, in quibus melior, operibus.

Lasciviae tamen ita deditus erat, ut à Cosmo, ad labores quosdam conductus, ne ab opere cessaret, cubiculo inclusus, dissectis lodicibus è fenestra post biduum se demitteret amoribus litaturus. Ubi Cosmus, Rariora ingenia, inquit, rariore gaudere motu; nec asinorum pati sarcinas. Sic cum mulierculis non bona tantùm sua consumsit; sed Pratolini etiam, cum pro monialibus ad S. Margaretham altare pingeret, Francisci Buti civis Florentini filiam pulcherrimam in coenobio educatam, sic deperibat, ut postquam ad illius exemplar D. Virginis imaginem, monialibus concedentibus, pinxisset, seductam alloquiis, in peregrinatione quadam ad Deiparae cingulum, volentem coenobio raperet: ex quâ et filium genuit Philippum, patris in arte haeredem ex asse.

veneno necatur.Tandem cum Spoleti in templo quodam iterum opus aliquod incepisset, pro more rursus foeminaefeminae cuidam insidiatus, ab istius cognatis veneno tollebatur anno aetatis 57. Christi 1438. à Magno Hetruriae Duce sepulchro marmoreo, et ab Angelo Politiano hoc epitaphio honoratus:

Epitaphium. Conditus hîc ego sum picturae fama Phi-lippus, Nulli ignota meae est gratia mira ma-nûs. Artifices potui digitis animare colo-res; Speratâque animos fallere vocediu. Ipsa meis stupuit natura expressa figu-ris, Meque suis fassa est artibus esse pa-rem. Marmoreo tumulo Medices Laurentiushîc me. Condidit: ante humili pulvere tectuseram.

CAPUT IV. ANTONELLUS, GIRLANDAEUS, et adhuc quatuorquattuor Artifices alii. Argumentum.

XXI ANTONELLUS, pictor Messanensis, à Johanne de Eyk artem discit subactu oleario pingendi, eamque in Italiam defert. Epitaphium eius. Discipulum habet Dominicum; ex invidiâ deinde occisum. XXII. DOMINICUS GIRLANDAEUS, pictor Florentinus. Opera eius Florentiae ad S. Mariam Novellam. Joachimus et Anna. Historia magorum. Infanticidium Herodis. Vita Johannis Baptistae. XXIII. ANTONIUS et PETRUS POLLAIVOLIPOLLAIUOLI fratres, pictores Florentini. Antonius martyrium S. Sebastiani; magnum Christophorum; tres historias Herculis; pugnam Michaëlis et Draconis Aretii pingit: naturalem musculos pingendi methodum ostendit. Utriusque fratris Epitaphium. XXIV. ALEXANDER BOTICELLIUS Florentinus pictor, Augustinum pingit: duas Veneres; historiam trium Magorum: otio et lasciviâ ad paupertatem adigitur. XXV. ANDREAS VEROCCHIUS Artifex Florentinus in variis; Diagraphices callentissimus: artem gypso ad vivum plasmandi invenit. Venetias vocatur. Responsum eius iram Venetorum mitigat. XXVI. ANDREAS MANTINEA pictor Mantuanus. Opera eius Patavina. Matrimonio in odium Praeceptoris incidit, qui opera eius contemnit: sed in emolumentum contemti. Utrum melius sit, ad imaginum; an ad viventium exemplar pingere? Defectus eius. Alia eius opera Mantuae facta. Triumphus Julii Caesaris. Romae sacellum in Belvedere. Modestia eius in poscendâ pecuniâ. Aeri etiam incidit. Epitaphium eius.

XXI. ANTONELLUSMessanensis pictor.

XXI. ANTONELLO.PRimus colores oleo subactos in Italiam transtulit, quorum inventio tum nondum innotuerat. Cum enim Siciliarum Regi Alphonso à mercatoribus Flandris tabula quaedam subactu oleario picta mitteretur, quam, quod aqua purgari posset, coloribus non deletis, omnes admirarentur; inter alios hic quoque Antonellus rei novitatem inspecturus accedebat; qui delectatus tam blandâ colorum commissurâ cum artificem in Flandria degere intelligeret; omissis omnibus negotiis aliis Burgas Flandricas se contulit ad Johannem Picturam oleariam discit. de Eyk: cui multa Italicae methodi specimina, designationes varias, et alia communicabat, tantâ modestiâ eidem sese insinuans, ut tandem familiaritate contractâ, artem hanc oleo utendi ab eo edisceret, nec ante mortem eius ab eo discederet. In Italiam igitur reversus novâ hac arte haud parum lucrabatur: Venetiisque pro habitaculo electis multa oleo pingebat opera, ut hoc tandem nancisceretur Epitaphium:

D. M. S.

Epitaphium eius. ANTONIVS. PICTOR. PRAECIPVVM. MESSANAE. ET. SICILIAE. TOTIVS. ORNAMENTVM. HAC. HVMO. CONTEGITVR. NON. SOLVM. SVIS. PICTVRIS. IN. QVIBVS. SINGVLARE. ARTIFICIVM. ET. VENVSTAS. FVIT. SED. ET. QVOD. COLORIBVS. OLEO. MISCENDIS. SPLENDOREM. ET. PERPETVITATEM. PRIMVS. ITALICAE. PICTVRAE. CONTVLIT. SVMMO. SEMPER. ARTIFICVM. STVDIO. CELEBRATVS.

Discipulum habet Dominicum;Inter alios Venetiarum Artifices, Dominico, quod beneficiis ab eo vinci nollet, artem hanc, oleo miscendi colores, manifestabat: qui ob novum hoc inventi genus Florentiam vocatus, Andream de Castagno, qui è rustico pictor factus erat, nec arte aliàs, nec animo laudabilem, clam ibi habebat aemulum: cui tamen, quod blandissimâ simulationis larvâ invidiam tegere posset, omnibusque Dominicum prosequeretur officiis, eandem hanc artem quasi ex gratitudine communicabat, electo simùl in contubernium. deinde occisum. Ubi è contrario amicum hunc suum aliquando sub vesperam cum testudine deambulantem ex insidiis occidebat Andreas, confestim in cubiculum regressus, labori, ut prius, invigilans, repertumque à vigilibus Dominicum accepto nuncio multis lamentis prosecutus, donec inter brachia eius expiraret. Quae caedes etiam nunquam innotuisset, nisi in agone rem omnem confessario narrasset ipse reus: idque factum anno aetatis Antonelli 49.

XXII. DOMINICUSGIRLANDAEUS, Floren-tinus pictor.

XXII.DOMINICO GIRLANDAIO.HIc aurifex primùm in diagraphica eousque se exercuerat, ut tabernam suam praetereuntes statim ita delinearet, quò cognosci possent ab omnibus. Undè et pictoriam deinde professus, iconicas operibus suis semper immiscebat figuras.

Opera eius Florentina.Primus laborum eius Sacellum erat gentis Vesputiae, in quo Americi Vesputii, Novi orbis detectoris, effigiem dextrè expresserat. coeteracetera opera eius Florentiae spectantur ad S. Mariam, quae Novella dicitur. Nimirum historia Joachimi ob improlitatem è templo eiecti: deindè puerperium Annae, in quo cubiculum ipsum scenographicè delineatum cum fenestrâ quadam magnum produnt artificium; unà cum mulieribus quibusdam, quarum una Mariam modò genitam lavat, altera aquam affert; tertia cunas sternit etc. tertiò Maria scalam ascendens, ubi magnum optices artificium; cum imagine quadam nudâ, illis temporibus quàm laudatissima.

Porrò ibidem ab ipso depicta est Magorum historia; multis iumentis spectabilis.

Item infanticidium Herodis, ubi è vulnere lactentis cuiusdam infantuli cum sanguine et lac effluit: alius per militem à matre vindice crinibus retractum ad pectus appressus necatur, cum similibus affectibus aliis. Deinde et Johannis depinxit historiam, in cuius tàm nativitate quàm praeconio et baptismo atque decollatione tot apparent affectus, quot personae. Mortuus autem est anno Christi 1493. aetatis 44.

XXIII. ANTONIUSet PETRUS PULLARII,pictores Floren-tini;

XXIII. ANTONIO et PIETRO POLLAIVOLI.FRatres egenis parentibus nati; è quibus ille aurificis, hic pictoris professione usus est, ita tamen, ut et ille tandem à fratre pictoriam didicerit. Ubi non tantùm simùl Antonii opera multa elaborarunt: sed et Antonius in Sacello quodam S. Sebastianum depinxit; quae tabula multis equis, nudisque et abbreviatis imaginibus laudatissimis repleta est: et inter alia sagittarium exhibet balistam è terra ad pectus reclinatam tendentem; inflatis scilicet musculis et retento spiritu maximè spectabilem; quod operum eius iudicatur optimum, ita ut et trecentos coronatos pro eo acceperit; elaborato an. 1465.

Alio in loco magnum pinxit Christophorum, decem nimirum cubitorum altitudine, sed proportione hactenus incomparabili. Tres item de Hercule ab illo depictae extant fabulae: Antaei scilicet, Leonis et Hydrae; cum maximo iudicii testimonio.

Aretii autem mixturâ olearia (quam artem à fratre, et hic ab Andrea de Castagno naturalem musculos pingendi methodum ostendit. didicerat:) pugnam Michaëlis cum Dracone pinxit; ubi miro artificio catagrapha labentium angelorum spectantur; in quo pingendi genere omnes superavit antecessores, ad exprimendos musculos insigniter adiutus spectaculis anatomicis. Praetereà et chalcographus fuisse dicitur insignis: undè ob artificium non tantùm duobus Papis gratissimus fuit, sed cum fratre opes etiam cumulavit haud exiguas: ambo autem Romae mortui, et ad D. Petri in vinculis Epitaphium utriusque. sepulti sunt, ubi hoc ipsorum visitur Epitaphium:

ANTONIVS. PVLLARIVS. PATRIA. FLORENTINUS. PICTOR. INSIGNIS. XISTI. ET. INNOCENTII. AEREA. MONIMENTA. MIRO. OPIF. EXPRESSIT. RE. FAMIL. COMPOSITA. EX. TEST. HIC. SVVM. PETRUM. FRATREM. CONDERE. VOLVIT. VIXIT. ANNIS. LXXII. OBIIT. ANNO. SALVTIS. MIID.

XXIV. ALEXANDERBOTICELLUS pictorFlorentinus

XXIV. SANDRO BOTICELLO.EX aurificum arte ad pictoriam digressus praeceptore Philippo Lippo. In iuventute autem iam pulcherrima quaedam opera in recenti albario et ovario subactu elaborabat; Opera eius. Girlandaei praecipuè aemulus: cuius Hieronymo, ipse Augustinum opponebat multâ laude spectabilem. Sed duas quoque eius Veneres, nascentem scilicet; et à Gratiis coronatam in Lusorio magni Ducis spectare licet. Supra omnia tamen laudabatur illius historia Magorum, quorum unus iconem primi Magni Ducis Cosmi sc. Medicaei perfectissimè referebat, pedes Jesulo exosculatus: quamvis et reliqui duo viventium essent effigies. Prae coeterisceteris hîc admiratione dignum est triplex servorum genus, quasi internoscere queas, cui quilibet serviat: cùm aliis calligraphiae speciminibus variis. Quare et à Sixto IV. Pontifice Romam vocatus, quaedam in Sacello eius cum laude pingebat.

Otio ad paupertatem redigitur.Florentiam autem reversus otio porrò diffluebat, commentarium in Dantem conscribens, et figuras inferni eius consarcinans, quod opus typis editurus erat. Consumtis igitur his, quae lucratus fuerat, senex tandem ad fulcra incedens et pauper moriebatur anno aetatis 78. Christi 1515.

XXV. ANDREAS VE-ROCCHIUS Floren-tinus

XXV. ANDREA VEROCCHIO.AUrifex simùl erat, et Geometra; nec non Opticus; Sculptor; Chalcographus, Pictor et Musicus: quamvis in pictoriâ et Diagraphices callentissimus. sculptoriâ durior esset. In diagraphicâ autem insigniter excellebat, ita ut proelium nudorum calamo proiecerit elegantissimum, cum multis, quae picturus fuerat, sed intacta reliquit. Praetereà varias foeminarumfeminarum facies delineaverat pulcherrimas, quas discipulus eius Leonhardus Vincensis in operibus suis semper imitari conabatur. Quin et equos proiecerat, qui certâ proportione maiores reddi poterant; methodo adiectâ. Picturâ autem expresserat Baptismûm Christi, quâ in tabula Angelum elaboraverat Leonhardus.

Artem gypso plasmandi invenit.Hic primus plasticen ad vivum è gypso excoluit; undè tum temporis Florentiae multae tàm mortuorum quàm vivorum facies hoc modo fingebantur, quae loco iconum pictarum adhuc hodie supra ianuas, fenestras, arcus et caminos hinc inde spectantur. Est autem gypsus lapis mollior, qualis alabastrites, qui Volterni propè Sienam aliisque in locis Italiae repertus uritur, inque pulverem comminutus, et aqua calida temperatus, rebus ipsis pro modulo affunditur; ubi deindè lapide indurato ex aliâ materiâ integrae figurae in eo fundi queunt.

Venetias vocatur.Hic igitur Verocchius Venetias aliquando vocatus, ut ibidem in honorem Bartholomaei de Bergamo, recenti tunc victoria clari, equum funderet metallicum, in foro S. Johannis et Pauli locandum; modulum quidem formabat; sed quod Velanus quidam Paduanus effigiem primariam formare deberet, indignatus, caput moduli sui et pedes confringebat, fugâ sibi consulens. Venetos placat. Ubi cum nunciari eidem iuberet Magistratus; eum, si deprehendatur, id capite luiturum: ipse respondens, caput suum, aiebat, tanti esse, ut truncatum semel illi restituere non possent; cum contrà equo suo ipse vel simile affigere posset, vel melius. Hoc responso delectati, humaniter ipsum revocabant Veneti, duplicato salario: Ubi in fundendi opere calefactus nimium, nimioque rursus frigore correptus, morbum sibi contraxit, quo mortuus est anno aetatis 56. Christi 1488.

XXVI. ANDREASMANTINEA, Mantua-nus pictor;

XXVI. ANDREA MANTEGNA.RUstico genere satus in pago quodam propè Mantuam, ubi pecudis primò pastor fuit. Adultus autem Mantuam venit ad Jacobum Squarzionem pictorem, qui amatum ob ingenium Andream in filium adoptavit haeredemque instituit. Cumque in arte pictoriâ ipse haud magnâ uteretur felicitate, exemplaria Andreae proponebat Antiquas statuas, figuras plasticas è gypso, et aliorum artificum opera praestantissima; quibus in exercitiis hic, magnâ aemulos vincebat velocitate, inter quos Nicolaus Pizzolus Patavinus, cum quo multa elaboravit; quemque, cum eleganti quoque esset manu, superare omnibus annitebatur viribus.

Opera eius Patavina.Anno aetatis decimo septimo Patavii in templo Sophiae altare pingebat, quod cum antiquis comparari potuisset. Deinde quatuorquattuor Evangelistarum picturâ ita inclaruit, ut Jacobus Bellinus pictor Venetus (Pater Gentilis et Joannis Bellinorum) simultates cum Squarzione à teneris alens, filiam eidem In odium Praeceptoris incidit. elocaret: cum tanto tamen Squarzionis odio, et indignatione, ut hic, qui antea Mantegnae opera ad CoelumCaelum laudibus evexerat, iam nullo non vituperii genere eadem deprimeret, lapidea illa dicens, ad exemplarium modum; nullâque vivacitate pollere: item eadem si monochromata essent, statuis saltem similiora fore; iam verò colorata, nullam mereri laudem. Andreas intereà, veritatem in dictis adversarii agnoscens; ad vivum deinceps pingebat: inque sacello quodam, quod antea pinxerat, iam et horum profectuum edebat, et in utroque Statuas praefert. quidem genere elimatissima specimina: Statuas tamen semper praeferens, quod antiquos plus artis è variis exemplis in uno cumulâsse diceret opere, quàm natura uni largiretur pulchritudinis. Adde quod nervorum, venarumque et musculorum expressio in statuâ sit melior, quàm caro viva defectus eius. exhibeat: undè quandoque duriore usus tractu, corpora quasi emaciata pingebat ex proaeresi, quod vitandum aliis. Multas tamen semper operibus suis immiscebat viventium effigies. Et quamvis vestimenta eius duriora viderentur et minutis plerumque plicaturis et fracturis constarent, et sicciore ipse uteretur penicillo, magna tamen, cum ingenio, è manu illius elucet industria.

Opera eius Mantuana.Ludovico Gonzagae Marchioni, Mantuae in Oeco quodam triumphum pingebat Julii Caesaris, quem in curru sedentem introducit, et penes eum quendam dicteria effutientem; nec non amicos, hostesque captivos, militum item turmas, cum thuris incensi fumo, victimis coronatis, militum praedâ; armis scilicet, elephantis, victoriarum captarumque urbium picturis, singulis curribus vectis, trophaeis, vasisque antiquis variis. Ubi inter spectantes mulier spectari meretur, puerum manu ducens, qui spinam pedi infixam plorans matri ostendit. Cumque pedes effigierum spectantis oculo altiores fore observaret pictor, anteriores saltem illarum partes totas in lineâ horizontali expressit, reliquis magis magisque subtractis et retroductis; quod et in vasis observavit et aliis. Et paucis; opus hoc emendationem superat omnem; operumque eius pulcherrimum est; tantamque illi promerebat Marchionis gratiam, ut Romam iam ad Innocentium VIII. Pontificem abiturum, equitem priùs crearet, munificentissimè simùl donatum.

Romana.Romae Sacellum Pontifici pingebat in Belvedere in muris et fornicibus tantâ felicitate, ut colore gummato nemo id praestaret meliùs. In Altari Baptismum Johannis repraesentavit, ubi quidam tibiale suum invertens, ob conatum cum admiratione spectatur. Suppeditante autem parciùs salarium Pontifice, hic, monochromate virtutibus quibusdam delineatis, quaerenti Pontifici illarum nomina, inter alias et Discretionem nominabat: qui argutè; non meliorem huic fore sociam, ait, quàm Patientiam: et pictorem finito opere insigniter muneratum Mantuam remisit.

Diagraphica quaedam magnâ efficiebat industriâ, succo quodam umbras, chartaeque candore lumen exprimens; obvolitantibus subtilibus quibusdam quasi per incuriam crinibus, summâ cum spectantium Aeri incidit quaedam. laude. Porrò et aeri incidit quaedam, inter quae Caesaris ille triumphus; unà cum festo Bacchi; item pugna quaedam Cetorum; Sublatio Christi è cruce eiusque sepultura, cum laude dignis aliis. Abbreviandi quoque imagines methodo usus est omnium felicissimâ: mortuusque tandem Mantuae anno aetatis 66. non viso Alberto Dürero, quem in Italiam venientem ad sese invitaverat, sed Mantuam ingressum ipsâ morientis amici die an. 15I7.

Inter laudatissimos eum pictores iam Ariostus Poëta collocat initio carminis sui 33. his verbis:

Leonardo; Andrea Mantegna; GioannBellino: etc.

In sepulchro eius effigies ipsius spectatur aenea (quam et tabula nostra M. repraesentat;) cum hoc Epitaphio:

Epitaphium eius. Esse parem hunc nôris, sinon praeponis, Apelli, Aenea Mantegnae qui simulacra vi- des.

CAPUT V. PHILIPPUS LIPPI, FRANCISCUS FRANCIA, cum aliis pictoribus et artificibus adhuc tribus. Argumentum.

XXVII. PHILIPPUS LIPPI Florentinus pictor. Modos quosdam antiquorum reproducit. Opera eius Romae. S. Johannes ferventi oleo impositus. Historia S. Philippi.

GIOVANNI BELLINO VENET.

ANDREAS MANTEGNA MANTUAN

PETRUS DA PERVSIAE

LIONARDO DA VINCI FLORENT.

GIORGIONE DA CASTEL FRANCO.

BRAMANTE DA VRBINO

Eiusdem crucifixio. Laudabilis eius conversatio. XXVIII. FRANCISCUS FRANCIA, pictor Bononiensis, moerore extinguitur, quod Raphaëlem pingendo se superare cerneret. In mortem istam Epigramma. XXIX. PETRUS PERUSINUS pictor, paupertate ad industriam compellitur. Florentiam venit. Opera eius. Hieronymus: Christus mortuus: Priorem quendam confundit. Opera eius, quae Romae sunt: ob avaritiam vilescit. Modus eius asservandi pecuniam. Religione tepidus est. Discipulus eius Raphaël Urbinas. XXX. LUCAS SIGNORELLUS, Cortonensis pictor. Opera eius, Orvieti, extremum iudicium; Laureti, Cortonae et Romae. XXXI. LEONARDUS VINCIUS, Florentinus, pictor et sculptor, in variis sese exercet artibus; praeceptorem suum superat; velum pingit. Modus pingendi Scuta et terriculamenta. Genius eius. Neptunum pingit. Opera eius imperfecta. Coena domini. Quendam, qui nimium laborem ab ipso requireret, confundit. Statuam metallicam, ob magnitudinem, relinquit imperfectam. Anatomiae gnarus est. Libros scribit de pictoriâ. Rarum quid pingit. Tabulam quoque summi cuiusdam altaris. Picturis iconicis operam dat. Pralium pingit. Iocosus est. Varia tentat olea et vernices. Aemulus eius est Michaël Angelus. Epitaphium eius, item Robur.

XXVII. PHILIPPUSLIPPI Florentinuspictor,

XXVII. PHILIPPO LIPPI.FIlius scilicet patris eiusdem nominis, de quo suprà paragrapho 20. locuti sumus: artem, quam haereditario quasi iure à Patre obtinuerat, ab Alexandro Botticello didicit. Ingenii Modos quosdam antiquorum reproducit. tàm vividi, ut primus novâ methodo vestes pingeret, figurasque antiquorum modo pulcherrimè exornaret; nec non picturas Alabandaeas novo lumine illustraret, iisdem monochromaticè proiectis, et cum coloribus in Zophoris melius depictis, quàm ullus hactenus fecerat.

Opera eius Romana.Matthiae Regi Hungariae duas pingebat tabulas: Romamque postea, vocante Cardinali Caraffa, profectus, in aede Mariae Minervensis sacellum aliquod pingebat variis inventionibus: Fide nimirum exhibitâ, quae atheismum et haereses alias captivaret; et Spe, quae desperationem; aliisque virtutibus, quae vitia sibi opposita coërcerent. Deindè et elegantissimè pingebat Thomam Aquinatem, disputando haereticos quosdam convincentem. Item Johannem Apostolum, ferventi oleo impositum; ubi praeter gestus alios iuxta naturae cursum dexterrimè expressos, iram inprimis in vultu Iudicis agnoscunt, ob ignem exiguo saltem lumine inflantem quendam militem collustrantem.

Alibi historiam S. Philippi pinxit, serpentem sub arâ producentis, qui Regis interfecerat filium: Ubi summam merentur admirationem foramen, unde serpens prodiit; et serpens ipse: illud enim in gradu quodam arae illius, fissurae instar, tantâ arte patescit, ut et quidam discipulorum eius festinanter aliquid occultaturus, aliquando per illud deceptus sit: serpentis autem anhelitus naturalis potiùs, quàm pictus censetur. Nec minore admiratione digna est eiusdem Apostoli Crucifixio, ob varios crucem erigentium actus.

Conversatio eius.CoeterùmCeterùm moribus optimis, comitate alloquii, et conversatione inculpabili paterna undiquaque offuscans tandem mortuus est Anno aetatis 45. post Christum 1505. à liberis suis tanto splendore sepultus, ut in plateâ, quae servi dicitur, omnes tabernae et officinae clauderentur, quod in Optimatum saltem funeribus fieri solet.

XXVIII. FRANCIS- CUS FRANCIA, Bono- niensis, pictor,

XXVIII. FRANCISCO FRANCIA.IN iuventute suâ eleganti corporis formâ, morumque insigni comitate praeditus, ut à pluribus magnatum amaretur. Aurifex primùm, variorum fusione numismatum delectabatur, imaginibus ubique ad vivum expressis: maiori autem laudis cupiditate exardescens, pictoriae incubuit, iunioribus quibusdam pictoribus ad se receptis, à quibus colorum usum addisceret. Cumque in diagraphica iam excelleret, ingenio adiutus, icones statim, cum parvis aliis pingere coepit, donec varia maiora partim Urbinatum Duci, partim Principibus aliis cum laude elaboraret.

Bononiae autem re familiari institutâ, cum Raphaëlis Urbinatis, qui Romae degebat, tantoperè ab omnibus laudati, picturas cernere desideraret, nec ob aetatem domo abire posset, amicitiâ tandem contractâ, factum est postmodùm, ut ille tabulam quandam mixturâ oleariâ pictam pro Cardinali Puccio Sancti Quadri, in aede D. Johannis in monte, Bononiae in altari quodam erigendam, in cistâ mitteret ad Franciscum, per literas rogans, ut emendatis, Moerore extingitur. si qui essent, erroribus, debito illam ornatu, destinato in loco erigeret. Ubi Francia acceptis cum gaudio literis tabulam è cistâ exemtam, quae S. Coeciliae imaginem referebat, ad condecens lumen intuitus, tanto obruebatur stupore, se victum arte confessus; ut tabulâ vix locatâ prae dolore moreretur anno 1518. aetatis 68. Quam in tabulam deinde hoc compositum Epigramma. est Epigramma:

Me veram pictor Divinus mente rece-pit: Admota est operi deînde perita ma-nus. Dumque opere in facto defigit lumina pi-ctor, Intentus nimiùm, palluit et mori-tur. Viva igitur sum mors; non mortua mor-tis imago, Si fungor, quo mors fungitur offi-cio.

XXIX. PETRUS PE-RUSINUS pi-ctor,

XXIX. PIETRO PERUGINO.PAtre paupere natus, pictori cuidam Perusino in disciplinam tradebatur, qui verbis potiùs quàm arte Petrum Paupertate stimulatur.stimulans, tantam in ipso excitabat sedulitatem, ut multis mensibus cista saltem aliqua pro lecto usus, tàm noctu quàm interdiu, sperati quondam lucri dulcedine ductus in arte Opera eius Florentina. se exerceret. Donec Florentiam, quam his studiis florere didicerat, perveniens, ab Andrea Verocchio usque adeò perficeretur, ut picto primùm Hieronymo quodam, macilento admodùm iuxta anatomiae regulas, et devoto, oculis in crucifixum directis, innotesceret: superaddito pro monialibus S. Clarae et Christo mortuo pro altari, cum circumstantibus moestis quidem, sed quod in opere potissimùm, in campo quodam collocatis, ad methodum subdialium, pro illo quidem tempore sat artificiosè elaborato. Quam tabulam, quamvis triplo repensam, vendere nolebant moniales, quod similem se nunquam facturum Petrus diceret. Exhinc paucis annis tantoperè inclarescebat illius gloria, ut opera eius invaria Italiae, Galliae, aliarumque provinciarum mitterentur loca.

Multa autem cum perficeret in monasterio ante portam Pindanam, ubi Prior quidam coeruleumcaeruleum illud Nestorianum sive Aegyptium ipse conficere poterat, magnamque illius copiam habens, Artifici nostro ad picturas albarii recentis suppeditabat, ita tamen, ut prae avaritia ipse semper praesens praecavere vellet, ne Petrus aliquid pro se decerperet, hic in aqua quadam munda penicillos illos dilutorios, quibus ultramarinum applicuerat, saepè expurgasse dicitur, quamvis colore adhuc abundantes, ut Prior ille miraretur, à calce tantam absorberi asurei copiam: Postmodùm autem effusâ aquâ siccatum coeruleumcaeruleum Priori reddidisse, monendo, ne viris honestis, qui, si vellent, simplicitati eius satis imponere possent, in posterum ita diffideret.

In picturis autem murorum humentium et subactu oleario cum excelleret, Florentinus quidam Bernardinus Rossius Sebastianum quendam ab illo expetebat centum coronatis aureis promissis, quem tanta felicitate elaborasse fertur, ut ille Galliarum Regi eandem tabulam centum ducatis aureis iterum vendiderit.

Romana.A Sixto deindè IV. Papâ Romam vocatus, in Sacello quodam historiam pingebat de clavibus Petro traditis; item nativitatem et baptismum Christi: nec non Mosen ex undis extractum; et assumtionem D. Virginis: tandemque multa undique lucratus Perusium redibat, quàm plurima adhuc alia etiam ibidem elaborans.

Sed et Florentiam iterum perveniens, et ex avaritiâ figuras quasdam antehac à se iam pictas, in operibus suis iterum repetens, nec non cum Michaële Angelo tum temporis inclarescente, quod eum lucri sui sufflamen fore metueret, non rixatus tantùm, sed ob iniurias et iudicii aleam expertus; quamvis in adversantium confusionem magnum adhuc opus pingeret, à iunioribus tamen pictoribus et in hoc labore prioris vitii insimulabatur, avaritiam eius et negligentiam etiam carminibus ignominiosè rodentibus, ita ut in senio tandem Perusiam reverteretur, ibidem in coenobio quodam labores aliquos suscipiens, sed auxiliante discipulo Raphaële Urbinate, tum temporis adhuc iuvene.

Avarus est.Quum autem non Perusiae tantùm multas domos, sed et fundos ibidem et Pievae obtineret varios, et istorum causâ quandoque huc illuc ire cogeretur, paratam tamen pecuniam suam, cum nemini fideret, secum semper deportabat: quo cognito, quidam in viâ eidem insidiati, demtis nummis molestiâ illâ eum sublevabant, relictâ, deprecanti nimiùm, vix animâ. Et quamvis mediantibus amicis magnam raptorum partem reciperet, prae dolore tamen brevi posteà moriebatur, non avaritiâ saltem, sed et atheismo infamis, quod animae immortalitatem non crederet. atheismi vitio laborat. Uxorem autem duxerat virginem pulcherrimam, cuius ornatu et vestibus maximè delectatus esse perhibetur, ita ut defectus propria saepè manu emendarit. Ex disciplina eius multi prodiére artifices, et praecipuè celeberrimus ille Raphaël Urbinas, qui cum Patre suo Johanne Sandio diu cum ipso laboraverunt. Mortuus autem est anno aetatis 78. post Christum natum 1524. sepultus Pievae.

XXX. LUCAS SIGNO-RELLUS Pictor Corto-nensis,

XXX. LUCA SIGNORELLI.IN iuventute elegantiae studiosus, in senio comitatis, conversatione candidus, erga omnes officiosus, acceptus ubique et honoratus: discipulus erat Petri de S. Sepulchro, eundem tàm exactè imitatus, ut ovum ovo non esset similius; undè et opera eius non ab aliis tantùm magni aestimata, sed ab ipso quoque Michaele Angelo insigniter laudata sunt. Corporibus autem nudis potissimùm clarus erat, quae vivis ferè reddebat similia, multis egregiè usus catagraphis et abbreviationibus.

Opera eius Orvietana.Inter alia, quae in Sacello quodam magni templi Orvietani pinxit, mundi interitus est, in quo praeter angelos bonos et malos, nec non terraemotus cum ruinis variis, et signa Antichristi; terror praecipuè viventium adhuc spectatur, tam mirâ dispositione digestis figuris ad vivum expressis, tamque artificiosa corporum nudorum scenographiâ adhibitâ, ut non sit mirum, quod ipse Michael Angelus, in iudicio suo extremo Romae picto, quaedam exindè sit mutuatus. Ipsius quoque manu visuntur Lauretana. ad S. Mariam Lauretanam quatuorquattuor Evangelistae, quatuorquattuor Ecclesiae Patres, et alia pulcherrima.

Cortonensia.Filium suum Cortonae occisum, iuvenem pulcherrimum, nudum depingebat iconicè magno quidem cum dolore animi, sed constanter tamen et sine lachrymislacrimis, ut quod casus abstulerat, ars tamen restitueret. Romana. Deindè à Sixto Papâ Romam vocatus ad certamen cum pictoribus aliis; Mosen pingebat, testamentô conditô, Israelitis valedicentem, visâque ê monte terrâ promissâ mortuum. Tandem non laude saltem, sed et opibus clarus in patriâ animi saltem gratiâ quaedam pingebat; mortuus tandem anno aetatis 82. post Christum 1521.

XXXI. LEONARDUSVINCIUS Florentinus, pi-ctor et statua-rius.

XXXI. LEONARDO DA VINCE.NObilitas opinio est, nisi virtutem habeat comitem; quâ iunctâ coeterorumceterorum sortem meritò transcendit. Ex utrâque autem laudabilis Vincius noster in Arithmeticâ, Geometriâ, aliisque artibus primò omnes suos superabat praeceptores; deindè et musicam excolebat, plectrique setacei artem, nec non diagraphicam, figuras rotundâ elevatâque mole exprimens: quare et Andreae Verrocchio in disciplinam tradebatur, ubi quicquid est Delineatoriae exercebat; in tyrociniis etiam capita quaedam ridentium mulierum et infantium fingens, quae gypso plasmata inter artifices adhuc circumferuntur, magnorum artificum laborem exaequantia.

Iuxta Architecturae regulas ichnographicè et orthographicè aedificia varia designabat; primusque modum ostendebat, Arni alveum canale Pisis Florentiam derivandi: ut nihil nunc de hydraulicis eius referam. Sed et modos inveniebat montes transfodiendi, ut de valle in vallem iter esset, quin et montes complanandi: item mechanica quaedam de molibus elevandis, mathematicè demonstrans, se totam D. Johannis aedem, quae Florentiae est, incolumem elevare, gradusque supponere posse.

Pictoriam autem prae coeterisceteris diligebat, ad vivum varia exprimere solitus. In tyrociniis Praeceptorem superat. igitur cum Praeceptor eius Andreas Baptismum Johannis pingeret, in eodem opere Leonardus ab eo angelum pingere iubebatur, qui vestem servaret: quem tanta effigurabat felicitate, ut ipse praeceptor penicillo et coloribus abiectis à tyrone vinci erubesceret, eundem omnibus imaginibus suis praestare fassus. Cumque Rex Portugalliae in Flandria ex auro et serico Tapetem pingit. tapetem texi vellet, archetypumque pingendi munus Leonardo commissum esset, ipse campum effigurabat, floribus, plantisque et animalibus refertum tanto artificio, ut artificis patientiam in tantâ curiositate spectator satis admirari nequeat.

Aliquando à patre suo rustico cuidam, qui ipsi ab avium pisciumque capturâ esset, scutum pingere iussus ficulnum, ipse igne et torno complanata Terriculamentum. superficie, ut terriculamento quodam ac veluti Medusae capite illud insigniret, varia cubiculo suo inferebat insecta, ut lacertas, bufones, cicadas, cervos volantes, serpentes, vespertiliones et similia, et combinando cuiuslibet speciei partem horribilissimam tàm rarum tamque terribile componebat monstrum, ut pater, exhibito opere, exterritus, fugam meditaretur, à filio monitus, sic assequendum fuisse scopum. Videbatur autem bestia ex antro rupis cuiusdam erumpens, venenum faucibus, oculis ignem, fumum naribus expirare: inque eâ concinnandâ ipse tàm erat intentus, ut ne putrescentium quidem animalculorum foetorem persentisceret. Pater autem rustico aliter satisfaciens, hoc scutum deinde centum vendebat ducatis; pro quo mox iterum Mediolanensium Dux trecentos numerabat. Paulo pòst D. Virginis imaginem pingebat, inque vitro flores quosdam aquae impositos, guttulisque aqueis tam eleganter irroratos, ut naturalibus essent simillimi.

Genius eius.Meditando semper profundis occupabatur, partim circa rem botanicam, partim circa Astronomicam distentus, cum aliis humanae arti impossibilibus, undè multa quoque reliquit imperfecta. Conversatione autem iucundus erat, à quolibet amatus, et quamvis opibus haud abundaret, nec labore nimis assiduus esset, servos tamen equosque semper alebat, his insigniter delectatus; Quin et varia patienter sustentabat animalia, aves autem saepè coëmtas iterum dimittebat liberas. Deindè et vultus libenter spectabat deformitate quadam notabiles mirisque capillis et barbis instructos, quales saepe diutiùs sectabatur, donec optimè impressos phantasiae domi eos tam dextrè depingeret, ac si praesentes ipsi assedissent.

Opera eius:Inter alia Neptunum pinxerat curru per fluctus vectum cum marinis variis, pulcherrimâ facie spectandis; de quo hoc compositum fuit Epigramma:

Pinxit Virgilius Neptunum, pinxit Ho-merus, Dum maris undisoni per vada flectitequos. Mente quidem vates illum conspexit u-terque; Vincius ast oculis, iureque vinciteos.

imperfecta.Caput Medusae coloribus oleo mixtis, serpentibus tàm mirè intricare intenderat, ut simile nunquam pictum fuisset; sed quod laboriosius esset, imperfectum cum multis aliis reliquit, in palatium deindè Magni Ducis Cosmi delatum, unà cum Angelo quodam eius, manum elevante, brachio ab humero ad cubitum usque abbreviato, ubi pro umbra colore aterrimo; et pro lumine candidissimo usus est, rotunditatis et rerum elevandarum summè studiosus, quamvis duritie aliàs noctis plus haberent, quàm diei.

Anno 1434. ad Ludovicum Sforziam Mediolani Ducem sese applicabat, ut musicus fidibus canens, voce interdum iunctâ: ubi Violam, quam dicunt, sibi argenteam confici curaverat, equini capitis forma, soni claritate coeterasceteras omnes superantem, cum magna Ducis delectatione. Ibidem picturae quoque specimen editurus pulcherrimo opere Noctem nati Christi elaborabat; quae tabula deinde Imperatori dono missa fuit. Pro Dominicanis Mediolani coenamcenam Domini pingens etiam mappae texturam decorè exprimebat: perfectisque iam omnibus, exceptis Christi Iudaeque capitibus, cum saepè per dimidium diem spectando tabulam feriari videretur, à Priore monitus aliquoties, tandem coràm Duce otii accusabatur. Ubi Leonardus, cum duo sibi adhuc deessent extrema, meditandum esse ait, quomodo in uno divinam bonitatem, in altero diabolicam avaritiae malitiam exprimeret: quamvis ad alterum hoc inservire posset ipsius Prioris tàm importuni facies. Ubi cum risu Dux pro Leonardo pronuncians confusum dimittebat Monachum, gnarum iam, quod pictorum et mercenariorum non par sit conditio. Judam tamen cum denique perfecisset magno cum iudicio, Christum saltem relinquebat imperfectum. Quod opus Galliarum Rex, nisi in muro depictum fuisset, in Galliam deportari iussisset.

Inter quae et statua metallica:Pictis deindè Ducis, uxorisque, nec non duorum eius filiorum iconibus, cum Ducis imaginem in equo fingere coepisset admirandae molis; de fusione uno actu absolvendâ desperans, manum retraxit: prototypo deinde pulcherrimo capto Mediolano, à Gallis diruto, ubi et quidem illius liber de anatomiâ equorum perditus est.

Anatomicus est.Cum porrò Marcus de Turri, Philosophus et Medicus, Galenum editurus esset illustratum, Leonardus figuras addere instituerat anatomicas: sectionibus propriâ manu institutis, ubi rubricâ designans, manu dextra calamo umbras decussatas adiiciendoadiciendo, sinistrâ figuram describebat, scripturâ in speculo legendâ, quem librum deindè possedit Franciscus Melzus nobilis Mediolanensis. Nec minùs et de Diagraphicâ, Chromaticâ Libros de Pictoria scribit. et Pictoriâ librum scriplit, quem, referente Vasario, Possessor editurus fuerat, quod tamen an factum sit, me latet. Alium tamen de eâdem materiâ ab ipso conscriptum Librum Ego Romae à Nicolao Pascia amico meo et familiari accepi; profundum, meo quidem iudicio, admodùm, et prolixum.

Rarum quid.Cum Ludovicus Galliarum Rex Mediolanum caperet, Leonardo tùm ibi degente, cuperetque, ut rarum aliquod pro se opus pingeret, hic Leonem pingebat aliquot gradibus ascendentem, aperto, liliisque repleto pectore. Deindè Florentiam reversus, cum Philippinus susceptam pro monachis Servitis summi altaris picturam desideranti eidem concederet, sustentatus à coenobiô cum totâ familiâ, post moram diutinam D. Virginem, S. Johannem, S. Annam, et Jesulum pingebat matris gremio insidentem, eâdem hunc quidem intuente, sed humili suâ devotione haud imminutâ: Johannem autem cum agno ludentem; Annamque blando risu ad filiam respicientem. Quod opus magnam omnibus artificibus excitabat admirationem, accurrente etiam per biduum populo quasi processione institutâ.

Iconibus pingendis incumbit.Factis deindè quibusdam nobilium foeminarumfeminarum iconibus, magnâ praecipuè diligentiâ elaborabat Monae Lisae, uxoris Francisci iucundi, effigiem, quatuorquattuor in eâ annis insumtis, et opere tamen nondum absoluto. Tanta autem picturae iam factae est cura, ut in oculis splendor ipse aqueus, venularumque in coerulocaerulo oberrantium cursus, minuti etiam in palpebrarum cute pronati pili; foveolae gutturalis arteria quasi pulsans, imò caro appareant omnia et vita. Ubi simùl, quoties manum huic operi admoveret, musicum quendam secum habebat, vel instrumento, vel voce canentem, aliisve iocis eum à taedio laboris sedentarii sublevantem; ut modò ne deesset effigiei amoenitas.

Praelium pingit.Tandem ob tot in arte specimina ad pingendum curiae oecum conductus praelium Nicolai Picinini, qui campi ductor fuerat Philippi Mediolanensium Ducis, pingere instituebat: ubi in certamine quodam plurium de uno vexillo equitum, duo equi calcitrantibus ungulis morsurisque dentibus pari cum sessoribus decertant rabie, signi hastâ ab alio iam arreptâ, impedientibus aliis ense iam feriente, et seniore potissimùm quodam sese omnibus opponente, furore frendentibus variè dentibus expresso. Ante pedes equorum dictorum duo milites abbreviati iacebant, feriente altero, altero vitam defendente. Quo in opere peculiari utebatur machinâ, quam pro lubitu elevare et demittere, extendere et contrahere poterat. Cùm autem subactu oleario opus non successurum videret, in muro colores tandem exesuro, opus et hoc manebat imperfectum. Hic, cum salarium aliquando menstruum petenti Quaestor Quadrinos porrigeret (qui obolorum sunt genus) in culullis chartaceis, eosdem accipere renuit, quod Quadrinorum se pictorem negaret.

Postmodùm cum Juliano Mediceo ad electionem Leonis X. Romam profectus, varia ibidem instituebat ludicra: aviculis quibusdam et animalculis è massa quâdam tenui confectis, ventoque inflatis, et volatu in aërem dimissis, ubi tàm diu, quàm ventus duraret, oberrarent. Intestina etiam ovilla à pinguedine purgata sic compingebat, ut è vicinis conclavibus inflata totum repentè implerent cubiculum; quod simile esse volebat artis è parvis initiis immensum adauctae.

Vernices parat.Oleorum etiam ad picturae usum varia tentabat genera; pluribus insimùl vernicibus inventis ad conservandum colorum nitorem: et tamen, non attentâ omni hac curâ, imago quaedam D. Virginis illius manu picta adhuc hodiè visitur, corrupta turpissimè, cum anteà pulcherrima fuisset: quod an intempestivis illius mixturis, an verò fundatoris incuriâ factum sit, ignoratur.

Inter ipsum et Michaëlem Angelum aemulatio.Cùm aliquando à Pontifice ad picturas quasdam conductus, olea statim et alia quaedam pro vernice distillaret; nihil hic efficiet, inquit Papa; quia nondum facto initio, finem iam meditatur. Postquam autem inter ipsum, et Michaëlem Angelum perpetua esset aemulatio, et hic propterea Romam eò libentius veniret, ut Pontificis iussu Aspectum ad D. Laurentii in Leonardi taedium pingeret, quamvis Julium Mediceum interea praetexeret: Leonardus cognitâ re ipsâ, Romam deserens in Galliam abibat; ubi Regi, qui multas iam illius possidebat picturas, gratissimus quidem erat; sed in morbum incidens, quem lethalem videbat, ad devotionis exercitia conversus, et quod arte suâ, offenso saepè DEO, proximo sat debitè haud inserviisset poenitens, debilitate praevalente, ipso Rege tùm praesente in istius brachiis expirabat anno aetatis 75. Effigies illius autem spectari potest tabulâ M. Inque eum Johannes Baptista Strozzius hoc composuit Epigramma:

Vince costui pur solo Tutti altri, et vince Fidia, et vinceApelle, Et tutto il Lor vittorioso stuolo.

Tanto dicitur fuisse robore, ut ferrum satis validum manibus suis plumbi instar contorquere et inflectere posset.

CAPUT VI. PETRUS COSMUS, ANTONIUS COR- REGIUS, BRAMANTES cum septem artificibus adhuc aliis. Argumentum.

XXXII. PETRUS COSMUS pictor Florentinus. Opera eius. Opus Amorum. Genius eius: et discipuli XXXIII. JULIANUS et ANTONIUS de S. GALLO, Statuarii et Architecti tàm civiles quàm militares Florentiae. Aedificia illorum Florentina et Pisana. Quid pro Architecturâ invenerint. Epitaphium illorum. XXXIV. DOMINICUS PULIGUS pictor Florentinus. Opera eius. Defectus eius. Colorum artem optimè callet. XXXV. ANDREAS FESULANUS, Statuarius et Architectus: ex merâ praxi artem profitetur. Opera, defectus, et encomium eius. XXXVI. SYLVIUS COSINUS FESULANUS Statuarius. Opera eius. Superstitioni nimium indulget. XXXVII. JOHANNES BELLINUS pictor Venetus. Opera eius et encomium. XXXVIII. DOSSUS pictor Ferrariensis. Opera eius Ferrariensia et Urbinatica. XXXIX. BRAMANTES Urbinas Architectus. Opera eius Neapolitana et Romana. Hieroglyphica eius et aedes Sacrae. Genius illius. XL. GEORGIUS de CASTELLO FRANCO, pictor Venetus. Opera eius; Domus Germanorum emporetica Venetiis. Utrum Statuaria picturhpictura praeferenda. Quomodo imago pingi queat omnibus quatuorquattuor lateribus spectabilis. XLI. ANTONIUS CORRREGGIUS pictor. Opera eius. Pictura Ledae et Veneris. Artem eleganter pingendi exactè callet. Noctem nati Christi pingit. Item Christum in oliveto. S. Catharinam. Genius eius et Epitaphium.

XXXII. PETRUS COS-MUS Pictor Florentinus.

XXXII PIETRO COSIMO.LAurentio quidem Orafonatus, sed ab altore Cosmo Rosellio, à quo ad artem applicatus esset, cognominatus. In primo iam aetatis flore magni ingenii signa edebat, solitudinem amans, ut meditationibus eò meliùs vacare posset: Undè et ad ardua illum adhibebat Cosmus, quod et iudicio se quandoque Opera eius. ab illo superari cerneret. Cosmus igitur ille à sixto Papâ Romam vocatus ut sacellum aliquod pingeret, Petrum hunc sibi assumebat socium: ubi plurium pingebat effigies de primoribus, ut Verginii, Orsini, Roberti Sanseverini, filiique Papae, Valentini Principis.

Librum deindè magnâ composuit industriâ, picturis animalium aviumque repletum. In quadro autem marmoreo Venerem pinxit et Martem in campo quodam floridissimo ponè se invicem dormientes, ludentibus circum circa Amoribus variis, Martisque arma huc illuc portantibus: Cupidine autem ad myrti fruticem à cuniculo territo; et columbis aliquot Veneris per aëra circumvolantibus. Deindè et Silenum pinxit in asino multis circundatum pueris, potum eidem cibumque ministrantibus, magnâ cum ingenii laude.

Genius eius.Victûs delicias non curabat, sed ova, dum aliàs aquam pro glutine fervefaceret, sibi coquebat, circiter quinquaginta; eademque successu temporis comedebat. Muscas à diluculo usque ad vesperam insectabatur: et tonitru fulmenque tanto metuebat horrore, ut pallio involutus, quamdiu tempestas duraret, in angulo quodam latibulum quaereret. Nihil magis ipsum turbabat, quàm ploratus infantum, strepitus tussientium, clangor campanarum, et cantus monachorum: cùm è contrario pluviis delectaretur. In senio ad delirium ita reductus erat, ut saepè, quamvis paralysi solutis membris, ad laborem tamen accedere vellet; Discipuli. monitus autem urgeret, ut manus sibi praesecarentur. Multos habuit discipulos, et inter alios Andream Sartensem, et Franciscum Sangallensem.

XXXIII. JULIANUS ET ANTONIUS SANGALLENSES Statuarii, et Architecti tàm civiles quam militares Florentini,

XXXIII. GILILIAN et ANTONIO DI S. GALLOPAuli Jamberti Architecti Florentini celeberrimi filii; quos cum Amico suo Francioni Statuario clarissimo maturè in disciplinam tradidisset Pater, hi tantoperè in arte profecerunt, ut Julianus praecipuè haud multò post, ipse pro se laboraret in domo Pisana; ubi multa adhuc supersunt opera illius manu facta. Cumque et Architecturae insigniter peritus esset tàm civilis quàm militaris, à Laurentio Medicaeo proptereà Architecti et tormentarii munere donatus, factâ â Duce Calabriae in Aedificia illorum Florentina. Tusciam invasione, prudentiâ suâ id efficiebat, ut ille re infectâ mox retrogredi cogeretur. Iussu deindè eiusdem Laurentii coenobium

GULIANNO DA S. GALLO.

PIERO DI COSIMO.

M. PROPERZIA DI ROSSI SCULTRICE BOLLONG:

ANDREA DA FIESOLE.

DOMENICO PULIGO.

Joachimo de Sandrart delin.

Jacob Sandrart sculp:

quoddam extruebat Florentiae extra Portam S. Galli, in obsidione Florentinâ mox iterum dirutum. Et ab isto S. Galli coenobio nomen his fratribus impositum est. Cumque Julianus de eo apud Magnum Ducem conquestus, familiae suae antiquae et optimae sic introduci oblivionem diceret; ille contrà laudabilius esse, ait, si novae sit inchoator, quàm veteris continuator familiae.

et Pisana.Florentinis deindè Pisas obsidentibus, cum commeatum haud penitùs praescindere possent, à Petro Soderino in castra missus Julianus noster cum fratre Antonio, pontem suprà Arnum struxit navalem, quo mediante statim ad paciscendum adigebantur Pisani. Duobus annis post, anno nempè aerae Christianae 1517. et 74. aetatis moriebatur Julianus [cuius iconem tabula N. exhibet:)] calculi morbo, fratre postmodùm agriculturâ distento, eumque in morte secuto anno 1534. ubi eodem cum illo inferebatur sepulchro in crypta sc. Jambertina ad S. Mariam Novellam.

Inventa eorum.Hi Fratres egregiam Architectis post se reliquerunt methodum, ordine Dorico facilioribus et certioribus exculto regulis, quam praescripsisset Vitruvius, magno ubique in aedificiis usi artificio, domusque proprias statuis marmoreis et aeneis splendidissimè exornantes. Unde hoc ipsis tributum est Epitaphium:

Cedite Romani structores, cedite Graii, Artis, Vitruvi, tu quoque cede parens. Hetruscos celebrate viros, testudinis arcus Urna, thorus, statuae, templa, domusque petunt.

XXXIV. DOMINICUSPULIGUS Pictor Flo-rentinus.

XXXIV. DOMINICO PULIGO.RUdolphi Dominici Girlandaei pictoris Florentini celeberrimi discipulus, aemulatione condiscipulorum ad tantam excitatus industriam, ut palmam vel praeceptori Opera eius. redderet dubiam. Opera eius erant Imago D. Virginis cum pueris quibusdam et angelis, penesque eam S. Bernhardus sedens et scribens. Item Cleopatra moriens aspide adhuc collo applicito. Lucretia deindè sibi manus inferens, et alia multo artificio elaborata. In templo Servitarum magno labore pinxit Imaginem S. Francisci: In templo Cestellensi propè tabernaculum in albario recente duos angelos, Imaginem Deiparae filium ulnis gerentis; S. Johannem Baptistam, S. Bernhardum, et alios. In coenobio Septimano extra Florentiam Imaginem Hugonis Comitis septem monasteriorum fundatoris: Et tandem in Castello Angiariensi, ablationem Christi de cruce.

Defectus eius.Maiorem autem assecutus fuisset in arte gradum, haud parum promotus celeberrimi artificis Andreae Sartensis familiaritate, nisi lucro potiùs quàm elegantiae deditus, nimiumque voluptatibus immersus fuisset: ob insignem tamen distribuendorum colorum peritiam famigeratissimis artificibus aequiparandus; Tandem mortuus est anno aetatis 52. post natum Salvatorem 1527. in effigie exhibitus tabulâ nostrâ. N.

XXXV. ANDREAS FESU-LANUS Sculptor et Archi-tectus,

XXXV. ANDREA DA FIESOLE. COmmuniter Andrea di Piero di Marco Ferrucci dictus, prima Statuariae tyrocinia apud Franciscum Simonem Ferrucium exercuit; et quamvis initiò tantum gyros foliorum sculperet, continuatis tamen exercitiis et Statuarum sculpturam aggressus est Michaëlem Mainum, S. Sebastiani in templo Minervensi, quod Romae est, autorem sedulò imitatus.

Opera eius.Forum Cornelii, quod Imola hodiè dicitur, vocatus, ut Sacellum ibidem Innocentium lapide sculpto exornaret, tantam labore promeruit laudem, ut ab Antonio Georgio Septimiano Architecto Ferrantis Regis Siciliarum Neapolim vocaretur, ubi multis in locis, et praecipuè in castello S. Martini, multa elaborabat. Impatiens autem aëris Campani mortuo Antonio in Tusciam rediit, Pistoriae in templo S. Jacobi è marmore Sacellum Baptismi Christi exornans; non baptisterio saltem sed et aspectu artificiossimè ela borato, et hîc quidem videntium magnitudine historiâ baptisati Christi exhibitâ.

Deindè pro templo Episcopali tabulam elaborabat simae sculpturae multarum figurarum: multaque nunc famâ clarus, à Julio Cardinale Medicaeo conducebatur ad statuam unius Apostolorum effingendam, cum undecim reliquae à primariis illius temporis artificibus, Benedicto nempè Maiano, Jacobo Sansovino, Baccio Bandinellio, et Michaële Angelo Bonarotio confectae essent in templum S. Mariae Maioris, quod Florentiae est, ubi et picti erant à Laurentio Biccio duodecim Apostoli, collocandae. Quo in templo hic noster deinceps adhuc multa effecit: capite etiam Marsilii Ficini in porta Canonicali parato. Illius opera fontana quoque marmorea, nec non sarcophagus in Hungariam mittebantur: cum et Volaterris duos angelos grandiores ex eodem lapide; et pulcherrimam de ligno crucifixi imaginem in templo S. Felicitatis fabrefecisset.

Sed et in Architecturâ magnos fecit progressus, in quâ discipulum habuit Mangonem Scarpellinum, qui postmodùm Romae multa extruxit palatia magnificentissima. Senio tandem marcescens quadris saltem occupabatur marmoreis, tranquillitatem nunc extremae aetatis quaerens: cumque ab Antonia Vespucia ad fabricandum sepulcrum Antonio Strozzio marito suo conductus esset, maximam laboris partem à Thoma Boscolo et Sylvio Cosino, de quo mox, confieri curabat, ipse autem circà annum 1522. moriebatur, ex effigie tabulae N. cognoscendus.

Defectus et encomium eius.Quamvis autem ex omnibus eius operibus appareret, non regulis ipsum ullis, sed solâ praxi niti; venustas tamen ipsi neutiquam deerat, ita, ut si huic et diagraphice iuncta fuisset, palmam ne maximis quidem concessisset, felicioribus nimirum designando quàm scalpri usu.

XXXVI. SYLVIUS CO-SINUS Statuarius Fesu-lanus

XXX IV. SILVIO COSINI.ANdreae Ferrucii discipulus, sculpturis praecipuè Alabandensibus [bizarria delle grotesche] insignis fuit, prout apparet in Sacrario Michaëlis Angeli Bonarotii ex capitulis, tumbis, trabeationibusque quibusdam, quae chimaericis suis larvaturis tantâ rident amoenitate, ut meliùs fieri haud potuissent: quare idem Michaël etiam trophaea adhuc aliqua eidem elaboranda Opera eius. committebat. In templo S. Mariae Novellae familiae Minerbetticae structuram Sepulchralem, scutis, galeis, aliisque armis exornatam summâ paravit industriâ: Pisisque Angelum penes altare summum, alteri cuidam, qui Tribolis est, tàm similem, ut unâ manu factos iures. Deindè in templo montis Nigri haud procul à portu Liburno tabulam anaglyphicam cum duabus figuris; nec non Volaterris Sepulchrum celeberrimi illius Raphaëlis Volaterrani, quem viventi similem in Sarcophago sculpsit: caput itidem marmoreum Nicolai Coponii in Castello novo Garfaniensi.

superstitiosus est. Institutâ autem Pisis re familiari et in societatem fratrum misericordium receptus, aliquando noctu malefico cuidam è patibulo sublato, cutem detrahens, eandem ex superstitione, quasi ad varia utilem, indusio suo superinduebat, donec confessario urgente illam rursus sepeliret. Cum autem uno in loco haud diu morari esset solitus, Pisis Carraram, iterumque Genuam migrabat, ubi Doriam Principem cum insignibus suis aliisque ornamentis marmore expressit, in portâ palatii eius locatum. Abhinc in Galliam abiturus, cum ad montem, qui Sanese dicitur, pervenisset, Mediolanum retrogressus, multa et hîc elaboravit. Magno enim pollebat iudicio, inque labore sedulus erat et constans propositi: musicalibus etiam compositionibus delectatus, incomparabilis, si soli vacasset sculpturae; tandem anno aetatis 45. moriebatur.

XXXVII. JOHANNESBELLINUS, Pictor Ve-netus

XXXVII. JOANN BELLINI.AEMulatione fratris ad nova inventa tantoperè stimulatus est, ut veterem illum morem colorum emicantium cum venustâ naturae imitatione iterum introduxerit, quo ipso Sanctorum imaginibus singularem devotionem, sibi ipsi autem magnam peperit gloriam. Ad primas picturas suas Opera eius subactu utebatur ovario, quod in Flandriâ à Johanne Brugense didicerat: mixturam tamen etiam oleariam adhibere assuescebat, per Antonellum Messanensem iam Venetiis innotescentem. Picturae eius primae erant Imago D. Virginis ad S. Juliani; et S. Catharina ad S. Geminiani fanum; reliqua opera eius variè Antverpiae, Vicentiae, Bergomi, Viennae, Veronae, in Flandria et Anglia dispersa sunt. Venetiis ipsius manu facta visuntur in domo Grimanensi ad S. Hermagoram, duae Tabulae Geographicae, cum effigiebus Ptolomaei, Strabonis, Plinii et Pomponii Melae: in domo autem Lauretanâ imago Leonhardi Lauretani mensae in sella assidentis, circumstantibus duobus filiis eius coeterâque familiâ, viventium quantitate omnes: ut alias nunc icones, quales sunt, Bartholomaei Lieriani, Petri Bembi et similes, sicco praeteream pede.

Deindè Ferrariae Duci opus magnum inchoavit, multarum sc. mulierum larvatarum, circa dolium aliquod vinarium choreas agentium, unà cum Sileno pariter ebrio, multis circumvagantibus pueris stipato in asino, quod mortis interventu imperfectum reliquit; sed Titianus postmodùm adiecto campo amoenissimo ad finem perduxit, à Cardinali deindè Aldobrandino possessum, nunc verò in Pinacothecâ Regis Hispaniarum honorificè asservatum; sub Encomium quo pro notâ, haec adstant verba: Iohanes Bellinus: M. CCCCC. XIV. Imago eius in tabulâ nostrâ M. spectari potest. Mortuus autem est anno aetatis suae 90. unà cum fratre in Templo Divorum Johannis et Pauli sepultus: inter alia et hoc honore clarus, quod magni Titiani fuerit Praeceptor. Amicus eius Ariostus Poëta in furioso suo his ipsum honorat verbis:

E quei, che furo à nostri dì, e son hora Leonardo, Andrea Mantegna è Gian Bel-lino.

XXXVIII. DOSSUS PictorFerrariensis.

XXXVIII. DOSSO. ARiosti aetate clarus, et ab Alphonso Ferrariae Duce valdè amatus: nomen hoc in ditionibus Longobardicis assumsit. Subdialia melius pingebat, quàm alii, sive in albario recente, sive oleariâ mixturâ, praesertim Opera eius. observatâ Germanorum methodo. Specimina huius extant in aede Dominica Ferrariensia. Ferrariensi, multisque conclavibus Palatii Ducalis, auxiliante ipsi Baptistâ fratre. In palatio Ducis minore Herculis facta pingebat cum variis imaginibus nudis in albario recente: aliisque operibus in aliis Urbis locis et palatio Tridentino Cardinalis.

UrbinaticaCum autem celebris ille pictor et Architectus Hieronymus Genga pro Duce Urbinate Francisco Maria multa pingeret opera, ad illorum accelerationem Dossus cum fratre Baptista in auxilium vocati, omni adhibitâ in peculiari cubiculo industriâ, nihil tamen decori efficiebant, ut nunquam minore cum laude pinxisse dicantur; (prout quaedam magnâ etiam sedulitate elaborata, ob defatigatum ingenium, omnium tamen minimè succedunt:) ut abolito omni illorum labore, iuxta Gengae designationem aliter illa pingi Dux curaret. Tandem Dossus in domo Falenciana, pro Johanne Baptista Bosio Equite disputationem quandam Christi cum Pharisaeis pinxit, ob artificium diagraphices, perfectionem applicitorum colorum, pulchramque elevationem maximâ laude dignam, anno 1536. erectam. In senio suo ab omni labore cessans à Duce Alphonso sustentabatur, fratre eius post mortem illius artem ulteriùs cum lucro excolente.

XXXIX. BRAMANTESURBINAS Archite-ctus,

XXXIX. BRAMANTE d’URBINO.IN Castello Durante natus haud procul Urbino, pauperibus quidem, sed honestis parentibus; discipulus in pictoriâ primò Bartholomaei (qui communiter Fra Carnovale dicebatur:) ad architecturam tamen magis inclinans, in patriam reversus, in Lombardiam iter instituebat, antiqua sui studii visurus opera. Ad culmen autem illius artis intentus, Mediolani ad Caesarem Caesarinum, celeberrimum tunc Geometram et Architectum, veniebat, commentarium tunc in Vitruvium editurum, non accepto autem sperato proemio amentiâ mox correptum atque sic mortuum. Hic apprehensis modis quibusdam rarioribus anno 1500. qui Iubilaeus erat, insignia statim Alexandri VI. in porta S. Johannis Lateranensis elaboranda ipsi offerebantur, quod tamen, tunc mediis non egens, civiliter cum declinasset, delineationes omnium antiquarum fabricarum Romanarum tàm Opera eius. Romae, quàm Neapoli, Tibure, in Villâ Ariadnaeâ et alibi in commodum suum privatum instituebat.

Neapolitana.Neapoli tamen à Cardinali illo ad structuram coenobii fratrum Pacificorum adhibebatur: quin et iuxta ichnographiam eius Palatium Adriani Corneti in burgo novo; nec non Additamentum Sacelli ad S. Mariam Populosam extruebatur. Clarior autem mox samâ innotescentem, Romam eundem anno 1503. vocabat Papa Julius Romana. II. ad structuram quandam, quâ per vallem è Palatio in locum, qui Belvedere dicitur, iri posset: quam magno ingenio instituit Bramantes, extructis duobus porticibus sibi invicem imminentibus, Dorico uno, cum columnis, quales ferè in Colossaeo Saviliano spectantur; Ionico altero. In Aspectu autem structurae huius inter ornamenta Hieroglyphicis quibusdam utebatur, ad exprimendum sc. nomen Julii II. Pontificis maximi, Hieroglyphica eius. caput Julii Caesaris laterale, cum duobus in ponte quodam arcubus et obelisco, qui vocem Massimo sive maximi exprimeret, effigurans. Prout antehac Viterbi Architectus portae cuiusdam nomen suum Francesco Architettore designaverat imagine S. Francisci, Arcusque cum tecto et turri, vocabula italici idiomatis arco, tetto, et torre, indigitans. Quamvis autem insigniter Pontifici et inventio placeret et structura, morte tamen praeventus eandem ad finem promovere non poterat.

Aedesque Sacrae.Ad S. Petrum Montorium propè coenobium deindè templum struebat noster, tantâ symmetriâ, ut ipsius monasterii structuram longè superet. Porrò delineationem quoque faciebat templi S. Mariae Lauretanae, quod deindè Andreas Sansovinus extruxit. His ad altiora excitatus, ipsum Pontificis Palatium magnum elegantiùs fabricari posse proponebat, factis quoque in hunc finem ideis. Eodemque modo exhibita delineatione pulchram aliàs Petrini templi structuram magnificentiorem fieri posse asseverans, duabus turribus ornato aspectu, Pontificem commovebat, ut dimidiam templi partem dirui curaret. Ubi Bramantes etiam, incomparabile quid meditatus, solitâ celeritate iacto fundamento vivente adhuc Pontifice usque ad fornicum finem erigebat muros, ubi arcuatione iunguntur quatuorquattuor pilae: ad sacellum quoque primarium progressus, usque ad Sacellum Regis Galliarum, ubi an. aetatis septuagesimo praecellentissimus hic artifex è vivis excedebat, sepultus anno 1514. in templo S. Petri. Haec autem structura deindè â Michaële Angelo Bonarotio absolvebatur.

Genius illius.CoeterùmCeterùm hilaris erat genii Bramantes, officiosus, et artificum virorumque prudentum studiosissimus, praesertim Raphaëlis Urbinatis: musicâ etiam delectatus et Poësi; magnae deindè autoritatis et sculptorum quasi architectorumque idolum, ob reproducta antiquorum in hac arte inventa; imò superata; cuius exemplum esse potest splendidissim a Palatii Farnesii, quod Caprorolae est, structura. Imaginem autem ipsius in tabulâ aeneâ M. spectare licet.

XL. GEORGIUS DE CA-STELLO FRANCO, Vene-tus, Pictor;

XL. GIORGIONE DA CASTELLO FRANCO.NAtus in Marchiâ Trevisanâ, patriâ unde cognomen habet, anno 1478. et ob animositatem Giorgione dictus, quoniam, utut humili satus familiâ, nobili tamen gauderet cultu; foeminarumfeminarum, testudinis et canendi studiosus. In diagraphicâ tamen insigniter exercitatus nihil operibus inserebat, nihil è vivo antea exemplari desumtum: novorum porrò semper inventor, inque subactu oleario, nec non in albario recente vividis coloribus studens, ut carnem pingere diceretur et spiritum, superatis et Gentili et Bellino, nulloque è recentibus in Tusciâ posterior.

Opera eiusPrimis operibus multas pingebat D. Virginis imagines, pulchritudine carnaturae et umbrarum omnibus superiores; unà cum iconibus quibusdam, inter quas et Consalvi Fernandi. In albario tamen, elegantia illius opera austeritate Hadriatici aëris plerumque iterum corrupta sunt. Domum etiam Germanorum emporeticam Venetiis anno 1504. incendio consumtam, recenterque extructam in muro humente pingens, liberâ quidem inventione, mox virum, et foeminamfeminam iterum, dein cum leone imaginem, et aliam cum capite angelico, et similiter, omnia venusta saltem et quasi viva effiguravit, ita tamen, ut sensum nemo valeat assequi; nisi quod foeminafemina illa gladium manu tenens, cum Gigantis capite, Germanum quendam infra se assidentem allocuta, Germaniam representare videatur.

In templo S. Rochi Venetiis picturam fecit Christi crucigeri, à Judaeo tracti, quae miraculis clara dicitur. Alia ipsius opera etiam in Castello Franco spectantur, transmissis ad exteros aliis. Cùm, Andreâ Verocchio equum aeneum Venetiis fundente, controversia oriretur de praerogativâ picturae et sculpturae, Statuariis omnium laterum Imago adquatuor latera spectabilis. aspectum pro se allegantibus: Georgius noster contrarium demonstraturus, utque evinceret picturâ quoque varios repraesentari posse situs haud inversâ imagine, quin imò omnia quatuorquattuor effigiei pingendo exhiberi posse latera, imaginem pingebat nudam aversam, fonte clarissimo faciem, thorace aeneo politissimo latus unum et speculo alterum commonstrans, magni ab omnibus aestimatam. Mortuus est anno 1511. anno aetatis 34. relictis Sebastiano de Plumbo, et praestantissimo Titiano Cadorense discipulis, quorum hic praeceptore longè evasit superior. Imaginem autem Georgii tabula M. inter icones nostras exhibet.

XLI. ANTONIUS COR-REGIANUS Pictor

XLI. ANTONIO DA CORREGIO.IGnobilem aliàs patriam suam magno nomine suo illustrans, brevi in arte progressus est, quodque mirum magis; nec Româ, nec aliis antiquitatibus perlustratis, nec praeceptore clarus, sed nudis naturae donis felicissimus, cumque naturali metu inhibitus è terrâ suâ non excessisset, non nisi propriô ingeniô multâque exercitatione illustris; longè autem futurus excellentior, si nec illa defuissent.

Opera eiusIn aede Dominica Parmensi aliquot pinxit imagines maiores, ab infrà conspiciendas, magnâ abbreviandi felicitate. Ibidem in aede S. Johannis turrim rotundam, et Deiparae assumtionem cum multis angelorum sanctorumque imaginibus: nec non duo altaria oleario subactu, et in uno Christi mortui imaginem celeberrimam elaboravit: Mirumque omninò est, unde gestus illos pulcherrimos, imò quomodo tàm varios volantium vestium gyros excogitare tamque eleganter exprimere potuerit. In eâdem urbe apud Capucinos ab ipso in albario depicta fuerat Annunciatio Angelica, quod opus, effractô deindè murô, summâ cum industriâ exemtum, et aliò transportatum est. Est et imago quaedam D. Virginis in portâ aliquâ Civitatis, à Viatoribus cum admiratione spectata: postmodò in S. Antonii etiam templo picturâ quâ dam S. Maria, et Maria Magdalena cum Angelo quopiam tantâ venustate exhibentur, ut citrà commotionem gaudii spectari nequeant: prout et Hieronymum quendam, et insignem in illo chromatismum pictores nunquam satis admirantur. Omnem enim in illum contulisse videtur Gratia ubertatem, undè non immeritò venustate, nobilitate pulchritudinis, naturalique imitatione, opera eius praestant omnibus; ut vera haec charitum vis omnium prudentum non oculos saltem et mentem, sed cor ipsum abripiat, istoque laudis charactere ipse privari non possit.

Pro Friderico Duce duo pinxit opera Imperatori dono mittenda, tantoque monarchâ ob magnum Artis robur haud indigna: Ledam scilicet nudam et Venerem, tàm leni chromatismo, tamque profundâ carne; ut artus vivi potiùs, quàm picti esse videantur. Cuilibet autem picturae tractus quidam inerat campestris; Venerique è rupe quâdam super pedes profluebat unda clarissima, tenerrimam illorum nuditatem non tantùm oculis non eripiens, sed magis exponens. Eidem duo aderant Cupidines, singuli sagittam suam, auream unus, plumbeam alter, lapide Lydio examinantes. His tabulis visis fassus est Julius Romanus; similem chromatismum se per totam vitam suam non spectâsse. Certumque omninò est, neminem pictorum antiquorum coloribus unquam melius usum, vel amoeniori venustate, maiori laevore, elevatiori carnositate, et penetrantiore elegantia, magisvè prominula citra umbram mole penicillum tractâsse: ut meritò dici queat, illum ê duobus benè pingendi characteribus alterum, qui Calligraphiae est, gratiosus nimirum ille elevandi, vivificandi et incarnandi modus, melius exercuisse, quàm coeterorumceterorum ullus: et quamvis in altero, qui Diagraphices est, aliquando negligentior videri velit, quod rarissimè quidem factum, hoc ipsum tamen ob summum illius generis splendorem, ne mimmùm quidem Gratiositatis eius diminuit gloriam.

Deinde Mutinae quoque celeberrima D. Virginis imago ipsius manu facta est. Item Christus in oliveto; et in horto Mariae Magdalenae apparens, Bononiae: Nec non Regii, admiranda nati Christi imago, ubi è Jesulo procedens noctu splendor pastores et circumstantes omnes sic collustrat, ut mulier quaedam vehementiam illius à facie aversura, manum praetendat: chorus autem angelicus in aëre obvolitans verus magis, quàm manu factus humanâ videtur istaque pictura tantoperè placuit Mutinensium Duci, ut, facto apographo, autographon in palatium suum deferri iuberet; tanquam ê praeclarissimis unam, quae in toto essent universo. Eâdem ratione in hac ipsa quoque urbe adhuc unum extat opusculum nocturnum unius pedis altitudine; Christi nimirum in oliveto agonizantis; ubi angelus ipsi apparens clarum de se emittit splendorem; Apostolis infra, montano quodam tractu inumbratis, et Judâ cum militibus remotius accedente.

Parmae cum aliquando periculoso morbo decubuisset, â muliere quadam, cui Catharinae nomen, sollicitè curatus, in debitam animi gratitudinnm S. Catharinam eidem pingebat Jesulo in D. matris gremio sedenti, per annulum sese desponsantem, cum S. Sebastiano aliisque pectoralibus. Quod opus, cum Comitissa quaedam illuc Romam detulisset, cum aliis praecipuorum artificum, ut Raphaëlis Urbinatis, Lucae Lugdunensis, Andreae Sartensis, aliorumque operibus collatum, arte sua omnia superabat; ut Scipio Borgesius Cardinalis carò illud emeret, ubi anno 1634. et ego illud conspexi, ne 6000. quidem coronatis pro eo oblatis ipsi venale.

Mores eius.CoeteroquinCeteroquin moribus erat modestus, humilisque, nec arte suâ elatus, qui difficultatem imitandi naturam lubens fateretur: paucis contentus, et ob magnam rem familiarem parsimoniae deditus: undè cum pro opere quodam sexaginta coronatos aureos quadrinorum specie, qui oboli sunt aenei gravioris ponderis, accipere coactus fuisset, illosque magno in aestu pedes ipse portaret Corregium, ob frigidam in itinere copiosiùs bibitam, acutissimâ febri correptus, eâdem anno aetatis 40. mortuus est. Operibus plerisque circa annum 1512. elaboratis; in quibus multa ab ipso discere possunt istius artis studiosi, et miram praecipuè capillorum elegantiam, quos fluxu planè naturali pingere adinvenit: unde iconem illius cum aliis tabulâ O exhibeo, hoc addito, quod Fabii Segni est, nobilis Florentini, in ipsius honorem Epigrammate:

Epitaphium.Huius cum regeret mortalis spiritusartus Pictoris, Charites supplicuêre Jovi: Non aliâ pingi dextra, Pater alme, roga-mus Hunc praeter nulli pingere nos liceat. Annuit his votis summi Regnator Olym-pi, Et iuvenem subitò sidera ad alta tulit: Uc posset meliùs Charitum simulacra re-ferre, Praesens et nudas cerneret indè Deas.

CAPUT VII. De RAPHELE SANZIO URBINATE, Pictore et Architecto. Argumentum.

XLII. RAPHAEL SANZIUS URBINAS, pictor et Architectus. Nativitas eius. Opera eius Florentina: Imago D. Virginis. Perusina. Opus aliud Sacrum; et sepultura Christi. Romana, Praedicatio Pauli ad Athenienses: Pansophia: Poësis: Parnassus: Disputatio super Hostia et missa: historia de Iure civili et canonico: duae tabulae, apud S. Mariam populosam: ad S. Augustini, Iesaias: Galatea: Ad S. Mariam Pacis Sacellum: Summi altaris tabula in templo Arae coelicaeli: miraculum, quomodo Sacerdoti cuidam liquefacta sit hostia: S. Petrus in vinculis opus nocturnum. Sacrilegium Heliodori: Fuga Attilae: opera eius Neapolitana. Caecilia eius Bononiensis. Altare Florentinum. Alia eius opera Romana: Incendium: Connubium Psyches: transfiguratio Christi: opes eius: typis aeneis picturas suas edit. FoeminarumFeminarum studiosus est: eius in arte cum Michaële Angelo aemulatio. Mors et elogia.

XLII. RAPHAEL SAN-ZIUS URBINAS, Pictor etArchitectus,

XLII. RAPHAEL SANZIO d’URBINO.EXemplum naturae donis prodigae, corpore formosus, mente pulchrior, societate comis, penicillo Nativitas eius.admirandus, industriâ indefessus, gloriâ perennis: natus est Urbini, Ducali tùm sede, anno Christi 1483. parasceve paschali, patre pictore quidem, sed communioris orbitae; qui, cognito filii ingenio, non propriâ, sed Petri Perusini, eum informari voluit disciplinâ; cuius morem brevi ita sibi fecit proprium, ut praeceptoris et discipuli non amplius internosceretur labor, testantibus id aliquot imaginibus in templo S. Francisci Perusino, ut et in Civitate Castellana ad D. Augustini et ad D. Dominici, crucifixi imagine, quae picturae ab omnibus artis peritis Petri Perusini esse iudicarentur, nisi Raphëlis nomine subsignatae essent.

Hunc igitur in arte magis semper magisque proficientem, praeceptoreque iamiam superiorem, Amicus eius Bernardinus Pinturriccius Opera eius. secum Senas sumebat, ad delineanda quaedam elocata sibi opera. Cognito Florentina. autem, quod Leonardus Vincius Florentiae opus aliquod diagraphicum artificiosissimum, multis equis refertum, et in illius aemulationem Michaël Angelus aliud simile confecissent, eodem haec visum profectus istisque cum urbe insigniter delectatus, haud parvam ibidem instituebat moram, honoratus praecipuè à pictoribus quàm plurimis, et initâ familiaritate cum quodam Taddeo Taddei et Laurentio Nasi, cui et imaginem pingebat D. Virginis puerulum gremio gestantis, â Joanne puero etiam avicula donatum, ubi in matre gratia, in pueris simplicitas, in omnibus quasi viva caro expressa est, praeter tractum ipsum subdialem laude suâ non carentem.

Parentibus mortuis, Urbinum ad curandas res suas reversus, pro Duce duas Deiparae imagines pingebat parvas artificiosissimas, ut et Christum cum tribus Apostolis in horto, tantâ curâ, ut monochromaticè Perusina. nihil fingi queat curiosius. Hinc Perusiam iterum profectus, inter alia facies quarundam Sanctarum virginum pingebat, ornatu capitum elegantissimo et venustate admiranda, hoc ipso demonstrans, se Florentiae haud vilia spectasse. Praeterea et aliam elaborabat Deiparam cum filiolo, Johannem ab Elisabethâ adductum comiter excipiente: Josepho intereà baculo utrâque manu nixo, et inclinato capite cum aliis cognatorum istorum in pueritiâ familiaritatem admirante: Ubi ductus omnes caro sunt et vita; opusque ipsum meliori dignum custodiâ.

Perspecto dein celebriores iam Vincium et Angelum, Masaccii incedere methodo, Florentiam iterum adibat, artificis huius opera meliùs perlustraturus, ubi insigniter rursum proficiens, contractâ et cum Baccio pictore haud infimo amicitiâ, Perusiam porrò regrediebatur, Sacellum ibidem pingens in aede D. Francisci pro Attalanta Baglionio, ideâ iam antè iter Florentinum confectâ. Expresserat autem in albario recente Sepulturam Christi, opere quasi semper recente, in quo moestitia plorantium et plangentium, lipothymiâ deficiens mater, facies demissae omnes industriâ incomparabili.

Romana.Mox Romam vocatus â sympatriotâ et cognato Bramante Architecto Julii III. Pontificis Raphaël, ad pingenda conclavia quaedam recentia, cum sciret specimen edendum sibi, quod et alii alia iam conclavia pinxissent; pulcherrimum inchoabat opus in Cubiculo Sigilli, praedicationem scilicet Pauli ad Athenienses ex c. 17. Actorum: Ubi inter Stoicos, Epicuraeos, Academicos, Peripateticos, et similes divinus ille gentium Apostolus cum Silâ comite glorioso commotus zelo elevatis manibus Evangelium de Christo idololatriae opponit, auscultantibus quibusdam, contradicentibus aliis: egregiè tamen ut internosci queant, ubique discriminatis Philosophorum haeresibus: Peripateticis scilicet ambulando, profitente quodam, excipentibus aliis; sedentibus Academicis ex adverso priorum: meditantibus Stoicis; ridentibus Epicuraeis; spectantibus Diogenis effigiem cum patera lignea Cynicis; circulo utentibus Astronomis: adstante iuvene quodam pulcherrimo sub icone Friderici Ducis Mantuani prono capite et apertis brachiis admirabundo; designante in tabula figuras quasdam, et alio, qui effigie Bramantis apparet, penes quem senior quidam sphaeram coelestemcaelestem tenens aversus; et cum illo Raphaël ipse, hilari vultu. Praeterea in opere hoc aedificium est cum variis imaginibus scenographicè proiectum: ex quibus omnibus facilè perspiciebat Pontifex, hunc palmam coeterisceteris praerepturum; unde derasis quaecunque pinxerant alii, tam veteribus quàm recentibus de novo omnia Raphaëli committebat conclavia; qui Alabandensibus tamen Antonii Vercellensis parcens, eadem operi suo inserebat.

QuatuorQuattuor autem illius conclavis circulis has inserebat picturas: In primo mulier erat sedens in sellâ Pansophia, penes quam

RAPHAEL SANZIO D’ VRBINO.

ANTONIO DA CORREGIO

IOH. FRANC. PENNI DICTUS FACTOR.

ANDREA DEL SARTO. FLOREN

POLIDORO DA CARAVAGGIO

ROSSO FLORENTINUS.

I. v. Sandrart d.

P. Kilian s.

Cybele Polymaste, quadricolore vestitu; suprà cingulum rubeo ignem, sub eodem coeruleocaeruleo aërem; suprà genua viridi terram; et circa pedes coeruleocaeruleo dilutissimo aquam denotantibus. In secundo Poësin repraesentabat Polyhymnia lauro coronata, una manu chelyn, altera librum tenens, oculis in coelumcaelum elevatis meditabunda; ludentibus penè duobus puerulis pulcherrimis. In tertio Theologus est multis libris circundatus cum duobus pueris. In quarto Iustitia bilancem cum gladio tenens, cum duobus similiter puerulis: quae singula cum historiis singulorum murorum concordant: appositis etiam in angulis istius fornicis historiis aliis, parvarum imaginum, cum infrà pictis historiis conspirantibus; ornatis variè argutarumque inventionum.

Inferius, erga latus Callopticum Parnassus est cum fonte Heliconio, laureto circundante, aura variè per ramos ludente: volitantibus in aëre amoribus, lauri folia decerpentibus, nexisque corollis montem insternentibus. Musarum intereà elegantia spectantium omnium fascinat oculos, cum quibus mirari liceat Poëtarum turbam, Virgilii, Ovidii, Ennii, Tibulli, Catulli, Propertii, aliorumque antiquiorum ex antiquis numismatum iconibus depictorum; cum recentioribus Dante ingenioso, Petrarcha hilari, Boccatio erotico, Tibaldeo iocoso: quibus remotior aliquanto ob sexus verecundiam et Sappho assidet: Homerus coecuscaecus elato capite versus suos decantat; coetericeteri turmatim in monte, vel scribunt, vel colloquuntur; vel meditantur: unà cum Apolline artificiosissimè repraesentato.

In eodem cubiculo depicta est Disputatio Theologorum de hostia et Missa: Praetereà coelumcaelum, in quo Christus, cum Matre virgine, S. Johanne Baptista, Apostolis, Evangelistis; multisque martyribus, Patre desuper Spiritum S. in scriptores demittente; et quatuorquattuor Angelis quatuorquattuor Evangelistarum libros in aëre aperientibus, unà cum variis etiam Theologis iconicè depictis; tantâ omnia praestantiâ, ut elegantiam vestium, naturalem expressionem affectuum, dispositionum ordinem, vultuum gratiam nemo satis mirari queat. Illa nimirum Raphaëlis erat singularitas, ut speciali quasi dono historias pingeret ad Antiquorum methodum dexteritate incomparabili et venustate admirandâ.

In alio conclavis latere suprà fenestram, Justinianus Imperator Iurisperitis Leges tradit revidendas; quibus imminent Temperantia, Fortitudo, et Prudentia. Ex adverso Pontifex Cardinalibus ius tradit Canonicum, Julio tum sedente, et Cardinalibus viventibus ad vivum expressis. Quae omnia cum insigniter satisfacerent Papae, Cubiculum et aliud pingendum ipsi erat.

Ad S. Mariam populosam ipsius manu facta visitur Icon Pontificis oleariâ mixturâ, cuius tanta dicitur fuisse similitudo, ut stuperent spectantes. Ibidemque et D. Virgo depicta est, filiolum linteo tenui contegens, adstante Josepho baculo sustentante: quae tabulae tanti aestimantur, ut summis tantùm festivitatibus exponantur.

Cumque eodem tempore Michaëlem Angelum Româ excedere oporteret, Raphaël interea opera illius inchoata intuitus, magnam penicilli eius vim satis mirari non poterat. Deinde ad S. Augustinum Jesaiam Prophetam pingebat cum duobus puerulis. In Palatio Augustini Chisii mercatoris ditissimi Galateam pingere instituerat, à duobus Delphinibus in mari vectam, circumnatantibus Tritonibus et Nymphis marinisque aliis. Quo opere delectatus mercator, eundem ad sacellum quoque in aede S. Mariae de Pace pingendum in albario recente conducebat: in quo tanto usus est artificio noster, ut apex dicatur operum eius, summâ cum gloriâ tùm vivi tùm mortui.

Porrò pro Cubiculario etiam Pontificis summi altaris tabulam pingebat in templo, quod Ara coelicaeli dicitur, in quâ retrò tractus quidam campestris pulcherrimus: in aëre D. Virgo humillimo sed blandissimo vultu, filiolum gremio tenens, cum pallâ maternâ iucundè ludentem: infra Johannes Baptista, candore animi quasi è vultu radiante; et S. Franciscus, oculos ad Deiparam devotè extollens; nec non Cardinalitio habitu Hieronymus, utrâque manu, innixum genibus, et vivum quasi cubicularium offerens. Sub Mariae imagine puerulus quidam inscriptionem tenet, tàm eleganti gestu, ut venustius nihil concipi queat.

Pergens deindè in pingendis cubiculis Papalibus, in uno miraculum exhibebat Sacerdotis, cui ob incredulitatem colliquesceret hostia, erubescenti, consternatoque proptereà et quasi tremebundo; ubi populus interea, Missam audiens, inter quos ipsius Papae effigies, variis gestibus conceptum prae se fert terrorem: sedente intereà cum infantulo ad collum pendente, retroconversa muliere quâdam, quasi narraturâ factum sociae: Et quia in muro, in quo depicta erat haec historia, fenestra esset, eodem tam argutè disposuerat scalam, ut opus eius sine illâ imperfectum videretur.

E regione pictus erat Petrus in vinculis dormiens in carcere horrendo inter duos milites armatos, collustrante illorum arma tanta claritate Angelo, ut polita videantur non picta, ut totus etiam ex hinc resplendescat carcer. Extra hunc deindè cum Angelo discedit Petrus, quasi adhuc somnians; custodibus interim terrorem vultu prodentibus; inter quos excubitor quidam facem tenens excitato commilitone magno etiam arma illorum splendore irradiat: tantumque in fumo huius faculae, lunaeque fulgore est artificium, ut omnibus hîc pateat illustre operum nocturnorum, dextreque pingendarum reflexionum exemplum.

In eodem cubiculo repraesentato Heliodori sacrilegio, Julius Papa â feretrariis apportatur ad profligandam ex Ecclesiâ avaritiam, cedentibus variis tàm virorum quàm mulierum catervis. Angeli cus intereà Eques inter duos Sacrilegi castigatores pedites magno furore in Heliodorum invehitur, verberibus caesum immanibus: raptoribus coeterisceteris fugientibus, raptuque huc illuc proiecto de vitâ sollicitis. Adstat autem Levitico habitu Onias Sacerdos maximus, manibus ad coelumcaelum proiectis atque oculis; et spectatorum alii in stylobatis, ad columnas suspensi alii cum stupore miraculum contuentur. In fornice quoque istius camerae Biblicas quasdam pinxit historias; Dei scilicet Abrahamo seminis multiplicationem promittentis; Jsaaci, immolandi; et Moysis ad rubum; summo omnes ingenio et manu venustâ.

Mortuo autem Julio III. Papa, Successor quoque eiusdem Leo X. Raphaelem in picturis suis pergere iubebat: ubi iconicum pingebat Pontificem, benedictione suâ Attilam ad montem Marium è‘tractuè tractu Romano fugantem: expresso in equo melanuro tyranno, iamiam ad fugam commoto. Ubi inter alios huius operis equos pulcherrimos, scutulatus quidam Hispánicus omnium ad se rapit oculos, insessus à cataphractato quodam squamosâ armaturâ per totum corpus contecto, è columnâ Troianâ eleganti apographo mutuato. Et prout excedentibus militibus saepè incendia oriuntur; ita et hoc loco mons Marius flammis corripitur totus: multis per totum opus dispersis iconibus virorum.

Neapolitana.Circa hoc tempus Neapolim quoque deferendam pingebat tabulam, inque eâ D. Virginem cum S. Hieronymo Cardinalis habitu: Item Raphaëlem, Tobiae conductorem. Eodem pro Leonello Carpio Meldolae Domino Deiparam pingebat, compositis manibus filium adorantem, similesque Elisabetham et Josephum, cum Johanne puello Jesulo blandiente.

Bononiense.Pro Cardinali S. Quadri Bononiam transmittendam pingebat S. Caeciliam, cuius supra iam facta est mentio in vita Francisci Franciae: eadem irradiatur à quodam in aëre obvolitante canentium angelorum choro, cuius harmoniae quasi ecstatica aures praebet Caecillia: variis infrà adiacentibus instrumentis musicis, quae picta nemo diceret, sed vera: prout et peplum dius carbasinum et tunicam auro intertextam. Penes illam appicta Maria Magdalena cum aliis vultu gaudium prae se ferunt ob conversam Caeciliam: quae omnia tantâ pollent vitâ et veritate, ut omnia iuxta posita picta alia mortua videantur, cum hîc moveri quasi videantur omnia et agitari. Unde multa quoque desuper composita sunt epigrammata; è quibus et hoc unum:

Pingant sola alii referantque coloribusora: Caeciliae os Raphaël, atque animum ex-plicuit.

Florentinum.In Sacello Ducali Florentiae ipsius arte confecta est altaris tabula, in quâ Anna vetula filiae virgini Jesulum porrigit, tanta blanditia iucundum, ut omnem exhilaret oculum: Deiparam autem cum pudore honesto tàm venustam, ut una facies omnium sit virtutum argumentum.

Romana alia.Romae etiam magnam adhuc pingebat tabulam aliam variis Cardinalium, nec non Leonis Papae effigiebus refertam: in quâ omnes figurae naturali vivunt rotunditate, sua mole prominulae: in vestibus autem verum gliscit holosericum, pilis horret martes, undulatur Damascena, ut vel strepitus expectetur. In sella quadam spadiceâ appictus est Globus aureus, in quo Papalis habitus ex aureâ telâ renidet splendor: fenestrarum autem lumen et cubiculi structura nullius expectare possunt emendationem. Panormum mittendum pingebat Christum cruciferum suis etiam characteribus expressum elegantissimis, quae tabula naufragio perdita, et sola Genuae in arca sua appulsa, Panormum deinde transferebatur in Oliveti montem, magni semper aestimata.

Cognitus autem ob artis gloriam magis semper magisque, tot porrò cumulabatur laboribus, ut manu propriâ omnes perficere non posset: undè pluribus discipulis picturas Papalis palatii à se designatas et dispositas indiesque revisas committens, ipse magnatibus aliis, quibus suam operam denegare haud poterat, quaedam elaborabat. Inter alias autem Palatii picturas incendium erat Borgense, à Leone IV. benedictione suâ extinctum: ubi ex uno latere multae aquam ferentes mulieres, vestibus vento mirè agitatis: ex altero, quidam igne extinguendo occupati, in mediis fumi globis visuntur: pater quoque aliquis senio confectus, Anchisae instar, è flammis gestatur à filio, robore anxio spectabili: nec non mater alia ereptum igni infantem marito trans murum demittens, digitis pedum dolenter arrecto? item adhuc alia liberos, ne incendio

Raphael d’ Vrbino pinxit.

Joh: Jac: de Sandrart delineavit et sculpsit Norimb: j6821682

pereant, antè se propellens. Istius operis prototypon Raphaëlis manu in tabula quadam subactu oleario pictum, in Pinacothecâ meâ, cum aliis quibusdam, Ralphaëlis delineationibus ipse asservo, pro miraculo quodam artis potiùs, quàm pro picturâ habitum, nec multis venale, ablatis haud rarò nummis, cum praesertim pauca amplius istius artificis in Germaniâ extent opera: undè ob incomparabilem pictoris manum et perfectissimam eius in arte diagraphicâ peritiam carminibus etiam celebrata est à Barlaeo et Jodoco Vondelio ista tabula.

In eodem cubiculo opus pinxit aliquot in proelio quodam navali captorum, inque terram e navibus expositorum Turcarum, cum historiis adhuc aliis pluribus, parvo opere etiam stylobatis insertis, admirando artificio. Fornix istius Cubiculi a Praeceptore eius Petro Perusino pictus, in illius honorem manebat intactus, ne imperfectionis argueret illum, à quo perfectionis hauserat initia. Post mortem Bramantis Architecti cum totum structurae palatii onus, cum omnibus ibidem perficiendis picturis ipsi soli incumberet, tantae prolixitati haud pari, adiutores sibi adsciscebat Johannem Vedinensem in Alabandensibus et animalibus ad viva exemplaria depingendis, qui simùl et plastica gypsata efficeret: Julium Romanum ad imagines: nec non Johannem Franciscum Pennium sive Parmensem, Petrinum Vagum, Peregrinum Mutinensem, Vincentium de S. Geminiano et Polydorum Caravagium, qui historias à se designatas coloribus inducerent.

Porrò Romae Amico etiam suo singulari Augustino Chisio anteriorem Palatii porticum pingebat, et in fornice eiusdem Concilium Deorum, ubi ex Antiquis plurima ingeniosè inseruit. Deindè connubium etiam Psyches, quae Jovi prandenti ministrat, conspergentibus florum imbre mensam Charitibus. Alio postmodùm istius fornicis loco sunt; Mercurius: Jupiter Ganymedem exosculatus: Venus in curru Psychen ad superos traducens, comitantibus Mercurio et Gratiis, cum pueris quibusdam elegantissimè abbreviatis Deorum instrumenta portantibus, et animalibus Diis his consecratis. VbiUbi à Johanne Vedinensi varios appingi curabat encarpos ad ambienda historiolarum plana. Tandem etiam ad Leonis Pontificis mandatum, oecum Constantini pingere coepit, quem morte Raphaëlis interiectâ Julius deinde Romanus et Johannes Franciscus absolverunt, iuxtà illius tamen ideas. Varias etiam picturas elaboravit pro exemplaribus tapetum: et inter alia D. Petri historiam, quae tapetum series in Flandriâ deinde contexta est septuaginta mille coronatorum pretio summis festivitatibus adhuc hodiè Romae exposita.

Extera.Multa quoque illius opera ad exteros transmissa sunt: Galliarum nimirum Regem, multo comparatus munere, Luciferi lapsus, multis notabilissimis clarus: deindè eodem transmissa S. Michaëlis imago; ut et Imago D. Virginis filiolum tenentis; adiectis Josepho, Johanne et Elisabethâ, ab Angelis quibusdam floribus conspersis, cuius operis inexplicabilis est dignitas in Regiâ Lutetianâ cum stupore omnium spectandi. Nec minori laude evehenda, quae Fontanis Bellaquensibus asservantur, S. Margareta, et S. Georgius eques, aliquando ab Angliae Rege possessus. Sic Marchionissa Almontiana opus quoddam cum apographo Domino de la Noüe concedebat soluto quinquies mille librarum pretio. Eodem modo S. Simonis Dux Deiparae quandam imaginem Autoris nostri possidebat, maximi aestimatam, et Petri Perusini praeceptoris methodum prae se ferentem: praeter plurimas alias Parisiis et alibi existentes, Raphaëli tributas.

Ante tempora igitur Raphaëlis Florentinorum Academia per totam Italiam celeberrima erat, à Leonardo Vincio, Michaële Angelo, Bandinello et aliis ad istud gloriae fastigium elevata: emergentibus autem istius Romae studiis, incomparabili inveniendi et exprimendi methodo claris, et ad extremos pingendi apices properantibus Romanis, illi sensim ita descendebant, ut huius discipuli tàm firmo magistri optimi posito fundamento superatis tandem omnium adversitatum iugis, iam olim hâc in parte feliciorem Romam ad veterem nunc in arte hac reduxerint dignitatem.

Tanta enim in primariis pictoriae partibus Raphaëlis erat perfectio, ut non designando tantùm et inveniendo dexterrimus esset et irreprehensibilis, sed et venustate Calligraphicâ, et coloribus tàm oleario subactu, quàm glutinario, et in albario potissimùm tantâ uteretur promtitudine, ut quasi indefatigabilis plura solus perfecerit, quàm plures alii: in hoc potissimùm omnibus superior, quod nunquam ferè, vel rarissimè errores admiserit, contra regulas extravagando, vel informi quodam defectu admisso opera deproperando vel extremam labori cuidam manum non addendo, sed in omni parte omnia observando naturam potiùs transcenderit, quàm humano tramite decurrerit; scaturiginem omnibus adaperiens verorum totius artis principiorum, quibus à posteritate semel imbibitis nunquam defutura est istorum studiorum satietas atque plenitudo.

In eandem Galliam transmittenda etiam fuit illius Transfiguratio Christi, in aedem D. Petri montorianam deindè collocata: ubi in monte cum tribus discipulis duobusque prophetis clarissimo fulgore induto Domino, infrà interim expectantibus Apostolis offertur obsessus quidam, dolorum faces ampliatis testatus oculis et gestu teterrimo, pallescente etiam et moribundâ quasi eius facie maiorem illam, cui subesset, vim satis superque commonstrante. Ubi et pater illius, ad senii iam gradus descendens, diducto simùl visu metum prodit suum, roburque, quo opus sit ad continendum asslictum: Apostolis etiam condolendo sanandi declarantibus pronitatem. Et hoc quidem opus, tanquam ultimum, omnem quoque exhausisse videtur artificii eius ubertatem: mihique discipulus eius celeberrimus ille Michaël Angelus Carrosellius iam senior Romae narrabat, cum à Julio Romano quàm diligentissimè multoque laevore expolita fuisset obsessi facies, Raphaëlem, illâ visâ, axiculum et penicillum petendo, nimia teneritate laborare vultum dixisse, eumque spiritu proptereà carere et anima; superadditis ori oculisque iuvenis tractibus quibusdam cordatioribus, quibus quasi vita ibidem foret introducta: quo docentur omnes Graphicophili, meticulosum illum et laevigatum pingendi modum multò esse exsucciorem, quàm magistralem quandam animosamque audaciam, quae omni picturae, praesertim procul dissitae, veritatem infert, et vividitatem. Quanquam ipse quoque Raphaël primitùs pusillanimi hoc et modestiore usus sit methodo, donec ab aliis, imò discipulis quibusdam suis, praesertim ab hoc ipso Julio Romano maiorem hanc audendi viam addiscens, eosdem, prout in aliis, sic et in hoc genere, longè post se reliqueret.

Tot igitur artis edendo specimina non magnâ tantùm undiquaque gloriâ, sed multis quoque cumulabatur opibus; ut Romae in sui memoriam in burgo novo splendidum extrueret palatium, nec minus proprio sumtu per totam Italiam, Puteolos et in Graeciam usque varios sustentaret artifices, qui omnia ad artem quomodocunque conferentia, sive statuae essent antiquae, sive simae sculpturae, aedificia, ruinae, et fragmenta, aliaeque reliquiae fideliter delinearent.

Laude igitur illius per totum iam terrarum orbem exporrectâ, et in Germaniâ quoque iam floridâ, Albertus Dürerus, pro ineundâ cum ipso familiaritate iconem suam ipsi mittebat in tela monochromaticè pictam, non addito lumine, sed ex imo spontè transparente, quae pinacothecae deindè Mantuanae illata, à Raphaële autem magnâ cum admiratione conspecta est; remissis Dürero, ingrati animi expressionem, Aeneis quaedam typis edit. multis suâ manu factis delineationibus, Edente autem typo aeneo varia Dürero, quaedam aeri quoque incidi iubebat Raphaël, operam suam eidem locantibus Marco Antonio Bononiensi, Augustino Veneto, et Marco Ravennate Italis; quibus cum caelo essent duriores, quàm imaginum venusta te, deinde et Bartholomaeum Bohemum iungebat, et Georgium Penzium Norinbergenses, qui sub Marci Antonii nomine multa aeri inciderunt. Accedebat autem denique et Hugo Carpius, qui à Germanis inventâ methodo tribus formis ligneis sic imprimendi imagines, ut lumine et obscuriore umbrâ abundarent, Raphaëlis detectâ, ab Italis illius dicebatur inventor: quamvis hac laude non privandos Germanos alibi ostensurus sim.

Amori indulget.Cum autem miro studio prosequeretur foeminasfeminas, multo cum ipsis insumto tempore, Augustinus quidem Chisius, ut palatii sui promoveret laborem, multum aliàs remorantibus eundem pictoris amoribus, amasiam eiusdem in Palatium suscìpiebat proprium, ut labori simùl cum amore vacaret. CoeterùmCeterùm inter Raphaëlem et Michaëlem Angelum nunquam deerat vehementior aemulatio, in simultates haud rarò minores eruptura: cumque haud lateret nostrum, Michaëlem Angelum in nudis esse incomparabilem, propositâ sibi aliâ picturarum specie palmam eidem praeripere conabatur, inventionibus scilicet, et historiarum coordinatione dexterrimâ, temporum semper locorumque observatis circumstantiis; quas nec confusas nimis, nec nimis exhibebat egenas, adiunctis semper parergis quibusdam elegantissimis, quibus ita ditescerent opera eius, ut iisdem plerumque variè abriperetur spectator. Adde, quod venustarum facierum esset callentissimus in foeminisfeminis et pueris; senibusque et iuvenibus non tantùm vittaturas et ornatus capillares tribueret vestesque decentissimas, sed et gestu figuras quasvis quasi moveret convenientissimo, ut meliores excogitari non possent. Equos in fugam correptos, milites truculentia spectabiles, subdialia iucundi raptus, tempestatum horrendas procellas, scenographica visum fallentia, aedes symmetriâ admirandas, fabulas quasi poëtâ decantante, et ante omnia sacrarum imaginum devotas expresiones tantâ pingebat facilitate, ut brevius dici nequeat, quàm universae, perfectioris, singularisque picturae peritissimus, totiusque theoriae eius profundissimus excultor.

Mors.Coelebs, ob spem Cardinalatûs saepiùs factam, cum viveret, amore saepiùs praedominante, ab ardenti tandem febri correptus, in flore aetatis ipsâ nativitatis suae die anno aetatis 37. Christi nati 1520. ex hoc mortalitatis descendebat pegmate, summo cum Pontificis, totiusque aulae Romanae, pictorum autem potissimúm dolore, quod multa cum ipso artis cimelia sepulchro et elogia. inferri crederentur. Depositus autem primò illo in loco, ubi ultima eius pictura posita esset, in templo tandem, cui Rotundo nomen, magnificè sepeliebatur, à Cardinali Bembo hoc honoratus epitaphio:

D. O. M.

RAPHAEL. SANZIO. JOHANN. FIL. URBINAT. PICTORI. EMINENTISS. VETERVMQVE. AEMVLO. CVIVS. SPIRANTES. PROPE. IMAGINES. SI. CONTEMPLERE. NATVRAE. ATQVE. ARTIS. FOEDVS. FACILE. INSPEXERIS. JVLII. II. ET. LEONIS. X. PONTIF. MAX. PICTVRAE. ET. ARCHITECTVRAE. OPERIBVS. GLORIAM. AVXIT. A. XXXVII. INTEGER. INTEGROS. QVO. DIE. NATVS. EST. EO. ESSE. DESIIT. VIII. DIE. APRIL. MD. XX.

Ille hic est Raphaël, timuit quo sospitevinci Rerum magna parens, et morientemori.

Comes autem Balthasar Castilionaeus in ipsius honorem hoc superaddebat epigramma:

Quod lacerum corpus Medicâ sanaveritarte Hippolytum stygiis et revocârit a-quis; Ad Stygias ipse est raptus Epidaurius un-das, Sic pretium vitae mors fuit artifi-ci: Tu quoque, dum toto laniatam corporeRomam Componis, miro, Raphaël, inge-nio, Atque urbis laurum ferro, igni, annisque ca-daver Ad vitam, antiquum iam revocasquedecus: Movisti superûm invidiam, indignataquemors est, Te dudum extinctis reddere posse ani-mam. Et quod longa dies paulatim aboleverat,hoc te Mortali spretâ lege parare ite-rum. Sic miser, heu! primâ cadis interrupteiuventâ, Deberi et morti nostraque nosue mo-nes.

Inque eundem praestantissimi huius artificis honorem, iconem quoque eius in tabula nostra O. collocare volui.

CAPUT VIII. JOHANNES FRANCISCUS PEN- NIUS, ANDREAS SARTORIUS, et JO- HANNES ANTONIUS LICINIUS PORDENONENSIS. Argumentum.

XLIII. JOHANNES FRANCISCUS PENNIUS Florentinus, pictor. Opera eius. In societate Julii Romani et Petrini Vagii laborat. Frater eius Lucas Pennius. XLIV. PEREGRINUS MUTINENSIS, pictor. XLV. ANDREAS SARTORIUS Florentinus, pictor. Discipulus est Petri Cosmi. Opera eius. Historia S. Philippi. Nativitas et puerperium D. Virginis. Praedicatio et Baptismus Johannis. Christus mortuus. Opera eius alia. In Galliam abit. Revertitur. Florentiae pro sustentandâ vitâ elaborat Vineam Christi, et aliquas de S JohnnneJohanne historias. Porrò Monarchiam Julii Caesaris pingit. Opera eius Lucana: pingendo certare recusat. Peste moritur. XLVI. JOHANNES ANTONIUS LICINIUS PORDENONENSIS, artem proprio studio discit. Opero eius Vedinensia. Curia. Opera eius Mantuana, Veneta, in aede S. Rochi et alibi; Genuensia. Ferrariae moritur.

XLIII. JOHANNESFRANCISCUS PENNIUSpictor Florentinus,

XLIII. GIOANN. FRANCISCO PENNI IL FACTOR.EX naturali inclinatione in prima iuventa cum Julio Romano Raphaëlis Urbinatis discipulus, qui utrumque ceu filios amando, haeredes quoque eos omnium bonorum suorum relinquebat. Ubi cum Johannes in annis pueritiae à domesticis Raphaëlis diceretur Factor, hoc deindè nomen ipsi manebat ad mortem usque. In delineationibus igitur praeceptoris sui methodum perfectè sequebatur, diagraphicâ plus delectatus, quàm chromatica; in utrâque tamen parte indefessus inchoatorum consummator.

Operae eius.Prima eius opera in Palatio Papali spectantur, ubi in societate Pierini Vagii, Johannis Vedinensis, aliorumque pinxit, labore suo, praeter elegantiam, perfectionis studium prae se ferens, unde maiori semper gradu proficiens, in arte tandem partes exhausit universas. Subdialibus delectatus plurimùm; picturaque albarii tàm oleo quàm ovis adhibitis expeditus, icones etiam faciebat viventium quàm prudentissimè, undè sub nomine Raphaëlis labores perficiebat plurimos, praesertim in palatio Augustini Chisii, testantibus id tabulis diversis et aliis. In templo S. Mariae Animae imaginem pingebat magni Christophori octo cubitorum altitudine; deinde et Anachoretam tanquam in antro quodam ad lucernam degentem, quo in opere magna est et designationis et picturae praestantia.

Societas.Post mortem Praeceptoris in societate Julii Romani, et cum Pierinus Vagius Pennii sororem duxisset uxorem, et cum isto laborabat; hiue tres iuxta Raphaëlis inventionem illa consummabant, quae in Palatio Papali et in oeco Constantini adhuc pingenda restabant. Cum igitur huius opera Pontifici insigniter placerent, idemque apographon desideraret tabulae Raphaëlis ultimae in aede S. Petri Montoriensis locatae, in Galliam mittendum, quô etiam destinatum fuerat protographon; super isto labore tres isti socii discordiâ scissi bona sua dividebant, unà cum operibus Raphaëlis diagraphicis, ubi Julius Romanus Mantuam abibat, susceptis pro Marchione laboribus plurimis. Istumque Johannes quidem sequebatur, sive amore Julii, sive labores se nacturum sperans: sed à Julio parùm curatus, Romam redibat, mox Neapolim abiens ad Marchionem Vastensem: cum autem debilioris esset complexionis, morbo ibidem tentatus citò moriebatur. Opera eius pleraque confecta sunt circa annum 1528. Eiusque iconem Frater eius Lucas.exhibemus tabulâ O.

Eidem et frater erat pictor Lucas Pennius, qui in societate affinis sui Pierini Genuae et aliis in locis Italiae laboravit; tandemque itinere et in Angliam facto, pro Rege et mercatoribus plurimis varia pinxit; chalcographiae postmodùm incumbens; ubi praeter nomen et è methodo innotescunt opera eius; et inter coeteracetera balneum aliquod laudatur, cum nudis multâ varietate spectandis.

XLIV. PEREGRINUSMUTINENSIS pictor,

XLIV. PELLEGRINO de MODENA.JOhannis Pennii condiscipulus sub Raphaële, à iuventute quidem suâ laude iam insignis; à Raphaële autem cum aliis in Palatio Pontificali adhibebatur. Solebant enim Raphaëli adesse, tanquam in Academiâ quâdam, iuniores pictores haud pauci, ut Principis instar saepè 40. vel 50. iuvenibus stipatus incederet, è quorum numero et hic erat: quamvis idem multas etiam pro se Romae pingeret tabulas.

Mortuo Raphaële Mutinam revertebatur Peregrinus, multa ibidem elaborans: initoque etiam matrimonio filio auctus, qui mortis tamen causâ patri deinde esset. Occiso enim per eundem in platea quodam, cum audito rumore filium servaturus accurreret pater, à cognatis occisi haud procul à domo suâ tanto vulnerabatur furore, ut confestim prolaberetur mortuus.

XLV. ANDREASSARTORIUS Florenti-nus pictor,

XLV. ANDREA DEL SARTO.IN tabulâ O depictus, à patre Sartore cognominatus, natusque Florentiae an. 1478. septennis in disciplinam aurifici datus, ubi cum diagraphicen potiùs curaret, quàm artem Chrysurgicam, à Johanne Barile, communi pictore, ad pictoriam tractus, cum admiratione omnium proficiebat. Communiore autem pingendi sorte spretâ ad primarium tùm Florentiae artificem Petrum Cosmum perveniens, tantoperè in arte pergebat, ut eam vel quinquaginta annis exercuisse crederetur: Diebus festis in ducali semper palatio iuxta Leonhardi Vincii et Michaëlis Angeli opera delineationes instituens.

Opera eius.Contractâ autem cum condiscipulo quodam Francia Bigio familiaritate, obque morositatem derelicto Cosmo, contubernium instituentes multa pingebant, praesertim pro Discalceatis historiam S. Johannis monochromaticè duodecim tabulis, tanto quidem artificio, quasi è marmore sculpta esset. Deindè et in Eremitarum templo propè Florentiam tabulam altaris pingebat, in quâ Maria Magdalena cum Christo in horto; tantâ cum laude, ut duo adhuc alia opera ibidem perficere cogeretur.

Porrò cum socio in coenobio Munziarensi eiusque Vestibulo varias pingebat historias de Philippo istius ordinis fundatore, gloriae potiùs quàm lucri causâ. Primò nempè, quâ ratione Philippus nudum quendam vestiat. Secundò, quomodo blasphemos quosdam admoneat, fulmine deindè ictos; mortuis scilicet duobus, lipothymia deficientibus aliis, aliis fugientibus; ubi mulier inter alia quaedam tantum in fuga prae se fert terrorem, ut vivere videatur; adiecto et equo simili consternatione perculso. Tertiò, quomodo obsessam liberet Philippus. Et quartò qua ratione mortuo eodem, tactoque illius feretro vivificatus dicatur infans quidam, quem partim vivum, partim mortuum esse voluit artifex. Nec non quintò, quomodo cucullum Philippi in infantes coniiciantconiciant monachi; ubi iconica quaedam. Pingenti etiam in albario recente socio suas suppeditabat inventiones in duabus historiis aliis; nimirum in nativitate D. Virginis, visitantibus Annam mulieribus quibusdam; inter quas uxorem suam, pro more illius temporis vestitam, introduxit pictor: ad ignem aliis, aliis cum infantulo occupatis lavando et cunis imponendo: apposito etiam puero quodam vividissimo ad ignem se calefaciente, et sene alio in grabato decumbente: spargentibus flores puerulis aliis, et aliis puerperae cibos subministrantibus: Deindè et magorum ibidem pinxit historiam, iamiam ex itinere descendentium, sequente comitatu cum curribus et similibus; quos visuri pueri quidam in columnas enituntur; intermixtis iconibus multis, animalibusque exoticis.

Mixtura olearia multas pingebat Deiparae imagines, quas in urbe dicebant optimas. Discalceatis etiam Charitatem pingebat, et Iustitiam, duplex opus: nec non Johannem praedicantem; et alio opere eundem baptizantem; Quo in opere inventionibus quibusdam Alberti Düreri utebatur, chalcographicè tum editis, exprobrantibus id aliis, tanquam inventione egeno: quamvis in se nec impertinens sit nec culpabile. Cum eodem tempore Baccius Bandinellus diagraphicâ iam nobilis, pingendi artem ab eodem discere vellet, propositis ab Andreâ operibus quibusdam difficilioribus, et icone propria, difficultate territus pictoriâ desertâ ad sculpturam sese applicabat.

Deindè Christum mortuum pingebat Andreas, Angelis quibusdam corpus domini tenentibus, mortemque dolentibus: quod opus cum spectatores aeri incidendum suaderent, ipse, ob defectus quosdam typi aenei, edi nolebat. Pictura autem ipsa ad Regem Galliae missa, tantoperè placebat eidem, ut plures desideraret illius manu factas: uti et in Galliam abiisset, nisi Leone Papâ in patriam Florentiam animi causâ iter instituente, à sympatriotis suis detentus, aspectus templi S. Mariae floridae monochromate griseo pingendus ipsi fuisset; quod tantâ faciebat arte, ut Papa diceret, ne marmore quidem ea fieri potuisse meliora.

Deindè pro Rege Galliae Imaginem Deiparae pingebat tantâ pulchritudine, ut mercatores maximo illud cum lucro venderent. Item pro Servitis Christi faciem, adhuc hodiè in aede Annunciatae in altari extantem tantae elegantiae, ut mirum sit eodem pertingere humanum ingenium. In Templo S. Galli tabulam pingebat quatuorquattuor de Trinitate disputantium; item Augustinum Africanâ facie, episcopali habitu: D. Petrum ut martyrem: S. Franciscum et S. Laurentium: infrà genibus innixâ Mariâ Magdalenâ, sub uxoris icone (prout communiter in foeminisfeminis solebat:) et S. Sebastiano averso, eleganti expressione locatis, quod ex operibus eius oleariis optimum censetur.

In Galliam abit.Cum igitur eodem tempore Galliarum Rex Franciscus I. multas Româ, Venetiis et è ditionibus Longobardicis sibi afferri iussisset picturas, Andreaeque tabulae prae coeterisceteris ipsi placerent, in aulam eundem impensis suppeditatis vocabat; qui humaniter acceptus, et alterâ mox die pecuniâ plurimâ, vestibusque donatus, Delphinum deindè pingebat fasciis adhuc involutum, tantâ cum complacentiâ Regis, ut trecentos illi propterea coronatos porrigi iuberet: prout et pro CharitatisCaritatis imagine quâdam magno illum prosequebatur munere, magnusque procul dubio factus fuisset et honore et opibus, nisi Regis gratiâ volens excidisset; Cum enim pro Regia matre Hieronymum pinxisset poenitentem, acceptis ab uxore literis, de reditu ipsum sollicitante, veniam à Rege petebat uxorem adducendi; quâ impetratâ in menses aliquot, nec minus et pecuniâ acceptâ haud paucâ pro coëmendis picturis quibusdam, typis aeneis, et statuis artificiosissimis; domum reversus cum pulchrâ uxore et amicis genio indulgens, et suam consumebat pecuniam et regiam: appropinquante etiam reditûs tempore, lachrymislacrimis uxoris promisso antepositis domi remanebat; cum tantâ Florentina eius opera. Regis indignatione, ut nullo Florentinorum se confisurum amplius iuraret.

Andreas igitur egenus iterum pro sustentandâ labore vitâ adiutor erat Franciae, socio suo in pingendis duodecim historiis de S. Johanne suprà iam commemoratis. Similiter et Assumtionem Mariae pingebat: et in villâ quadam Servitarum duas historias de Vinea Christi: ubi in unâ Pater familiàs operarios quosdam vocat, excusationem quasi instituente uno: in alterâ solutio fit mercedis, in albario recente monochromate griseo elegantissimo. Deinde et Christum mortuum elaborabat cum Johanne adstante et Maria genibus innixa dolore maximo, Josepho autem quasi ob sepeliendum in monumento suo Dominum, retrò in rupe quiescente, laetiore.

Cumque eodem tempore iussu Pontificis in Palatio Mediceo à tribus artificibus celeberrimis pingendae essent tres historiae de Julio Caesare, adque id electi essent Andreas Sartorius, Francia Bigius, et Jacobus Pantormitanus; duobus postremis, etiam magnâ oblatâ pecuniâ, renuentibus, Andreas pensum suum absolvebat: In aede nimirum quadam magnificentissimâ scenographicè depictâ Julio Caesare exhibito in throno quodam scalâ artificiosissimâ praemunito, cui, ut monarchae, omnes provinciae (suo habitu et animalibus suis distinctae,) tributa ferunt.

Interea Andreas fortunae prioris in Galliâ memor, gratiam Regiam iterum aucupaturus Johannem Baptistam pingebat seminudum, dono eundem missurus magno Aulae praefecto: quem tamen urgente quadam necessitate iterum vendebat. Grassante autem tum, anno Christi sc. 1523. Lucana Florentiae, peste horrenda; Andreas Lucam in coenobium quoddam monialium refugiens cum uxore et liberis, ob ista monialium beneficia iisdem Christum pingebat mortuum, tantâ veritatis convictione, ut melius fieri non potuisset; adiectis figuris quibusdam, affectibus etiam notanter discretis. Iisdem etiam Visitationem Mariae pingebat; et in linteo Christi faciem, quod opus inter primaria illius numeratur, à multis pro ideâ usurpatum. Florentiamque deindè reversus, adhuc multa alia conficiebat, tàm magna quàm parva.

Apographis etiam tàm erat insignis, ut cum Fridericus Dux Mantuae à Papa Clemente VII. Iconem Leonis X. et aliquot Cardinalium, Raphaëlis opera, dono accepisset, hic tabulae illius clàm ab Andrea Sartorio fieri iubebat apographon; quod cum autographo tàm esset simile, ut à se invicem dignosci vix possent, transmisso Apographo, prototypon retinebat Papa, ne tanto artificio privaretur Roma: illudque pro originario ab omnibus, imò ab ipso Julio Romano in arte peritissimo habitum diu est, donec Georgius Vasarius pictor etiam celebris ex aversâ parte telae agnosceret, Florentiae illud factum, non autem Raphaëlis manu.

Aliquando extra Florentiam ad pingendum opus aliquod vocatus, praeoccupante laborem Nicolao Saggio Sansovino, et ad certamen hunc nostrum, propositâ brabei loco magnâ pecuniae summâ, provocante, Andreas id detrectans, vincenti, dicebat, sibi gloriam exiguam, superato ignominiam peste moritur. maximam expectandam: oblato ad certamen discipulo, pro quo si superetur, ipse soluturus sit. Florentiam ergò reversus, peste, quam Germani intulerant, derelictus ab omnibus, imò et ab uxore, ipse etiam moriebatur anno aetatis 42. Christi 1530.

XLVI. JOHANNESANTONIUS LICINIUSPordenonensis

XLVI. GIOANNI ANTONIO LICINO de Pordenone.A Castello huius nominis in tractu Foroiuliano 25. milliaribus à Vedino dissito cognomen patriae habens, artem proprio marte didicit nullo praeeunte praeceptore, Georgionem potissimùm secutus pro possibili, Opera eius Vedinensia, cuius opera aliquoties Venetiis cum voluptate viderat. Relictâ ob pestem patriâ, apud rusticos vitam sustentabat, picturis in albario recente iisdem pictis. Cognito igitur optime tàm glutinario quàm oleario colorum usu Vedinum veniebat, inque Conventu S. Petrum pingebat martyrem; et in altari Annunciationem D. Virginis, tantâ industriâ, ut hoc opus ab artificibus haberetur pro illius palmario. Deindè et curiam illius loci pinxit extrinsecus in recenti albario, hoc ipso testatus non egenum se inventionibus. Varios ibidem depingebat arcus historiis elegantissimis: exhibitâ inter alia columnâ quadam Corinthiâ in mari consistente, à dextris Sirene blandissimâ, à sinistris à Neptuno detentâ: cuius capitulo impositus esset pileus Cardinalitius, cum inscriptione Columnae Pompeianae. Praetereà hâc in curiâ expressa est Gigantomachia, fulmine Jove deturbante oppugnatores, duobus ex istis baculis Dianae imminentibus, torvo eiusdem vultu inhibitis, decumbentibus infra mortuis abbreviatisque corporibus variis, et repleto Divis desuper olympo.

Multa quoque elaboravit Spelimbergi, Mantuana. Vicentiae et Mantuae: hîc enim fornice quodam depicto in gypso humente, trabeationem latinis quibusdam literis condecoravit sesquicubitalibus, intermixtis puerulis Vicentiana. vario gestu discursitantibus. Vicentiam deindè reversus, operibus quibusdam pulcherrimis tantum sibi conciliabat favorem, ut Nobiles urbis egregio ipsi prospicerent matrimonio, magni semper aestimato. Veneta. Venetiis in canale magno aspectum quendam oleariâ exornabat mixtura: aliumque in calce recente multis appictis historiis: nec non tabulis quibusdam in templa elaboratis. Ibidem et Curtium pingebat equitem abbreviatum: et Mercurium rectà undiquaque ad supera volantem, melius Venetis operibus suis placens, quàm antecessores.

Cumque coaetaneus ipsi esset Titianus, pictor aliàs praestantissimus, facundiâ etiam et comitate singularis, istius sanè gloria tantum Pordenonio addebat calcar, ut aemulâ utrinque diligentiâ alter alteri praeeminere studeret; assecutis tandem perfectionis apicem ambobus. In Titiani igitur aemulationem Sacellum aliquod pictura conde corandum accipiebat in templo S. Rochi. In cuius fornice Deum Patrem exprimebat variis circundatum angelis, in Zophoro autem octo pingebat veteris Testamenti imagines, et in angulis quatuorquattuor Evangelistas, in summo altari Christi transfigurationem, et in circulos intermedios quatuorquattuor Ecclesiae Doctores. Deindè et oecum pingendum accipiebat Pregaënsem, ubi expressis figuris infra conspiciendis variis, et Zophoro monstris marinis repleto tantum merebatur Senatûs applausum, ut ad dies vitae annuo remuneraretur stipendio. In coenobio etiam S. Stephani multas depingebat Veteris Testamenti historias, intermixtas quibusdam ex Novo aliis, et insertis alicubi Virtutibus, ubi abbreviationum et Catagraphorum sese praestitit magistrum. Quamvis fatendum sit, ex invidia Pordenonium praelatum esse Titiano, cum huius tamen reverâ opera meliora essent.

Genuensia.A Doriâ Principe deindè Genuam vocatus ad accelerandum Palatii eius laborem, à Pierino Vagio iam quidem inchoatum, sed tardiori gressu promotum: Zophorum quidem pingebat suo more puerulis plenum, è nave quadam varia monstra marina eiicientibuseicientibus: nec non Jasonis Argonautae ad petendum aureum vellus navigaturi fabulam. Collatis autem à Doria istius quidem duritie, cum Pierini venustate, dimissus Ferrariae moritur. illicò Venetias noster repetebat, Ferrariam deindè abiens; ubi cum nemo amplius in diagraphica praecelleret, Hieronymo Ferrariensi iconibus potiùs distento, Duci quidem acceptissimus erat, sed postquam pingere inchoasset rariores, doloribus pectoris coangustatus, veneni suspicione cum summo amicorum dolore moriebatur anno aetatis 56. promtitudine laboris albarii et magnorum operum, inventionum felicitate, et universali peritiâ perpetuam promeritus laudem.

CAPUT IX. POLYDORUS CARAVAGIENSIS, ROSSUS, et artifices adhuc quinque alii. Argumentum.

XLVII. POLYDORUS CARAVAGIENSIS Pictor Longobardus, murarius primò; monochromate delectatur: fidem Romanam eleganter repraesentat. Opus eius veruculatum. Raptus Sabinarum. Subdialibus clarus est. Opera eius polychromatica. Amicus eius Maturinus moritur. Neapolim abit et Messanam: Christum crucigerum pingit: à servo suo occiditur. XLVIII. ROSSUS Florentinus Pictor et Architectus: autodidascalus est, assumptionem Mariae pingit: Alia eius opera; Romana, Perusina, Aretina: Protoplastas pingit; arcam foederis, et thronum Salomonis. Burgum venit: Picturae et Architectonica eius Fontebellaquensia. Alia eius opera. Opes eius et dignitates. Veneno sumto autochir evadit. XLIX. ANDREAS COSMUS Florentinus pictor: methodum invenit in calce ad fundum nigrum veruculo uti. L. MORTUUS FELTRENSIS pictor; militiam sequitur. LI. MARCUS CALABER pictor, Neapolim venit. LII. NICOLAUS CALABER Pictor. Uxor eius aquis suffocatur maritum ereptura. Opera eius Civitatis Castellanae. LIII. FRANCISCUS MAZZOLIUS Parmensis Pictor. Diagraphicâ excellit. Opera eius Parmensia; et Mantuana. Conclave artificiosum: Romam venit. Circumcisionem Christi pingit. Propter artem salvus manet inter milites. Bononiam venit. Opera eius ibidem facta. Furto socii cuiusdam graviter spoliatur. Opera eius alia. Imperatorem Carolum V. absentem pingit nudâ adiutus memoriâ. Obitus eius.

XLVII. POLYDORUSCARAVAGIENSIS Longo-bardicus, Pictor,

XLVII. POLIDOR DA CARAVAGGIO.OCtodecim annos murarii servus in structura Palatii Pontificii coementum magistro ministrans, quo tempore aureum quasi erat picturae seculumsaeculum: cum magnâ saepè cum voluptate Johannis Vedinensis opera conspexisset, naturae ductu familiaritate cum pictoribus quibusdam iunioribus tumque Maturino praecipuè Florentino inita, opere diagraphico expedito; delineare cum socio hoc conabatur, quicquid in Sacello Papali esset artificiosum, cum operibus etiam antiquis aliis; ubi tantoperè proficiebat Polydorus, ut ad Picturas in Porticibus Papalibus Monochromate delectatur griseo. etiam admitteretur. Maturinus ergò et Polydorus strictiori inito amicitiae foedere, ut communia haberent et lucra et opera, vitaeque et mortis permanerent socii, Portarum praecipuè picturis monochromate griseo perficiendis incumbebant, Balthasarem potissimùm secuti Senensem: ubi tam elegantes variarum imaginum, incendiorum, bellorumque formabant scenas, verò antiquorum incedentes tramite, ut dolendum sit, tempestatis iniuriâ tàm praeclara plerumque periisse opera, in quibus Polydori potissimum laudabatur inventio, promtitudo et vividitas.

Volumen integrum haud sufficeret, describendis omnium Portarum ab illis exornatarum picturis, Romanorum undique praeliis, tàm terrestribus, quàm navalibus, armis clypeis, navibus, sacrificiis, triumphis, aliisque similibus refertis, ut mirum sit, unde omnia hauserint, tantoque ordine disposuerint: Polydoro praesertim tàm luminis in planioribus quàm grisei in obscurioribus et recedentium succenturiatione celeberrimo. In Fora Capranicano fornicem ambo simùl pinxerunt variis virtutibus exhibitis, et sub fenestrâ in zophoro quodam Româ, Fidei habitu indutâ, omnes captivante Nationes, tributa ferentibus istis, quin et Turcis Prophetae sui sepulchrum sagittis impetentibus, ad Christianam sc. religionem conversis, cum, testante scripturâ, Opus eius veruculatum. unum tandem ovile futurum sit et pastor unus. In Burgo etiam novo Aspectum domus cuiusdam exornabant opere veruculato; qui modus est in calce recente veruculo quodam ferreo varia designandi et obradendi: quo genere multa etiam fecerunt in extantiâ illa ubi ad aedem Pacis, iterumque Parionem itur.

Ad Spinolae domum appinxerunt monochromate griseo antiquorum more oblationem et mortem Tarpeiae: et in palatio Sabellico ad fornicem quendam Sabinarum raptum: ubi simùl etiam expressae sunt Subdialibus clarus est. historiae de Mutio, et Horatio, et Porsennae fuga. Porrò Polydori etiam manu factae extant historiae plurimae pulcherrimae ad fontanam Trevensem in aulâ Palatii Buffalini de fonte Heliconio: nec non fornix quidam in inferiore parte Montis Caballini ad S. Agatham, variè exornatus historiis, quarum unam Golzius aeri incidit, de Brenno scilicet aurum pendente, obruente eundem Camillo: caeterae enim perierant. Porrò de eodem et Vasarius scribit, quod Polydorus suo tempore subdialia optimè pinxerit, decerpentibus ex illius methodo quaedam omnibus; prout et elegantissimè in tractu aliquo campestri depinxit thermas quasdam, arboribus et mineris variè distinctas.

Et quanquam Vasarius scribit, duos hos socios in chromatico genere longè fuisse inferiores; id tamen de Maturino, non autem de Polydoro intelligendum censeo. Ad S. Simonem enim adhuc illius manu pictus spectatur Aspectus, Gaddensis dictus, ubi citra admirationem videri non possunt varii antiquo more vestiti galeis, ocreis, vestibus, earumque nodis: item naves, proelia navalia, similesque apparatus; sacrificiorum ritus et alia. Et ex opposito Aspectus adhuc unus à Polydoro factus, in quo Niobes fabula pulcherrimè depicta est, à Golzio etiam in Tyronum gratiam edita: ubi quaedam vasa tantâ arte exprimuntur, ut aenea videantur, prout et aurea alia; nec non galeae quaedam Hetruscae veteres.

Neapolin abit.Cumque iam Polydorus, repletis quasi Palatiis, aulis et hortis, operibus suis et socii omnibus, opibus suis iam maiori cum tranquillitate fruiturus esset, Amicus tandem ipsius Maturinus anno 1527. moriebatur. Polydorus autem Româ tunc occupatâ, Neapolin fugiebat, ubi, quod Nobiles huic arti non faverent, ferè fame mortuus esset, nisi communiori cuidam pictori ad S. Mariam gratiosam sese adiunxisset. Ubi elaboratis operibus quibusdam inclarescens, opera quaedam perficienda nanciscebatur cuidam Comiti; nec non in templo aliquo; item Aspectum domus cuiusdam. Cumque nobilitatem plus vivis delectari videret equis, quàm pictis, etMessanam adibat, ubi plures Graphicophili et maior ipsius Messanam.fama. Quin et Architecturae deditus, ad ingressum Caroli V. ob Tunetanos victoriosè reversi arcus triumphales erigebat pulcherrimos, multo cum lucro, nec laude minore. Ibidem et Christum pinxit crucigerum multis Pharisaeis, militibus, equitibus, mulieribus et pueris comitantibus, et antegressis latronibus; oleariâ mixturâ tanto nitore, ut naturae hoc dicerent specimen prudentes.

Rediturus autem Romam, sive aeris commoditate, sive amoris voluptate allectus, cum magnam pecuniae summam in aerario à Servo occiditur. ibidem emporetico depositam recepisset; servus quidam illius his terris natus, qui pecuniae potiùs quàm Domini amore diu eidem servierat, inito cum quibusdam consilio, Dominum suum concubiâ nocte cum sociis interficiebat, ante aedes Amasiae deindè portatum, ut ab aemulo occisus putaretur. Ubi auxiliatores quidem acceptâ praedae parte fugâ sibi consulebant, servus autem conquestus casum Comiti cuidam Polydori amico, quasi innocens, cum de occisoribus nulla posset esse suspicio, divinâ suggerente Nemesi tandem pro conscio habitus, cum torturâ territus rem omnem spontè exponeret, condemnabatur ad forcipes ignitos per plateam longam sustinendos in quatuorquattuor partes ultimò dissecandus, quod et factum est. Polydori autem corpus anno 1543. Messanae honorificè sepeliebatur. Erat multâ inventionum, gratiae et prudentiae laude clarus; in icone tabula nostra O spectandus.

XLVIII. ROSSUS Floren-tinus pictor et Archi-tectus

XLVIII. ROSSO.NUlli in iuventâ praeceptori deditus, sed iuxta opera Michaëlis Angeli avtodidascalusautodidascalus, assumto primitùs singulari aliquo pingendi genere, quod omnibus pictoribus adversum esset, prout prima eiusdem commonstrant opera, inter quae Christus quidam mortuus in Porta S. Petri Gattolonii Florentiae, vehementi et Opera eius.grosso opere factus. Primo tamen aetatis flore Insignia Pucciana tantâ diligentiâ pingebat, ut Florentina.omnes pictores mirarentur. Crescente igitur animo in Servitarum Vestibulo Mariae Assumtionem pingendam suscipiebat, choream ducentibus puerulis quibusdam circulo facto nudis pulcherrimè abbreviatis; ut nihil ipsi deficeret, quàm maior coloribus venustas, quâ tamen etiam tandem potitus est. Gestus etiam et vultus Apostolorum inculpabiles erant, sed corpora vestibus nimis obruta.

Quidam etiam, qui ad pingendum oleario subactu opus quoddam ipsum conduxerat, visis coloribus eius demortuis et methodo meticulosâ, quod ultima demum manu figuris suis venustatem conciliaret, omnes illius Sanctos initiô Diabolo similes esse dicebat. Porrò multas etiam Civium Florentinorum pingebat icones, cum variis aliis, ut, acquisito aliquali nomine, opus etiam quoddam à Raphaële inchoatum, sed obiter eius Romanum haud absolutum ad S. Spiritum, eidem consummandum traderetur, quod tantâ venustate, tantoque laevore expolivit, ut in distans haud facilè opus aliud inveniatur vividius; omnibus etiam peritis testantibus de prudentissimâ et maximè decorâ illius expressione, magnoque de lumine, colore, et umbrâ iudicio. Eodem modo etiam pinxit desponsationem D. Virginis in templum S. Laurentii: tantâque in operationibus suis utebatur promtitudine, ut parem vix haberet.

Corpora nuda ex amussim intelligebat, iuxta anatomiae regulas eadem exhibendo. FoeminasFeminas magnâ pingebat venustate, ornatas etiam vestitu elegantissimo. Senum vultus dignè etiam repraesentabat. Inventionum tantâ pollebat copiâ, ut nullum in operibus suis locum relinqueret vacuum, sed undiquaque Romana. promtissimè aliquid adornaret. Diagraphicâ usque adeò excellebat, ut quicunque Romae aliquid delineationum eius videret, statim et picturam eius desideraret. Romam ergò profectus, in templo Pacificae opus aliquod pingebat è regione illius, quod Raphaël pinxerat. Ibidem etiam pro Episcopo quodam Christum pingebat mortuum: et pro Bacciero mercatore omnes pingebat Deos, raptumque Proserpinae et similia; quae deindè Jacobus Caraglius aeri incidit. Ibidem Perusina. porrò pingebat Decollationem Johannis, quae in templo S. Salviati adhuc visitur.

Postquam autem in depopulatione Urbis Romanae à militibus omnibus spoliatus esset bonis, et Perusiam veniret pauperrimus, ubi à Pictore quodam excipiebatur noto antea, vestibus iterum honestè indutus, pro isto historiam delineabat trium Magorum magna arte atque laude. Deindè postquam in Civitate Castellana tabula quaedam ipsi parata esset, quam pingeret; nondum autem inchoatâ picturâ collapso tecto, eadem tabula rursus esset comminuta, ipse febri quartana correptus Borgum se portari curabat mutandi aëris causa, et Pievam.

Aretina.Abhinc Aretium veniens, ad fornicem quendam in albario recente depingendum conductus in templo S. Mariae lachrymantislacrimantis, statuto trecentorum coronatorum aureorum pretio: delineationes quidem pro illo conficiebat plurimas; cum autem albarii opus nunquam antehac tractâsset, quatuorquattuor tantùm absolvebat. In primâ autem Protoplastas exhibebat ad arborem qvandamquandam alligatos, quibus D. Virgo peccatum sub pomi formâ ex ore extraheret, serpentem pedibus calcans, sole vestita et lunâ ad instar Phoebi et Dianae. In secundâ arcam foederis pingebat, quinque virtutibus cinctam, quam Moses portabat. In tertiâ Salomonis thronum, ubi multas imagines nudas inseruerat; idque opus procul dubio absolvisset, si coloribus oleo mixtis id desideratum fuisset. Ibi tamen plures adhuc elaborabat picturas alias. Deinde veniens in Castellum S. Sepulchri, Christum pingebat in aëre splendore plenum, à quatuorquattuor supplicibus adoratum: infra quem Aethiopes, Aegyptii, gentiles varii, et exotica alia. In hoc Episcopatu plures effodiebat mortuos, haud ullâ praetermissà die, quâ non nudum aliquem ad vivum delinearet.

Galliam autem videre semper desiderabat, quod ibi à paupertatis onere liberari posse speraret, quo Florentiae per omnem vitam se premendum dicebat: unde Venetias profectus, ibidem pro Petro Aretino Martem pingebat et Venerem à Gratiis In Galliam abit. vestibus exutos, cum Cupidine: quod opus deindè typis vulgabatur. In Galliam autem pergens, varia ibi pingebat opera, in porticu deindè Regia Fontis bellaquensi Opera eius Gallica. locata, quod Francisco Regi mirum in modum placerent: qui proptereà Rosso stipendium annuum constituebat quadringentorum coronatorum aureorum, domo Parisiis propriâ proviso, et Fonte bellaqueo aliâ, omnibus simùl aedificiis, picturisque et ornamentis praefecto.

Porticum ergò ibidem extrui curabat lacunari vario in plura tabulata distinctum, in quibus plurima plastica gypsata, imagines nimirum encarpi et ornamenta alia: deindè viginti quatuorquattuor historiae de Alexandro Magno, quarum designationes omnes monochromate griseo praemiserat, in humido umbra distinctas. In fine huius porticus duae tabellae mixtura oleariâ illius manu pictae visuntur: Harum unâ repraesentantur Venus et Bacchus, qui iuvenis nudi figura, tenerrimâ arte, carnosaque veritate depictus est; vario poculorum elegantissimorum, aureorum scilicet, argenteorum, crystallinorum, et similium genere scyphos, urceos, pateras referente stipatus Ibidem Satyrus quidam telam panni cuiusdam integram sibi integens, ridente hinc prospicit facie, quasi summo ornatu decorus: puer item urso quodam vehitur. Venus etiam et Cupido cum figuris aliis, alio modo elegantissimè pariter exhibentur; ubi multâ curâ pictus videtur Cupido, qui pueri quidem duodecennis statura esse debuit, sed longè maior depictus est. Haec omnia tantoperè Regi placebant, ut Canonicatum ipsi ad D. Virginem daret: ubi magnifico satis statu utebatur Rossus, equorum, pilentorum et ministrantium nullo laborans defectu: comis tamen et liberalis erga notos, Italos praesertim. Interim varia ulterius adornare cubicula, balnea, et alia loca, eademque picturis, plasmate gypsato, statuis, puerulis, encarpis, variisque animalibus, Diis quoque Deabusque Poëtarum et gentilium exornare haud cessabat. Enumerari autem nequeunt omnia ab ipso inventa et delineata, salinorum, poculorum, scutorum, cornuum, candelabrorum, paterarum, et integrorum supellectilium escariorum genera, quae Rex deindè ex auro atque argento confieri curabat: prout etiam vix describi queunt omnes phalerarum, larvaturarum, ornamentorum triumphalium ab ipso inventae species. Prae coeterisceteris autem anno 1540. cum Imperator Carolus V. in Galliam veniret, Franciscum Regem visitaturus, omnibus ingenii nervis in id incumbebat, ut duodecim adhuc aliorum artificum ope, tales arcus, colossos et ornatus similes inveniret, quales in Galliâ nondum visi essent. Ubi maximo ipsi adiumento erat Franciscus Bononiensis, qui post Rossi etiam mortem, in structurâ supra dictâ, adhuc aliqua cubicula paravit.

Porrò et Michaelem Archangelum pingebat arte maximâ: item pro Comite stabuli Christum mortuum, in aream deindè Cevenensem translatum: cum variis adhuc imaginibus monochromate miniato pictis. Duos etiam scribebat libros de Anatomiâ: et post mortem eius duo adhuc opera diagraphica ab ipso facta reperiebantur, Leda sc. et Sibylla Tiburtina; Octavio Imperatori Mariam cum infantulo ostendens. Hîc iconicè inserti erant Franciscus Rex; Regina; praetoriani vigiles, et magna hominum multitudo, multis iconibus insertis, quod opus inter primarios eius labores numerabatur. Tantâ igitur diligentiâ Regis gratiâ acquisitâ, magno praeter salarium ordinarium quotannis donatus auctario, Principis instar vivebat, repletâ domo suâ vasis argenteis, tapetibus, et pretiosis variis. Tandem autem visitatus aliquando ab amico suo Francisco Peregrino, cum furto ipsi ablata esset magna pecuniae summa, suspicione amicum hunc suum praegravans, ad torturae usque examina eundem urgebat: qui tamen repertus innocens, actionem iniuriarum contra Rossum instituebat. Ubi hic periculo partis suae perspecto; quodque falsò amicum Veneno se perimit. accusasset, tantamque honori suo inussisset maculam dolens, non expectatâ sententiâ sumto veneno per rusticum Parisiis apportato tam vehementi, ut vel pollicem portatoris, orificium vitri eodem contegentis, exederet; è medio se ipsum tollebat anno Christi 1541. Rufus aliàs crine, ut nomen ipsi; Musices etiam studiosus, et Philosophorum amator, picturasque suas more poetico elegantissimo instituens. Iconem autem illius tabulâ nostrâ O. spectare licet.

XLIX. ANDREAS COS-MUS Florentinus,Pictor.

XLIX. ANDREA COSIMOITa dictus à praeceptore Cosmo Roseglio, apud quem figurarum elegantia haud parvam promeritus erat laudem. Deindè novum ipse inveniebat modum facies palatiorum et domuum exornandi, quem Itali Opus veruculatum s. Sgraffito. sgraffiti, sive opus veruculatum vocant, ubi murus quidam recenti tectorio imbutus carbonibus contusis vel stramine usto denigratus mox calce dealbatus, factis iuxta prototypon aliquod in muro puncturis, tandem veruculo ferreo variè obraditur, ut figurarum non tantùm designatio, sed et umbrae eleganter detegantur; quamvis et atro in calcem recentem immisso succo umbrae fieri queant: quâ methodo Cosmus multas domuum facies Florentiae exornavit; quamvis et aliàs ad nuptialia et sepulchralia ornamenta undique adhiberetur. CoeterùmCeterùm beneficus erat et in labore sedulus, sed meticulosus admodùm et melancholicus, ut violentas sibi intulisset manus, nisi sociorum quidam semper eum observâsset: undè usque ad annum 64. protensâ aetate, mortuus tandem est, hâc laude non privandus, quod talis fuerit ornamentorum artifex, à quo multa alii didicerunt.

L. MORTUUS FEL-TRENSIS,

L. MORTUO DA FELTRO.ANdreae iam dicti Praeceptor, ornamentis et ipse clarus, sed melancholicus pariter et solitarius, qui cum iuvenis adhuc sub Alexandro VI. Pontifice Romam venisset, in antiquis structuris et ruderibus indesinenter designationes suas instituebat, Alabandensibus et chimaericis potissimum delectatus, undè in hoc studio tantoperè etiam profecit, ut in gyris suis folia peculiari quadam elegantia quasi naturalia exprimeret. Tibure etiam in villâ Adrianâ multis mensibus erat, omnibus ibi cryptis supra et subterraneis delineatis: quin et deindè Puteolis apographa faciebat elegantium veterum murorum operumque è gypso plasmatorum; nec non monumenta omnia memorabilia; et in Campaniâ viam veterem, et quod Trulli est propè mare; inque omnibus templis et cryptis Baianis et Mercatensibus similia, ut in cryptographico hoc labore perfectus evaderet artifex.

Reversus Romam, figurarum picturis operam dabat; cognitâ etiam Leonhardi Vincii et Michaëlis Angeli famâ, Florentiam abibat, illorum opera visurus: ubi spe omni talismodi perfectionis abiectâ, ad picturas suas Alabandeas redibat; cum Andreâ Cosmo aliquandiu degens. Taedio autem et Florentiae motus, Venetias abibat ad Georgionem, eiusdemque fiebat in ornamentis domus Germanorum emporeticae pingendis adiutor. Tandem et terram Foroiuliensem visurus, cum ibidem eodem militiam sequitur. tempore militem conscriberent Veneti, militiae et ipse nomen dabat, ducentis praefectus peditibus, cum iisdem Zaram missus in Sclavoniam: ubi in certamine quodam cum Turcis generoso quodam ausu inter primos pugnans occidebatur, anno aetatis 45. nomen omine comprobans. Primus hic fuit, qui picturas has chimaericas antiquorum more pinxit, quae grotesche, quasi cryptenses, Italis dicuntur, quod Antiqui praesertim Romae talia ornamenta in cryptis subterraneis pingere solent, quae ab Italis grotte dicuntur.

LI. MARCUS CalaberPictor,

LI. MARCO.RElictâ patriâ Neapolim abiens, ad maiorem picturae culturam Romam abiturus, nisi deliciis illius urbis, et quia testudine suaviter luderet, à pluribus musicophilis Opera eius. ibidem detentus fuisset. Hic igitur opera pingebat varia, mixturâ oleariâ et in albario recente; inter quae egregia illa Altaris tabula Aversae, decimo milliari à Neapoli in templo S. Augustini, ubi hunc patrem disputantem exhibuit cum haereticis: supernè et ad latera appictis historiis variis de Christo, sanctisque quibusdam, cum ornamentis pluribus: è quibus magnum elucet pictoris ingenium cum insigni colorandi dexteritate. Iucundi aliàs erat genii; cumque adversarium haberet pictorem quendam, citò eundem in imum contemtûs demergebat barathrum Nobilium favore. Opera sua caro pretio elaborabat, facta inter annum 1508. et 1542. Annum autem ortus et mortis haud invenio; hoc unico excepto, quod anno aetatis 55. mortuus sit.

LII. NICOLAUS CalaberPictor.

LII. NICOLAO sive COLA de Matrie.MArci socius et sympatriota, quem vulgò Colam Matriensem dicebant, Asculi in Calabria et Noceriae varia pingebat opera elegantissima, ut optimi illarum terrarum artificis fama celebraretur, praesertim quod Architecturae esset peritus, et omnia aedificia tàm Asculi, quàm in circumiacentibus locis, tum temporis structa, curaret. Asculi autem ipse semper degebat, cum uxore nobilitate et virtute clarâ vitam vivens suâ hilaritate non carentem, Romae videndae, quamvis illa omnium tunc pictorum esset Academia, desiderio non exardescens. Illius tempore autem Paulus III. Asculum veniebat, ubi artifex noster litibus quibusdam cum ministris aliquibus Papalibus intricatus, fugâ sibi consulere cogebatur, uxore eius fidelissimâ ipsum quidem secutâ, sed quod ipsa esset horum malorum Uxor eius amore pudicitiae undis se submergit. causa, hoc ipso non extinguebatur maritum persequentium odium, et erga ipsam amor, sed tantoperè exardescebat pulcherrimae huius praedae potiundae cupiditas, ut hostiliter ipsum insequeretur. Perpendens igitur uxor eius, quod de suo honore, et de vitâ mariti luderetur, sumto, ceu altera Lucretia, animo, ut vitam marito, suamque servaret pudicitiam, morte suâ sibi consulendum statuens, è littore praecipitem in fluvium se demittebat, undis suffocata; magno cum dolore mariti et hostium eius, visô spectaculô hoc miserabili Asculum reversis.

Opera eius.Cùm illius tempore Alexander Vitellius Matriensium fieret Dominus, Artifex noster ab eodem in Civitatem Castellanam vocatus in Palatio eius varia in albario recente elaborabat opera: hinc Matrias reversus ad finem usque vitae suae. Ingenio celebris erat, studioque superandi in arte aemulos, et magnâ exhinc enata perfectione.

LIII. FRANCISCUSMAZZOLIUS ParmensisPictor,

LIII. FRANCISCO MAZZOLI.NAtus Parmae anno 1504. Mortuo patre orphanus à duobus cognatis pictoribus educatus, cum naturali huius artis studio Opera eius duceretur, in eâ sic brevi profecit, ut anno iam aetatis decimo sexto in Diagraphicâ ad Parmensia.miraculum usque excelleret, picto tum è propriâ inventione Johannis Baptismo tantâ arte, ut omnes iuvenis istius eustochiam mirarentur, quae tabula Parmae in templo Annunciatae posita est. Porrò in albario etiam recente Parmae pingebat sacellum: pluribusque hanc Urbem operibus exornasset, nisi Papae Leonis tempore bello lacessita Urbe, cum patrueli suo iuvene etiam pictore Viandanam, quae est urbs in Ducatu Mantuano. in Ducatu Mantuano, missus esset. Duas hic Franciscus noster pingebat tabulas ovariâ mixturâ; ubi in unâ S. Franciscum Vulneribus insignitum, cum S. Clarâ: in alterâ imaginem S. Catharinae cum parergis pluribus pingebat, tantâ perfectione, ut nemo à iuvene elaboratum diceret opus hoc, sed artificis multis annis exercitatissimi. Finito bello, Parmam reversus, tabulas alias pingebat oleario subactu; ut et icones optimas.

Parmensia alia.Anno aetatis 19. ardore excitatus Romae videndae, cum tanta de Raphaële et Michaële Angelo exaudiisset, studio etiam in arte proficiendi flagrans, acceptâ a patruis suis licentiâ, tria prius perficiebat opera: imaginem nempè D. Virginis cum filiolo è gremio Angeli fructus quosdam petente: item senis cuiusdam figuram, ambabus ulnis plura ova portantis: et ut rarius quid in medium afferret, imaginem propriam in ligno quodam convexo è speculo sphaerico convexo depictam cum omnibus in istud simul proiectis speciebus, fornicis nimirum, cubiculi, fenestrarum et similium, artificiosissimâ abbreviatione omnia: expresso etiam nitore vitri tam naturaliter, ut fidem superaret. Cumque omnia viciniora speculo obiecta, maiora coeterisceteris appareant, isto in loco manum quandam pinxerat maiorem, qualis in speculo apparuerat: quod opus tanti aestimabatur à Peritissimis etiam, ut unus patruorum eius illud cum coeterisceteris convasatum Romam secum deportaret, eidem in hoc itinere socius.

Romam venit.Quo cum pervenisset, visis picturis et iuventute eius, insigniter mirabatur Pontifex cum aulicis universis, magno ipsum prosecutus honore. Sumto igitur apographo oeci Pontificii, in quo Johannes Vedinensis fornicem et plasmata gypsata fecerat, dono Pontifici offerebat picturas suas multis proptereà donatus muneribus. Tridui etiam spatio circumcisionem Christi pingebat, pulcherrimâ inventione, triplici inibi adhibito lumine, è Christi facie uno; è templo variis lucernis illuminato, altero; multis etiam per scalas ascendendo hostias offerentibus: tertio autem ab aurorâ è finibus Horizontis promicante, adiecto topiario opere pulcherrimo, pluribus aedificiis: Cuius operis gratia maiori adhuc illum honore dignum aestimabat Pontifex; ut iam satis ipsi suppeteret occasionis ad summam perfectionem adspirandi, omnibus scilicet perlustratis, quaecunque picturis insignia essent, inter quae maximi aestimabat Michaëlis Angeli et Raphaëlis Urbinatis opera. Quasdam etiam tabulas Romae pingebat, nec non icones: et inter alias centurionis cuiusdam è Praetorianis, non pulchritudine quidem insignem, sed vividitate tantâ, ut verè ibi adstare videatur.

Ad S. Salvatorem Lauri tabulam pingebat, cum imagine D. Virginis in aëre versantis, cum puerulo intra gremium: in terrâ autem S. Johannem, extraordinariâ devotionis expressione uno genu nixum, ad Christum conversâ faciè: iuxtà autem S. Hieronymum poenitentem, abbreviato positu decumbentem atque dormientem; quod opus, ob Romam captam, absolvi non potuit. Et quamvis illo tempore pictoria non insigniter tantùm interrumperetur, sed multi etiam artifices occiderentur, noster tamen Franciscus Romae in arte suâ meliori gaudebat sorte, quàm Archimedes olim Syracusis, in opere circulorum suorum Inter milites salvus. occisus. Cum enim et ipse tantoperè intentus esset operi cuidam, ut à tabula manum minime tollaret, quamvis iam coepisset caedes et depopulatio, tumultuantibus variè per domus militibus, quin et in cubiculum eius irrumpentibus quibusdam, pingentemque deprehendentibus, hi tamen admirati artis eius elegantiam, ulterius neutiquam ipsum laedebant, sed, ut Demetrius olim Protogenem, ab aliis potiùs crudelioribus custodiebant. Cum fama eius ad Chiliarcham quendam perveniret, artis istius fautorem, eidem opusculum diagraphicum calamo depingebat, umbrarum deindè colore penicillo adiecto. Quia autem turmis his ulteriùs progrediendum erat, Franciscus tamen cum quodam amicorum suorum ab aliis militibus succedaneis captus aliquot coronatos in lytrum persolvere cogebatur.

Cum igitur videret Patruus eius, omnem plura discendi occasionem nunc praecisam, Romam totam destructam, ipsumque Papam ab Hispanis captum esse, cum Francisco Parmam redire meditatus Bononiam veniebat, Bononiam veit. ubi cum apud amicos quosdam per menses aliquot commoraretur Franciscus, aliqua opera sua diagraphica ligno incidi curabat; et inter alia Martyrium Petri et Pauli; magnamque Diogenis effigiem: quin et aeri quaedam incidenda Antonio cuidam Frentano committebat; quae tamen, quod hic Nobilitati Bononiensi multa haberet elaboranda, abeo perfici non poterant.

Primum operum eius Bononiensium in sacello erat Cardinalitio S. Rochus maiori effigie, eleganti ad coelumcaelum converso vultu, Deo gratias agens; in quo dolor quasi pestiferus in latere connotabatur. Penes ipsum orans quidam alius dimidio saltem corpore, iconicè pictus, unà cum cane in tractu quodam campestri, naturá in omnibus quàm proximè exhibitâ. Cum autem Antonius suprà memoratus, qui ipsius hospitio utebatur, quosdam tamen ipsi confecisset labores, die quadam summo mane cum Franciscus adhuc lecto detineretur, ille omnes tabulas ligneas et bracteas aeneas figuratas, huic auferebat, easdem Bononiae apud amicum quendam occultans, quin et delineationes eiusdem omnes, quascunque habuerat, cum his clam abiens, ut nemo sciret, quid de ipso factum esset. Ubi incisa quidem Bononiae relicta recipiebat noster, de coeterisceteris ad desperationem usque sollicitus.

Deindè iconem pingebat Comitis cuiusdam: item D. Virginem cum Jesulo orbis globum manu tenente: illamque tanta venustate, hunc autem quasi verum puellum, prout puerulis naturalem quasi tribuere poterat aetatem, ut vel annos dignoscere quis posset, ipsam autem matrem veste rariore quidem sed elegantissimâ induerat, quamvis et in nudis corporibus tantâ uteretur dexteritate, ut meliùs exprimi nequeant. Et haec quidem pictura Papae deindè Clementi Bononiae dono dabatur, variato toties possessore, ut vel quinquaginta apographa illius facta fuerint. Inter alia deindè opera tàm picta quàm diagraphica Carolum V. pingit memoriter Bononiae facta inventionibus et spiritu plena, Carolum V. etiam Imperatorem Bononiae à Clemente VII. Pontifice coronatum, cum prandentem aliquoties oculis conspexisset, domi oleariâ mixturâ viventis magnitudine iconicè pingebat, quem Fama lauro coronaret, unà cum puero quodam sub Herculis iunioris specie, cui ille regendum Orbem traderet. Quod opus Pontifici cum perplaceret, hic per Episcopum quendam, comite Francisco, Imperatori dono mittebat, qui magnoperè etiam eodem delectatus illud retinuisset, nisi Franciscus, consulente imprudente quodam, id nondum perfectum esse prodidisset, adeoque illud iterum secum tulisset, aliàs magnis proptereà munerandus proemiis: idemque iam in Esthophylacio Ducis Mantuani cum pretiosis aliis asservatur. Cum igitur Franciscus diu iam extra patriam varia in arte perquisivisset, paucis quidem opibus, sed amicis tamen dives, ad familiares tandem Parmam reversus ad S. Mariam vallatam magnum pingebat fornicem in albario recente, inter cuius ornamenta lamina erat aenea, in quam multam impendebat diligentiam. Item pro Baiardo Equite Parmensi amico suo Cupidinem, qui arcum sibi pararet, sedentibus ad pedes eius duobus puerulis, se invicem amplexis, amoenoque vultu contuentibus. Deindè et Divam Virginem pingebat cum puero dormiente, quod opus cum aliis valdè placeret, ipsi tamen autori neutiquam placebat; adeò ut et imperfectum illud relinqueret.

Pergebat autem in supradicto quidem opere fornicis, sed tardiùs, quod sepositâ aliquandiû picturâ, Alchimiae dedisset operam, per hanc compendiosiore viâ ditescere sperans; cum tamen unâ die plus perderet, quàm integrâ hebdomade pingendo lucraretur. Cumque illius operis Domini ob tantem in opera locata negligentiam eundem iudicialiter convenirent, ipse noctu cum amico quodam fugâ sibi prospiciens Casalium veniebat, quod maius dicitur.

Ibidem in templo S. Stephani D. Virginem pingebat in aëre, sub illa S. Stephano et S. Johanne consistentibus. Et ultimò tandem Lucretiae Romanae imaginem, omnium operum eius apicem. Inter laudes eius haec est potissimùm, quod inveniendo fuerit promtus et topiaria pinxerit elegantissimè: quod imaginibus tribuerit venustatem eximiam, et faciebus pulchritudinem singularem. Quamvis et in aliis ingeniosus esset, et chely potissimùm dulcissimè luderet, cui et saepè diutiùs quàm picturae vacaret. Cumque in hoc excusationem mereri queat, quod et remissio labori quandoque interponenda sit: in illo tamen culpa non vacat, quod parergis fuerit nimius, et Alchymiae tantum tribueret, ut relictis omnibus se ipsum negligeret, semifero potiùs capillis et barbâ similis, quàm pictori tantâ arte Mors eius. claro. Quo in statu miserrimo febri tandem et diarrhoea afflictus 24. Augusti anno 1540. magno cum artis, ob singularem penicilli gratiam, dispendio moriebatur: icone in tabulâ nostrâ P. spectandus.

CAPUT X. FRANCISCUS MONSIGNORIUS; JULIUS ROMANUS, ET SEBASTIANUS De PLUMBO. Argumentum.

LIV. FRANCISCUS MONSIGNORIUS Veronensis Pictor. Mantuae artem discit ab Andreâ Mantegnâ. Magnam acquirit apud Marchionem istius loci gratiam. Christum pingit et duodecim Apostolos. Pulchra inventio S. Sebastianum pingendi. Canem pingit, quo canem alium; et puerum, cuius manu aviculam decipit. LV. JULIUS ROMANUS Pictor artificiosus; Praeceptorem suum Raphaëlem Urbinatem in variis operibus adiuvat. Architecturâ quoque insignis est. Opera eius pictoria. Diagraphicâ quàm chromaticâ praestat. Lapidationem Stephani pingit. Defectus eius. Architectonica eius Mantuana, et pictoria. Sileni fabula: lapsus Icari: duodecim menses: Gigantomachia: Multitudo operum eius. Stipendium eius, et Epitaphium. LVI. SEBASTIANUS de PLUMBO, Venetus pictor. Raphaëlis Urbinatis et Michaëlis Angeli aemulatio. Hic Sebastiano format prototypa. Opus eius ad S. Petrum Montorium. Medium invenit oleariâ mixturâ in muris pingendi. Raphaël huius operi tabulam suam ultimam opponit. Tardus est in labore. Ad servitia Pontificis adhibetur, et ob picturam oleariam Michaëlis gratiâ excidit.

LIV. FRANCISCUSMONSIGNORIUS Veronen-sis Pictor,

LIV. FRANCISCO MONSIGNORI.NAtus Anno 1455. Patre Alberto Graphicophilo, qui filium hunc suum, quem in diagraphicâ ipse initiaverat, Mantuam missum in disciplinam tradebat Andreae Mantineae; ubi brevi tantos faciebat progressus, ut à Francisco Favore Ducis Mantuani gaudet. II. Marchione Mantuano, insigni huius artis fautore anno 1487. propriâ donaretur domo, stipendio etiam annuo provisus et tantoperè à Principe amatus, ut nunquam vel ex urbe excederet, nisi Francisco comite, quippè quem aequè carum sibi diceret ac totum Ducatum suum.

Multa autem pingebat in palatio S. Sebastiani Mantuae; et extra urbem in Castello Gonzagensi; prout et in pulcherrimo Palatio Marmitolensi. Cumque anno 1499. triumphum aliquem pinxisset, insertis multis aulicorum iconibus, Marchio praedio ipsum donabat in Mantuano territorio sito, cui Marzotta nomen, cum centum agri iugeribus, domo nobili, villâque et pratis atque similibus aliis. Multas etiam icones eorum, qui de familia Gonzaga, fieri curabat Marchio, partim in Galliam, partim in Germaniam missas, partim adhuc Mantuae extantes, quia picturâ iconicâ multum praestabat noster. Mantuae etiam in templo S. Francisci duas pingebat imagines, S. Ludovici scilicet, et S. Bernhardi, simul tenentium nomen Jesu, nec non in telâ mixturâ oleariâ maiori formâ Christum cum duodecim Apostolis, multis abbreviaturis, Christum et Apostolos pingit. magnaque devotione spectandis: inter quos Judas proditor facie monstrosiore, quae â coeterisceteris omnibus dignosci queat, distortis scilicet oculis malitiosè Dominum intuitus, cum reliqui amoris indicia aspectu prae se ferant. Ad dextram S. Franciscus, qui ipsa Sanctitas diceretur, Christo Marchionem offert iconicè pictum in tunicâ Antiquorum morè: iuxtà quem et filius eius natu maximus, Fridericus, pueri formâ pulcherrimi. Ad sinistram S. Bernhardus est sub icone Sigismundi Cardinalis Gonzagensis, fratris Marchionis; ante quem istius filia Principissa Leonora, Duci deindè Urbinati nupta: quod opus ab omnibus pictoribus magnis laudibus extollebatur.

Methodus pingendi Sebastiani.Magnâ quoque diligentiâ pingebat S. Sebastianum, deindè extra Mantuam ad S. Mariam Gratiae collocatum, in quo multa ad vivum exemplar exprimebat, inspectante saepiùs Marchione. Ubi interroganti huic, quo pulchro corpore pro ideâ istius Sancti uteretur? cum responderet, se in hunc finem uti operario quodam praestantioris formae ad id conducto, ut ligatus pro formulari ad arbitrium pingentis adstaret: Marchio replicans, gestu hunc cariturum moribundi, consiliumque sibi suppetere, ut et hic ne desit: advocatus alterâ die ex composito, ligato pro more homini arcu tenso accurrisse dicitur minatus iratâ facie, voceque horribili mortem; ubi exterritus miser, qui rem seriò agi crederet, variè distortis artubus quasi è vinculis erupturus, et pallescente vultu vivum pictori pro scopo suo exhibebat exemplar, iuxtà quod Sebastianum tanta arte pingebat, quâ fieri unquam posset.

Canem.Peracto hoc et pluribus aliis, Marchioni canem pingebat Turcicum, à magno Sultano cum muneribus aliis Marchioni missum, tantâ quidem veritatis imitatione, ut canis alius Turcico vivo aliàs infestus, visâ picturâ diruptis loris accurreret, vulnerato ad murum, in quo pictus alter, capite. Pictâ deindè D. Virgine cum puero circa matris collum brachium exponente; cum opus hoc Veronam ad Ludovicum Comitem Sestanum delatum esset, spectantibusque id Alonso Castigliano, et Alarcone Capitaneo, vespera quadam ad candelae lumen et Catharina accessisset Comitissa cum filiolo, aviculam manui insidentem gestante, quod genus Veronae Terranzi dicitur, quod in terrâ nidificent, et assuefiant, ut falconum et avem decipit. instar manibus insideant: avicula ad pictum Jesulo brachium advolasse dicitur, quasi insessura, repetitis aliquoties volatibus, postquam repercussae ad terram locus non daretur: mirantibus omnibus. Post plura alia elaborata opera Franciscus tandem ob calculi morbum cum familiâ ex medicorum consilio in Thermas Calderanas in territorio Veronensium sitas profectus, bibitisque undis sopore (connivente commiserando coniuge) obrutus febri acutâ correptus 2. Iulii 1519. obiit, deducto invitis Veronensibus à Marchione Mantuam corpore, inibique honestâ sepulturâ terrae mandato.

LV. JULIUS ROMA-NUS pictor.

LV. GIULIO ROMANO.RAphaëlis Urbinatis discipulus; inventione, diagraphicâ, et chromaticâ solus praeceptorem proximè imitatus, et ob morum elegantiam ab eodem in filium adoptatus, eiusdemque in omnibus praeclaris Raphaëlis adiutor est. operibus eius adiutor, ut in porticibus Leonis X. In pingendis protoplastis; in picturâ Arcae Noae; in Mose extracto, cum tractu campestri pulcherrimo; quin et in cubiculo turris Borgiae, ubi incendium Borgianum depictum est: nec non in trabeationibus aeneo colore pictis; in iconibus Pipini, Caroli Magni, Godofredi Bullionaei cum aliis; item in plerisque palatii Augustini Chisii historiis; operibusque nonnullis colore oleario pictis Regique Galliae missis, et in Sacello Regio Fontisbellaquensi collocatis: in omnibus nimirum etiam difficillimis artis nostrae partibus fideliter ab eodem informatus: ut et Architecturae Architectrua quoque insignis. non minùs laude excelleret. Post Raphaëlis mortem cum Johanne Francisco illius haeres, hoc socio rara opera haud pauca in lucem protulit.

Opera eius Pictoria.Extructo scilicet pro Cardinali Medicaeo, posteà Clemente VII. Pontifice, sub monte Mario, palatio amoenissimo, quod iam Vigna de Madama dicitur; picturis illud replebat variis. Ubi in porticu quâdam Polyphemum pingebat in albario recente, insigni magnitudine, cum satyris et pueris plurimis circum illum saltantibus; undè multâ laude inclarescebat Julius. Quamvis enim mortuo Leone Papa, et electo Adriano Ultraiectino artes quasi omnes contemtu vilescerent, fameque ferè pereundum esset artificibus; electo tamen post mortem illius Clemente VII. reductisque in florem artibus, iubente Pontifice Julius et Franciscus Oecum Constantini consummabant, praevalente tamen Julio: licet designationibus melior esset quàm picturis, quod vivacitas spiritus eius in opere diagraphico, quod celerius perficitur, promtissima, chromaticis, plus temporis requirentibus, nimium defatigaretur. In oeco hoc multa illius spectantur praeclara opera, et proelium potissimùm Constantini et Maxentii ad pontem Milvium tàm pedestre quàm equestre ad montem Marium in campo pulcherrimo, victo Maxentio, ubi varii pugnantium, vulneratorum et mortuorum positus, cum iconibus plurimis; undè multa hauserunt alii proelia similiter picturi: prout et in hoc multa ex columnis Traiani et Adriani desumta sunt, ut militum hab itushabitus, arma, signa, arietes, et armaturae similes.

Inter alia, quae Julius porrò pingebat subactu oleario, prae coeterisceteris praestantissima est S. Stephani lapidatio, Genuam missa: in quâ praeter notabiles lapidantium gestus inprimis patientia elucet martyris ad coelumcaelum apertum oculos elevantis. In sacello quodam S. Mariae Animae pulcherriman etiam pinxerat tabulam, in quâ imagines D. Virginis, S. Annae, Josephi, Jacobi et Johannis adhuc pueri, nec non Marci Evangelistae cum Leone alato et libro: adiecto in distans quasi theatro cum imaginibus quibusdam; inter quas mulier quaedam fila ducens oculis in colum coniectis. Supra D. Virginem autem puelli quidam velum elevantes magnâ venustate expressi sunt. Ubi hoc tamen notandum, quod atramento sit usus nimio, quo maximam laboris sui partem caligini quasi immersit.

Confectis operibus adhuc pluribus, à Francisco tandem separatus, in servitia cedebat Friderici Gonzagae Marchionis Mantuani, ubi benignè acceptus, salarioque et domo egregiâ, nec non equis et ministris Architectonica Mantuana. sufficienter instructus, Architecturâ Marchioni inserviebat extructis palatiis, et aedificiis magnificis pluribus; quae lateribus, columnis gypsatis, Capitulis aliisque ornamentis et pictoria. mirum in modum expoliebat. Psyches etiam fabulam in summitate fornicis cuiusdam pingebat, Cupidini scilicet praesentibus Divis omnibus desponsatam: ubi imagines quaedam abbreviatae ab infra conspiciendae, unius tantùm cubiti altitudine, quae vel trium cubitorum magnitudine apparent. Iuxta hanc depictae sunt et coeteraeceterae huius fabulae partes, quarum deindè omnium apographa à Baptista Francisco Veneto facta, nec non typis aeneis postmodùm edita sunt, in Belgio pro Raphaëlicis habita: quamvis quaedam ibidem omissa sint; Silenus nimirum in caprâ à Satyris sustentatus, quam duo lactent pueri: item Bacchus cum duabus tigribus, brachio initens abaco encarpis variè et triplici serie poculorum aureorum, paterarumque et vasorum similium instructo, adiectis et hinc camelo et illinc elephanto. Ubi pocula verè aurea videntur et argentea, magnumque undiquaque pictoris elucet ingenium.

In alio porrò fornice depicta est Icari fabula, ubi currus solaris picturâ infernè conspiciendâ cum quadrigis abbreviatis, cui nimis appropinquans Icarus, liquescentibus alis, semimortuus in mare delabitur, ardentibus alis et fumantibus; Daedalo autem summâ maestitiâ spectabili. In eâdem porticu ab ipso etiam depicti sunt duodecim menses cum omnibus actionibus suis solitis. In alio oeco fornicato pariter in medio fornice Jovem pingebat in throno abbreviatum et infernè conspiciendum, Gigantes coelumcaelum impetentes fulmine ferientem: cui Juno adstans ventos iisdem immittit: Ope interea, cum Leonibus suis aliisque Diis atque Deabus fulminis tono territis, inter quos Mars praecipuè et Venus eleganter exprimuntur; Momus autem, extensis brachiis, contremiscens, metuere videtur, ne coelumcaelum ruat; adstantibus et Gratiis cum horrore, et Horis; fugientibusque curru suo aliis, Lunâ cum Saturno et Jano ad clariorem coelicaelum plagam abreptis, ut eò magìs ab hac tempestate distarent; Neptuno Tritoni et Delphinibus innixo; Pallade cum Musis timore extra se quasi raptis: Pane nympham sustentante tremulam; Apolline currum, inhibentibus equos quibusdam, proripiente: Baccho, Sileno, Nymphisque pluribus metu nimium quantum perculsis; Vulcano Herculem contuente, qui Mercurium alloqui videtur: exterritis et Pomonâ et Vertumno: omnibusque pulcherrimâ inventione propositis. Iuxta fornicem hunc muro appicti sunt Gigantes montibus onusti ascendentes, Briareus autem in antro, iam deturbatus montibusque quasi obrutus, decumbens; cum fugientibus aliis, à fulmine iam tactis. Gigantum alii templis, columnis, muris, saxisque aliis cooperti sunt, inter quae et fumarium illius aedificii, quod Pluto macilentis suis praetervehitur equis, cum Furiis ad centrum confugiturus. Monstrosâ magnâque mole quasi tempestatis vi concussi variè procumbunt alii, vulneratus unus, mortuus alius, gestu miro inter mortes et ruinas dispersi, horrendâ omnes specie, inter quos per confractam quidam prospiciens fenestram, cognitâ clade fugam parare videtur: quasi ruinis opprimendus. Quae omnia Mantuae in Palatio, quod Del T. dicitur conspicere licet. Ibidemque multas etiam picturas iuxta Julii Prototypa elaboravit quidam discipulorum eius Rinaldus nomine, Mantuanus patriâ, qui, nisi in iuventâ mortuus, clarissimus evasisset artifex.

Prolixum autem nimis foret, omnia illa enarrare opera, quae Julius designavit, extruxit, emendavit et pinxit: quod vel ex hoc patescit ipsius elogio, eum nempè territorium Mantuanum tantoperè exornasse, innovasse atque restituisse, ut meritò illius dici potuisset Pater. Nemo enim tam fuit delineando abundans tamque rarus unquam, testantibus id et editis typo eius operibus plurimis. Mantuae domum sibi extruebat cum fornice pulcherrimo gypsato intusque et extus picturis elegantissimè exornatam, donatus et à Duce pro eâdem multis statuis antiquis; quippè qui tanto eum prosequebatur amore, ut sine eo quasi Salarium eius. vivere non possset: unde plus quàm mille ducatorum summam efficiebant annui illius reditus. Iconem eius tabulâ nostrâ P. expressimus; mortuus autem est anno Christi 1546. aetatis 54. hoc honoratus Epitaphio:

Epitaphium.Romanus moriens secum tres Julius artes Abstulit (haud mirum,) quatuorquattuor unus erat.

LVI. SEBASTIANUSde PLUMBO Venetuspictor.

LVI. SEBASTIANO DEL PIOMBO.MUsicus primùm chely canens, tyrociniis pingendi apud Johannem Bellinum positis, ob senium huius â Georgione dehinc edoctus, cuius et morem egregiè sequebatur, praesertim iconibus viventium praestans, deindè ab Augustino Chisio Romam delatus, arte utrâque et conversatione iucundâ multorum sibi conciliabat favorem. Ubi inter alia opusculum quoddam pingebat oleariâ mixturâ, Romae multâ laude elatum. Vigente autem tum inter Raphaëlem Urbinatem et Michaëlem Angelum aemulatione, laudantibus Raphaëlis gratiam aliis, aliis Michaëlis iudicium; Auxiliatorem habuit Michaëlem Angelum. cum Sebastianus Michaëlem semper praeferret, tantum hoc ipso illius promeruit favorem, ut mirum in modum, eodem in protectionem suscepto, illius opera promoveret, factisque eidem delineationibus in Raphaëlis odium hunc extollere conaretur. Opera eius Cum igitur ab Episcopo quodam Pontifici caro, ad D. Virginem plorantem in campo quodam elegante pingendam conduceretur, praeeunte Michaële, tanta id efficiebat arte, ut et sacellum ipsi à Petro Francisco Borgerio, in aede S. Petri Montorini, ad dextram introitûs pingendum committeretur.

Methodum invenit colore oleario in muros pingendi.Hoc in labore singularem invenit praeparandi muros methodum, ut omni humiditate sublatâ, oleario subactu pingi possent: factâ scilicet è calce, mastiche et pice graecâ mixturâ quadam, eademque muro illitâ, ut colores dehinc, praesertim in figurâ Christi, manerent immutati. Ubi iterum Michaël non ideam tantùm ipsi dabat minori forma, sed ipsam quoque Christi imaginem totam proiiciebatproiciebat: undè propter hunc Christum Sebastianus praestantissimis annumerari meritus est artificibus; quamvis et vultus alii, manusque atque pedes plerumque picti essent venustate pulcherrimâ. In eodemque sacello adhuc aliae quaedam extant figurae in albario recente factae ad fornicem, ut transfiguratio Christi; et ad latera S. Petrus et S. Franciscus, quibus omnibus pingendis tamen sex integros annos insumsit.

Raphaël ipsi tabulam opponit.Porrò colore etiam oleario, et magno quidem Michaëlis auxilio resuscitationem Lazari pingebat: cui Raphaël conspectae, aliam opposuit, opus nempè suum ultimum, ob gratiae venustatem priori praelatum: quamvis in Consistorio ambae tabulae iuxta se positae sint: ubi Raphaëlicae apographum deindè Narbonam in Galliam missum, autographum Tardus est. autem ad S. Petrum Montirium collocatum est. Tam tardus autem plerumque Sebastianus erat, ut opera eius plurima aliis traderentur: ubi inter alia, ipsius loco, ad S. Mariam Animae, Michaël Mechliniensis historiam S. Barbarae pingebat, opere inter Italica satis laudato. Cum tamen partim invento suo lapidibus colores olearios applicandi, partim aliis in auro, argento et cupro factis picturis celebris In Servitia Papalia venit. fieret, favore tandem Episcopi cuiusdam Vasonentis à Clemente Pontifice fodinis plumbi praeficiebatur, quo offico antea Johannes Vedinensis functus fuerat, qui multis Papae praestitis offiiciis trecentorum nunc coronatorum stipendio donabatur. Hoc accepto officio arte quasi penitùs neglectâ, otio vitam terebat, et poësi, tarditate plerumque praetensâ, et pictorum copiâ. Michaëlis gratiâ excidit. Favore autem Michaëlis Angeli tandem penitus excidebat, quod Papae suggessisset, melius fore, si sacelli cuiusdam sacies coloribus oleariis pingeretur, suoque modo praepararetur; quod Michaëli valdè displicebat, qui laborem hunc tantùm mulierum diceret opus; cum recens albarium virum requireret: quo in odio etiam moriebatur febri acutâ anno 1547. aetatis 62.

CAPUT XI. PIERINUS VAGENSIS Pictor et Architectus: et DOMINICUS BECCAFURNIUS Senensis Pictor. Argumentum.

LVII. PIERINUS VAGENSIS Florentinus pictor et Architectus: undè cognominatus sit: ob paupertatem industrius est. Magnus in Pierino discendi ardor. Romam venit ad Raphaëlem. Opera eius ibi facta. Opera eius alia in Oeco Papali et alibi: Ablatio Christi è cruce. Opus eius in templo Servitarum: in Sacello SS. Trinitatis. Florentiam venit. Opera eius hîc facta. Societas martyrum. Pharao submersus. In societatem Julii Romani et Johannis Francisci venit. Sacellum S. Marcelli Romae pingit: expugnatâ Româ capitur. Deorum metamorphosin delineat, quae typis aeneis edita est. Genuam venit. Palatium ibi Principis Doriae extruit et pingit. Aeneam naufragum pingit. Illusori cuidam ostendit, quanto usui sit prototypum aliquod chartaceum. Gigantomachiam pingit. Pisis domicilium figit. Genuam revertitur: iterumque Romam. Ubi Sacellum SS. Trinitatis pingit, in quo miraculum Bethesdae; et resuscitatio Lazari. Ad ministeria Pontificis assumitur. Ubi oecum Regium pingit. Titianus Romam venit, icones picturus: multitudo operum eius. LVIII. DOMINICUS BECCAFURNIUS Senesis, pictor. Opilio primùm: Romam venit: certamen init cum Johanne Antonio Vercellensi. Varia alit animalia. Lapsum Luciferi pingit. Genuam vocatur; sed non obsequens. Duccius Senensis, pictor, historias pingere invenit magnorum lapidis frustorum combinatione. Hoc modo Dominicus marmoribus et picturis aedem Dominicam Senensem exornat. Historia Mosis petram percutientis. Genuam venit. Ovarium colorem oleario praefert. Venustas facierum pars huius artis maxima. Historiam chimicam pingit.

LVII. PIERINUS deVAGA Florentinus, pi-ctor et Architectus

LVII. PIERIN DEL VAGA.ICone suâ in tabulâ nostrâ P. spectandus, in magnâ paupertate educatus, matre mortua bimestri, patre milite, nutrice caprâ primùm uso, mox Florentiam delato è pago puello, militiam iterum secuto. Puer igitur per pictorum ministeria oberrans, sedulus ubique diagraphicen iuxta Michaëlis Angeli methodum sic excolebat, ut iuniorum pictorum Florentiae esset optimus. Cum autem eodem tempore pictor quidam communioris Ordinis Romam venit, Pierinum Romam deferret, cui Vagae nomen erat, hoc nomine deinde et noster, quamvis mox ille in Tusciam rediret, semper appellabatur. Pierinus igitur Romae hebdomades medias in officinis pictorum operabatur, medietate reliquâ unà cum festivis et nocturnis plerunque temporibus delineationibus ruinarum et aliorum operum impendens. Michaëlis Angeli autem fornicem potissimùm, unà tamen cum Raphaëlis methodo sibi proponens, additis etiam cryptarum laboribus, et iuncto plastices gypsatae studio, stipem interea ostiatim quaerens, brevi ita proficiebat, ut diagraphicâ omnes Romae tyrones praecelleret, musculis nimirum rebusque artis difficillimis aliis dexterrimè expressis; undè inter et ad Raphaëlem. Magnates etiam, nec non Julio Romano et Francisco sic innotescebat, ut à Raphaële Opera eius Romana. unà cum Johanne Vedinensi ad labores admitteretur; inque Leonis porticibus cum tyronibus aliis certando paucis mensibus in encarpis, Alabandaeis, imaginibusque et historiis omnibus palmam praeriperet, Vestigia Raphaëlis certissimo gressu sectando, et venustate atque audaciâ omnibus praeeundo, testantibus id primariò historiis transitûs Israëlitarum per Jordanem, lapsorum murorum Hierichuntinorum, pugnae Josuae statione solis illustri, et è novae Testamento, nativitate, baptismo et coenâcenâ Christi cum similibus aliis.

Istâ sedulitate aliisque ministeriis tantoperè Raphaëlis sibi conciliabat favorem, ut eum quasi filium amaret: unde eò maiori etiam fervore perfectioni insistens, in fornice oeci papalis, quà in porticus abitur, praeter alia plurima septem planetas: deindè Jovem cum aquilâ; Venerem cum columbis, nec non duodecim signa coelestiacaelestia: in medio fornice autem quatuorquattuor Victorias pinxit, insignia pontificalia tenentes, infernè suspiciendas tantâque arte abbreviatas, partibus praecipuè nudis per vestes blandè transparentibus, ut opus illud magni aestimetur. Apud Pasquinum autem faciem domus cuiusdam monochromate griseo illustrabat, pulcherrimâ designatione.

Post alia pro Archiepiscopo Cypri Romae ad Chiavicam in palatio quodam antiquitatibus pleno cum aliis fabulas pingebat, topiaria, cryptas et similia varia: deindè et pro Comitissâ Fuggerâ Germanâ palatium cum porticibus ab omnibus celebratum. Dein oecus quoque alius ad S. Augustinum ab ipso pictus est historiis plenus, â Romuli aetate, usque ad Numae Pompilii tempora, admirandâ perfectione. Praeter multa alia, recommendatione Antonii de Gallo Architecti celeberrimi, cum laude elaborata, in Sacello Minervali ablationem Christi è cruce pingebat, imbrium deinde vi inter ruinas extinctam; quod opus inter celeberrima Romana connumeratum fuit. Apud Servitas etiam imagines et puelli quidam cum encarpis ab illo facti visuntur, carnositate et gestibus elegantissimi; loquentibus quasi et viventibus pueris, ut inter albarii opera hoc celeberrimum dici queat. Mox et à Cardinali de S. Quadro ad pingendum Sacellum aliquod in templo SS. Trinitatis ad sinistram aedis conductus, in albario humente inter alia exhibebat Danielem et Jesaiam Prophetas, quatuorquattuor cum dimidio cubitorum altitudine, magnâ devotione spectabiles: inter quos pueri quidam insignia Cardinalis tenent, vividissimi etiam. In quatuorquattuor praedicti fornicis angulis pictae sunt historiae S. Annae foecunditate donatae; Mariae natae; Mariae desponsatae; et eiusdem visitantis Elisabetham: ubi figurae quaedam pulcherrimae; praesertim per stylobatas ascendentium ad desponsationem spectandam.

IULLIO ROMANUS MANTUAN.

FRANCESCO MAZZOLI PARMIGIANO.

GIOANNI DA VDINI.

PERINODEL VAGA. FLORENT.

GIACOMO DA PUNTORIMO.

GIO: FRAN: RUSTICHO. FLORENT.

J. v. Sandrart deline:

Philipp Kilian sculp:

Cumque an. 1523. Peste Romae grassante, cum aurifice quodam Florentino Piloto, Florentina. Florentiam abiisset, acceptissimus artis peritis, apud Carmelitas laudato ibidem Masaccii sacello, S. Andream picturus erat, ut modernam Romanorum methodum ostenderet: elaboratâ autem saltem ideâ chartaceâ, Camaldoli propè Florentiam martyrum quandam societatem potius pingendam suscipiebat, delineatâ etiam ideâ in chartâ, candore huius pro lumine adhibito. Ubi duo Imperatores pro tribunali captivos vario positu Christianos ad mortem condemnabant, constantioribus senibus, contremiscentibus iunioribus quibusdam, illaqueatis aliis cum insigni musculorum extantiâ; et militibus immanitate notandis singulari.

Durante ideae huius labore, pro Piloto etiam amico tabulam picturus erat, receptus autem in hospitium liberale à Raphaële Sandro, huic priùs in telâ colore aeneo Pharaonem pingebat submersum, gestibus Aegyptiorum pereuntium mirâ varietate expressis; Israelitis autem cum Mose et Aarone Deum laudantibus, opere celebratissimo. Postmodùm Florentiâ discedens in itinere vago quidem, varia tamen delineabat, extinctâ peste Romam reversus, ubi à Julio Romano et Johanne Francisco picturis à Societas eius. Clemente VII. praefectis, ad operas adhibitus, iuxtà Julii ideam, supra portam insignia pingebat Papalia tantâ arte, ut illi, eundem sibi praelatum iri metuentes, quod istâ gratiâ non abundarent, Pierinum sibi adsciscerent socium, iunctâ eidem an. 1525. matrimonio etiam Francisci sorore Catharinâ pro maiori amicitiae firmamento.

Deindè Pierinus ad S. Marcellum à Societate S. Crucis ad pingendum sacellum conductus in summitate fornicis Evam pingebat è costâ viri formatam, arte plurimâ. Ex alio latere duo Evangelistae S. Marcus et S. Johannes, et nudo quidem hic brachio, expressi sunt, inter quos duo puelli candelabrum gestantes venustissimi. Cum autem et Societati pecunia deficeret, ad opus tam Romae capitur. pretiosum, et Roma an. 1527. caperetur, Pierinus post mala plura tandem captus, magnoque vix lytro redemtus, tantoperè affligebatur, ut multum in arte impeditus, vix sui amplius esset compos. Donec, tamen pro milite quodam Hispano telas quasdam pingeret, glutinario colore: quin et Bavaro illi, qui tabulas aeneas Raphaelis habebat, multas metamorphoseos Deorum delinearet fabulas, quae à Jacobo Caraglio typis aeneis vulgatae sunt.

Genuam venit, et quaenam hic elaboraverit.Postmodùm à Nicolao Venetiano tapetiario amico vetere cum uxore et filiâ Genuam deductus, Principi Doriae Palatium extruebat, plasmate gypsato exornatum, et variè depictum: Ubi in portâ quâdam fornicatâ varias pingebat historias et alabandaea plurima, nec non intra arcus insignia varia: sic et supra scalam chimaerica quaedam cum historiis parvis, pueris, animalibus et aliis elegantiis: Item in porticu propè scalam, in cuius extremitatibus duae figurae suprà portam, viri una, mulieris altera; propinqua una, remota altera; anterior una, aversa altera. Fornix ipse quinque arcubus constat gypsatis, inter quos spatia elliptica historiis plena sunt; in muris autem ex utroque latere icones visuntur variorum belli Ducum tàm antiquorum, quàm recentium familiae Doriae; supra quos magnis literis deauratis haec scripta sunt: Magni Viri; Maximi Duces, optima fecere pro Patriâ. In oeco primo post porticum ad sinistram in fornice, gypsata sunt varia, et in medio pictura de Aeneâ naufrago, nudis tàm mortuis quàm vivis variè exornata, terrore in omni facie dexterrimè expresso: quod primum fuit Pierini pro Principe opus. Ubià quodam Hieronymo Trevisano pictore ad muros derisus, quod ideâ uteretur chartaceâ, ubi penicillo potiùs fidendum: usum ideae publicè dicitur ostendisse accurrentibus plurimis et spectante etiam Hieronymo, qui tanto opere confusus clam Bononiam abierit. Pierinus autem oecum hunc ita consummavit, ut ad muros picturas olearias, et alibi plasmata gypsata adhiberet.

In oeco secundo ad dextram gypsato pariter, in medio Jovem pinxit Gigantes Theomachos fulmine percutientem, ubi praeter nuda varia magnitudine viventium maiora, coelumcaelum est Diis plenum. Deindè quatuorquattuor adhuc parabat cubicula gypsata omnia, cum plastes esset multo artificio insignis; insertis picturis fabularum quarundam Ovidianarum pulcherrimis, cum topiariis, foliorum gyris, animalibus et alabandaeis iudicio maximo excogitatis. QuatuorQuattuor conclavia penes oecum alterum iuxta ipsius quoque diagraphica à discipulis eius gypso et picturis itidem expicta sunt.

Perfectis autem Genuae operibus adhuc pluribus, tàm in albario recente, quàm olearia Pisis domicilium figit. et diagraphica, urgente uxore Pisis potius domum sibi emere, quàm in servitio Principis manere voluit. Adeoque iam hîc etiam sacellum aliquod in aede Dominica pingendam suscipiebat, expressis iam pueris quibusdam in albario recente: mox tamen relicto opere, urbe et uxore Genuam redibat, pro principe per menses aliquot laborans, nec literis Pisanis respondens reditum eius variè sollicitantibus, ut hoc opus iam alii committeretur. Tandem redux, viso hîc substituto, quamvis multas iam elaborasset id eas, operi tamen manum rursus admovere renuit; Romam profectus: ubi à Pontifice Paulo et Cardinali Farnesio parum curatus, brachii etiam morbidi curâ mirè exhaustus iam abitum rursus meditabatur: donec tandem ad consummandum in Aede SS. Trinitatis sacellum, cuius fornix à Julio Opera Romana alia. Romano et Johanne Francisco affine eius inceptus erat, conductus, varia ibi fingeret anaglyphica gypsata: appictis duabus praecipuè historiis, quarum una piscinam refert Bethesdanam cum aegris variis, et angelo undas commovente: altera resuscitationem Lazari, quem tanto pallore expressit, ut nuper mortuus fuisse satis testetur. His et diagraphicis aliis commotus Ad ministeria Pontificis assumitur. Cardinalis Farnesius, ut et Pontifex suppeditato ipsi salario viginti quinque ducatorum menstruo ad dies vitae, ad labores ipsum applicabant alios in Palatio Papali ut et Farnesio. Ubi inter alia Fornicem oeci Regii plasmate gypsato elaborabat inter omnia opera similia celeberrimo, expressis quatuorquattuor pueris rosam tenentibus, cum insignibus Papalibus in medio, et Symbolo domus Farnesiae. Tandem autem delineationibus potissimùm incumbens, Raphaëlis more, picturas idearum suarum aliis committebat, gloriae sic parum, quamvis pecuniae satis lucratus, sublatis etiam, quos sibi obesse putaret, aemulis: et inter alios Titiano. Cum enim hic an. 1546. Venetiis Romam vocaretur, ad pingendas icones quasdam, quod Papam iam et Cardinalem Farnesium, nec non Santa Fionensem in itinere quodam pinxisset, nullâ adhuc acceptâ mercede, famque esset, oecum Regium eidem commissum iri, Pierinus, qui totum vitae suae tempus hoc opere se consumturum speraret, cum magnis propterea conflictatus curis, omnem movebat lapidem, ut Titianus iterum abiret. Multitudo operum eius. Omnia igitur ferè, quae Romae fiebant opera, Pierino praeunte fiebant, qui tanto propterea premebatur onere, ut quasi noctu delineandum ipsi esset et interdiu. Deficientibus autem tandem viribus, ad amicos suos sese conferrebat, ubi aliquando, cum sub domus suae ianuâ cum illis colloqueretur, subitò collapsus apoplexiâ moriebatur an. 1547. aetat 47. sepultus Romae in aede Rotunda.

LVIII. DOMINICUSBECCAFURNIUS Senen-sis pictor,

LVIII. DOMINICO BECCAFURNI.PAtre rustico natus, cuius oves primò pascebat, à cive deindè quodam Senensi Laurentio Beccafurnio, qui baculo quaedam delineantem viderat, in servitia receptus, et horis succisivis ad discendam Diagraphicem dimissus, brevi ita proficiebat, ut duarum à Petro Perusino, celebri tum pictore, expictarum tabularum, apographa faceret Romam venit. diligentissima. Postmodò Romae iuxta Michaëlis Angeli et Raphaëlis aliorumque opera maiori progressu facto, Senas reversus, initâ cum Johanne Antonio Vercellensi pictoctorepictore, iuniore quidem, sed magnae peritiae, familiaritate, in nudis et Anatomicis variè cum hoc certavit, superante Johanne primùm, mox Dominico.

Varia abit animalia.Solebat autem domi suae varia sustentare animalia, psittacos nimirum, simias, et inter alia corvum loquacem, nec non inter equos Barbarum quendam cursu pro more certantem, ut multi mirarentur, unde his alendis sumtus ipsi suppeterent. Quia autem à Nobilitate et populo magni in arte suâ aestimabatur; hinc multas pingendas accipiebat Lapsum Luciferi pingit. icones. Deindè et Luciferi lapsu picto in tabula, multa pingebat nuda, abbreviata, labentia; sed haud absoluto opere: cuius loco aliam elaborabat, quae ad Carmelitas spectatur: in quâ in summitate Deus cum Angelis; in medio Michaël armatus advolans, et Luciferum cum asseclis in abyssum praecipitans ardentem, cuius flammae magnum prae se ferunt artificium. Varia etiam in albario recente pingebat cubicula, exhibitis multa arte historiis; et inter alia curiam quoque, gesta ibidem Romanorum plura repraesentans.

Pro adventu Imperatoris equum fingebat chartaceum, intus cavum, octo cubitorum altitudine, anterioribus pedibus aëra ferientem, insidente Caesaris imagine, et depictis infra tribus ab Imperatore devictis provinciis, quo commotus, qui Imperatorem comitabatur, Doria, Genuam ipsum vocabat, renuentem tamen ob aliud quoddam è marmore opus, quod sub manibus haberet in aede Dominica Senensi. Hoc autem marmore pingendi genus invenisse DUCCIUS Senensis marmore pingit. dicitur DUCCIUS quidam, qui Senis iam circa annum 1356. vixerat; historiae autem hoc modo exhibentur albo et nigro colore, magnis combinatis lapidibus, pice nigrâ interlitâ: quo opere tunc utebatur Dominicus arte maximâ.

Ingruente iam senio, quatuorquattuor unâ serie in trabeatione quadam pingebat historias; eiectorum scilicet è Paradiso Protoplastorum. Caini et Abelis sacrificantium; Melchisedeci victimam Abrahami sacrificantis; et variorum in Zophoro dimidiatorum, varia ad sacrificandum offerentium animalia. In aliis huius templi locis pinxit historiam Vituli aurei, et super suggesto Mosen petram percutientem; ubi inter alia puellus canem invitum ad bibendum deprimens, multa elegantia: sub sacello sacrificium etiam Eliae depictum est.

Genuam venit.His peractis, Genuam quidem abiit, sed picturâ hîc infelicior, sive ob aêris culpam, sive oeconomiae suae desiderio. Quaedam etiam ovario colore pingebat, quem durabiliorem crederet, oleario. CoeterùmCeterùm facies Dominicus quidem rectè designabat, sine gratiae tamen lepore, quod praecipuum tamen in arte nostrâ. Tandem et aere quaedam fundebat, factis in sex columnis totidem Angelis, viventium staturâ paulò minoribus, in aede Dominica ad magnum altare collocatis; multa cum laude illius; ficturus et duodecim Apostolos, si vita suppetiisset. Praetereà et ligno incidebat, et aeri quaedam: exesis etiam aquâ forti historiis quibusdam Chymicis, de Jove et aliis Diis Mercurium coagulaturis, quem vinctum crucibulo imponunt, Plutone et Vulcano ignem tractantibus, hoc autem avolante, Moriebatur autem anno 1549. aetatis 65, Sepultus magnificè in aede Dominicâ.

CAPUT XII. JOHANNES VEDINENSIS ET JACO- BUS de PUNTORMO, Pictores. Argumentum.

LIV.LIX. JOHANNES VEDINENSIS Pictor. Discipulus est Georgionis Venetiis. Romam venit ad Raphaëlem. Naturalium expingendorum studio tenetur. In tabulâ Bononiensi S. Coeciliae, instrumenta musica pingit. Iuxta antiquorum opera, plasmata gypsata invenit. In quibusdam antiquos superat. Tapete picto Cubicularium Pontificis decipit. Opere gypsato porticus Vignae Madama exornat. Fontanas pingit pulcherrimas. Pro uno opere dono accipit toparchiam integram. Pro Augustino Chisio oecum pingit. A Papa salarium accipit. Vedinum abit. Inventor dicitur vaccae pictae. LX. JACOBUS de PUNTORMO. pictor. Praeceptores eius. Prima eius pictura artifices in admirationem rapit. Adiutor est Andreae Sartorii. Opera eius in templo Servitarum. Bonaretii vaticinium de ipso. Variae larvaturae, inter quas tres currus de aetate humanâ ab ipso picti. Septem currus alii: Saturni primus: Numae Pompilii secundus: Consulum tertius; Julii Caesaris quartus: Augusti quintus: Traiani sextus: Aureae aetatis septimus. Visitationem Mariae pingit. Opera eius alia. Albertum Dürerum honore prosequitur, et iuxta typos huius aeneos pingit. Adhuc alia eius opera. Pro plebeiis libentiùs, quàm pro magnatibus pingit. Florentiae Sacellum S. Laurentii pingit. Perfectioni nimium intentus, imperfectiora pingit. Genius eius.

LIX. GIOANNI da UDINE.LIX. JOHANNES VEDI-NENSIS Pictor.

ATeneris ad diagraphicen pronus, cum canes, capras, lepores, aves et alia similia pingeret, à Patre Venetias ad Georgionem de Castello Franco in disciplinam tradebatur: undè auditis Michaelis Angeli et Raphaelis laudibus, cum recommendatione ad Balthasarem Castiglionaeum Raphaëlis amicum, Romam venit ad Raphaëlem Romam profectus, huiusque factus discipulus, brevi praeceptoris methodum magno cum iudicio imitabatur, naturalium praecipuè studio ductus, ut sunt animalia, vestes, instrumenta, vasa, urcei, subdialia, aedes et similia. Aves autem imprimis tantâ pingebat veritate, ut vivere viderentur, quarum picturis integrum impleverat librum varietate iucundissimâ. Deindè à condiscipulo quodam Johanne fructuum, foliorum et florum pingendorum peritissimo et hoc genus addiscebat. In tabulâ igitur illâ S. Caeciliae Bononiam mittenda organum pingendum ipsi à Raphaële tradebatur, quod tantâ efficiebat industriâ, ut illud, cum instrumentis musicis aliis, à Raphaele confectis, unâ manu pictum videatur.

Plasmata gypsata invenit.Effosis illo tempore in ruinis Palatii Titi ad S. Petrum in Vinculis cryptis quibusdam, opere plastico gypsato plenis, non diagraphicâ tantùm illorum, sed et plasticâ tantoperè delectabatur Johannes, ut omni tentaminum genere hanc imitari studeret, primùm calce, pice graecâ, cerâ et latere trito mixtis et deauratis; deindè è calce et arenâ Puteolanâ factis anaglyphicis; nondum tamen laevorem illum assecutus, iterum cum lapide Tiburtino candido calcem miscebat: et nec sic ad antiquos omninò accedens, marmor candidissimum in pulverem comminutum cum calce Tiburtinâ miscebat pulcherrimâ, idque antiquorum veram reperiebat esse massam pro opere plastico Tiburtino.

Cumque tum Raphaël in exornandis porticibus versaretur, novum hoc Johannis inventum ibidem hunc applicare iubebat, quod tantâ hic praestabat felicitate, ut ipsa etiam antiquorum opera superaret, factis aviculis plumatis, quasi viventibus; piscibus ibidem variisque monstris marinis, nec non fructibus, uvis, floribus, frumento, Tapite picto cubicularium pontificis decipit. avena et similibus iuxta cuiusque naturam. In fine porticus ad murum Johannes tapetem pinxerat, ad quem cum Papa accederet Cubicularius quidam eundem elevaturus accurrebat, delusus veritate simulacri: Et haec in porticu superiore. In inferiore, praeter plastica similia elegantissima, in summitate fornicis currus quidam picti erant uvis et aliis fructibus onusti, advolantibus variè avibus, et uvis quibusdam quasi dependentibus. In alio autem oeco Johannes varios pinxerat psittacos, quos Leo Pontifex alebat, nec non cercopithecos, simiasque maiores et minores et exotica similia: quem oecum deinde Paulus IV. Pontifex destructis his omnibus, magnâ cum pictoriae clade, in alia cubicula commutavit.

His et aliis quibusdam peractis, porticus etiam tàm plasticâ quàm picturâ exornabat in Palatio, quod Vigna di Madama dicitur, Alabandaeis ibi, encarpis, portis, fornicibus, et trabeationibus tantâ sedulitate effictis, ut se ipsum superare velle crederetur. Quo facto à Cardinali Julio Medicaeo Canonicali donabatur beneficio in Urbe Foroiuliensi, cum aliis quibusdam pro amicis; quod fratri suo cedebat. Deinde et fontem ibidem erigebat artificialem, aquâ è capite Elephanti marmoreo prosiliente: Et in conclavi quodam templum Neptuni: nec non in alio, gypsata marina varia. Iterumque cataractam quandam; quasi in deserto aliquo ê rupe intra arboreta proruentibus undis, vi illuc adactis, et stiriarum instar deindè dependentibus: ubi in summitate rupis caput leoninum è fruticetis prominebat, admirandâ venustate: pro Pro uno opere dono accipit toparchiam integram. quo opere Cardinalis dono ipsi dabat toparchiam S. Petri, Florentiam eundem porrò mittens, ubi et plastica et chromatica multa elaborabat, magnâ cum Florentinorum etiam pictorum admiratione.

Oecum exornat.Postmodùm Romam reversus Augustino Chisio in fornice quodam encarpos fingebat pulcherrimos, fructusque, et flores plasticos cum foliis tantâ naturae imitatione, ut muro inserti crederentur. Ponè Mercurii advolantis imaginem Priapum finxit cucurbitam tenentem cum ficis diffissis: nec non pueris, et animalibus quibusdam, et inter alia leone et Hippopotamo quodam infernè conspiciendis citrà admirationem à nomine spectatis.

Elaboratis posteà adhuc aliis quibusdam in Castello S. Angeli et Palatio; et Leo Papa et Raphaël, Fautorum eius maximus, Vedinum abit. moriebantur: ubi cum sub Adriano opusculis quibusdam minoribus sese sustentasset Johannes, mox Româ ob pestem ingruentem penitùs relictâ Vedinum in patriam discedebat. Electo tamen Clemente reversus, ad illius coronationem varia; nec non cum Pierino, plastica egregia in fornice oeci veteris, cum variis animalibus perficiebat. Sed mox iterum in patriam, iterumque vocante ipsum Clemente Papâ, Romam abiens, opera quaedam elaborabat, ubi praefectura fodinarum plumbi Sebastiano collatâ, ipsi salarium à Camerâ promittebatur octoginta ducatorum: ex quo et Florentiam à Pontifice missus, et ibi aliqua formabat. Mortuo autem Pontifice, spe omni mercedis truncatâ Vedinum iterum abiit ad fratrem; penicillo penitus valedicturus, nisi uxore ductâ et liberis susceptis aliqua et in patriâ pinxisset.

Tandem an. 1550. Romam iterum peregrinantis habitu devotionis causâ sub viliori plebe visebat, sed ad portam Paulinam à Georgio Vassario agnitus in servitia Pii IV. Papae redibat; quo iubente ornamenta porticuum renovare cogebatur. Quo facto anno tandem 1564. aetatis 70. moriebatur, ad Raphaëlem iuxta desiderium suum Inventor dicitur vaccae pictae. sepultus. Aucupio aliàs adeò deditus, ut et pictae vaccae ad aves alliciendas credatur inventor.

LX. JACOBUS PUN-TORMENSIS Pictor,

LX. GIACOMO DA PUNTORMO.TAbulâ iconum nostrarum P. spectandus, Puntormi natus an. 1493. decimo tertio aetatis anno Florentiae in disciplinam traditus Leonhardo Vincio; et mox Mariotto Albertinello; deinde et Petri Cosmi; et tandem an. 1512. Andreae Sartorii informatione usus.

Opus eius primum.Opus primum â Jacobo proprio Marte apud Mariottum elaboratum, Annunciatio erat minori forma pro Sartore quodam facta, quod, mortuo interea hoc, penes autorem remansit, à Mariotto omnibus, qui in officinam venirent, et inter alios Raphaëli etiam ostensum, qui talem eum fore cum admiratione praedixit, qualis et factus Adiutor est Sartorii. est. Ad Andream autem Sartorium illo tempore veniebat Jacobus, cum apud Servitas historiam Philippi pingeret, quae cum vehementer ipsi placeret, tantoperè mox annisus est, ut hunc tàm delineatione, quàm coloratione exactè imitaretur. Cumque Andreas, in templo quodam extra urbem, tabulam altaris cuiusdam parasset, postmodùm corruptam; Jacobus hic non tantùm partem imam tabulae supplebat, sed et in medio Christum pingebat mortuum, cum duobus Angelis candelas tenendo plorantibus, unà cum Propheta quodam; quod opus sanè inter tyrocinia haud est numeratum: ut Andreas semper dehinc ipsius adiutorio uteretur.

Interea cum Cardinalis Medicaeus sub nomine Leonis X. Pontifex evasisset, et Servitae inter alios insignia eiusdem fieri curarent, ubi in albario recente utrinque Fidem et Charitatem exprimi vellent, ab Andrea Cosmo Jacobus pro his figuris surrogabatur: qui annorum iam 19. à Sartorio discedebat, quamvis invito, factamque ideam Sartorio ostendens, ab eodem laudabatur quidem, sed in posterum non admittebatur amplius. Sui ergò iam iuris et pauper duas hasce figuras brevi tempore tàm pingebat elegantes, ut à peritissimo meliores pingi non potuissent. Cum tamen ipse sibi non satisfaceret, novamque ideam meditatus totum opus clam perdere vellet, ab Andrea Cosmo, qui pegma iam aperuerat, ostensâ pluribus multâ cum laude picturâ, absterrebatur, quod in humido muro tum temporis pulchriorem non inveniri dicerent: Bonarotti de eo vaticinium. Unde et Bonarottus, viso eodem, dixisse fertur: hunc iuvenem ad coeloscaelos aliquando sublaturum picturam. Quibus intellectis sympatriotae quoque eius in porta Castelli sui Insignia Leonix X. ipsius operâ cum duobus puerulis venustissimis pingi curabant.

Larvaturae pro festo Bacchanaliorum.Eodem anno cum Bacchanalia Florentiae, ob evectum ad Pontificatum concivem suum, magno cum splendore celebranda essent, multasque nobilitas larvaturas institueret, paratis tribus curribus pro infantiâ, virili aetate, et senio hominis: hos currus pingebat Jacobus, monochromate albido metamorphoses Deorum in illis exprimens: adiectis his lemmatibus, in primo; Erimus: in secundo; Sumus: in tertio; Fuimus.

Ab alia Societate septem currus repraesentabantur, quorum primo, à duobus tauris tracto, gyris foliorum contectis, Saturnus vehebatur falcem tenens; cum Jano bifronte clavem tenente, ad Pacis templum aperiendum; vinctis ad pedes eius Odio et Invidia; cum pluribus aliis Saturno dicatis à Jacobo nostro ingeniosissimè pictis; pro designandâ Saturniaetate. Aderant autem huic currui comites pastores plurimi equites, singuli quatuorquattuor stipati cursoribus pastorio omnes habitu, illi opulentiore, hi simpliciore.

Curru secundo duobus similiter bobus tracto roseis vittis insignibus Numa Pompilius vehebatur, Libris quibusdam de Sacris Romanorum circundatus, quorum ipse primus fuerat instaurator: comitantibus sex sacerdotibus antiquo more vestitis; acerras, paterasque aureas gestantibus; ministris autem habitu Levitico candelas in antiquis candelabris gerentibus.

Currus tertius Consulatum Titi Manlii Torquati exhibebat, post primum bellum Punicum ab isto gestum, octo tractus equis: praeeuntibus equis vectis duodecim Senatoribus, suis lictoribus stipatis.

Quarto curru quatuorquattuor bubalis et quatuorquattuor Elephantis tracto Julius Caesar vehebatur, duodecim cinctus equitibus cataphractatis, lanceas gerentibus; militibus stipatis levis armaturae.

Currus quintus Augustum vehebat, equis alatis, gryphum figura, tractus, equitantibus utrinque duodecim Poëtis laureatis, pectore nomina prae se ferentibus.

Sexto curru Traianus vehebatur octo equabus tractus, comitantibus duodecim Iurisconsultis, Advocatis, Notariisque stipatis.

Septimus erat aurei seculisaeculi currus statuis Bandinelli, et picturis Puntormensis instructissimus, inter quas quatuorquattuor virtutes pictae multa laude decantatae. In medio curru globo terrae maximo imminebat mortuus quidam thorace ferreo rubigine exeso conspicuus, è quo puellus emergebat nudus multo auro insignis; quasi nunc exactâ ferreâ, aurea sub Leone exurgat aetas Quibus operibus preter mercedem multa laude inclarescebat Jacobus; ut pro Leonis introitu portas quoque triumphales pingendas acciperet, ubi inter historias varias pulcherrimas et Palladem exhibuerat cum Apolline, venustate maximâ.

Ille autem loco, ubi Missam quotidiè auditurus erat Papa, Deum Patrem in albario recente pinxerat, et Veronicam cum sudario, brevi tempore ad hoc insumto. Inter alia autem ab eodem in albario humido picta prae coeterisceteris laudabatur Caecilia quaedam rosam manu tenens, ceu palmarium ex operibus eius. Dilatatâ autem sic famâ eius, opus illud quoque in Vestibulo Servitarum à Sartorio coeptum, qui iam in Galliam abierat, Opera eius alia. consummandum ipsi tradebatur. Ibi pro consequendâ maiori gloriâ Vistationem D. Virginis pingebat, magnâ pro more vividitate, ubi inter alias laudatur figuras puellus quidam in scala consistens; ut opus hoc Sartorianis omninò aequiparetur. Porrò et tabulam pro altari quodam pingebat, in quâ Maria sedens Josepho filiolum porrigit, tàm blando risu venustum, ut satis mirari nequeat spectator: ubi suâ quoque gratiâ non carent S. Johannes puer cum aliis velum aliquod elevantibus.

In alia quadam arae tabulâ S. Johannem Evangelistam pingebat, cum sene quodam pulcherrimo; et S. Franciscum genibus innixum, magnâ devotione Virginis filium respicientem: unâ cum S Jacobo laudatissimo pariter. CoeteraCetera eius opera sunt Icones quaedam viventium: item in sacello quodam Christus mortuus et Maria lachrymanslacrimans cum duobus pueris, quorum unus poculum passionis, alter caput Domini tenet; adstante hinc S. Johanne Evangelistâ; illinc S. Augustino episcopali habitu. Porrò Josephi Aegypti praefectus patri Jacobo occurrens, ipsumque excipiens; quod ipse Jacobus tanti amabat, ut vendere nollet, quamvis magno à Rege Galliae oblato pretio.

Albertum Dürerum honore prosequitur.Cumqueillo tempore multi Alberti Düreri typi tàm aenei, quàm lignei, Florentiam afferrentur, Jacobus noster nunquam sibi, quamvis semper aliis, satisfaciens, mutatâ methodo illos sequi incipiebat, sed depravatâ multum venustatesuâ. Cum tandem tabulam quandam perficere deberet Regi Galliae mittendam; resuscitationem Lazari pingebat mirâ vivacitate, ut quasi motus in membris observetur successivus.

Cum autem Caiani oecum picturis ornare deberet, ideam saltem proiiciebatproiciebat: Herculem exhibendo cum Antaeo luctantem: Veneremque cum Adonide, cum nudis figuris aliis. Deindè et adhuc alias delineabat ideas, Michaëlis sc. Angeli: item Magdalenae in horto: nec non Cupidinis Pro plebeiis libentius pingit. Venerem osculati. In more autem positum ipsi erat, ut potiùs pro plebeiis vili pretio aliquid elaboraret, quàm pro magnatibus multa largientibus: unde et pro murario quodam, qui domum eius extrueret, tamdiù laborabat, quamdiu ille in structurâ occupatus erat, additis et operibus quibusdam aliis, et inter alia iconem quandam à Raphaële Urbinate factam. Multum etiam favit discipulo suo Brunzino, optimae spei tyroni, qui in multis adiutor ipsi fuit.

Florentiae sacellum S. Laurentii pingit.Sacellum autem S. Laurentii à Duce Florentino ipsi commissum tantâ pingebat tarditate, ut per undecim annos neminem illuc admitteret, indignatus etiam vehementissimè, quod pictores quidam scalis admotis labores suos contuerentur: cuius causa haec fuisse dicitur, quod hoc in opere omnibus vellet esse superior. Historias autem expresserat Protoplastarum; diluvii; Noae in arcam ingressi; cum annexis: in altero latere extremum iudicium, sed magnâ confusione, ut stulta quaedam dici queant, quamvis nec laude careant alia. Omnium autem typos faciebat argillaceos, sed symmetriâ plerumque vacuos: ita ut eo ipso, quo alios superare crederet, propriis operibus suis prioribus fieret inferior.

Perfectionis morbo laborat.Quidam Puntormensem moerore extinctum dicunt, quod nunquam contentus esset labore suo: alii autem veriùs hydrope mortuum referunt, quod in muris humentibus multa pingeret; attigit autem Annum aetatis 63. in Servitarum templo, sub Visitatione eius sepultus. Honesti coeterùmceterùm erat animi, absentium famae consulens, iactantiae neutiquam deditus, parcus victu et vestitu, sed mortem vehementer horrens ad ultimum usque vitae halitum; undè nunquam etiam turbis intererat, oppressionem metuens: porrò solitarius erat, sed et pertinacior; quod intervitia numerari posset.

CAPUT XIII. JOHANNES FRANCISCUS RUSTICUS, ET BACCIUS BANDINELLUS, Pictores et statuarii Florentini. Argumentum.

LXI. JOHANNES FRANCISCUS RUSTICUS, pictor, Statuarius et Architectus. Discipulus est Andreae Verocchii et Leonhardi Vincii. Methodus eius optima quaeque elaborandi. Mercurium in fonte artificiali positum fingit. Annunciationem Mariae. S. Johannem Baptistam. Conversionem Pauli. Beneficientia eius erga pauperes. Societas Panos. Convivia ludicra; miris inventionibus plena. Societas trullae: Palatium è cibis. Convivium infernale. Rusticus in Galliam venit. LXII. BACCIUS BANDINELLUS, pictor et statuarius Florentinus. Unde Baccii nomen habeat. Diagraphica omnium artium ianua. Gigantem de nive fingit. Ad Johannem Franciscum Rusticum venit. In Delineatoriâ excellit. Lacerasse dicitur ideam à Michaële Angelo factam. Pictoriae se dedit, eandem sine praeceptore exculturus: sed ad staturiam redit. In Galliam venit. Cleopatram nudam, et anatomica quaedam aeri incidi curat. Imaginem Hieronymi fingit, et alia. Bonarotio praeferri vult. Romam venit, et quaedam elaborat ad D. Virginem Lauretanam. Indiscretus est, dissidia undique habens. Orpheum ludentem facit. Infanticidium eleganter aeri incidi curat. Laocoontem meliorem efficere vult, quàm antiquum illum Romanum. Inter equites S. Petri recipitur. Herculem sculpit in foro Florentino locatum, qui ab omnibus contemnitur. A Clemente Pontifice dono accipit Palatium quoddam. Christum mortuum pingit, qui à Michaële Angelo contemnitur. A picturâ desistit. Opera eius in Palatio Papali. Alia. In odium incidit ob studium litigandi. A statuario alio contemnitur, sed cum eiusdem confusione. Duo monumenta Papalia sculpit, sed negligenter. Ex invidiâ multa Michaëlis Angeli opera diffringit. Opera eius Florentina. Autor est Camerae Audientiae ibidem. Statuas quasdem sculpit ad S. Mariam floridam, quae sarcasticè taxantur. Defectus eius: à Nobili quadam foeminafemina argutè carpitur. Lucro tantùm inhiat. Beneventus statuarius Florentiam venit, quem Baccius tolerare nequit. Gratiâ Ducis excidit. Sepulchrum sibi parat.

LXI. JOHANNES FRAN-CISCUS, RUSTICUS, pictor, sta-tuarius et Architectus

LXI. GIOANNI FRANCISCO RUSTICHI.CIvis Florentinus ex praecipuis discipulus Andreae Verocchii, et Leonhardi Vincii condiscipulus, à quo tamen, Verocchio Venetias profecto, plurima discebat, praecipuè in statuariâ, equis potissimùm fingendis delectatus, quos è cera et argilla factos, eleganter dein delineabat: unde ad pictoriam etiam digressus, colores scienter satis tractabat. Methodus eius optima quaeque elaborandi. Dicere autem solebat, rem propositam primò inveniendam, et posteà delineandam: praeterlapso autem unius mensis spatio demum reassumendam, emendandam, et consummandam.

Sub adventum Leonis Papae Florentiam, elaboratis statuis quibusdam, tantam Cardinalis Medicaei inibat gratiam, ut Fontem ei artificialem efficiendum committeret, in Mercurii statuam ex aere fundit. quo ex aere Mercurius cubitalis nudus in globo consistens quasi volaturus, unâ manu papilionem tenet, è cupri folio tenuiore confectum, per cuius pedem unicum proruens aqua ex ore eiusdem effluit. Deindè Opera eius varia. facta ideâ Davidis ex aere simulacrum fusurus erat, illâ tamen exhinc perditâ, eiusdem loco positus est Orpheus marmoreus à Bandinello factus. Porrò et opere anaglyphico simo ex aere fundebat annunciationem D. Virginis, cum prospectu optico pulcherrimo; Regi deindè Hispaniarum transmissam.

Post alia quaedam, tria etiam fundebat quadricubitalia: nimirum Johannem Baptistam praedicantem, auscultante hinc Levitâ, illinc Pharisaeo: opus clarissimum super Porta aedis S. Laurentii collocatum, è nostratibus optimum; in quo artus nudi multam prae se ferunt elegantiam, et gestus egregiè exprimuntur, Pharisaeo sc. qui manu barbam demulcet, quasi admirante praeconium.

Ex hinc ad Alchymiam digressus, et ad pictoriam iterum, inque tabulâ trium cubitorum longitudine, et altitudine duorum coloribus oleariis conversionem Pauli pingebat, variis inibi expressis equis et militibus miro gestu spectandis. Cui et venationem addebat minore tabulâ pictam, variis Liberalitas eius ergà pauperes. animalibus refertam. CoeterùmCeterùm humanus erat et in pauperes beneficus: cumque pecuniam in corbe saltem reponeret, aliquando egeno cuidam, viso corbe hoc, tantam sibi semel summam tacitè optanti, totum corbem in sinum effudisse dicitur. Erinaceum quoque sic cicuraverat, ut sub mensâ canis instar discursitaret: praeter quem et aquilam alebat, et corvum loquentem.

Societas Panos.Institutâ eodem tempore apud Florentinos societate quadam duodecim membrorum, Panos nomen gerente, cui et Johannes Franciscus, et Andreas Sartorius, et pictores alii plures intererant, rariori quodam conviviorum genere sese delectantes, congestis cibis, quibus sub poenâ non licebat esse similibus: Johannes Franciscus convivas excepturus Pana maioris staturae è linteo factum, in medium statuebat, cuius cauda candelabrum subministraret: circumsedentibus ergò convivis ê mediâ Panos statuâ arbor quaedam sese pandebat, cuius rami singuli patinam continerent pro binis destinatam convivis, epulis instructam: quibus ablatis, ramis contractis recedebat arbor, auditâ intereà musicâ iucundissimâ, et ministratis poculis: mox missili secundo et deindè tertio quoque reversâ: quae inventio magnâ societatem perfundebat voluptate. Speciale autem Francisci ferculum ahenum erat, è massà artocreaticâ confectum, in quo Jason patrem immergeret Peliam, ut reiuvenesceret: quae figurae capones erant, ita coordinati, ut toti esui inservirent. Qualia fercula contulerant et alii; Sartorius nimirum templum octangulum, cuius pavimentum gelatina, columnae farcimina; trabeatio Caseus Parmensis; arcus saccharata quaedam; chorus, panis martius; pulpitum vitulina, Liber canticorum, massa foliata; cantores aves assatae etc. Alius Squillus nomine, tympanum afferebat aheneum ex ansere assato confectum: Dominicus Puligus nefrendem sub specie puellae fila ducentis; et similia.

Societas thrullae.Alia quaedam similis Societas thrullae dicebatur; quod comedentibus sociis quibusdam in Villa cremorem lactis coagulatum, ingerentibus sibi per ludum ori quaedam, aliquis lactis loco, visâ fortè thrullâ murariâ, coementi particulam socio insereret, ubi cum risu omnium, thrullae haec societas enascebatur, quae tam celebris deindè erat, ut et Magnates, et Medicaeorum quidam nomen eidem darent: qui sub habitu murariorum convivia celebrabant architectonica, ferculis omnibus sub materiae structoriae formis exhibitis: quanquam et aliis quandoque uterentur inventionibus, ut quidam Matthaeus Panzona totum convivio exhiberet infernum, quasi nuptias Plutone celebrante cum Proserpina.

Rusticus in Galliam venit.Anno 1578. Rusticus noster, post praeparata alia quaedam, in Galliam abibat, ubi tanta ipsius penes Regem erat autoritas, ut quingentorum coronatorum aureorum salarium annuum ipsi constitueret. Hic elaboratis quibusdam equum aeneum fundere debebat duplo vivente maiorem, cui imponenda esset statua regis: quem in finem magnum illi Rex concesserat palatium. Factis ergò ideis quidem, non tamen absoluto ante mortem Regis opere: et Successore eius Henrico salaria plerisque minuente, et Rusticus non nisi elocatis palatii sui conclavibus vitam sustentabat: cui malo et hoc accedebat, quod palatium istud Rex dono daret Petro Strozzio, qui tamen condolenti animo in coenobio quodam Rustico sustentationem procurabat, ubi curatus etiam pro merito fuit usque ad annum aetatis 80. quo mortuus est. Eiusdemque effigies in tabulâ nostrâ P. spectari potest.

LXII. BACCIUSBANDINELLUS, pictoret statuarius Floren-tinus.

LXII. BACCIO BANDINELLI.OB diagraphicam potissimùm mihi nominandus, cum aliàs inter celebriores statuarios locandus sit effigie suâ in tabulâ nostra Q. spectandus; natus erat Florentiae anno 1487. cumque Bartholomaeus diceretur, contracto nomine Baccio audiebat. Etymon nominis.A Patre aurifice ad delineationes adhibitus, unde fundamentum plurimarum artium: praeter diagraphicen et ceras fingebat, tanto profectu, ut aliquando in foro S. Apollinaris ê nive duriore scilicet statuam Marforii, qualis Romae est, cubantem efformaret octocubitalem, mirantibus Gigantem de nive format. adolescentis ingenium omnibus. In villâ paternâ non tantùm animalia varia viventium forma delineabat, sed et in sacello Pratensi omnium picturarum à Philippo Lippo factarum, cuius in plicaturis sequebatur methodum, faciebat apographa. Rustici discipulus est. Datus ergò à patre in disciplinam Johanni Francisco Rustico Statuario celeberrimo, ubi et Leonhardus Vincius quotidiè conversabatur, iuxta istius consilium, inter alia, et marmora tractabat; facto primo capite quodam muliebri, egregio cum successu: et deindè Hercule marmoreo duorum cum dimidio cubitorum cum Caco pedibus eius subiecto.

Lacerasse dicitur ideam Michaëlis.Cum autem eodem tempore celebre admodum esset opus quoddam Diagraphicum Michaëlis Angeli Bonarottii, cuius apographa quasi ab omnibus fiebant, quicunque delineationibus operam darent, inter quos praeter Jacobum Sansovinum, Andream Sartorium, Rossum, aliosque, et Bartholomaeus noster: hic nefando ausu, aperto adulterinâ clave oeco, prototypon illud lacerasse dicitur, sive quod aliis illud invideret, retentis partibus primariis; sive quod in gratiam Leonhardi Vincii id fecisset, Michaëlis aemuli.

Deindè in chartâ Cleopatram delineabat nudam insigni pulchritudine; cuius occasione etiam chromaticae iam dabat operam, Bonarottium ipsum spe suâ exaequaturus, Pictoriae se dedit. si non et superaturus. Mox Ledam quoque cum Castore et Polluce delineabat, colore oleario ideam hanc picturus, nullo praeeunte magistro: ut tamen colorum mixturas meliùs pernosceret, ab Andrea Sartorio familiari depingi volebat: ubi Andreas tamen, calliditate perspectâ, carnaturam coloribus in axiculo non mixtis, tantâ promtitudine efformabat, ut sedendo semper detentus Baccius parùm indè disceret. Sed tamen consilio cum Rosso inito, tabulam pingebat oleario colore, de Christo nempè, è Limbo Patres liberante: itemque aliam de Noâ ebrio denudato. Quin et in albario recente fornicis cuiusdam domus Ad statuariam redit. suae tentamen instituebat; ubi tamen cum propter calcis fallaciam maiorem offenderet difficultatem, relictâ picturâ, ad statuariam redibat, facto ex marmore Mercurio iuniore fistulam tenente tricubitali, magnâ cum laude.

In Galliam venit.Anno 1530. ad Franciscum Galliae Regem missus, magni ibidem aestimabatur. Cum autem gloriae cupidissimus esset, anatomiae etiam plurimùm incumbebat; nulli labori parcens, quod industriâ omnes superare posse speraret. Multas etiam delineationes, et inter alia Cleopatram nudam, Aeri quaedam incidi curat. nec non integram Anatomiam ab Augustino Veneto aeri incidi curabat, typis evulgata cum insigni celebritate nominis.

Hieronymum plasmat.Postmodùm Hieronymum fingebat cereum sesquicubitalem tanta macie, ut ossa, musculi, nervorumque magna pars sub cute apparerent, quod opus ab omnibus, praesertim à Vincio, habebatur pro incomparabili. Porrò et Petrum quadricubitalem marmoreum sculpebat, quamvis non tàm sculpturâ, quàm diagraphicâ insignem. Iterum et Herculem novem cum dimidio cubitorum altitudine pro receptione Leonis Papae argillaceum, quem Davide Bonarottii meliorem esse iactabat, consentientibus tamen paucis.

Romam venit.Exhinc ut et Papae innotesceret, ideâ quâdam Davidis Goliathum capite truncantis eidem oblata, ad Andream Contuccium remittebatur statuis tum quibusdam praefectum, ut nempè specimen aliquod artis suae ederet: ubi cum nativitatem Mariae iuxta ideam citò è marmore sculpsisset, Incivilis est. mox elatior, obtrectationibus Andream insectabatur, quasi diagraphice carerent opera eius: de quibus civiliter primò ab Andrea monitus, cum et iniurias reponeret, tantâ ab eodem tractabatur vehementiâ, ut ferè occisus esset: undè Româ Anconam abiens, ibidem suam consummare historiam volebat; quae tandem, discedente et hinc nostro, â Raphaële Montilupio absoluta, et iuxta Andreae opera collocata est.

Orpheum facit.Post illa tempora Romam reversus, pro Cardinali Julio Mediceo Orpheum sculpebat laudatum satis: nec non pro palatio eiusdem sub monte Mario ex opere gypsato duos Colossos octo cubitorum altitudine pulcherrimos. Interea typis aeneis edebat infanticidium Herodis maiori formâ, quo opere magnam assecutus est nominis sui gloriam. Deindè et ideam sepulchri pro Rege Angliae tàm ligneam, quàm ceream faciebat elegantissimam. Cumque interroganti Laocoontem format. Cardinali Mediceo, an Laocoonti Romano similem formare auderet, in Galliam transmittendum? meliorem se producturum respondisset, factâ primùm è cerâ, mox et è creta et carbonibus ideâ laudatissimâ, mox è marmore Laocoontis liberos formabat, prototypo quàm simillimos: interrupto autem ob mortem Papae opere, Bartholomaeus cum Cardinali Florentiam redibat, quem ibidem in diagraphicâ informabat; donec electo Clemente VII. Romam reversus, proque coronatione, eiusdem imagine sculptâ opere anaglyphico simo, acceptâ domo propriâ et salario annuo ad Laocoontem suum rediret: quem elaboratum Florentiam Papa in Palatium In ordinem equestrem elevatur. Mediceum mittebat; assumto pro hoc opere et aliis quibusdam in ordinem equestrem S. Petri, à Pontifice Bartholomaeo.

Florentiam autem reversus, Johannem pingebat in deserto, sinistrâ Angelum prehendentem, dextrâ autem ad coelumcaelum protensâ; quem in officinam Patris sui collocabat in aemulationem praeceptoris sui Rustici, qui Pauli conversionem illuc pinxerat. Illudque opus non coloribus quidem, qui duriores erant, sed designatione laudatissimum Herculem sculpit. erat. Deindè et Herculem sculpebat marmoreum cum Caco in foro Florentino collocatum altitudine novem cum dimidio, et latitudine quinque cubitorum, quem etsi emendatum post positum opus, et in se multa arte nobilem, non Palatio eum donat Pontifex. tamen laudabat populus: Papa autem Clemens, ultra mercedem, Palatio quodam remunerabatur.

A Michaële Angelo contemnitur.Picto deindè pro altari quodam Christo mortuo, ipse in officinâ aurificis cuiusdam locatâ tabulâ immixtus populo, ut iudicium, praecipuè Michaëlis Angeli, audiret, cum intelligeret, eum duritiem potissimum culpare colorum, delineatione laudatâ; veritate agnitâ in posterum propriâ manu nihil pingere volebat amplius, adhibito iuniore quodam pictore Angelo Bigio.

Opera eius Romana.Postea Romam reversus, ideam Pontifici argillaceam perficiebat pro statuis aeneis in castello locandis, Michaëlis nimirum Archangeli septem peccata mortalia gladio occidentis. Fusisque interea et ex auro imaginibus quibusdam, ut Herculis, Veneris, Apollinis, Ledae et similibus: porrò opere anaglyphico semielevato Ablationem Christi è cruce fundebat, elegantissimo labore, Carolo V. Imperatori Genuae dono oblatam, pro quâ, praeter munus largissimum, in equestrem elevatus est ordinem ab Imperatore. Cumque et Principem Doriam Neptuni habitu è marmore Genuensibus efficere deberet, in foro collocandum, promissis pro opere mille coronatis; opus quidem mox inchoavit, ad finem tamen haud perduxit.

Mortuo postmodùm Clemente, cum duo Florentinis Pontificibus Leoni et Clementi fabricanda essent monumenta, Romam iterum profectus, partem quandam istius laboris, sculpendarum nimirum historiarum et imaginum, vix obtinebat, conducto A statuario contemnitur. nimirum iam Alphonso quodam, ideasque satis eleganter quidem disponebat, mortuorum autem effigies non dextrè satis expresserat, undè institutâ desuper à Cardinalibus Cibo et Salviato deliberatione, cum à Tolesmeo quodam, sculptore etiam superbo, ignaro, quod ipse praesens esset, satis carperetur, vix tandem prosiliens eundem compescebat, à Cardinalibus monitus, ut facto contrario calumnias retunderet. Duo monumenta Papalia fabricare debet. Nihilominùs parum exindè diligentior historias et imagines suas frigidè satis elaborabat, lucro intentus magis, quàm gloriae. Quin et residuis adhuc duobus pro imaginibus Paparum marmoribus, monitus iterum; non tantum non resipiscebat; sed obtentâ etiam astu suo licentiâ, Florentiam abiens, ad ministeria Ducis illius sese obligabat.

Michaëlis marmora frangit.Sed et hic, quod ad fabricas fontanas in viridario, nec non ad Monumentum Johannis Medicei marmoribus egere se diceret, ex invidiâ, varia Michaëlis Angeli opera marmorea, ut et Herculem quendam Johannis Agnoli monachi cum Anteo, quasi vilioris momenti, diffringebat: factoque super monumento hoc, cum imagine dicti Johannis Medicei, initio satis enervi; nec hoc ad ultimum perducebat finem. Opera eius Florentina. Commoto autem Cosmo Duce ad opus quoddam magnificentius, Oecum quendam pulcherrimum per Julianum Baccium Agnolensem extrui curabat, pro audendis legatis exoticis, quem variis exornabat statuis, lucro maximo: quamvis inter alias ipsius Ducis iconem, omni nimirum similitudine vacuam, quasi emendaturus diffringeret, nunquam deindè restitutam. Quin et nova iterum meditatus, tandem Duci persuadebat, ut chorum et summum altare in aede S. Mariae floridae exornari curaret, ubi è marmore iterum Protoplastas formabat, cum aliis quibusdam. Sed et iterum Statuae eius taxantur. efformatos Protoplastas maiori diligentia, ut populo satis faceret, in foro collocabat, eodem tamen quo prius fato, sarcasticis etiam propterea carminibus impetitus. Nimirum quamvis nec proportio deesset operibus eius, nec diagraphica, gratiâ tamen venustatis carebant. Unde et nobilis quaedam foeminafemina, interrogata, quid sibi de illis videretur? de viro, respondit, nullum sibi competere iudicium: Evae autem duas esse virtutes, Candorem nempè et Constantiam; Subinnuens, non artificis haec esse, sed lapidis. Ad supradictum altare tamen adhuc duo Baccius addebat marmorea, Christum nimirum nudum ab angelo detentum, quod inter meliora eius celebratur: et Deum Patrem seminudum, sed et hunc non consummatum. Defectus eius. Nimirum lucro saltem intentus dicteria non amplius curabat, quamvis et sepulchrum suprà commemoratum, et Audientia, et chorus iste ulteriorem eius expectarent manum.

Beneventum Statuarium non suffert.Cum autem et Beneventus quidam Cellinius à Duce conductus esset, ad Perseum quendam in Medusa ex aere fundendum, quem Baccius multis tangebat dicteriis, ne Gratiâ Ducis excidit. praesentiâ quidem Ducis cohibitus, illius tandem gratiâ tantoperè excidebat, ut quamvis Deum Patrem tandem absolvisset cum aliis quibusdam ornamentis, ad visenda haec, nerogante quidem Ducissa, abire vellet: quod tot insignia incompleta negligeret opera, tot bonis etiam cumulatus. Quae indignatio eousque ipsum consternebat, ut Sepulchrum sibi parat. iam quasi intractabilis esset. Tandem autem elaborato unà cum Benevento et Bartholomaeo Ammannato Gigante quodam plus quàm decem cubitorum; nec non Christo quodam mortuo ad Michaëlis Angeli aemulationem pro sepulchro suo Serviintarum templo constituto: deducto illuc magna cura Patre suo sub funere aegritudine correptus octavo abhinc die An. Christi 1559. moriebatur, anno aetatis 72.

CAPUT XIV. FRANCISCUS SALVIATUS ET DANIEL RICCIARELLUS. Argumentum.

LXIII. FRANCISCUS SALVIATI Florentinus pictor; primò aurifex; amicitiam colit cum Georgio Vassario. Opera eius iuvenilia: Historia Samsonis. Ad Cardinalem Salviatum venit. Opera eius Romana; in Capitolio. Opera eius Florentina et Veneta. Romam iterum, et mox Florentiam redit; ubi pingit oecum audientiae; historias quasdam de Camillo; triumphum; alia; ideasque pro tapetibus. Romae rem familiarem instituit. Opera eius ibidem. Historiae quaedam de Davide: Proelium: in nudis imaginibus excellit: in Galliam venit. Ibi non aestimatur. Romam redit; ambitione odia sibi concitat. Certare detrectat, Româ proptereà clam relictâ; redux tamen, prae moerore moritur. LXIV. DANIEL RICCIARELLUS Volaterranus, pictor et statuarius. Romam venit. Opera eius huius loci in sacello Maximi; inque sacello quodam aedis SS. Trinitatis. Historia S. Helenae. Tardiora duriora. In Palatio Farnesio Conclave pingit; et in Mediceo historias quasdam de Carolo V. In Pierini locum venit, et in Palatio papali pingit. Adhuc aliud sacellum pingit ad SS. Trinitatem, cui iuxta illius ideam et infanticidium insertum est. Alia eiusdem opera. Statuariae incumbit. Romae protervas quasdam Michaëlis Angeli figuras vestibus induit: ex aere artificiosam fundit statuam.

LXIII. FRANCISCUSSALVIATUS Florenti-nus pictor,

LXIII. FRANCISCO SALVIATI.PAtre Michaële Angelo Rosso textore holosericario natus, à nobili autem Salviatorum familia cognominatus, texturae loco ad diagraphicen inclinans, suppeditante ipsi patrueli aurifice exemplaria praeclarissima, quorum apographa faciebat, mox ad Chrysurgiam et ipse accedens, et in diagraphicis diebus feriatis continuò laborans. Amicus Vassarii. Initâ autem cum Georgio Vassario adolescente pariter Andreae Sartorii discipulo familiaritate, communicante hoc clam omnia Praeceptoris diagraphica, diligentissimè eadem noster describebat: donec mox uterque in disciplinam Bandinelli traderetur, ubi uno mense simùl plus proficiebant, quàm biennio aliàs.

Opera eius iuvenilia.Solutâ igitur obsidione tabulam primò votivam in templo suspendendam pingebat Franciscus, militem nempè in lecto ab aliis occisuris eundem correptum; in quâ, quamvis vilioris esset pretii, tantam tamen adhibebat diligentiam, ut magni deindè aestimata sit. Deindè in coenobio Badiano super tabernaculo tres pingebat historias; immolationem nempè Isaaci; Mannam delapsam; et agnum paschalem: nec non porrò Delilam Samsonem tondentem; cum templi ruinâ è longinquo spectandâ; quod opus Ad Cardinalem Salviatum venit. in Galliam missum prae aliis celebrem reddidit Franciscum. Postmodùm adscitus ad ministeria Cardinalis Salviati, huic Imaginem Opera eius Romana.D. Virginis pingebat; nec non venatorem quendam Gallicum cervum persequentem, qui in templo Dianae salutem quaereret: item tabulam aliam, cum imagine Deiparae aliâ, sub icone amitae suae marito eius appicto. Cumque eâdem sorte et Vassarius ad Cardinalem Mediceum promotus esset, ambo delineando in conclavibus Palatii papalis integros saepè dies impransi consumebant.

Picturus deindè Cardinali suo in sacello Palatii sui Johannem Baptistam, Amicum priùs Vassarium pro exercitio nudum depingebat ad vivum; institutis etiam in Campo Sancto Anatomiis quibusdam. Vassario autem Florentiam abeunte, Franciscus post maiora quaedam, multa in templo S. Mariae pacis elaborabat, valdè celebrata: nec non apud Pontem S. Angeli ante palatium quoddam insignia Pontificis cum megalographicis quibusdam in albario humente factis, venustate maximâ.

An. 1535. circa adventum Caesaris Franciscus, qui nomen iam Domini sui semper retinebat, opera quaedam pingebat monochromate griseo longè celebratissima: item in telâ colore aquario vitam Alexandri M. postmodùm in Flandria texturâ tapetum expressam: Porrò triumphos quosdam; et ad comoediam aliquam opus aliquod scenographicum; et in libro quodam, pro nescio quo Poëta historias plurimas: pro Cardinali suo autem unctionem Davidis monochromate rubricato, quod palmarium erat omnium operum eius, deindè inserto auro à Damiano Bergamino expressum.

Exhinc in templo Capitolii decollationem S. Johannis pingebat; et Visitationem Mariae in albario recente, quod opus an. 1538. absolutum, dispositione figurarum, proiectione structurarum, venustate facierum, coeterorumque membrorum tàm nudorum, quàm vestibus tectorum laudem omnem superare videbatur. Durante hac picturâ, quaedam etiam delineabat, nec non et Phaëtontem pingebat, iuxta Michaëlis Angeli ideam.

Florentina, et Veneta.Florentiam reversus triumphum pingebat pro nuptiis Ducis Cosmi; quem tamen iuxta ideam eius absolvebat alius; ipso interim Venetias abeunte: ubi Patriarchae Psyches pinxit fabulam, quae pictura inter opera Veneta omnia meritò clarissima dici potest. Ibidem in conclavi quodam, ubi à Johanne Vedinensi plastica multa gypsata confecta erant, imagines quasdam addebat tàm nudas, quàm vestitas elegantissimas. Pro monialibus corporis Domini, ut et Venetiis magnâ industriâ Christum mortuum pingebat cum Mariâ et Angelis quibusdam volantibus cum instrumentis Passionis. Iconem enim faciebat Poëtae Petri Aretini, cum encomio eiusdem versibus conscripto ad Regem Galliae missam.

Romam reditAn. 1541. Romam rediens in Palatio Papali icones quasdam viventium; item tabulam pulcherrimam in sacellum, cum operibus aliis in Germanicum et alia templa et Florentiam. conficiebat. Florentiam etiam regressus imaginem primò D. Virginis pro avunculo magni Ducis, cum iconibus quibusdam; mox et magnum Audientiae oecum pingebat, praeter encarpos et insignia Camilli historiam variè exprimens; Ludi magistro flagris caeso; Gallis victis; Brenno aurum appendente; Camilli triumpho pulcherrimè repraesentatis; insertisque et Occasionis et Pacis figuris tantâ arte, ut pulchrius dici nihil queat. E latere Occidentali in scaphâ ab ipso pictus est Mars armatus; et in aliâ Diana. Versus septentrionem Arnus fluvius cum cornu copiae, velo levato Duces et Pontifices Mediceos ostendens.

CoeterùmCeterùm et ideas pingebat pro tapetibus; de Lucretia nimirum; et pro Duce historiam Josephi, ut textura haec exindè magnoperè inclaresceret. Inter alias tabulas et imaginem D. Virginis pingebat in Jesulo et Johanne, super psittaco quodam in risum effusis: Item ablationem quandam Christi è cruce, opus ab osoribus eius depressum quidem, sed proptereà laude suâ haud privandum. Post picturas alias, et conversionem Pauli delineabat, quam aeri incidi curabat ab Aeneâ Vico Parmense. Cum autem delineatione etiam pro sacello magno facta, labor ipse tamen Jacobo Puntormensi Romae domicilium figit.concederetur, ipse an. 1548. Romam iterum abibat; domo ibidem apud Palatium Romana eius. Farnesium emta: conductusque ab istius nominis Cardinali ad pingendum Sacellum Palatii S. Georgii, non variis istud saltem operibus gypsatis, sed elegantissimis etiam picturis de S. Laurentio in albario recente, et historia nati Christi in maiori quodam lapide colore Oleario, in quâ Cardinalis effigies, exornabat. Post alia opera ad S. Salvatorem Lauri, nuptias pingebat Canae in Galilaeâ celebratas; et suprâ portam oleario subactu Georgium equitem. Hoc tempore etiam Florentiam mittebat opus magnum mixturâ oleariâ pictum de Protoplastis: in oeco quodam palatii Farnesii autem duos muros multis historiis domus Farnesiae illustrabat, cum iconibus quibusdam insertis, quamvis his finem tandem imponeret Taddeus Zuccherus. Sic etiam absolvebat Franciscus in templo Populi Sacellum à Sebastiano de Plumbo pro Augustino Chisio coeptum: pro Cardinali autem Riccio de monte Pulciano oecum pingebat in plateâ Juliâ, in quo historiam Davidis, Bathsebae, Uriae, translatae arcae, cum proelio quodam pulcherrimè expresserat. Inventione enim dives erat, manuque venustus, rariorum studiosus, omnium pictoriae partium gnarus, faciebus gratiosus, nudis corporibus insignis, sic vestiens, ut nuda transparerent; oleariae, glutinariae et ovariae mixturae artifex; sed megalographicis haud clarus, et mercede rarò contentus, quam ob causam etiam vitabatur.

In Galliam venit.Anno 1554. in Galliam abiit domo suâ venditâ; ubi benevolè quidem acceptus, Rossi tamen et aliorum mox opera nimium cavillabatur; cumque pro Cardinali Lotharingico opus quoddam in albario recente pingeret, ad votum non satisfaciebat, undè, cum et tristioris, parcioris et elatioris esset genii, quàm ista gens desiderat, mox Romam redit. Romam iterum abibat, minutiora tractans, donec in oeco Regio, quem Daniel Volaterranus pingebat, partem acciperet dimidiam. Cum autem non tantùm cum Daniele lites moveret, sed et Petrum Ligorium Pontificis architectum, amicum aliàs suum, contemneret; hic autem favore in Odia eius. odium mutato, ad opus hoc plures pictores iuniores promoveret; Franciscus capto taedio deserens omnia cum indignatione Florentiam abibat; ubi picto in lamina argentea Christo mortuo cum D. matre, et pro Jacobo quodam Salviato libro quopiam larvaturis pleno, spreto Vassarii consilio, de amplectendâ vitâ tranquilliore Romam tamen redibat: historiasque oeci variè distributas reperiens, ut duas Taddeus Zuccherus, unam Livius Foroiuliensis, aliam Horatius Bononiensis, aliam et Hieronymus Sermonetta, alias alii pingerent, maiori adhuc dolore correptus, consulente per literas Vassario, ut et suam, quam coeperat, Moerore extinguitur. expingeret, et tantâ quidem industriâ, ut gloriam reportaret solus; mox obsecundaturus, mox ambiguus iterum, in morbum tandem incidit, et prae animi aegritudine mortuus est 11. Decemb. Anno 1563. aetat. 53. effigie suâ in tabulâ nostrâ Q. spectandus.

LXIV. DANIEL RICCIA-RELLUS Volaterranus pictoret statuarius.

LXIV. DANIEL RICCIARELLI.JOhannis Antonii Vercellensis primò, deindè Balthasaris Senensis discipulus, nec amore, nec ingenio adiutus, sine gratiâ proindè prima opera et multo demum tempore perficiebat; postmodò pictâ facie domus cuiusdam monochromate griseo in albario recente aliquatenus clarescens, pictâ etiam oleario colore in tela Christi flagellatione, sedulitate maximâ, ubi multa iuxta viva exemplaria, nec non viventium Romam venit. icones quasdam exhibuerat, Romam adibat.

Opera eius huius loci.Ibi cum Cardinali Trivultio innotesceret, ab hoc ad Palatium suum extra urbem pictura, plastica et hydraulico opere exornandum assumtus, ubi iam et alius quidam Johannes Maria Mediolanensis laborabat, in istius aemulationem varia pingebat cubicula et porticus, interque coeteracetera multas mulierum imagines, nec non Phaëtontem viventis magnitudine, et Fluvii cuiusdam Deum, opere laudatissimo, quo apud plures Cardinales, Trivultii saepè hospites, innotescebat. Deindè unà cum Pierino Vagio in Sacello Angeli maximi quaedam summâ industriâ producebat: nec non in Sacello S. Marcelli crucifixi imaginem, quod Sacellum, à Pierino coeptum, ipse etiam in aliis consummabat iuxta illius ideam, pictis inter duos Evangelistas duobus pueris cum candelabris, et in arcubus duobus angelis volantibus cum instrumentis passionis, pulchro quidem, sed tardo opere; cum aliis quibusdam in fornice quopiam ad Angelum maximum: quibus visis Helena Ursina sacellum ipsi in aede SS.Trinitatis in monte committebat, ubi in altari S. Helenae faciem, cum ablatione Christi à cruce pingebat, multâ arte; in arcu fornicis duas Sibyllas, quae pulcherrimae sunt totius operis imagines. Fornix autem in quatuorquattuor partes distinctus opere plastico gypsato, quatuorquattuor historias continet de cruce Christi facta, ab Helena inventa, occultata, et detecta: adiectis quatuorquattuor aliis, de cruce Christi per miracula innotescente; item de Heraclio crucem nudis pedibus gestante: unà cum S. Francisco et Hieronymo habitu Cardinalis; quae omnia magnâ elaborabat sedulitate integro septennio: undè durities quidem simùl hinc indè clucet et melancholia, sed et industria spectatori non minùs gratissima. Quin et inter columnas quasdam historiam plasmabat gypsatam iuxtà Michaëlis Angeli methodum, quem sibi imitandum proposuerat.

Post hoc Sacellum pro Cardinali Farnesio in palatii eius conclavi quodam, trabeationes quasdam et in plano historiam quandam de Baccho, cum triumphis, et venationibus aliisque parabat: ubi ornamentis aliquot locis virginem cum unicornu, quod est Farnesiae Domus Symbolum, inserebat, magno cum Cardinalis beneplacito.

In Pierini locum venit.Dehinc in Palatio etiam Mediceo Romano historias pingebat de Carolo V. eleganti opere. Anno 1547. autem loco Pierini Vagii in Oeco regio pingendo à Paulo III. Pontifice recommendante Michaële Angelo adhibebatur: ubi expressurus erat Reges, Ecclesiae Fautores, cum historiis variarum donationum ab istis factarum, composita etiam magna sedulitate ideâ: tardior autem et hîc pro more, et morte Papae interveniente, abrumpere cogebatur, detectoque opere eius plastica quidem laudabantur, non verò sic et Reges, quod negligentior hîc fuisse diceretur, quàm alibi. A Julio igitur III. anno 1550. electo, ad priores non iterum admittebatur labores; sed plasmate gypsato ornamenta quaedam pro fonte Cleopatrae in fine porticus ipsi fabricanda erant.

Post minora alia à Lucretia Roveria ad pingendum Sacellum aliud in aede SS. Trinitatis conductus priori oppositum, varia à discipulo, quaedam ut infanticidium, et à Michaële Alberti Florentino iuxta suas ideas fieri curabat, ipse autem in concameratione altari proxima Mariam per gradus templi ascendentem; et in plano fornicis primario eiusdem assumtionem pingebat, opere taediosissimo decimo quarto demum anno absoluto. Deindè ideam quandam Davidis efficiebat, ante et retrò conspiciendam: Item Christum mortuum: et pro Rege Galliae Aeneam, vestibus exutis cum Didone concubiturum, monente desuper ipsum de abitu Mercurio. Porrò et Johannem, et Hieronymum poenitentem.

Statuariae incumbit.Electo post mortem Julii, Paulo IV. Sculpturae sese dediturus erat Daniel, relictâ pictoriâ, unde Carraram pro marmore abibat, mox Florentiam ad Michaëlem Angelum, idolum suum, profectus, ubi mortuum discipulum suum aere totum fundebat, pro monumento huius cum epitaphio honorifico. Sed et Volaterras, patriam nempè, adiens, pro amicis infanticidium pingebat in templo S. Petri locatum. Romam autem reversus illo tempore, cum Pius IV. Michaëlis Angeli quaedam corrigit. partem quandam picturarum Michaëlis Angeli deleri vellet, ob nuditatem et proterviam nimiam; eaedem tamen exorantibus Cardinalibus quibusdam Danieli tradebantur vestibus cooperiendae.

Statuam fundit aeneam maximam. Tandem pro Catharina Medicaea statuam mariti Henrici Galliae Regis ludo equestri extincti, ex aere fundendam suscipiebat equestrem; altitudine viginti, et longitudine circiter quadraginta palmorum: facta igitur ideâ, à Papâ ad consummandum Oecum Regium sollicitatus, cum hoc opere impediri se diceret, substituto Salviato, vix id per intercessores efficiebat, ut dimidium illius operis illi reservaretur: finito autem quadriennio, fusurus equum suum, effracto primùm metalli pondere modulo, haud parum contristabatur; sed reparato mox opere statuam tandem produxit perfectissimam, Marci Aurelii, quae in Capitolio, multò maiorem et pondere tamen viginti millia pondo haud superantem. Quo opere tamen ob melancholicum suum humorem parùm laetatus, multis iam toleratis curis et adversitatibus catarrho tandem oppressus sequenti die moriebatur, 4. sc. Aprilis Anno 1566.

CAPUT XV. TADDAEUS ZUCCHERUS, De S. Agnolo in vado, pictor: et MICHAEL ANGELUS BONAROTTVS Pictor, Architectus, et Statuarius. Argumentum.

LXV. TADDAEUS ZUCCHERUS Pictor. Romam venit. A Praeceptoris uxore pessimè tractatur. Ardor eius discendi. Ad Danielem Parmensem venit. Opera eius in templo S. Ambrosii. Urbinum vocatur. Varia eius opera. Romam redit. Labor eius in templo Consolationis. Historiae quaedam Passionis. Trophaea pingit pro Carolo V. Opera eius alia. Icone Pontificis celebratur. Ab osoribus premitur, sed non opprimitur; sed multos alios praeecllitpraecellit. Coelebs manet. Opus eius ultimum in templo SS. Trinitatis. LXVI, MICHAEL ANGELUS BONAROTTUS, pictor, Statuarius et Architectus Florentinus. Discipulus Dominici Girlandaei. In iuventâ adhuc tenerâ, delineationem praeceptoris sui emendat. Manum exerat iuxta Martini Schönii typos aeneos. Ad Laurentium Medicaeum venit. In Statuariâ se exercet, magnumque Domini sui favorem acquirit. Pugnam Herculis cum Centauris sculpit. Torrigianus nasum ipsi diffringit. Bononiam venit Florentiam revertitur; et Cupidinem dormientem facit. Romam vocatur: Ubi Cupidinem et Bacchum sculpit: nec non Christum mortuum. Florentiae Davidem sculpit cum fundâ. Imperitum artis astu sibi amicum servat. Varia opera eius. Imaginem D. Virginis pingit artificiosissimam. Modus eius astutus mercedem petendi. In magno Oeco Florentiae laborat. Opus eius Diagraphicum à multis pictoribus iunioribus apographo delineatur. A Julio II. Pontifice Romam vocatur ad extruendum monumentum. Opera eius Romana alia, inter quae effigies Mosis celeberrima. Pontificis contemtum ferre recusat, officio suo abdicato. Reconciliatur Pontifici. Indignatur Franciae pictori. Cavillatori astutè respondet. A monumento Pontificis desistere cogitur, et Sacellum Sixti pingere. Pictura recentis albarii non probè ipsi succedit. Simultates inter Michaëlem Angelum et Bramantem. Laus operis eius. Duo monumenta Pontificalia inchoat. Opera eius Architectonica et Pictoria Florentina; ut sunt Tempus matutinum: et vespertinum: diurnumque et nocturnum. Florentia ob bellum profugus, Ferrariae benevolè excipitur; Venetias venit, iterumque Florentiam. Ledam pingit pulcherrimam. Sacrarium et Bibliothecam Florentiae, nec non monumentum Julii II. consummat. Nudarum imaginum studiosus est. Historiam serpentis in deserto delineat: Cavillatorem quendam in inferno pingit cum asininis auribus. Opus eius de inferno. Pictura eius ultima Conversio S. Pauli, et crucifixio S. Petri. Ablationem Christi è cruce in marmore sculpit, quam iterum diffringit. Architecturae praeficitur super structurâ S. Petri Romae: pro quo opere Salarium accipere recusat. Inventor est structurae Capitolii. Encomium eius. Artes totum hominem requirunt. Poëta est insignis: parsimoniae et industriae deditus: liberalitas eius. Arguta eius dicta. In magnâ apud omnes Principes est autoritate. Testamentum eius. Romae primò, deindè Florentiae sepelitur.

LXV. TADDAEUS ZUC-CHERUS Pictor

LXV. TADDAEO ZUCCHERO.NAtus in oppido quodam territorii Urbinatis, cui Agnolo in Vado nomen anno 1529. Calendis septembribus, patre pictore communioris ordinis: à quo cum rudimenta artis Romam venit. aliquatenus didicisset, Romae deindè Praeceptore utebatur Johanne Petro Calabro, cuius uxor ne panem quidem ipsi sufficientem concedebat, nolis etiam instructo cophino, ne clam quippiam capere posset. Relicto ergò hoc magistro officinâ propriâ partim quaedam ad viva exemplaria pingebat, partim à Raphaëlis operibus in Palatio Chisiano et alibi faciebat apographa: nocte obrutus interdum in porticu illâ Chisianâ et alibi dormiens; undè contracto morbo ad Patrem reversus, ab hoc, pristinae sanitati redditus, Romae iterum in disciplinam tradebatur Jacoponi cuidam: ubi adeò proficiebat, ut ab amicis, qui tantâ antehac inhumanitate erga ipsum usi erant, in societatem assumtus, opera quaedam in in recenti albario cum ipsis pingeret, in porticibus.

Ad Danielem Parmensem venit.Adscitus deindè à Daniele Parmensi, ad pingendum templum aliquod in oppido S. Viti in Aprutio, deque venustate aliquatenus informatus, varia hic pingebat, Evangelistas scilicet, Sibyllas, Prophetas, cum quatuorquattuor historiis de Christo et Mariâ. Romam igitur reversus anno aetatis 18. qui erat Christi 1548. Jacobo Matthaei nobili duas pingebat historias de Furio Camillo, cum magnâ omnium admiratione, quod à temporibus Polydori et Balthasaris Senensis nullus pictorum in diagraphicâ sic excelluisset.

Opera eius. Dehinc in templo Ambrosii, istius historiam; cum ornamentis puerulis et mulieribus pulcherrimè excultis, quin et ad S. Luciam della Tinta aedis cuiusdam faciem pingebat monochromate nigro; exhibitis quinque historiis de Alexandro M. multâ Urbinum vocatur. laude celebratis. Urbinum ergò, ceu subditus vocatus à Duce Guidone Baldo, ut Sacellum aedis Dominicae pingeret, ubi Franciscus Francus fornicem in albario recente pinxerat; prius apographum faciebat Domino suo, tabulae cuiusdam Raphaëlis: et deindè in telâ maiore Conversionem D. Pauli; mox pro idea ad Sacellum viam D. Virginis delineans, et intereà insigne quoddam in facie palatii in albario recente, nec non ipsius Ducis iconem viventis magnitudine pingens; quae omnia, Romam redit. opera erant pulcherrima. Profecto autem Romam Duce, domi relictus Taddeus, ut in pingendo Sacello pergeret, Opera eius Romana.à ministris in suppeditandis necessitatibus variis ita deserebatur, ut et ipse Romam abire cogeretur, ubi neminem tamen accusabat; sed pro Pontifice extra portam Populi conclave horti aulici pingendum suscipiens, occasionem pingebat fortunae capillos prehendentem: quae cum Pontifici placeret, adhuc alia ipsi dabat elaboranda. Deindè et Jacobo Matthaei Sacellum pingebat in templo Consolationis, quo labore quatuorquattuor annos insumebat, pictis in albario recente coenâcena dominicâ, lotione pedum, oliveto, et capturâ Christi; mox et flagellatione, figuris omnibus ad viva exemplaria expressis; item Christo ostentato; nec non Pilato manus lavante; et Christo ante Hannam constituto: ante altare autem crucifixi imagine cum Mariâ Magdalenâ pedes eius amplexa, et Maria syncope correpta; Praeter quae duos etiam Prophetas et opere plastico duas Sibyllas addidit;

FRANCESCO SALVIATI FLORENTINUS.

BACCIO BANDINEL FLORENTIN.

THADDEO ZUCHARO DA S. AGNOLO.

MICHAEL ANGELUS BONAROTUS CASENTION-FLORENTINUS.

MARC ANTONIO DA BOLOGNIE.

FRANCESCO PRIMATICCIO DA BOLOGNIE.

Joachimo de Sandrart delineavit.

Jacob Sandrart sculpsit.

cum quatuorquattuor Evangelistis, dimidiato corpore. Quod opus anno Christi 1556. aetatis eius 26. consummatum, locum ipsi inter praestantissimos artifices fecit.

Postea in palatio Papali conclave pingebat in albario recente; nec non tabulam colore oleario in Portugalliam missam. Conductus etiam sub salario sexcentorum coronatorum annuo in Galliam abiisset ad Ducem Guisium, nisi exorto bello hic oppetiisset. Trophaea pingit pro Carolo V. Mox pictis etiam pro Carolo V. trophaeis, et ornamentis similibus 25. dierum spatio consummatis, adiutore fratre suo, 600. coronatorum aureorum dono munerabatur. Opera eius alia. Dehinc Pacciani, pro Paulo Jordano duo pingebat conclavia, exhibita in uno Cupidinis et Psyches fabula; in altero Alexandri M. historia, item Romae pro Stephano Bufalo in Viridario, Musas ad fontem Castalium opere pulcherrimo. Porrò cum exornando palatio Arae coelicaeli occuparetur, Urbinum mittebatur ad conficiendam iconem Virginiae Principissae, quo facto varia delineabat pro integro apparatu convivatorio.

Effigies Pontificis.Romam ergò reversus, Pontifici veram eius effigiem offerebat, quae tantoperè ei placebat, ut praeter honorarium, omnes ipsi impensas itineris reddi iuberet. Distributis deinde Oeci Regii historiis ab Emulio Cardinali, osore Taddei, quod relatum ipsi esset, hunc lucri potiùs, quàm gloriae studio teneri; ipsoque propterea ab illis penitus excluso, cum intercedentibus aliis vix tandem ex minimis unam obtinuisset; Ab osoribus non opprimitur. iudicio Pontificis et Cardinalium iste prae coeterisceteris palmam reportasse dicebatur, undè et maior alia ipsi committebatur historia, quam tamen ob mortem Pontificis absolvere non poterat. Consulentibus autem amicis, ut uxorem duceret, ipse curarum Opus eius ultimum. metu non obtemperabat. Ultimo igitur opere in templo Trinitatis eiusque Sacello Archiepiscopi Corcyrensis Assumtionem D. Virginis pingebat imaginibus viventium quantitate in calce humente expressis ultimo quasi naturae miraculo: morbo enim intereà correptus obibat 20. Septembris anno 1566. aetatis 37. icone suâ in tabulâ nostrâ Q. spectandus. Vir alioqui prudens, et mansvuetusmansuetus, dispositione historiarum argutus, inventione dives, faciebus, capillis, manibus et nudis aliis venustus, anatomiae gnarus, coloribus amoenus.

LXVI. MICHAEL AN-GELUS BONAROTUS Pictor,Statuarius et Archite-ctus.

LXVI. MICHAEL ANGELO BUONAROTTI.DIagraphices universae lumen Casentini, qui pagus est territorii Aretini an. 1474. natus, Patre Ludovico lanae et serici laboribus dedito, Florentiam primùm in Scholam missus, delineando tempus terebat, Discipulus Girlandaei. suppeditante eidem Francisco Granaccio coaetaneo Dominici Girlandaei discipulo diagraphica varia: donec anno aetatis 14. et ipse huic in disciplinam traderetur: ubi Praeceptorem emendat. tantos mox faciebat progressus, ut mulieris cuiusdam vestitae imaginem à praeceptore calamo delineatam adhuc tyro, adhibito crassiori calamo multò redderet venustiorem, lipsani instar à Vassario deindè asservatam. Atque tunc etiam, praeceptore suo Sacellum magnum ad S. Mariam Novellam pingente, absente aliquando hoc, noster totum pegma cum omni apparatu et pueris ibidem laborantibus vividissimè depingebat, admirante magistro. Quin typorum quoque aeneorum tam similia faciebat apographa, Typis Schoenii utitur. ut à prototypis dignosci non possent; cuius exemplum erat Martini Schoenii diagramma de Antonio à diabolis per aërem delato, quod dehinc picturâ exprimebat, emtis etiam rarioribus quibusdam piscibus, pro colorandis eò melius daemonibus suis.

Ad Laurentium Medicaeum venit. Eodem autem tempore occasione à Laurentio Medicaeo erigendae Academiae Pictoriae et sculptoriae in servitia huius assumtus cum Francisco Granaccio et Michaël; in aemulationem alterius cuiusdam opus In Statuaria se exercet, primò quoddam ex argilla plasmabat, deindè et è marmore faciem quandam Fauni ridentis imitabatur, cui, monente per iocum Domino, et dentem ingeniosè effringebat. Assecutus hoc modo favorem Domini, salarium quoque stipulantis; è consilio Politiani pugnam Herculis cum Centauris è marmore sculpebat, quod opus est vel exercitatissimo artifice dignum, magni adhuc aestimatum. Deindè opere simo et imaginem D. Virginis è marmore scalpebat superato gratiâ et dispositione etiam Donati opere. Apographa etiam diagraphica multis mensibus faciebat apud Carmelitas, iuxta Masaccii picturas cum admiratione omnium.

Torrigianus nasum ipsi diffringit: Interea impetitus multorum invidiâ, ne periculo quidem carebat; ut Statuarius quidam iunior Torrigianus nomine, quasi per iocum, pugno nasum ipsi perfringeret, inflictâ vultui eius notâ perpetuâ; qui Florentiâ propterea etiam relegabatur. Mortuo post quadriennium Domino suo, ipse ad aedes patrias reversus è marmore Herculem faciebat quadricubitalem, Regi Galliae Francisco deindè transmissum, ut opus laude dignissimum: retento intereà favore penes Domini sui Filium et haeredem, cui aliquando magnam quoque imaginem è nive formabat.

Bononiam venit. Pulsis dehinc Florentiâ Mediceis, ipse pariter prae metu discedens Bononiam primò, mox Venetias, iterumque Bononiam abibat, ubi in mulctam 50. librarum Bononi ensium condemnatus, quod nullum in portu signum petiisset, à Francisco Aldobrandi è 16. regentibus uno, redimebatur; penes quem per annum degens, Angelum quendam in templum candelabrum tenentem, et S. Petronium è marmore parabat; pro quo 30 Ducati ipsi numerabantur.

Florentiam redit.Reversus posteà Florentiam, Cupidinem sculpebat dormientem viventis magnitudine, tantâ arte, ut pro opere antiquo haberetur; quem Balthasar Milanesius Romae in Vineâ suâ defossum, quasi antiquum effossum rursus 200. ducatis Cardinali S. Georgii vendidisse dicebatur; iam Mantuae existentem. Quo patefacto magnâ cum laude Romam à Cardinali isto vocabatur Michaël, ubi pro Nobili quodam Romano Jacobo Galli Cupidinem marmoreum conficiebat viventis magnitudine; nec non Bacchum decem palmos altum scyphum unâ manu tenentem, et in alterâ Tigridis pellem cum uvâ à Satyro iuvene degustatâ: quod opus erat omnium modernorum nobilissimum.

Postmodùm curante Cardinali Rotomagensi magnam D. Virginis imaginem elaborabat è marmore, Christum mortuum gremio sustinentem, quae imagines vespertinae dici solent; quod opus in templo S. Petri collocatum, et carminibus ob Davidem Florentiae sculpit. venustate honorabatur, tanta arte nobile, ut incomparabile dici queat. Exhinc auctâ insigniter famâ eius Florentiam vocabatur, ubi è marmoris frusto novem cubitorum altitudinis, quod Simon Fesulanus quidam, quasi Gigantem hinc facturus, penitus corruperat, Davidem formabat fundam manu tenentem: ubi cum Petrus Soderinus nimiam nasi crassitiem culparet, imperitè quidem, eidem tamen satisfacturus Michaël, prehenso cum scalpro tantillo scopis pulvere, nasum emendare simulabat, demisso sensim ramento: quo deceptus Soderinus mirè mox nasum laudabat, quasi vitâ donatum; solutis artifici pro elimatissimo hoc Varia opera eius. opere quadringentis coronatis. Eidem Soderino Davidem etiam ex aere fundebat Noster in Galliam missum, mirâ arte elaboratum: nec non pro Masckeroniis Nobilibus Belgis imaginem D. Virginis opere anaglyphico partim pleno, partim semipleno, centum coronatis repensam. Dehinc Angelo Doni civi Florentino imaginem Deiparae pingebat genibus innixam, filiolum Josepho porrigentem, adiectis subdialibus quibusdam cum imaginibus nudis variis, inventione et arte nondum hactenus visâ. Quam picturam, cum omnibus numeris absoluta esset, Angelo Doni in aedes mittebat, mercedis loco 70. Ducatis postulatis: quorum loco cum parcior ille 40. mitteret, his remissis centum postulabat noster, vel imaginem sibi reddi cupiens: et repositis 70. indignatus hic imaginem Angelo non concedebat, nisi numerato In magno oeco Florentiae laborat.altero tanto.

Cumque in magno curiae Oeco pingendo tunc occuparetur Leonhardus Vincius, perspectâ Michaëlis arte, Petrus Soderinus et huic partem quandam Oeci istius pingendam committebat, qui confectâ ideâ bellum Pisanum exhibiturus, multos milites nudos proiiciebatproiciebat in Arno animi causâ natantes, sed dato in castris ad arma signo variè ex aqua prorepentes, cumque festinatione vestibus armisque sese obruentes, inter quos senior quidam foliorum gyris umbram capiti faciens, tibiale induturus erat, ob humidos pedes multâ usus violentiâ: quibus omnibus è longinquo adiecerat proelium equestre; opere monochromatico nigro, cerussâ lumine lineis decussatis umbra facta. Haec idea chartacea cum magnâ omnium graphicophilorum admiratione in oeco publicè exponebatur, undè iuniores pictoriae tyrones apographa faciebant tanquam ab exemplari perfectissimo.

Romam vocatur.Interea magnâ Michaëlis famâ commotus Julius II. Pontifex Romam eundem vocabat, ad construendum sibi monumentum antiquis omnibus splendidius: pro quo Michaël quadraginta statuas maiores marmoreas, cum pueris, historiis, aliisque ornamentis variis facturus erat; profectus et Carraram ad coëmenda pro mille coronatis marmora; relictis ibidem in fodinis etiam monumentis quibusdam nominis sui; marmorum autem dimidiâ parte Romam, et medietate alterâ pro laboribus aestivis ob Romani aëris incommoda Florentiam missa. Inchoato igitur opere duas sculpebat imagines nudas maiores captivorum, quibus meliores nunquam sunt visae, in Galliam dehinc transmissas. Quibus adhuc octo addebat Romae Opera eius Romana alia.et quinque Florentiae factas, inter quas Victoria quaedam in Oeco deindè Ducali posita. His Romae et Mosen quendam adiungebat quinque cubitorum altitudine, unâ manu ad tabulam, alterâ ad barbam applicitâ sedentem, arte incurabili: qui cum aliis adhuc existit ad S. Petrum in vinculis.

Cumque interea Romam et reliqua pro monumento afferrentur marmora, poscentibusque pretium portitoribus, more solito Papae id nunciaturus esset Michaël, eodem autem occupato domum reversus de proprio soluto marmore, alia die aulam repeteret, repulsam iterum passus, ex indignatione noctu Florentiam cum veredario Pontificem deserit. abibat; acceptis etiam Pogibontii quinque mandatis de reditu, non tamen parens, sed per literas Pontifici nuncians: se repulsum quasi ob scelus, quamvis fideli servitio haud commeritum, faciem eius non visurum amplius; Florentiam abibat: ubi missis ad Florentinos de remittendo Michaële tribus mandatis Papalibus Constantinopolin abiturus erat, nisi consulente Soderino animum mutasset, qui eundem sub munere Legati cum fratre Cardinali Reconciliatus eidem. ad Papam mittebat, nuper Bononiam ingressum, ubi ad Papam admissus in genua procumbens, torvo primùm vultu durisque verbis acceptus, veniam rogabat, mox acceptâ benedictione in gratiam receptus et muneribus donatus. Exhinc iconem Pontificis ex aere fundebat quinquecubitalem arte maximâ, Bononiae suprà portam templi S. Petronii collocatam: quâ inspectâ, quid sibi de eâ videretur, interrogatus Francia pictor celeberrimus, Indignatus Franciae pictori. cum respondisset, fusionem pulcherrimam esse: Michaël de aere eum loqui intelligens, subiecisse dicitur: id Pontifici ego acceptum refero, prout colores tu Chromatopolae: Apud nobiles de incivilitate eius conquestus, visoque filio eius, Patrem ipsius meliores facere imagines vivas quàm pictas, pronuncians. Pro absolvendo hoc opere facta ex argilla idea, Papa mille coronatos in aerario emporetico deponebat, relicto Bononiae Michaële, Romam regressus, qui post sedecim menses illam absolvebat.

Sacellum pingere cogitur.Intereà à Bramante, osore Michaëlis, et Raphaëlis amico commotus Papa, ut consilium de monumento suo extruendo mutaret, et statuarum loco Michaëli fornicem Sacello Sixti Pontificis pingendum traderet, hoc negotium nostro committebat, sublatis etiam picturis aliis omnibus tempore Sixti factis, quamvis quinquaginta millibus ducatorum constitissent: ubi cum in hoc proposito pergeret Pontifex, nec amplius dimoveri vellet, opus incomparabile facturus Michaël auxiliatores sibi Florentia advocabat, Granaccium, Julianum, Bugiardinum et alios; his autem, cum in hoc tentamine voto eius eximio non responderent, dimissis iterum, sacello se includens, Picturae in albario difficultates. opus solus inchoabat, sed quod in hoc picturae albarii genere non ita exercitatus esset, accepto in auxilium Juliano de S. Gallo opus tandem dimidium absolvebat, concurrente, cum ad mandatum Pontificis pictura detegeretur, quasi universâ Româ, et Raphaële ipso, qui Sibyllas Prophetas deindè in aede Pacis multò aliter fecit. Rogante autem iterum Bramante Papam, ut altera pars Raphaëli absolvenda concederetur, Michaël tamen praevalebat, totamque concamerationem Viginti mensibus solus consummabat, acceptis pro hoc labore tribus Laus operis eius. millibus coronatorum. Revera enim tanta illius operis erat perfectio, ut lumen totius picturae meritò dici posset: exhibitis imaginibus nudis omnium aetatum variis, glandes tenentibus ad seculum denotandum aureum sub hoc Pontifice exortum, ob Pacis tempora: nec non plurimis ex Veteri Testamento historiis, Prophetisque et Sibyllis, infinitâ affectuum copiâ spectandis: quo opere ad summum Michaël ascendebat Papalis gratiae gradum, ut Florentiam aliquando abeuntem pro itinere quingentis coronatis donaret.

Cumque de monumento suo iterum cogitaret Pontifex, manum quidem eidem operi Opera eius Florentina. rursum aptabat Michaël, morte tamen Papae impeditum, iterum cessabat. Electo autem Leone X. cum et hic in Patriâ Florentiâ memoriam sui relicturus faciem templi S. Laurentii exornaturus esset, Michaële pro coëmendo mille coronatorum pretio marmore Carraram misso, ideasque varias pro illo opere elaborante, idem etiam haud consummato opere moriebatur, ut nihil quàm columna illa marmorea magna in area S. Laurentii existens, de illo perficeretur. Sub Adriano VI. de monumento Julii quaedam promovebat noster: sub Clemente VII. autem Sacrarium et Bibliothecam in templo S. Laurentii, nec non monumentum Mediceorum Florentiae fabricare debebat, sculpto intereà, pro Petro Urbano, Christo nudo marmareo admirandae artis, ponè crucem suam stante, qui Romae ad Minervam adhuc videtur. In structurâ hâc autem Florentinâ praeter veterem illam antiquorum et Vitruvii architecturam, novo etiam utebatur ordine arcuum, Coronicum, Capitulorum, trabeationum, tabernaculorum monumentorum, aliorumque ornandi generum: quamvis nova hac methodo subsequentes quidam Germani praesertim et Belgae abusi sint, exornatis nimium stylobatis et aliis.

Pro more suo igitur, id est, tecto opere, quod nemo conspiceret, ad monumentum templi Laurentini septem sculpebat simulachra, quorum aliqua non absolvebantur, inter quae imago quaedam D. Virginis transpositis genibus gremio filium tenens. Ad monumentum autem Juliani et Laurentii Ducum Mediceorum mirâ arte quatuorquattuor elaborabat imagines. Noctis atque diei: temporisque matutini et vespertini; cum Ducum illorum iconibus, ubi Aurora nuda quasi mortem Ducis illius lugens: Nox autem elegantissimo positu dormiens; quae opera omni laude superiora carminibus honorata sunt tàm latini quàm vernaculi idiomatis; sed et hîc abrumpendum erat anno 1526. bello ingruente; ubi ad fortificandam urbem adhibitus primò, omnem tamen defensionem inutilem cernens, clàm cum discipulo Ferrariam venit. Antonio Minio et Piloto aurifice amico, ex urbe profugus Venetias iturus erat; Ferrariae tamen agnitus, multâque gratiâ à Duce cumulatus. Venetiis autem nihil nisi ideam Pontis Rialtini pro Duce Grittio ingeniosissimè delineabat; multis precibus iterumque Florentiam in patriam revocatus, quanquam non sine vitae periculo, durante sc. adhuc obsidione. Atque tum turrim S. Miniati muniens, duobus illuc locatis tormentis multo castra damno afficiebat: et quamvis è castris valdè haec propterea impeteretur, saccis tamen laneis et culcitris ita eam defendebat, ut adhuc hodiè persistat. Intereà factâ pro statua quadam marmorea novem cubitorum altitudine ideâ, quam postea Bandinellus perfecit, urbs tradebatur, captis à Pontifice civibus aliquot, multumque quaesito Michaële, qui pluribus diebus delitescebat. Tandem autem artis eius memor Pontifex inventum clementer suscepit; ubi in securitate iterum constitutus desiderato à Papae commissario marmore, Apollinem sculpturus erat tres cubitos altum; quem tamen Ledam pingit. non totum absolvit. Durante obsidione pro Duce Ferrariae Ledam pinxit colore glutinario, opus longè pulcherrimum, cygnum brachio tenens, adstantibus Castore et Polluce, typis aeneis deindè vulgatum; Contemtâ autem à transportatore picturâ, eandem à discipulo Minio cum maximâ delineationum suarum parte et idearum duabus cistis, in Galliam transferri iussit, ubi Leda à Rege emebatur, ad Fontanas bellaquenses collocata; coeteracetera autem, moriente ex improviso Minio, peribant.

Florentina alia.Iamque Sacrarium et Bibliotheca Laurentina iussu Clementis perficienda erant, ubi factis à nostros artifice ideis statuae inter varios distribuebantur, Michaële interim Romam ad pingendum extremum iudicium vocato: Ubi urgente etiam Urbini Duce Julii II. monumentum, pro quo iam sedecim millia coronatorum acceperat, in statuis illius perficiendis clam simùl pergebat. Mortuo autem Anno 1533. Pontifice, monumento huic acrius institisset, nisi electus iam Paulus III. extremi iudicii tabulam tantoperè ursisset: paratae autem erant ad monumentum illud ipsius manu tres statuae, Lea unâ manu speculum, alterâ sertum tenens; Rahel uno genu elevata facie nixa, uno anno elaboratae, et Moises, de quo supra, quae cum aliis ad S. Petrum in Vinculis locabantur.

Extremum iudicium pingit.Iam igitur ad picturam extremi iudicii intentus, summo studio corpora nuda pingebat, quo in genere omnes quoque superavit: culpatus autem aliquando proptereà à Biagio Cesanense, quod tot nuda triclinium potiùs, quàm Sacellum Papale deceant, in ultionem istius imaginem asininas aures habentem in infernum collocabat inter daemones, cum serpente corpus eius erigente et pudenda ipsi praemordente; quam etiam Pontifex multum rogante Biagio tolli nolebat, quod ex inferno nullam diceret esse redemtionem. Delapsus postmodùm è pegmate praealto, et pede vehementer laeso aliquandiu ab hoc opere cessare cegebatur, quod sanatus tamen paucos post menses absolvebat, typo iam aeneo tàm maiori quàm minori forma vulgatum: ubi damnatorum imagines simùl peccata sua repraesentant, et septem Diaboli septem peccata mortalia exhibent; cum similibus; quo in opere octennium quidem insumsit, sed haud frustrà, cum perfectione suâ tam è longinquo, quam è viciniâ conspectum nihil habeat aequale Anno 1541. die nativitatis Christi cum admiratione non Romanae tantùm Urbis, sed totius terrarum Orbis publicatum.

Pictura eius ultima.Pro eodem Pontifice in Sacello Paulini ad murum humentem pingebat conversionem Pauli et crucifixionem Petri in cruce erecti, cum nudis variis parergis, quamvis operi primario haud aequalibus, et ista picturarum eius fuit ultima anno aetatis eius 75. elaborata, quo picturam suam finiit: Architecturae dehinc in muniendo Borgo ingeniosissime vacans. In extremo Sculptura ultima. tamen hoc senio suo è magno frusti marmore pro monumento suo adhuc sculpturus erat Christum mortuum gremio matris ob syncopen huius vix detentum, prehendentibus sepeliendum Nicodemo et Mariâ aliâ, quod tamen non absolvebat, sive duritie lapidis defatigatus, sive proprio perfectionis nimiae desiderio victus, diffracto tandem opere. Quamvis in senio suo et alias pauca absolveret marmorea; quod plerumque errorum suorum impatiens esset. Extremum tamen hoc opus eius a discipulo eius Bandino iterum conglutinatum caroque venditum in Monte caballino collocatum est.

Structurae Petrinae praeficitur.Cum anno 1546. Antonius de S. Gallo Architectus structurae Petrinae obiisset, in huius locum surrogabatur Michaël Angelus, quamvis ob senium invitus: Ubi excogitatis multis et annorum et impensarum compendiis, stipulatum à Pontifice salarium renuebat, in solius Dei honorem laboraturus. Quin et ad structuram Capitolii à Senatu Romano adhibitus, ideam inveniebat pulcherrimam non pro aedificio tantùm, sed et pro statuarum antiquarum usu et similibus.

Encomium eius.Laboribus enim erat indefessus, omnibus difficultatibus felicissimè superatis: anatomiae tàm hominum quàm brutorum, et equorum potissimùm, scientissimus, gratiae in omnibus studiosus; solitudinis plerumque amans, quod totum hominem ars requireret: in Poësi elegans, instituto etiam cum Marchionissa de Pescara commercio carminum; pro quâ et delineavit imaginem Christi mortui cum duobus angelis; nec non Christum in cruce elevato capite; item mulierem Samaritanam ad fontem. Sacram scripturam frequenter legebat, exercito gnaviter Christianismo, ut credere nequeam, quod de illo narratur, eum scilicet pauperem aliquando, ut melius pingeret crucifixi imaginem, ad crucem alligatum gladio transfodisse. Scripta etiam Savanorolae, quem saepè concionantem audiverat, magni aestimabat: et quamvis corporum nudorum studio prae coeterisceteris duceretur, lasciviae tamen minimè erat deditus. In iuventute pane et vino saepè vivebat contentus, hac consuetudine in senium usque servatâ; nec parcus nimis nec prodigus, quamvis opibus abundans; in laboribus autem tàm sedulus, ut noctu saepè scalprum tractaret, et vestibus haud exutis obdormisceret. Liberalitate tam erat abundans, ut non delineationes saltem plurimas, sed et opera integra aliis daret, aliquot mille coronatis digna: pauperes autem multos sustentaret, ministros et adiutores suos omnes divites redderet; famulo Urbino bis mille coronatos aliquando; et amitae suae cuidam, nunc ter mille, nunc quater, et tandem decies mille coronatos dono daret.

Memoriâ pollebat admirandâ, ut prototypon aliquod, quod in iuventute saltem viderat, exactè depingeret. In omni opere suo prudens erat, sermone cautus, respondendo argutus, acutus interdum; quod multis illustrari posset exemplis, nisi brevitati studendum. Coelebs autem erat, et interrogatus quondam, cur non uxorem duxisset, è qua multos nunc haberet haeredes? artem suam uxorem sibi esse, et opera liberos, post mortem etiam suam victura.

Magna erat apud Pontifices septem, quibus inservierat, Imperatorem Romanorum, et Turcarum, Galliarum Regem, Magistratum Venetum, Cardinales plurimos, Ducesque autoritate, ut non Cosmus Medicus saltem aperto cum ipso capite loqui soleret, sed multis etiam Pontificibus assidere cogeretur: ut de honoribus à pictoribus ipsi exhibitis nihil iam superaddam.

Quamvis autem in summo adhuc senio Testamentum eius. Duci Cosmo libenter inserviisset, quod in patriâ mori atque sepeliri desideraret; cum tamen ob structuram inceptam Româ discedere haud posset, febri tandem correptus, testamento brevissimo, Animam Deo, corpus terrae, bona agnatis proximis legabat, suos admonens, ut obituri mortis Domini meminissent, mortuusque Romaesic 17. Februar. hora 23. anno 1564. aetatis 90. Romae magnificè etsepultus, iussu Cosmi Ducis autem clam effossus iterum, et sub bonorum Florentiae sepelitur. emporeticorum forma Florentiam translatus, ibique 14. Jul. 1564. iterum sepultus, innumeris non tantùm encomiis prosecutus, sed et in templo S. Crucis monumento tribus statuis marmoreis, Picturam, Sculpturam et Architecturam denotantibus, honoratus, à nobis autem icone in tabula nostra Q. exhibitus, cuius et delineationes quasdam elegantissimas, ut historiam serpentum Israëlitas mordentium, Sibyllam quandam, cum aliis, penes nos servamus.

CAPUT XVI. FRANCISCUS PRIMATICIUS Bononiensis: et TITIANUS UCCELLIUS Cadorensis, pictores. Argumentum.

LXVII. FRANCISCUS PRIMATICIUS Bononiensis Pictor et Architectus: mercator primò; Mantuam venit, et hinc in Galliam. Romae apographa fieri curat operum antiquorum optimorum: statuas antiquas multas Româ ad Fontanas bellaquenses transfert. Architectus fit Regis Galliae. LXVIII. TITIANUS UCCELLIUS Cadorensis pictor, discipulus Johannis Bellini. Icones viventium iam duodecimo aetatis anno facit. Fugam Christi in Aegyptum pingit. A Belgis subdialia discit, et alia similia. Typos ligneos edit. Veneti pictorem sustentant salario annuo trecentorum Coronatorum. Opera eius Ferrariensia; Bacchanalia scilicet: item historia Bacchi et Ariadnes; nec non Amorum actiones variae. Affectibus exprimendis excellit. A Carolo summoperè amatur: imaginem D. Virginis pingit, magno proemio repensam. Literae Philippi Hispaniarum Regis manu propria ad Titianum scriptae. Opera eius in templis, Grandiore; S. Nicolai; S. Rochi; S. Mariae Maioris. Opera eius in Curiâ; in Scholâ ad Charitatem. Certamen Pordenoniicum ipso. A Carolo Imperatore pro picturâ Annunciationis unicâ, bis mille coronatos accipit. Opera eius Mantuana. Varia eiusdem. Romam venit. Iudicium Michaëlis Angeli de Titiano. Opera eius Veneta. Ab Imperatore magnis muneribus donatus. Picturae eius poëticae. De methodo eius pingendi: Picturae in senio ab ipso factae. Opus quoddam ipsius nocturnum. Alia eiusdem. Opera eius Augustana. In senia Picturas aetatis iuvenilis immutat. Peste moritur.

LXVII. FRANCISCUSPRIMATICIUS BononiensisPictor et Architectus,

LXVII. FRANCISCO PRIMATICIO.NObili genere satus, et ad mercaturam primò applicitus; mox ad Diagraphicen pronior Mantuam abit ubi tum Julius Romanus laborabat in Palatio T. ubi inter plures coaetaneos tàm in chromaticâ quàm in plasticâ gypsatâ tantoperè proficiebat, per sexennium, ut non tantùm in cubiculo quodam maiori, inter ornamenta plastica, bella In Galliam venit. quaedam antiquo Romanorum more, cum variis aliis, iuxta ideas Julii elaborabat; sed et anno 1531. desideranti Galliarum Regi pictorem quendam iuniorem, qui in plasticâ gypsatâ probè exercitatus esset, à Duce prae coeterisceteris mitteretur. Cum igitur Regi et methodus et artificium istius perplaceret, anno 1540. Romam eundem mittebat, ad coëmenda opera quaedam antiqua; quod tantâ hic sedulitate efficiebat, ut brevi temporis spatio varia capita, corpora, et statuas colligeret 124. numero. Ubi et à Jacobo Barotio Vignolano apographum fieri curabat equi aenei in Capitolio existentis; cum magnâ parte historiarum columnae Traiani; Commodo item, Venere, Laocoonte, Tiberi, Nilo, et Cleopatra Belvederensi, ut ex aere omnia fundi possent.

Statuas multas in Galliam defert.Mortuo autem interea Rosso, Primaticius ad absolvenda derelicta opera eius domum revocatus, tot antiqua secum ferebat, aere mox fusa, ut ad Fontanas bellaquenses quasi nova Roma exurgeret: ubi simùl omnia tantâ arte fundebat artifex noster, ut membranae crassitiem vix excederent, et laevore tanto, ut antiqua ipsa viderentur. Quo facto Porticus Rossi brevi absolvebat Primaticius plasticis et picturis plurimis easdem exornando: ubi adiutores habebat pictores iuniores alios, Rogerium Bononiensem. Prosperum Fontanam; Johannem Baptistam Bagnacavallum, et diligentiorem coeterisceteris Nicolaum Mutinensem; qui tantâ arte maioribus imaginibus in albario recente expingebat magnum oecum chorearum, ut oleariâ mixturâ pictae viderentur. Et ut silentio praetereamus alia, inter coeteracetera conclave aliquod, cui Papilioni nomen, pulcherrimis fornicibus instructum figuras infernè conspiciendas continet plurimas.

Architectus sit Regis Galliae.Dehinc praefecturam accipiebat Franciscus in omnes totius regni structuras: ad omnia interea adhibitus, quae artibus his capi possent, sive festa, sive ludos equestres, et larvaturas respicias, sive alia quaevis ullatenus invenienda: comis aliàs et liberalis erga amicos; praesertim arti suae addictos, non pictoris amplius statu, sed magnatibus par vivens, provectiore demum aetate in Galliâ mortuus est, icone suâ in tabulâ nostrâ Q. spectandus.

LXVIII. TITIANUS UC-CELLIUS CadorensisPictor.

LXVIII. TITIAN UCCELLO.EFfigie suâ in tabula R. à nobis exhibitus, nobili genere Cadore natus, quod est Castellum ad Piavam quinque milliaribus à claustris Alpium in confinibus Germaniae situm anno 1480. decimo iam aetatis anno Venetias ad avunculum quendam suum missus, ob picturae amorem, Johanni Bellino Bellini discipulusdisaipulus. in disciplinam tradebatur, ubi praeceptoris quidem methodo primum, id est, duriore manu penicillum peritissimè tractabat; viso autem anno 1507. Georgionis modo, maiori elevatione et rotundiori mole imagines suas pingebat, id potissimum conatus, ut non facta prius delineatione ad viva exemplaria coloribus omnia exprimeret; quamvis et in diagraphica super charta, et in albario recente sese exerceret.

Praecox icones pingit.Anno aetatis duodecimo icones iam faciebat viventium similes admodùm, carnosasque et vividas, capillis etiam, vestibus, Opera eius et telâ sericâ egregiè expressis. Post pictas quasdam, pro domo Germanicâ historias, fugam Christi in Aegyptum pingebat, Mariâ per nemus aliquod iter faciente, cum tractu campestri pulcherrimo; quem in finem Belgas quosdam in domo suâ laborantes sustentabat, qui communiter subdialibus prae coeterisceteris excellebant. In nemore autem illo multa exhibuerat animalia, viventibus simillima. Dehinc pro Nobili quodam Belgâ iconem faciebat veritate maximâ conspicuam: quin et Christum à Pilato productum, cum figuris plurimis, opere magni aestimato: iterumque pro eodem imaginem D. Virginis viventis magnitudine cum figuris variis icones domesticotum referentibus, nec non Tobiam cum

TITIANO VCCELLO DA CADOOR. VENET.

ARIOSTE POETA FERRARIENSIS.

IACOMO DA PONTE BASANO. VENET.

IACOB ROBVSTI DETO IL TINCTORET.

MARIETA TINTORETTA VENET.

PAVLO CALIARI VERONENSIS.

Angelo; et Johannem Baptistam in nemore genibus innixum oculisque ad coelumcaelum directis orantem, cum prodeunte ex ipso fulgore, quo è longinquo tractus quidam campestris pulcherrimus aperitur. Et ut breviter dicam, opera eius pro operibus Georgionis habehantur, ita ut his visis quidam et Georgionem propterea laudarent, quod multò iam maiores in arte fecisset progressus, undè clàm invidiâ Georgionem tantâ rodere incipiebat, ut nullâ amplius cum ipso uteretur familiaritate.

Figuras typis Xylographicis edit.Anno 1508. typis ligneis edebat triumphum fidei Christianae à Protoplastis, per Patriarchas et Prophetas, usque ad Apostolos, Evangelistas, Doctores et Martyres; quo in opere tantâ usus est prudentiâ, ut augurium de ipso fieret, quod visis semel antiquitatibus Romanis, Bonarotum et Raphaëlem superaturus esset. Vicentiae in albario recente porticum pingebat, historiâ Salomonis illustrem: Venetiis faciem aedis Grimanae: Patavii in Academiâ et Bibliothecâ S. Antonii in muro humente historias quasdam istius Sancti partibus variis, imaginibus viventium magnitudine expressis: Venetiis iterum ad Spiritum S. tabellâ minore Marcum Evangelistam in medio Sanctorum quorundam sedentem, insertis iconibus pluribus colore oleario, industriâ tantâ exhibebat, ut multi hoc opus à Georgione pictum crederent. Mortuo Johanne Bellino, cum in magno curiae oeco nondum absoluta esset historia Alexandri IV. Pontificis ante templum S. Marci collum Friderici Barbarossae pede supplantantis, eandem Titianus consummabat, multis etiam mutatis et iconibus pluribus insertis; quo facto à Magistratu officio quodam in domo Germanico munerabatur, quod Senseria dicitur, trecentorum coronatorum annuorum reditibus insignem; quod officium adhuc hodie Senatus optimo semper pictori cuidam conferre solet, qui novum quemlibet Ducem octo coronatorum pretio iconicè depingere tenetur, in Palatio S. Marci pro memoriâ collocandum.

Opera eius Ferrariensia.Postmodùm in aula Alphonsi I. Ferrariae Ducis picturam quandam Bacchanaliorum à Johanne Bellino inchoatam consummabat, adiectis subdialibus elegantissimis. In cubiculo quodam autem tria quadra magnitudine viventium dimidiatâ sic expinxit, quae omnia dehinc in Musaeo Cardinalis Aldobrandini Romae existentia, ipse meis oculis saepius perspexi: ut in primo Bacchantes exprimeret magno numero circa flumen aliquod vini rubeum à proximâ vineâ defluens, ubi ex hâc societate quidam tergo uvis incumbens, easdem expressurus erat. Inter has suam quoque amasiam pingebat, cui Violante nomen, appictis simùl in gramine violis huc alludentibus. Alii pocula sua nobilissimo hoc potu adimplebant, cùm musicis interea vitra varia vino plena discis apportentur; guttulis hinc indè rubinorum instar dispersis: puellus autem prae petulantiâ in flumem hoc urinam suam reddat. Alii choros agentes cum nymphis quibusdam pulcherrimis saltationes instituunt, quibus tenui veste indutis, movente hanc variè vento tenerrimus artuum candor cum pedibus hinc indè elegantissimè promicat. Propè hos Ariadne dormit formae dignitate maximè notabilis, albedine nuduli corporis et membrorum ipsum ebur victura: ubi Theseus interea, spreta sic iuvenculâ, conscendens navem, mare petit; frustrà accurrente miserâ clamore amatum revocaturâ.

Parte secundâ ex India triumphans revertitur Bacchus curru ornatissimo à duobus Pantheris tractus, qui visâ Ariadne moestissimâ decore pulchritudinis commotus, desiliens, lugentem consolaturus, amorem eiusdem sollicitare videtur. Ubi sic expressa est penicillo venustatis eiusdem elegantia, prout eandem his versibus Marinus Poëta Italus in Adonide suo, ubi de amore Bacchi loquitur, describit:

La bella fronte gli adornò natura Di gentil maestà, d’aria celeste, Dolce color di fragola matura Gli facea rosseggiar le guanice honeste. Nella bocca ridea la grana pura Tra schiette perle in doppio fil conteste; Ne quivi hauea la rosa purpurina Prodotta ancor la sua dorata spina.

Ponè currum autem Satyrus incedit iuvenis laqueo vinctum tenens vitulum, Bacchi festo sacrisicari solitum, in Penthei à matre et sororibus dilacerati memoriam. Sequitur autem Bacchantum turba alia cum cymbalis aliisque instrumentis musicis, inter quos et ebrius quidam serpente cinctus, more sacerdotibus Bacchi usitato, ad titubationes nimio vini potu productus, motusque alios agilis huius bestiolae symbolo denotandos. Praeter hunc ebrii et alii, petasonem manibus tenentes; cum Sileno Bacchi nutritio, qui senex

- - - ferula titubantes ebrius artus Sustinet, et pando non fortiter haeret asel- lo.

E longinquo autem fluctuum ludus est navis Thesei, promicatque ex astris fulgore tremulo corolla Ariadnes.

Parte tertiâ Pratum expressum est, herbis, floribusque variè pascens oculos, arboribus etiam pomis aureis onustis insigne, quae Amores quidam alati ramis petulanter innexi deiiciuntdeiciunt pro sociis, suis sportulis colligenda: alii saltu per truncum quendam arboris ludendo transvolant; sagittis alii nudata sociorum pectora petunt; pomis alii, cursu quidam, osculis nonnulli ludunt, venatu leporis quidam distenti, choreis alii delectati, ministrantibus musicâ Gratiis. Quae omnia è Philostrato expressit Titianus; Veneris simùl imagine appictâ, cuius quasi sacra fierent. Ubi mirè expressa extant Amoris symbola, alis, igne, sagittis aliisque modis involuta: de quibus Propertius lib. 2. Eleg. 12.

Idem non frustrà ventosas addidit alas, Fecit et humano corde volare Deum. Scilicet alternâ quoniam iactamur in undâ; Nostraque non ullis permanet aura locis.

Et Petrarcha:

Sopra un carro di foco un Garzon cru-do, Con arco in mano, è con saette à fian-chi.

Et alius:

Una gran forza è un soave foco E Amor, che volontieri si accompagna All’età piu fiorita, e si nodrisca, Tra le delitie di beata sorte: Mà se gli manca l’alimento, cade, Et in breve riman di forze privo.

Et Guarinus:

Raro mostro, e mirabile d’ humano E di divino aspetto; Di veder cieco, è di saper insano, Di senso, è d’intelletto Di ragion, è desio confuso affetto.

Titianus autem his picturis tantam promerebatur laudem, ut ipsius manu Dux et Ducissa depingi vellent, quas icones elegantissimè elaboratas Aegidius Sadeler deindè typis aeneis exhibuit. Cumque non internos minus animi, quàm externos corporis motus dexterrimè exprimeret, haud immeritò hac ipsum laude decantat Ariostus Poëta:

E quei, che furo à nostri dì, o son ho-ra, Leonhardo, Andrea Mantegna, GianBellino, Duo Dossi, e quel, ch’à par sculpe, et co-lora Michel, più che mortal, Angel divi-no, Bastano, Raffaël, Titian ch’honora, Non men Cador, che quei Venetia e Ur-bino E gli altri; di cui tal opra si vede Qual de la prisca età si legge, è crede.

A Carolo V. amatur.Intereà parcè satis Venetiis vivebat Titianus ingenio plùs, quàm opibus, abundans, donec in aulam Caroli V. vocatus, et salario annuo, et muneribus largissimè cumularetur. Tanti enim eundem aestimabat Imperator, ut cum pingenti aliquando eiusdem iconem è manu laberetur penicillus, elevans eundem Carolus, excusanti se Titiano, quod indignus sit ministerio uti monarchae, blandè reponeret: dignam esse Titiani manum, ut et Imperatores eidem serviant. Ibidem in conclavi quodam Zophorum pingebat multis domus Austriacae characteribus insignem: factis eiusdem Imperatoris iconibus adhuc pluribus, ubi praeter mille coronatos solitos, munere semper gaudebat eximio; nobilitatis quoque gradu condecoratus cum Comitis Palatini dignitate à Caesare. Pro quo et imaginem D. Virginis pingebat dolorosam filii passionem spectantem, commoto ex hinc insigniter ad devotionem Imperatore: Et in eiusdem pariter honorem Verae Religionis imaginem, ab haeresi persecutione pressam, quod opus Typis aeneis vulgatum est, adiectis his versibus:

Caesaris invicti pia Relligionis imago, Haeresis anguicoma, et saevus quam ter-ritat hostis, Christigenûm passura dolos (ut cernis)utrinque Virtuti et paci sese commendat amicae.

Philippus Rex Hispaniae propriâ manu ad ipsum scribit.Pro Rege Hispaniarum Philippo, sub titulo pictoris eius aulici, pinxit Christum in horto; eiusdemque ablationem è cruce, cum aliis quibusdam sacris; urgente haec Rege, manu propriâ his scriptis ad Titianum literis:

Don Phelippe per la gracia de Dios Rey de Espanna, de las dos Sicilias, de Hierusalem etc.

Amado nuestro, Vuestra carta de xix. del passado he recibido, y holgado de entender por ella loque escrivis, que teniades acabadas las dos Poësias, la una de Diana en la fuente, y la otra de Calysto: Y porque non suveda el inconveniente, que suvedio alla pintura del Christo, he accordado, que se embien à Genova, para que de alli se me encaminen à Espanna: y e scrivo à Garci Hernandez sobrello. Vos le las entregareis à el y procurareis, que vayan muy bièn puestas, y en sus caxas, y empacadas de manera, què nò se gasten, en el camino: y para esto sera bien, que vos, que lo entendeis las pongais de Vuestra manò, por que seria gran perdida, quelle gassen dafiadas. Tambien holgare mucho, que os deis prissa à acabar el Christo e nel huerto, y las otras dos poesias, que dezis, que teneis comencadas; y assi mismo holgaria mucho, que me hizessedes otra pintura del Christo muerto en el sepulchro, como la que se perdio; porque non querria careces de una tan buena pieca: y os agradezco el trabaio, que poneis en hazer estas obras, que las tengo en lo que es razon, por ser como di vuestra mano, y me hà desplazido, que no se aya cumplidolo qeuque mandè, que se os pagasse en Milan y Genova. Agora he mandado tornarà scrivir sobrelio de manera, que tengo por cierto que de stavezno aurà falta. De Gante à XIII. Julio 1558.

Yo el Rey.

Eidem Titianus etiam pinxit tabulam de coenâcena Domini septennio multâ industriâ confectam, de quâ ipse ad Regem scripsit, simùl salarium de egestate in senio conquestus, sollicitè rogans: quo accepto bis mille coronatis Rex eundem donavit, cum mandato, ut residua salarii promtè ipsi eumerarentur; quod et factum à Gubernatore Mediolanensi.

Praeter varia alia tàm pro Principibus, quam pro plebeiis facta, quae variis in locis adhuc extant, Christum etiam pingebat cum Judaeo quodam, denarium census eidem monstrante, quae imagines testibus artis peritis omnium sunt optimae, quas unquam pinxit Titianus. Praetereà Ducem Ferrariae cubito nixum pingebat in tormento quodam maximo: sic et Dominam Lauram, Duci deindè nuptam. Cum autem Venetias rediret, in telâ colore oleario pastorem pingebat nudum, cui nympha quaedam fistulam porrigit, in tractu quodam campestri pulcherrimo.

Opera eius in templis.In templo Fratrum tabulam altaris summi pingebat, exhibitâ assumtione D. Virginis, quae pictura in telâ picta cum minus cautè custodita sit, iam ferè evanuit. Pro eodem templo in sacello quodam tabulam pingebat Deiparae imaginem aliam continentem, cum sanctis et iconibus quibusdam. In templo S. Nicolai eiusdem coenobii S. Nicolaum pingebat Episcopali ornatu; nec non S. Franciscum, S. Catharinam, et S. Sebastianum nudum ad vivum exemplar, artubus naturaliter expressis: Quod unum est è celeberrimis operibus eius, à Titiano dehinc typo ligneo editum. Dehinc in templo S. Rochi Christum pingebat crucigerum cum Judaeo quodam, fune Christum collo alligato protrahente: quod opus plurimi Georgionis esse putaverunt, multâ devotione et votis plurimis celebre. Pro templo Mariae maioris Johannem in deserto pingebat vividum admodum cum subdialibus elegantissimis, adiectis quibusdam viventium iconibus, inter quos et Franciscus Rex Galliae ex Italiâ in Regnum suum redux. Post varias pro Curia icones; in templo S. Johannis et Pauli Petrum martyrem pingebat quasi vivum, vulnerato scilicet a milite capite eius: adiecto monacho quodam alio fugiente metuque insigniter perculso; accedentibus in aëre duobus Angelis nudis cum fulgure, arbores variè collustrante, totumque campum è tenebris producente: excellentissimum inter Titiani inventa, quo et ego tantoperè delectabar ex Angliâ in Italiam profectus, ut magnâ industriâ illius facerem apographum.

In curia.In magno deindè curiae oeco prolixam pingebat Proelii cuiusdam repraesentationem, ubi pugnantes magno furore milites imbre coelitùscaelitus obruuntur: quod opus cum ad viva exemplaria picta sint omnia, totius curiae primarium est. Ibidem praetereà ab ipso depictus est Cleophas et Lucas, cum Christo coenaticenati, quae tabula in oeco Curiae aureo locata est. In Scholâ charitatis imaginem Deiparae pingebat per scalas templi ascendentis, insertis iconibus variis. In Scholâ autem Fantina Hieronymum poenitentem, opus etiam decantatissimum. Cum anno 1530. Carolum V. depingeret cataphractatum, accepto honorario mille coronatorum, quingenti ex his destinati erant statuario cuidam Longobardico, qui à Titiano ad portandos colores et axiculum assumtus, pingente hoc, interea cerâ Caesarem plasmabat, cum tantâ Caesaris delectatione, ut ab eodem viventis magnitudine marmore exprimi voluerit, translata Genuam statua, numeratis praeter praedictos adhuc trecentis coronatis.

Cum eo Pordenonius certat.Cumque Venetiis nobiles plurimi Pordenonii fautores, eiusque opera in lacunari Oeci Pregaënsis valdè depraedicantes, eundem commoverent, ut in aemulationem Titiani in templo S. Johannis Eleemosynarii tabulam quandam pingeret; ubi Titianus ante Sanctum quendam depinxerat Episcopali habitu: magnâ hic industriâ adhibitâ Titiani operi nihil tamen detrahebat. Deinde pro templo S. Mariae ad Angelos Murani Titianus pingebat annunciationem: cumque stipulati pro hoc opere quingenti coronati eidem numerari nollent, ipse, consulente Petro Aretino, tabulam hanc ad Imperatorem dono mittebat, accepto pro eo Ab Imperatore bis mille coronatos accipit. bis mille coronatorum honorario. Dehinc Imperatorem ex Hungariâ Bononiam pro colloquio cum Clemente Pontifice venientem Titianus iterum depingebat Hungaricâ veste, et similibus armis instructum, ut et Cardinalem Hippolytum de Medicis: Ubi et Petrum Mantuana eius. Aretinum pinxit, qui ipsius notitiam Mantuam detulerat, ut et istius Ducis eiusque fratris Cardinalis effigies conficeret: pictis ibidem simùl duodecim Imperatoribus Romanis pectoretenus; sub quibus singulis deindè Julius Romanus suam depinxit historiam.

Varia.Cadore in Patriâ, in tabulâ quadam imaginem pingebat Deiparae cum Episcopo Titiano, adiectâ icone propriâ genibus innixâ. Ferrariae Pauli III. Pontificis effigiem pingebat tantâ elegantiâ, ut eadem pictura repetenda ipsi esset pro Cardinali S. Floris, accepto à Papâ honorario munifico. Eodem tempore iconem etiam Francisci Mariae Ur biniUrbini Ducis faciebat, felicissimo successu, in quam Petrus Aretinus carmen illud composuit, cuius initum:

S’ il chiaro Apelle con la man dell’ arte Rasemblo d’ Alessandro il volto, e il pet-to etc.

In Pinacotheca istius Ducis etiam reperiuntur duae Facies foemininaefemininae venustissimae, et Venus adolescentula cum floribus, praecinctorio tecta tenerrimo: item Maria Magdalena dependente capillo, cum variis et inter alias Solymanni Turcarum Imperatoris iconibus, opera Titiani omnia. In coenobio S. Spiritus tabula etiam quaedam illius extat de Festo Pentecostes: item Brixiae tabula quaedam de septem montibus: in aede Dominicâ Veronensi tabula alia Assumtionis Mariae, omnium operum illius urbis praestantissima. Pictis porrò iconibus variis, dein et Venetiis ad S. Spiritum tres pingebat historias infernè conspiciendas, nimirum immolationem Abrahami, Davidem Goliathum decollantem, et Caini Abelisque Sacrificia, quae opera Venetiis in templum aliquod novum relata sunt. Postea suam ipse effigiem pingebat, pro relinquendâ liberis suis memoriâ sui.

Romam venit.Anno 1546. à Cardinali Farnesio Romam vocatus Pontificem viventis magnitudine integrum, nec non Farnesium, et Octavium Principem depingebat, cum magno horum omnium beneplacito. Dehinc Christum pingebat à Pilato prostitutum, dono Pontifici oblatum, quamvis tantae non laudis, Michaëlis de eo iudicium. quantae icones. Michaël Angelus et Vassarius etiam Titiano in Belvedere visitato ibidem conspiciebant Danaen quandam nudam in sinu Jovis in aurum transmutati: quam Michaël Angelus valdè depraedicabat, Chromatica potissimùm laudata, indolens tamen simùl, quod Diagraphicae minus operam darent pictores Veneti. Cui si noster meliùs incubuisset, prout vitam cuiuslibet rei imitari solebat, procul dubio parem non habuisset, cum tanto polleret ingenio, ut ludente mirâ venustate colore et adulante quasi naturae penicillo, carnosa omnia statueret et viventia. Certissimum enim, neglecto delineandi studio sive in Academiis ad viventium, sive alibi ad statuarum antiquarum exemplaria, errari quandoque; cum illo praesupposito, imperfectioni saepè ars succurrere, et in omni parte oculo satisfacere queat. Multis autem Romae muneribus honorabatur Titianus, assecutus et pro filio suo Pomponio beneficium magnorum redituum: alter autem filius eius Horatius facta Siciliani cuiusdam fidicinis peritissimi icone, cum quibusdam aliis magnâ similitudine, Florentiam abibat, artificia et illius Urbis cum admiratione inspectans.

Opera eius Veneta.Venetias redux Titianus iconem Marchionis Vastensis pingebat, milites suos allocuti, adiectis iconibus pluribus aliis. Multa etiam elaborabat pro templo S. Mariae novo, et aliis; quamvis posteriora haec opera eius prioribus haud essent aequalia. Imperatoris Caroli icones fecit varias, quod hic ab alio depingi nollet, quàm à Titiano, prout nec Alexander, nisi ab Apelle; ubi praeter supradicta et reditus eidem constituti erant, apud Cameram Neapolitanam, bis mille coronatorum annuorum: quibus accedebant ducenti coronati à Rege Hilpaniarum annuatim ipsi stipulati. Icones autem illius quasi innumerae sunt, cum vix ullus illius temporis Principum ipsius manu non desideraret depingi. Iussu etiam Imperatoris Caroli Venetiis magnam de SS. Trinitate pingebat tabulam, à Corto, ni fallor, typis aeneis editam.

Picturae eius Poëticae.Pro foeminâfeminâ quâdam autem Prometheum pingebat Caucaso alligatum, exedente hepar eius aquilâ: nec non Sisyphum Saxum suum volutantem: Titium vulturis rostro petitum: Tantalum in undis siti afflictum: viventium magnitudine omnibus in telâ subactû oleario expressis. Venerem itidem pingebat syncope correptam, ob abiturum in venationem Adonidem, canes iam paratos tenentem: quae omnia cum maximâ naturae imitatione expressa erant. Prout et Andromeda quaedam cum Perseo ab illo picta erat tantâ arte, ut melior vix inveniri queat; nec non Diana Actaeonem transmutans; et Europa tauro per mare vecta, quae omnia ab Hispaniarum Rege obtinentur.

De methodo eius pingendi.Hîc autem praetereundum non est, Titianum in aetate iuvenili aliâ longè pinxisse methodo, quàm in senio; cum prima opera sua viventibus quidem omninò similia, sed tantâ etiam politurâ pingeret, ut eadem tàm in viciniâ, quàm è longinquo conspecta, pulcherrima essent. Deindè autem ita rem agebat, ut pictura vicino minimè, distanti autem artificiosissima videretur. Et haec est causa, quod multi illius imitatores, ut promtitudinem manus suae ostenderent, picturas suas impolito admodùm et scabro tractu formarent, existimantes, Titianum opera sua absque singulari industriâ elaborâsse; decepti tamen in hoc, cum expressè appareat, multis eadem curis, magnoque labore, iteratâ inductione effecta esse, quae methodus à prudentibus haud culpatur: cum picturae istae, venustâ suâ vivacitate arteque singulari, singularem quoque laborem et industriam involvant.

Picturae in senio ab ipso factae.Tandem Titianus etiam historiam pingebat magorum, multis imaginibus illustrem, cubiti circiter longitudine, opere admirando; cui omninò simile erat apographum huius eiusdem manu factum. Iterum illusionem etiam Christi pingebat, tantâ elegantiâ, ut Mediolani in templo S. Mariae gratiosae collocata fuerit. Pro Rege etiam Portugalliae Flagellationem elaborabat viventis quantitate paulò minorem: nec non Crucifixi imaginem, sub quâ praeter Mariam et Johannem etiam Dominici imago; è longinquo sanè pulcherrima; Anconae adhuc existens apud Dominicanos. Ab eodem etiam praeter alia, historia S. Laurentii depicta est, crate ferreâ tosti, opere abbreviato, quae Venetiis in templo Crucigerorum pendet. Opus nocturnum. Cumque opus hoc nocturnum sit, triplex in illo apparet lumen, ab igne unum; à face quâdam alterum; et à fulgure quodam, ignem splendore superante, tertium; praeter quae et in aedibus adhuc lucernae quaedam apparent è longinquo spectandae; ut magno haec omnia expressa sint iudicio.

Alia.Praeterea ab ipso picta est Nicolai quaedam imago, cum Angelo infulam eius tenente, quae in templo S. Sebastiani extat. Porrò et Magdalenam pinxerat dimidiato corpore comâ defluente, oculis in coelumcaelum directis lachrymandolacrimando rubentibus, facie autem eo pulchritudinis genere venustâ, quae condolentiam magis, quâm amorem excitaret: Quod opus in Hispaniam transmittendum Venetiis deindè à quodam centùm coronatis emebatur; substituto ab autore pro Hispaniâ alio non minùs elegante. Fugam etiam Christi in Aegyptum expressit, Mariâ ab asino in lapidem demissâ, circumstantibus Josepho et Johanne, qui Jesulo flores quosdam porrigerent ab angelo decerptos; quod opus adhuc Patavii asservatur, in quo subdialia prae coeterisceteris naturam quàm proximè imitantur; quo in genere magnâ laude excelluit Titianus, testantibus id operibus eius variis tàm ligno, qualia sunt S. Hieronymi et Francisci, quàm aere, quale est Andromeda, expressis, quae vera tyronum esse queunt exemplaria, à nobis etiam libro nostro diagraphico sedulò collecta.

Augustana.Augustae Vindelicorum cum esset tempore Caroli V. multa etiam, praesertim Comiti Fuggero pinxit, tribus coronatorum millibus remunerata. Ibidem pro familiâ Peronnaeorum, qui mercatores erant, opus elaborabat magnum, in quo scenographicè quinque architecturae ordines exhibuerat; Et pro Cardinali Augustano opus aliud, in domo Hopferiâ à me cum aliis conspectum, ubi tres hominum aetates exhibiturus, pueros primò sese invicem amplexos, deindè pastorem cum puellâ pastorali; et tertio in campo amoenissimo senem calvum incurvato corpore propè coemeterium quoddam calvariam tenentem pinxerat: quod opus Reginae postea Sueciae Christinae mille imperialibus venditum est, inter cuius rariora illud adhuc asservatur. Pro templo S. Pantaleontis Venetiis, Christi etiam de cruce ablati in gremio Matris repositi imaginem pingere coepit, sed non absolvit, quod deindè, sic volente Titiano, à Jacobo Palma consummatum est, notatum tamen Titiani, ad mandatum Senatus, nomine. Opus de coenâcena Domini Regi Hispaniae missum septem cubitorum longitudine erat, magnificum sanè et multâ arte clarum. In senio eius multa reliquit incompleta, inter quae Magdalena cum Christo, viventium quantitate: sepultura Christi cum imagine Deiparae, cum icone eius propria.

Opera priora immutat.Iudicio aliorum opera eius priori methodo picta posterioribus anteferebantur: ipse autem contrariam fovens sententiam in senio plurima mutabat, quae in aetate iuvenili pinxerat; corruptis saepè picturis optimis: undè domestici eius mutaturo tale quodpiam opus oleum olivae coloribus admiscebant, quod cum haud exsiccetur, occasionem suppeditabat, absente eodem, emendationes has iterum expungendi; quâ abstersione multa opera melioris notae conservata sunt.

Anno 1556. cum magno iam senio gravaretur, sanitate tamen tàm felice adhuc utebatur, ut ab omnibus arte peritis visitationes admitteret, gratulatus sibi, quod ad id felicitatis fastigium accessisset, ut paucis afflictus curis, à magnatibus amatus, à suis hos adhuc honores experiatur. Peste moritur. Cum tamen nihil hîc felicitate sit perpetuum, moriendum tandem et ipsi fuit anno 1576. aetatis 96. cum magnâ peste laborarent Veneti; sepultus non tàm conductu splendido ob pestilentiae metum, quàm exequiis honorificis in templo Frariorum, penes altare crucis, monumento insignibus Equitis honorato, famâ autem nunquam intermoriturâ: Nam

Aera quidem absumit tempus, sedtempore nunquam Gloria cessabit perpetis Uecelii.

CAPUT XVII. TITIANI, Frater et Filius: TINTORETUS, et Filia eius: et PAULUS VERONENSIS. Argumentum.

LXIX. FRANCISCUS UCCELLUS pictor, Titiani frater: miles primò; opera eius; invidiâ fratris à pictoriâ abstrahitur. LXX. HORATIUS UCCELLIUS, Titiani filius, pictor. Iconibus artifex; Opera eius. Romam venit. Chymiae operam dat. LXXI. JACOBUS TINTORETUS pictor Venetus: rarus est et ingeniosus novis inventis. Certando pingit cum Paulo Veronensi et Horatio Uccellio. Excommunicationem Imperatoris Friderici Barbarossae pingit. Xenodochium item et alia opera in templum S. Rochi. Opera eius in templo S. Mariae de horto. Iudicium extremum, et alia in templis variis, Opera eius in Scholâ S. Marci de rebus gestis Marci. Tintoretus expeditior erat picturis suis, quàm alii suis delineationibus. Crucifixionem Christi pingit ad S. Rochum. Opera eius alia. Anno aetatis 82. moritur; Epitaphium eius. LXXII. MARIETTA TINTORETTA, Tintoretti filia pictrix, iconibus potissimùm celebris; 30. aetatis anno moritur. LXXIII. PAULUS CALIARIUS VERONENSIS pictor: Venetias venit: Opera eius hoc loco facta. Prandium Christi apud Simonem. Opera eius in curiâ Decemvirorum. Pictura Musices pictores Venetos omnes superat. Opera eius Veronensia ad S. Nazarium; Maria Magdalena ad pedes Domini. Quem locum in picturis habere debent scenographia et Architectura. Paulus Romam venit; iterumque Venetias abit. Varia pingit in oecum Curiae Decemvirorum et Veronae. Martyrium S. Afrae Brixiae. Opera eius Viennae, Turini, Mantuae, Artemini; Mutinae, Romae, Londini, Parisiis, Venetiis et Amstelredami facta. Alia Venetiis, Antverpiae, et in domo familiae Caliariae: ad studia sua utitur typis aeneis Alberti Düreri, et Parmensis. Ad artem pervenit aemulatione cum Titiano et Tintoreto; Comparatio Tintoreti et Pauli. Virtutes Pauli: à Titiano honoratur. In Hispaniam vocatur, illuc non abit. Apophthegmata eius; Mors eius; Sepultura et Epitaphia.

LXIX. FRANCISCUSUCCELLIUS pictor, Ti-tiani frater,

LXIX. FRANCISCO UCCELLI.MIlitiam secutus iuvenilibus annis; exortâ pace, in Italia Venetias ad fratrem abiens varia ibidem pingebat. Opera eius. Patribus enim ad S. Salvatorem in alis organi depingebat S. Theodorum armatum, labarum et scutum tenentem cum insignibus albae crucis, cui angelus quidam palmam porrigit; opus, quod primò â Georgione factum videtur: ab altero latere S. Augustinum cum Canonicis quibusdam: intrinsecus autem transfigurationem Christi; cum eiusdem resurrectione. Praeterea tria pingebat vexilla maiora, diebus festis exponi solita: nec non pro Scholâ aegrorum Imaginem Deiparae, aliquot istius Societatis fratres pallio suo protegentis: et pro templo S. Eustachii aliud quid.

Oriagi ad Brentam cum admiratione spectari potest altare magnum illius templi, resuscitatum Dominum exhibens cum Mariâ Magdalenâ ad pedes eius sedente, quod opus est multâ laude dignum; in quo sub rupe excavata angeli, ad sepulchrum, et è longinquo tractus campestris amoenissimus. In Campo S. Petri in Patavino templo sc. Discalceatorum Ludovicum pium pingebat Galliarum Regem cum pallio panni Attalici lemniscis variè ornati, unà cum Johanne Baptistâ, nec non Evangelistâ et Virgine matre, atque Angelo nomen Jesu tenente. Orgarone in districtu Cadorensi S. Hieronymum, aliumque ad S. Vitum pingebat; cum pluribus aliis.

Invidiâ fratris à pictoria abstrahitur.Titianus ergò tantâ fratris arte perspecta, superatum iri se metuens, eundem ad Artem Arculariam applicabat, consecutus pro eodem à Ferdinando Rege, nec non à Romanis, ob praestita servitia varia, immunitates quorundam vectigalium, ut Franciscus aliis negotiis detentus à pictoriâ planè quasi abstineret: factis saltem pro amicis quibusdam interdum delineationibus. Ubi dolendum omninò, quod tanta sit invidiae et honoris commodique proprii vis, ut ne sanguinis quidem coniunctio saepè attendatur, istoque malo Pictoriae mortuus sit Franciscus, qui vitam tamen naturalem ad multos aliàs extendit annos.

LXX. HORATIUS UC-CELLIUS Titiani filius,pictor,

LXX. HORATIO UCCELLI.Multâ laude ob iconum faciendarum perfectionem celebratus, quibus excellentiam Patris proximè attigisse dicitur. Iconibus excellit. Reliqua opera eius sunt Incendium aliquod in palatio Ducali extans; inque oeco curiae Opera eius. Pugna apud coronationem Friderici Barbarossae Romae inter Romanos et Caesareos exorta Nobiles, ubi servus quidam Ducem armaturâ induit, opus Titiano primò tributum, sed in certamine cum Tintoreto et Paulo Veronensi ab hoc elaboratum, cum hâc subscriptione: Romani familiam Imperatoris à prato Neronis profecti ad molem Adriani aggrediuntur ad tentorium usque Imperatoris.

Romam venit.Romam cum Patre profectus, icones quasdam pingebat, et inter alias Baptistae Siciliani, de quo supra. Sed et ad Caesarem cum patre in Germaniam digressus, quingentos illos scutatos accipiebat, de quibus Pater in literis quibusdam ad Imperatorem his verbis:

Restami il supplicare l’Altezza di V. M. oltre la mercede, che io ne spero sia servita di concedermi gratia, che la provisione mia sopra la Camera di Milano di scudi 200. di cui non ho mai riceuntoriceuuto cosa alcuna; co sicosi delle tratte delle 300. carra di grano del regno di Napoli, è della pensione della Naturalezza di spagna di scudi 500. per mio figliuolo, habino hormai quella espeditione, che si ricerca alla cortesia di V. M. et alli bisogni del servo suo, per poter sodisfar con la sua liberalità alla dote di mia figlioula, e V. M. mi farà gratia singolare comandarmi, quanto io sempre adoprerò in suo servitio, che io non desidero altro per fine fino alla morte mia. E nostro signore Iddio perpetuamente conservi la Cesarea sua Maestà etc.

Chymiae operam dat.Cum autem Horatius maiori studio teneretur vitae nobilitatis cultu splendidae, quàm penicilli et colorum usu operosae, Alchymiam tandem amplexus, multa, quae Pater magno paraverat sudore, fumo iterum consecrabat, mortuus adhuc iuvenilibus annis peste anno 1576.

LXXI. JACOBUS TIN-TORETUS Venetus,pictor

LXX.LXXI. GIACOMO TINTORET.A Tenerâ iam aetate pluribus artibus, inprimis autem picturae atque Musicae deditus, hilaris animi et iucundae conversationis; in pictoriâ autem exercitatissimus, Novis inventis abundat. mirae pròmtitudinis, et rarissimarum inventionum, inauditarum aliàs, dilpositione prudens, et methodo anomalus, absque praeviâ delineatione colores mox applicans, quasi ludus saltem esset pictura. Saepè enim olearia sua opera primo saltem tinctu imbuta in tantâ scabritie reliquit, ut ductus penicilli et maculae colorum undique adhuc conspicerentur, quasi desperato successu. Genera autem picturarum excoluit omnia, tàm albarii recentis, quàm olearii subactus: et icones perfecit cuiuscunque pretii, pro ratione mercedis cuique promtissimè satisfaciens, ita ut quicquid ipsius tempore pictum est Venetiis, ipse quasi solus pinxerit, novorum semper studiosissimus, nec antecessorum progressu via ut alii.

In certamine cum Paulo Veronensi et Horatio, Certando pingit. Titiani filio, cum in curiae maiori oeco mandante Senatu à singulis historia quaedam pingenda esset, ipse Fridericum Barbarossam pingebat à Pontifice coronatum, inserto aedificio pulcherrimo, cum multis circa Papam Cardinalibus, aliisque Nobilibus Venetis, quasi viventibus, adiectâ infrà et Musicâ Pontificis; opere sanè aliis neutiquam postponendo. Horatius autem proelium pingebat supra iam descriptum, in quo equus quidam pulcherrimè abbreviatus armato cuidam assilit; quamvis hic diceretur Titiani Patris vitula arasse. Paulus autem Veronensis Barbarossam pingebat Octaviano Papae, in contumeliam Alexandri III. manum osculantem: nec non suprà fenestram quandam quatuorquattuor emblemata, tèmporis sc. autarciae; patientiae et fidei, indicibili pulchritudine. Deficiente postmodum in eodem Oeco adhuc unâ historiâ, Tintoretus per amicos id efficiebat, ut eadem sibi committeretur, ubi Alexandrum Opera eius alia. pingebat Pontificem excommunicantem Fridericum Barbarossam, extinctâ candelâ more solito, cum Stylobatis quibusdam picturis exornatis et iconibus pluribus, opere omnium suorum optimo, ab omnibus laudato. Deindè in templo S. Rochi, maius exornandum ipsi tradebatur Sacellum, ubi duas colore oleario pingebat historias magnas, per totam sacelli latitudinem duodecim nempè cubitorum, supra Pordenonii opus.

In unâ harum Nosocomium pinxerat opere abbreviato, in quo aegri variis multis gestibus spectandi à S. Rocho curantur et aluntur, inter quos et nudi quidam magno ingenio elaborati, et defunctus alius egregiè abbreviatus. Altera historiam quandam S. Rochi continet, gestu vario plenissimam, melioribus picturis eius annumeratam. In medio autem templo illo Christi pingebat miraculum ad piscinam Bethesdanam, opere etiam eleganti. In templo S. Mariae de Horto in telâ opere oleario duas pinxerat historias viginti duorum cubitorum altitudine; quarum una erat Idololatria vituli aurei, Mosesque è monte descendens: altera extremum iudicium rarissimâ inventione, figuris horrendis, variae aetatis plenissimum, cum separatione beandorum et damnandorum, adiectâ Charontis cymbâ, et expressâ pulcherrimè magnae illius diei confusione: opere primo quidem intuitu haud amoeno, sed si iuxta singulas partes spectetur, delineatione singulari et arte maximâ claro. In eodem templo ad alas organi pinxerat Mariam per gradus templi ascendentem, quod est opus illius templi optimum: in templo autem S. Mariae Zebenigensis in opertoriis organi Conversionem Pauli, sed negligentius: Et ad Charitatem in tabulâ, Ablationem Christi è cruce: in Sacrario autem S. Sebastiani in aemulationem Pauli Veronensis, qui multas ibidem confecerat picturas, expresserat Mosen in deserto cum aliis quibusdam: et ad S. Jobum tres Marias; S. Francisci imaginem; S. Sebastianum et Johannem, unà cum opere quodam subdiali: et in Organi opertorio templi Servitarum S. Augustinum et S. Philippum, et subter hos Caini fratricidium: in templo S. Philippi ad fornicem suggesti quatuorquattuor Evangelistas; et super altare Annunciationis historiam; unà cum Christo ad olivetum; et ante altare S. coenam: in templo S. Francisci de Vinea pro altari Christum in cruce ablatum cum Maria et Prophetis quibusdam.

Porrò in Schola S. Marci quatuorquattuor historiae de S. Marco illius manu pictae sunt, primò scilicet, quâ ratione Marcus, quem in aëre exhibet, obsessum quendam, ligna et ferramenta omnia frangentem, liberaverit: secundò, quâ ratione in tempestate quâdam marinâ idem Marcus, in aëre repraesentatus, aliquem se invocantem, liberaverit; quod opus tantam industriam prae se non fert, ac prius: tertiò, quomodo idem animam clientis cuiusdam sui mortui ad coelumcaelum transferat; et quartò, quâ ratione obsessus quidam exorcisetur, ubi opere abbreviato inseruit porticum in fine structo igne illuminatam. Quin et praeter haec omnia Marcum alium pinxit, opere longè pulcherrimo. Similia autem plura Tintoretus fecit tantâ promtitudine, ut cum alii putarent, eum super faciendis vix rectè meditatum, ipse opus totum iam absolvisset: ita enim laborabat, ut nunquam ipsi deesset labor, sique opus quoddam non per amicos assequeretur, minori pretio, imò et gratis saepè illud perficiebat, quo omnia saltem ad se attraheret.

Cum aliquando pro Scholâ S. Rochi Societas illa crucifixionem Christi ab eo pingi vellet, qui optimâ usurus esset ideâ, certaturis hic Josepho Salviato, Friderico Zucchero, Paulo Veronensi et Jacobo Tintoreto: delineantibus coeterisceteris, hic noster solitâ Promtissimus est picturâ. suâ promtitudine opus totum expingebat, eodem illud locans, quo destinatum erat loco. Inspecturi ergò ideas socii, cum opus hoc iam consummatum suo loco conspicerent, indignati, ideam hanc esse negabant; quam ipsi desiderassent; regerentique, quod ipse ideas non pingat alias, imò nec aliter faciendas, si omnis fallacia evitari velit; cum mercedem solvere nollent, dono id ipsis dabat; resistentibus etiam quibusdam, id tamen efficiebat, ut opus hoc isto in loco relinqueretur.

Opera eius alia.Aliâ picturâ in tabulâ exhibuerat Deum Patrem cum multis Angelis descendentem ad assumendum S. Rochum; ubi figurae plurimae aliae, omnes reliquas Scholas Venetas repraesentantes, quod est opus ipsius ordinaria methodo pictum. Unde satis colligi potest, in illo omnia concurrisse pictori necessaria dona, manuque eius ad magnam excellentiam promotam esse pictoriam. Inter innumera autem opera eius porrò referendae sunt duae tabulae maiores in horto S. Mariae: item tabula de miraculo Servi, in confraternitate S. Marci collocatâ; porrò duae tabulae ad SS. Trinitatem: nec non Assumtio Mariae apud Crucigeros: cum operibus sacelli S. Rochi: quibus accedunt crucifixio Christi, et magna illa tabula de Paradiso in Palatio Ducali; quae sola de arte Apellis nostri redivivi sufficiens edere posset testimonium. Ut alia taceamus plura, per varia orbis loca dispersa; ut dolendum sit, tam raram manum putredini tandem cessisse. vixit tamen annos 82. stomachi malo post multas vigilias admonitis prius duobus filiis suis Dominico et Marco, ut honorem à patre sibi partum potius augerent quàm minuerent, corpusque suum per triduum insepultum relinquerent, ob ecstaseos exempla; mortuus feria tertia Pentecostali anno 1594. sepultusque in templo S. Mariae Hortensis sub arcu S. Marci cum exequiis Epitaphium eius. honorificentissimis, adiecto à Jacobo Pigheto Viro doctissimo in marmore hoc Epitaphio:

Hospes, Viator, Civis, Adsta et perlege. Veneti Apellis JACOBI ROBUSTII cognomento Tintoretti Cineres Hoc marmore clauduntur. Is magnus naturae aemulator, mutamPoësin ingenio vehementi reddidit eloquen-tem, Divino siquidem penicillo soli coelique in-colas Suis in tabulis spirare coegit. Eas tempus, licet vorax, meritò suspici-ens servabit, Fama collocabit in templo immortali-tatis, Ad aeviternum picturae, orbisque ornamen-tum. Lector Tanto Viro Benè adprecare, Tum felix abito.

Iconem autem ipsius in tabulâ nostra R. spectandam exhibuimus:

LXXII. MARIETTATINTORETTA, Tinto-retti filia;

LXXII. MARIETTA TINTORETTA.AD exemplum Timaretes, Irenes, Marsiae, Aristaretes ex antiquioribus; nostris autem temporibus Laviniae, Fontanae et Irenes Spilimbergicae pictoriae cultrix nata Venetiis, educata à patre in tenellâ aetate sub habitu virili, et ab eodem non ad Musices tantùm tàm vocalis quàm instrumentalis exercitia applicita, sed et in pictura Iconibus celebris. informata; icones praecipuè pingebat ad veritatem quàm proximè accedentes: prout et effigies quaedam Marci cuiusdam Episcopi cum barbâ prolixâ in domo Tintoretti, unà cum icone filioli eius Petri illius manu facta adhuc asservatur. Icones autem faciebat plurimarum Venetiis foeminarumfeminarum, ut et virorum; et inter alia iconem Jacobi Stradae summi aulae praefecti Imperatoris Maximiliani, quam tanquam opus rarissimum Imperatori dono obtulit: undè confestim et Philippi II. Hispaniarum Regis et Ferdinandi Archiducis icones ipsi faciendae erant. Nubebat autem, volente sic patre, Germano cuidam, cui Gioitiero nomen, ut tamen cum patre maneret, qui tenero eandem fovebat amore. Sed et alia pingebat pulcherrimâ inventione, multis factis iconibus pro coniugis sui amicis et familiaribus, qui aurifices, quarum aliquas ipse vidi. CoeterumCeterum felicissimi erat ingenii ad instar Patris, viridi adhuc iuventâ 30. aetatis anno moritur. anno aetatis 30. Christi 1590. mortua, et in templo S. Mariae hortensis sepulta, multum dolente Patre. Cuius iconem in exemplum ideamque omnium foeminarumfeminarum, tabulâ nostrâ R. exhibuimus.

LXXIII. PAULUS CA-LIARIUS Veronensispictor,

LXXIII. PAOLO CALIARII.CUm Urbes Longobardicae, Florentiae et Romae in arte pictoriâ praevalere inciperent, Veronae nascebatur Paulus (in iuventute Paulinus appellatus,) Patre Laotomo; Venetias venit. discipulus primò Veronae Johannis Caroli, deindè Venetias digressus in societate cuiusdam Johannis Baptistae Veronensis, quaedam Opera eius. pingebat magno iudicio. Inter alia autem Masierae, haud procul Asolo in Marca Tarvisiana pulcherrimum Palatium Danielis Barbari Patriarchae Aquileiensis pinxit: et in monasterio S. Nazarii extra Veronam in magno linteo coenamcenam Simonis leprosi, cum proiectâ ad pedes Domini Mariâ Magdalenâ insertis multis iconibus, nec non opere quodam scenographico, et duobus sub mensa canibus quasi naturalibus; è longinquo autem claudis quibusdam magnâ arte expressis, cuius operis à Ridolfo equite factum est apographum, in Flandriam missum. Venetiis autem in oeco quodam curiae Decemviralis super medio fornice in plano maiore elliptico depictus ab ipso est Jupiter vitia proscribens. In templo etiam S. Sebastiani testudinem similiter pinxit opere pulcherrimo; nec non altaris tabulam in sacello maiori, cum pluribus aliis, ut et organi alas decore insigni. In oeco curiae magnae magno opere pingebat Fridericum Barbarossam in conspectum Pontificis venientem, ubi pompa tàm Imperatoris, quàm Pontificis et Magistratus Veneti, magnificè expressa est, cum insertis iconibus Senatorum et Nobilium Venetorum quàm plurimis.

Ad S. Georgium Maiorem, quod est coenobium Benedictinorum propè Venetias in fine Refectorii, nuptias pingebat Canae in Galilaea celebratas opere admirando, non quantitate saltem, sed et imaginum copiâ, cum plus quàm centum et quinquaginta facies ibi numerentur; et vestium varietate, et inventione et colorum usu spectabili.

Pictores Venetos vincit.Pro Antistitibus etiam S. Marci certando cum aliis in Bibliothecâ Nicenâ, à Cardinali Bessarione magno Graecorum Librorum thesauro ditatâ, Musicam pingebat, sive tres virgines pulcherrimas, quorum una Violâ pedum; altera chely ludit; tertia è libro cantat; ludente cum illis clavichordio Cupidine, et fistulâ Pane. His alio loco appinxerat Arithmeticam, cum antiquis quibusdam Philosophis: et Honorem, cui throno insidenti sacra fiunt et coronae regales imponuntur, quae omnia anno iam aetatis suae trigesimo secundo efficiebat, palmam promeritus iudicio omnium; et torque aureo propterea muneratus.

Dehinc Venetiis etiam ad S. Paulum pulcherrimo opere ab ipso depictus est Christus cum publicanis conversatus, â Johanne Sanredamo typis aeneis vulgatus. Et in templo Crucigerorum in Sacello ad dextram altaris pastores Christum adorantes, Opera eius Veronensia. mendicante interea fascias matre. Profectus autem in patriam visitandorum parentum gratiâ, Convivium illud Simonis pro Patribus S. Nazarii pingebat, supra descriptum; in quo, prout semper, magnâ curâ observavit Prospectivae regulas; sed ita tamen, quod praecipuè notandum, ut picturae Architectonicae parerga ipsi potius essent, quàm primarius scopus eius.

Romam venit.Deindè cum Hieronymo Grimano Procuratore S. Marci, oratore ad Pontificem, Romam abibat, cum aula Papali et opera rariora tàm antiquorum quàm Raphaëlis et Michaëlis Angeli inspecturus; quae deindè Venetias redit. non solùm imitatus est, sed maiori saepè perfectione expressit. Venetias autem redux in Oeco Decemvirorum inter Mercurium et Pacem, Neptunum pinxit cum tridente equo marino vectum, opus à Bazacco Opera eius Veronensia. amico Pauli inchoatum. Et pro templo S. Georgii, quod Veronae est, in tabulâ altaris Ginocchium equitem â militibus, cum idolis immolare nollet, vestibus exutum, oculis in coelumcaelum directis Mariam cum tribus virtutibus Theologicis conspicientem.

Brixiana.Brixiae in templo S. Afrae istius pingebat martyrium, quod rogo consequeretur; iacentibus ibidem et aliorum martyrum corporibus, et palmas è coelocaelo spargentibus angelis: quo in opere non minorem artem exhibuit, quàm Tintoretus et Bassanus, qui alia opera pro hoc templo confecerant.

Iam ut ad Magnates etiam convertamur, Viennae pro Rudolpho II. Imperatore tres novas pingebat inventiones de Venere et Marte: item de Cephalo et Procride. Pro Carolo Sabaudiae Duce opere magno elaborabat Reginae Sabae ad Salomonem adventum: item Davidis et Goliathi pugnam, quae ambo in porticu Turinensi adhuc Exotica alia. extant. Pro Wilhelmo Duce Mantuano in tabulâ quadratâ Mosen pingebat ex undis extractum, opere, quod inter illustria Pinacothecae Mantuanae censetur optimum. Artemini, quae est Voluptuaria Ducis Florentini domus, quatuorquattuor etiam historiae Biblicae ipsius manu factae conspiciuntur. Prout et Dux Mutinensis quatuorquattuor illius tabulas possidet; de tribus Magis unam, quae coeterisceteris praeferenda; deindè et nuptias Canae in Galilaea celebratas, cum magnâ figurarum muliebrium multitudine ad viva exemplaria depictarum; tertiò Christum in calvariae montem ductum, comitantibus Judaeis et militibus plurimis, nec non matre virgine: et quartò imaginem D. Virginis, cui fidei figura assidet, calicem et crucem tenens, cum iconibus quibusdam. Sic Dominus Gessi deinde Cardinalis et Nuncius, ad Venetos Paulo V. Pontifici mittebat Desponsationem S. Catharinae cum coelesticaelesti suo sponso. Princeps Borghesius in quadro dimidiato habebat S. Antonium piscibus in littore praedicantem, arrectis capitibus auscultantibus. Apud Principem Ludovisium in telâ extat Purificatio D. Virginis: item S. Johannes poenitentiam praedicans; quae omnia artificis nostri manu facta sunt. Marchio Justinianus ab ipso etiam accipiebat imaginem Christi mortui à duobus Angelis custoditi. Comes Monte Regius autem, deindè Pro-Rex Neapolitanus, duas fabulas ex Ovidio de Europa tauro per mare abducta.

Basilius Feilding, Comes Anglus, Legatus apud Venetos, varias etiam ab illo acceperat picturas; inter quas comparatio D. Virginis Mariae, cum S. Catharina. Item Eva, Abelem et Cainum in deserto arborum fructibus et rivulo praeterfluente sustentans. Nec non Abraham Isaacum immolaturus. Deindè et Christum à Magis adoratum: item baptisatum: item ad columnam flagellatum, nocturnum opus, accensâ face illuminatum. Porrò et resurrectionem; et Johannem Baptistam praedicantem. Similiter Christum à Marthâ et Mariâ cum Apostolis invitatum. Nec non Estheram ante Ahasverum cum suis consistentem. Inter fabulosa eius prae coeterisceteris extollebatur Venus quaedam cum Adonide, canes manu, oculis Deam detinente: et duabus tabulis minoribus Nessus Centaurus ab Hercule sagitta ob raptam Deianiram traiectus; pictura elegantissima.

Dominus Houssetus, Legatus Gallicus, ipsius manu factum habebat martyrium S. Justinae: nec non conversionem S. Magdalenae: item resurrectionem Domini in tabulâ octangulari à Paulo Veronensi certando factam cum Bassano, qui nativitatem; et cum Tintoreto, qui ablationem à cruce pinxerat. Domino Jacobo Contarino in tabula maiore Europam pinxerat tauro avectam, lambente pedes eius comitantibus pedissequis quibusdam, quibus ipsa nititur, flores spargentibus aliis; advolantibus et amoribus, qui viam floribus conspergunt; ex Ovidio omnia. Dehinc à Domino Johanne Reynst Amstelodamensi Status confoederatarum Provinciarum opus quoddam de S. Catharina cum Christo inter varia Angelorum gaudia desponsatâ autoris nostri emtum cum quatuorquattuor aliis 25000. florenis, moderno Britanniae Regi dono oblatum est. Ibidem meo tempore celebri hac manu factum viventis magnitudine Christum in Jordane baptisatum ipse possedi cum duobus Angelis sindonem ad detergendum corpus tenentibus in tractu campestri pulcherrimo, quod illinc in Germaniam abiturus Domino Reniero Pau Domino de Hemstetten, cum icone Andreae Vesalii Titiani manu factâ, aliisque rarioribus vendidi; à quo eadem adhuc magni aestimata possidentur. CoeterùmCeterùm tres Comites Widmanni tres etiam ab ipso obtinuerunt historias; de paralytico unam, de resuscitato Lazaro alteram; et conversione Pauli tertiam, cum magnâ pulcherrimarum figurarum multitudine. Item Imaginem D. Virginis cum filiolo gremio detento, cui pedem osculatur Johannes Baptista iunior, adstante hinc Josepho brachio dextro nixo; illinc S. Catharinâ sponsum admiratâ.

Dominus Paulus de Sera eiusdem virginis martyrium acceperat, confractâ ab angelo tyranni rotâ. Sic Christophorus Orsetti manu eius factam obtinebat imaginem Stephani pro hostibus orantis. Item Domini Johannes et Jacobus de Verle iconem Lixae cuiusdam vestes dorso gerentis, ocularia sua mensae imponentis. Nec non Pugilem albo vestitu cum gladio in unâ, et Schedulâ in altera manu, cum hac epigraphe: Nec spe, nec metu. Porrò iidem imaginem ostendebant foeminaefeminae cuiusdam librum manu tenentis: nec non mancipii cuiusdam, quod pro rarissimo habebatur. Post mortem eius inter bona ipsius Domino Josepho Caliario cesserat Christus mortuus à Patre coelesticaelesti gremio detentus, adstantibus ad pedes duobus Angelis, et Cherubinis variè advolantibus. Duabus tabulis minoribus autem expressa est Nativitas Christi opere pulcherrimo. Et haec de operibus eius.

Ut autem quaedam etiam de industriâ eius adiiciamusadiciamus, quantum quidem à discipulis eius intelligere potuimus; primùm apographa fecisse dicitur operum praeceptoris Typis aeneis Alberti Düreri utitur. sui Badiles; nec non typos Alberti Düreri, quem in plicaturis vestium semper sequebatur. Adultiori autem Diagraphica Parmensis placebant, quorum multa fecit apographa, adiecto lumine elevatiore pro celebriorum artificum more. Praeterea singulari studio omnes observabat nervos, musculos, venas, et umbras lucernarum et facum, quas pauci naturaliter, sed ex arbitrio potiùs exprimunt. Ut quidam putarent, eum ob observata tàm minima domi magnam habuisse idearum copiam, quas deindè in picturis suis sequeretur; cum tamen ob memoriam incomparabilem ipse ex ingenio suo omnia formaret singulari venustate et decore cuncta imbuens.

Naturae enim vestigia calcare unicè studebat: undè conspectis celebriorum pictorum operibus, id tantùm eligebat, quod in quolibet esset optimùm; undè Venetorum et ipse sequebatur methodum, quam in variis cum Tintoreto certaminibus tantoperè excolebat, ut plerumque in dubio esset victoria, Tintoreti et Pauli comparatio. ut si Tintoretus maiori vivacitate naturam imitaretur, colore quasi vero et ingenio incomparabili omnia ceu viverent repraesentans; Veronensis ex adverso rariore inventione, maiori decore, vultuumque gratia, imaginum distinctione, omnium symmetriâ, et universali elegantiâ palmam illi redderet dubiam; ut à pluribus zodiaci Virtutes Pauli. picturae hi dicerentur Gemini. CoeterùmCeterùm moribus et conversatione honestus erat, lucri non usque adeò cupidus; ad serviendum pronus; vestitu splendidus, calceos semper de holoserico gestans, quales ab haeredibus eius adhuc custodiuntur: promissorum tenax; in picturâ laudis studiosus; erga familiam prudens; liberos à pravâ societate abstractos in pietate educans; vitâ longaevus, bonis abundans, favore magnatum clarus, ab omnibus amatus.

à Titiano honoratus.Aliensis pictor mihi narrabat: Titianum, cum aliquando obvium haberet in Area S. Marci Paulum, debitâ eundem reverentiâ prosecutum, hunc amplexu salutasse, gaudere se dicendo, quod illum aliquando videat, in quo cum excellentiâ pingendi, concurrat elegantia. Vocatus autem à Philippo In Hispaniam vocatur. II. Hispaniarum Rege ad pingenda conclavia quaedam, renuebat; quod in pingendo Palatio Ducali tunc occupatus esset; utillius loco in Hispaniam abiret Fridericus Zuccherus de S. Agnolo in Vado. Hic cum Venetiis degeret, visitasse dicitur interdum Paulum, obtentâ etiam ab illius manu memoriâ. Quin et à pictoribus quibusdam senioribus intellexi, Zuccherum apographa fecisse duarum Veronensis tabularum in sacello ad S. Sebastianum existentium. Unde et in poëmate quodam Picturam introducens de Paulo nostro, sic loquentem fingit:

Mà che dirò di Paolo Veronese Magnanimo, Cortese, ed eccellente, Che diede fine à mille belle imprese. Delle più ricche gemme d’Oriente QnestoQuesto mi pose una collana al collo E di candide Perle un gran pendente.

Apophthegmata eius.Apophthegmata quoque de illo quaedam referuntur, qualia sunt: Neminem de pictura genuinum ferre posse iudicium, nisi hac in arte ipse fundamentaliter sit instructus; quum ea sit coelicaeli donum. Item: Eum, qui naturâ non utatur adiutrice, quamvis conatu maximo industrium, littus tamen arare. Item: Potissimam artis pictoriae partem consistere in honestate et probitate morum. Etporrò: Angelorum et Sanctorum imagines à pictoribus optimis pingendas esse, quod illis admiratio excitanda sit et devotio. Titianus istius artis parens, magno Paulum prosequebatur honore; sed et magno Tintoreti intellectu delectatus; hoc uno in hoc culpato, quod coeterisceteris artificibus omnibus modis hic nocere intenderet.

Epitaphia. Mortuus autem hic noster est anno 1588, acutâ febri correptus, feriâ secundâ Paschatos, anno aetatis quinquagesimo, à liberis et fratre in templo S. Sebastiani monumento honorificentissimo inter picturas eius honoratus, ubi in lapide haec leguntur:

Paulo Caliario Veronensi Pictori Celeberrimo Filii et Benedic. Frater Pientiss. et sibi Posterisque.

Decessit XII. Calend. Mai. Anno M.D. LXXXVIII.

Effigies autem ipsius à Camillo Bonzettio elegantissimè sculpta ad angulum organi locata, à Filio eius Gabriele deindè renovata est his adiectis:

Paulo Caliario Veronensi Pictori Naturae Aemulo, Artis Miraculo, Superstite Fatis Fama Victuro.

Eademque à nobis in tabulâ iconum no strarumnostrarum R. Spectanda exhibetur.

CAPUT XVIII. JACOBUS BASSANUS, GEORGIUS VASSARIUS, et duo Artifices alii. Argumentum.

LXXIV. JACOBUS DE PONTE BASSANO pictor. Opus eius nocturnum de gaudio Angelorum ob nativitatem Christi. Equos, Canes et oves egregiè pingit. Quaedam opera eius de Passione Christi. Opera eius variorum locorum. Facili utitur pingendi methodo. LXXV. JULIUS LICINIUS PORDENONIUS; picturae eius Augustanae. LXXVI. GEORGIUS VASSARIUS ARETINUS Pictor et Architectus, pictorum Italorum vitas et encomia describit. Florentiam venit: à Pictoria ad Chrysurgicam transit. Romam venit. Egestas et aemulatio artes promovent. Opera antiquorum sedulò designat. Opera eius prima. Florentiam redit. Praesente naturâ, picturae vilescunt. Architecturae operam dat. Favor odium parit, virtute vincendum. Cura Vassarii pro sororibus suis. Vitam aulicam solitudine permutat. Romae omnia iuxta mensuras delineat. Noctem nativitatis Christi pingit. Opera eius Bononiensia. Florentiae Conceptionem Mariae egregiâ inventione: inventione mirâ Hieronymum pingit. Romae ablationem è cruce pingit; et iustitiam pulcherrimâ inventione. Inventio operis columnati cuiusdam. Ansa eidem data ad scribendum opus de pictoribus. Trium magorum oblationem pingit. Historia de S Francisco. Florentiam venit. Opera eius huius loci. Oecus ducalis maior Florentinus magnâ festinatione depictus. Pro Pontifice Pio V. Romae pingit. Moritur anno aetatis 64. LXXVII. FRIDERICUS ZUCCHERUS de S. Agnolo in Vado pictor: iuvenis adhuc Romam venit. Opera eius ad Mariam Hortensem. Cum fratre suo quatriduo omnes Passionis historias pingit et alia. Historiam S. Eustachii pingit. Correcturas fratris sui non admittit. Itinera eius.

LXXIV. JACOBUS DE PONTE BASSANO Pictor,

LXXIV. GIACOMO DA PONTE BASSANO.VEnetiis temporibus Titiani multâ prudentiâ insignis: qui singulari methodo nocturna varia repraesentabat, cuius exemplum praebuit historia de angelis, pastoribus natum Christum Opus eius nocturnum. annunciantibus: ubi ab illis allapsum lumen vasa quaedam ahenea ad tugurium pastorum locata eleganter collustrat.

Animalia pingit.Equos, canes et oves tantâ pingebat Veritate, utlanae quasi tangeretur mollities. Mercatoribus autem multa elaborabat, picturas Passio nocturna. eius aliò transportantibus: quâ ratione opera quaedam eius minora de Passione Christi Romam pervenerunt, opere nocturno picta omnia, lucernis, facibus et aliter collustrata, adhibito ad ista lapide nigro Varia. pro nocte repraesentanda. Inter alia haec etiam historia de filio prodigo picta erat in tela colore oleario, ubi filius seminudus coram patre prostratus plantas pedum exhibet semiputridas; cum bestiis quibusdam è longinquo adiectis, nec non mulieribus teneriore peplo amictis.

Cum Bassani extrà Venetias habitaret, ad viva exemplaria semper pinxisse dicitur: conductusque ad historias quasdam, quae minus ipsi placerent, substituisse alias, nocte quadam, vel aliis, quibus delectaretur, notabiles: quas, si conducenti non arrisissent, aliis mercatoribus vendiderit. Ipsius manu Amstelodami apud Johannem Wicketum, artis huius fautorem, oleario subactu picta videtur annunciatio pastoribus facta, cùm aliis quibusdam ibidem hinc inde extantibus, quae à Johanne Sadlero, et fratribus eius, eleganter typis aeneis expressa sunt. Prout et eadem in Urbe adhuc alia Subdialia et campestria variis animalibus repleta ipsius manu facta visuntur; Maiora autem quaedam eiusdem opera in aulâ Regiâ Parisiensi.

Facilis est.In plerisque operibus suis id conabatur, ut absque labore operoso facta viderentur, quemadmodum et magna facilitate et quasi incomparabili vitam ipsam exprimere poterat. Multis quidem literis de loco nativitatis et tempore mortis eius apud Venetos percontatus, nihil tamen certi cognoscere potui: nisi quod duos post se reliquerit filios discipulos suos, patris methodum

GIORGIO VASARI D’ARETSO.

IOSEPHUS ARPINUS.

ANNIBAL CARACCI DA BOLLONGNIE

MICHEL ANGELO MARIGI DA CARAWAGI.

GIOANNI LANFRANC DA BOLLONGNIE.

secutos, quorum alter ob artem Venetiis in ordinem equestrem receptus est, ibique vixit anno 1603. Iconem eius tabula nostra R. expressimus.

LXXV. JULIUS LI-CINIUS PordenoniusPictor,

LXXV. GIULIO LICINIO de PORDENONE.PRaecedenti coaevus, Venetiis et in finitimis magni etiam aestimatus, ob picturas tàm oleario colore, quàm in albario recente factas, quod non diagraphicâ saltem, sed et chromaticâ excelleret, patruelem et praeceptorem suum Pordenonium de Castello Franco in hoc secutus, imò delineando eundem superans.

Picturae eius Augustanae.Praeter alia autem, quae hinc inde ab ipso facta inveniuntur, Augustae Vindelicorum Rehlingio cuidam duas pinxit domos in albario recente, quas iam Dominus Schanterellus et Dominus Garbius inhabitant: in quibus praeter inventionem et ordinem diagraphica elucet praestantissima, colorque in albario angulari nitore naturalis, eâdem quasi pulchritudine, ac si color adhibitus esset olearius: et quod magis mireris, tanta est colorum istorum constantia, ut in climate tam frigido ultra seculum iam immutabiles perstent, cum aliorum opera ante 25. annos picta, tantâ non amplius gaudeant perfectione. In honorem autem artificis debitum in tabulâ quadam haec adiecta est epigtaphe: Julius Licinius Civis Venetus et Augustanus hoc aedificium his picturis insignivit, hicceque ultimam manum posuit An. 1561.

Invitus autem abrumpere hic cogor, cum de isto nec Vassarius, nec Ridolfius Eques; nec Manderensis ullam faciant mentionem: et ego nec alibi plura de ipso rescire potuerim.

LXXVI. GEORGIUSVASSARIUS Aretinus, pi-ctor et Architectus,

LXXVI. GEORGIO VASSARI.OPere de Vita et encomiis pictorum Italorum clarus, inque eo procul dubio ab ipso Florentiae Duce scriptisque Laurentii Gibberti, Dominici Grillandi et Raphaëlis Urbinatis multùm adiutus, anno 1514. natus; De Pictoribus scribit. et Aretii primò à Wilhelmo Massiliensi pictore Vitri informatus: anno 1524. autem à Cardinali Cortonensi Florentiam venit.Sylvio Passerini Florentiam delatus, ibidem in diagraphicis informatione Michaëlis Angeli, Sartorii et aliorum utebatur. Post triennium autem, expulsis Mediceis, inprimis Alexandro et Hippolyto, quorum favorem in tenerâ adhuc aetate suâ expertus erat, cum Antonio avunculo suo domum redire cogebatur, ubi paulò ante Pater eius peste mortuus fuerat: hîc in pagis pro rusticis quaedam pingebat in albario recente, magno cum emolumento suo.

Anno deinde 1528. Aretii Rosso innotescens, qui tabulam illi pingendam delineabat, cum multâ adibitâ diligentiâ maiorem tamen in colorum usu reperiret difficultatem, quàm sibi concepisset; Florentiam reversus, cum ad alendos duos fratres, cum tribus sororibus, haud suffecturam putaret pictoriam, ad Chryfurgicam sese applicuit: sed obsessâ anno 1529. Florentiâ, Pisis varia tamen iterum pingebat tàm in humido quàm oleario colore. Deindè Bononiae, cum varia pro coronatione Caroli V. pararentur, aliquandiu quaedam lucratus, Aretium iterum, et mox Senas adibat, utroque et Romam. in loco multa elaborans. Tandem à Cardinali Hippolyto de Medicis Romam delatus, in societate Francisci Salviati operam navabat sedulam, multis mensibus noctu et interdiu delineationibus vacans. Aemulatione igitur coaetaneorum et antecessorum, quos quamvis in arte excellentissimos, carne tamen et ossibus haud sibi dicebat dissimiles, et egestate suorum adactus nullo parcebat labori, ut et ipse ad quoddam artis Sedulò omnia delineat. culmen ascenderet; unde nihil sive Romae, sive Florentiae, sive alibi, quod rarius esset, intactum relinquebat, omnia sive picturarum, five statuarum, five structurarum tam antiquarum quam modernarum genera delineando: et quamvis in fornice etiam Michaëlis Angeli multum proficeret, cum Salviato tamen omnia Raphaëlis, Polydori et Balthasaris Senensis opera delineabat; faciente noctu altero semper apographa eorum, quae alter interdiu delineaverat.

Opera eius prima.His factis pro Cardinali suo primo opere in telâ maiore colore oleario vivis quasi imaginibus pingebat Venerem à Charitibus variè ornatam; quas Satyrus quidam ex occulto spectare desideraret. Quod opus tantoperè placebat Cardinali, utnovâ eum veste donaret. Inchoatoque etiam magno decem cubitorum longitudinis opere Bacchum picturus erat, sed Cardinalis abitu interruptus, Aretium primò, sed ob morbum mox Florentiam redit. Florentiam abibat, ubi â Duce benevolè acceptus, sumto apud Octavianum de Medicis hospitio, à quo paterno quasi fovebatur amore, ad S. Laurentium opera Michaëlis Angeli delineabat: postmodùm et Christum mortuum, à Nicodemo et Josepho sepulchro inserendum, pingens, opere à Duce et Principibus magni aestimato.

Porrò consummaturus et conclave quoddam à Johanne Vedinensi desertum, Alexandri Ducis in tela elaboraverat iconem armatam, cum captivis quibusdam ponè assidentibus; ibi cum effigiem quidem magnâ veritate expressisset, politura tamem et nitore armorum à se pictorum contentus non erat, donec à Jacobo de Puntormo monitus thoracem ipsum, quo pro exemplari Praesente natura, pictura vilescit. usus erat, è viciniâ tolleret. Mortuo deindè Cardinali Hippolyto, in quo magnam Vassarius posuerat fiduciam, occasione munitionum Architecturae operam dat. tunc à Duce structarum, Architecturae iam operam dabat noster, quam utiliorem speraret, multo in eâ insumto tempore.

Favor odium parit.Cum autem anno 1536. Florentiae excipiendus esset Carolus Imperator, Vassarius omnes ad portam triumphalem conficere à Duce iubebatur ideas, cum variis ornamentis aliis: unà cum magnis quibusdam vexillis castri aliarumque munitionum; nec non facie ad S. Felicem maximâ, altitudine quadraginta, et latitudine viginti cubitorum, praeter ornatu insigniendam portam S. Petri; quae omnia Vassarii vires longè superabant. Quodque peius, ex invidiâ ob nimium Ducis favorem viginti ab ipso discedebant socii, in conficiendis vexillis ipsi adiutores, nunc ad aliorum auxilia digressi; ut ferè succubuisset oneri noster, nisi convocatis aliis clàm ipsum iuvantibus sedulò ipse quoque noctu et interdiù laborans, omnibus difficultatibus ivisset obviam. Accusatus igitur ab inspectore horum Bertoldo Corsini, quod auxilio destitutus nimio sese obruisset; debito Virtute vincendum. tamen tempore omnia finierat, magno cum beneplacito Ducis, muneratus quadringentis primò, mox et trecentis coronatis, qui detracti fuerant osoribus eius ob opera sua non finita: quâ pecuniâ matrimonio Cura pro sororibus. unam elocabat sororum, coenobio providebat alteram, pictâ pro Coenobitis et Annunciatione.

Aulam deserit.Occiso dehinc persicarium Duce Alexandro Patrono eius, vitae aulicae pertaesus, Camaldoli, qui locus defertus est, ob solitudinem ipsi gratissimus pro templo pingebat D. Virginis imaginem cum S. Johanne Baptistâ et Hieronymo, tanquam duobus eremitis: unà cum aliis quibusdam operibus. Florentiae ergò multis excusationibus servitia aulica declinans, elaboratis quibusdam pro Domino Octaviano de Medicis, Romae delineat varia. hinc quingentos illi Romae coronatos numerari iubebat: ubi anno 1538. omniùm faciebat apographa, quae in cryptis; dimensus etiam statuas et structuras omnes, delineationes similes plusquam trecentas cumulabat, quibus in pingendâ pro Monte San Sovino Mariae Assumtione, magno cum fructu dehinc utebatur.

Noctem Nativitatis Christi pingit.Mox ad Eremitas Camaldolenses reversus noctem nativitatis Christi pingebat à claritate Christi illuminatam appictis iconibus pastorum et aliorum pluribus noctu ad candelae lumen pro maiori similitudine factis. Pro illuminando autem tecto angelorum usus fuerat claritate; illuminatis quibusdam etiam factis è stramine facibus; lunae et stellarum lumine aliis. Quod opus carminibus etiam factum est celebre.

Opera eius Bononiensia.Deindè Bononiae pro coenobio S. Michaëlis nemorosi varia pingebat in Refectorio arte et elegantiâ plurimâ. Mox Camaldoli iterum summi Altaris tabulam pingebat, Christum nempè à cruce ablatum sedulitate maximâ: et pro Domino Octaviano tabulam quandam cum imagine Johannis Baptistae iunioris, inter rupes, quas iuxta naturalia exemplaria expresserat. Dehinc pro Bindo Altoviti emtâ Florentiae domo, et adsumtâ ad se sorore sua tertiâ, tabulam pingebat Conceptio Mariae. de Conceptione Mariae in templo Apostolorum locandam: ubi in medio alligatis arbori cuidam protoplastis, et in ramis eiusdem collocatis Patriarchis, et Regibus utroque brachio vinctis omnibus, exceptis Samuële et Johanne Baptistâ, uno tantùm vinctis brachio, quod ex utero materno sanctificati essent: applicito etiam ad arboris truncum serpente antiquo, vincto in medio pariter, tandem Mariam pinxerat Sole vestitam et duodecim stellis coronatam uno pede Caput serpentis, altero lunam calcantem, tenentibus illam in aëre multis Angelis nudis à sole illustratis, à quo radii etiam per ramos arboris sparguntur ad illuminandos et solvendos ibidem ligatos: appictis desuper duobus pueris hanc epigraphen tenentibus:

Quos Evae culpa damnavit, Mariae gratia solvit.

Pro hoc opere à Bindo accipiebat trecentos coronatos; cui eandem imaginem et opere parvo elaborare oportebat. Interea pro Dn. Octaviano et Venerem quandam pingebat et Ledam, iuxta designationem Michaëlis Angeli. Hieronymus. Item S. Hieronymum viventis magnitudine poenitentem, et meditatione mortis Domini Venerem fugantem, quam pinxerat quasi Cupidinem ulnis gereret, et alterâ manu iocum duceret, dissipatis et retroversis sagittis Cupidinis, eleganti invento.

Omnia autem illius opera describere prolixum nimis foret, cum promtitudine maximâ et sine labore quasi pingeret: ut ergò memorabiliora saltem describamus, inter illa Romae pro Domino Bindo, oleario colore Christus mortuus. Christum pinxerat à cruce ablatum viventis magnitudine in terrâ iacentem, ad cuius pedes Diva Mater, in aëre autem Phoebum et Dianam obscuratos, et in campo hac eclipsi obtenebrato montem terraemotu corruentem cum corpore quodam è sepulchro surgente expresserat; quod opus optimorum etiam pictorum laude celebratum est.

Deinde pro Cardinali Farnesio in tabulâ altitudinis octo et latitudinis quatuorquattuor cubitorum Iustitia. iustitiam pinxerat, ulnis struthiocamelum, manu autem Leges XII. Tabularum Romanarum cum sceptro tenenten, super quo ciconia cum casside aureâ aculeatâ; ipsa porro triplici colore vestita et è meditate supera nuda captiva ducit septem vitia, fraudem, ignorantiam, crudelitatem, metum, proditionem, mendacium et obtrectationem, quibus imminet veritas, eadem examinans denudata, iustitiaeque duas columbas, innocentiam denotantes offerens; cum ex adverso à iustitiâ coronâ quernâ iterum coronetur, pro robore denotando.

Opus columnatum.Anno 1544. Neapoli multa etiam non tantùm plastica gypsata, tum ibidem adhuc rariora, quàm picta opera elaborabat. Romam autem reversus Cardinali Farnesio in albario recente oecum pingebat, ubi expressâ per parietem porticu cuneatâ, praemissis in interiori facie gradibus quibusdam, historiam quandam super his expingebat de Paulo III. cuius icon ibidem aliquoties repetitur: in exteriori autem eiusdem facie inter arcus ad columnas cum virtutibus quibusdam duas semper victorias alatas capita quaedam Imperatorum sub numismatum formâ tenentes: quod opus, quamvis copiosissimum, centum tamem diebus finiebat Vassarius.

Ansa scribendi operis.Cum in labore huius oeci occuparetur, prandente aliquando Cardinali, sermo incidebat de vitâ celebrium pictorum, qui in Italiâ à temporibus Cimabues, usque ad moderna floruissent, ubi quidam inter eruditos Jovius, magno se quidem desiderio teneri asserebat talia conscribendi; cum tamen non omnia ad artem requisita semper cognoscant doctiores, meliùs fore, ut is labor à pictore quodam susciperetur. Ubi tandem Labor hic Vassario committebatur, qui plurima à teneris de similibus ipse congessisset. Hic ergo dum variis in locis laboraret, librum hunc suum sensim componebat: cumque in Opera eius. coenobio quodam tribus milliaribus extra Ariminum ad S. Mariam discalceatam venisset, Abbas per monachum quendam eundem describi curabat, pro quo labore ipse in tabulâ altaris oblationem trium Magorum pingebat, opere celeberrimo.

Arimini in templo S. Francisci hunc Sanctum pingebat in monte Vernia vulnera accipientem; cum autem pullus esset color rupium, idemque etiam color in veste Francisci et Socii eius pingendus esset, Vassarius Christum intra solem pingebat cum magno Seraphinorum numero, quorum lumine illuminatae vestes à monte meliùs discernebantur.

Post varia dehinc alia, Florentiam redibat cum omni familia, anno scilicet 1555. ubi fornicem oeci ab elementis denominati undecim picturis exornabat: aliudque simùl conclave picturis poëticis de educatione Jovis, robore Herculis et similibus. Interea Dux iuxta ideas eius etiam tapetes texi curabat; dum ipse alia semper cubilia partim historiis, partim ornamentis encarporum et similibus insigniret, ut vix credi queat, quantam iconum et rerum gestarum copiam ibi congesserit: quare et tot muneribus à Magno Duce cumulabatur, qui magnifico ipsum palatio Florentiae; item alio extra urbem, nec non officio Gonfalonario sive signiferi Aretii donabat.

Inter alia eius memorabilia oecus etiam maior Ducalis est, in quo quadraginta hi storiae megalographicae cum figuris sex et octo cubitos altis, proeliis, urbibus, locis et effigiebus ad vivum exhibitis refertae, ut uno anno hoc opus fieri potuisse impossibile videatur, cum ipse tamen non nisi Johannem Stradanum cum duobus aliis, haberet adiutores. Haec autem tantâ fiebant festinatione ob nuptias Francisci Medicei cum Sorore Maximiliani Imperatoris; pro quibus insimùl plurima etiam alia ab ipso praeparanda erant, quippè qui pingendo quasi nunquam defatigaretur.

Pro Pontifice pingit.Tandem etiam pro Pio V. Pontifice in Oeco Regio varia pinxit, ut proelium navale cum Turcis ad Naupactum: item unionem Domus Hispanicae et Venetorum contra Turcam: nec non historiam de Galliâ, et alia operibus magnis. Ubi adiutorem habuit Petrum de Wite Belgam cum alio sympatriota. Qui Petrus cum ipso etiam laboravit in tholo Florentino, quem iam quasi sexagenarius expinxit extremo iudicio repraesentato, ubi in summo Christum cum Sanctis, dehinc circulum Angelis plenum cum aliis maioribus abbreviatis Moritur. exhibuit. Antequam autem huic operi ultimam manum imponeret, ultimam ipsi mors horam statuerat, ut Florentiae moreretur anno 1578. aetatis 64. ubi opus illud Fredericus Zuccherus absolvit. Nos autem effigiem eius tabula nostra S. exhibuimus.

LXXVII. FRIDERICUS ZUCCHERUS de S. Agnolo in Vado pictor

LXXVII. FRIDERICO ZUCCHERO.IN Ducatu Urbinensi ad mortem Apenninum in oppido ad S. Agnolum in Vado natus, Taddei frater; anno 1550. qui Jubilaeus Romam venit. erat, à parentibus Romam deductus, ad invisendum fratrem ibidem iam pictoria celebrem, ubi fratri relictus, post sex annorum tyrocinia in pictoriâ ita proficiebat, ut fratri iam adiutor esset, et non tantùm cum ipso in albario recente quaedam; sed et pro Nobili quodam Romano adscalam Arae coelicaeli in palatio eodem genere Heliconem cum Opera eius. Musis solus pingeret: ex quo et sacellum, fratris curâ, ad S. Mariam hortensem ad ripam, pingendum accipiebat, in quo Taddeus noctem saltem nati Christi, coeteracetera omnia Fridericus efficiebat.

Deinde pro apparatu ad abitum Caroli V fratrem variè iterum iuvit: cumque eo pro Paulo Jordanio historiam de Alexandro M. et Orvieti tres historias in templo de S. Paulo confecit: ubi tamen aegrotante utroque Taddeus Romam, Fridericus autem Agnolum, primò deinde Romam et Quatriduo totam Passionem pingit. iam rursus abiit. Deindè hi duo fratres pro apparatu diei Parasceves in templtemplo Florentinorum intra quatriduum omnes Passionis historias, cum multis Prophetis et aliis elaborarunt, cum magnâ omnium admiratione, quod tantillo tempore tanta et tàm pulchra pingi potuerint.

Corrigentem fratrem haud fert.Fridericus autem, qui solus pingebat libentius, cum à Fratre in albario pingendam acciperet faciem palatii cuiusdam pro praefecto Cardinalis Farnesii ad S. Eustachium in Area Dogana, ibidemque historiam S. Eustachii cum totâ familiâ baptisati ob crucifixi imaginem intra cornua cervi cuiusdam conspectam, exprimeret: Taddeus autem honori fratri consulturus interdum quaedam corrigeret, emendationum impatiens, ex indignatione per multos aliquando dies domum non redibat; donec mediantibus amicis res ita componeretur, ut Taddeus ideam quidem emendaret, non verò opus ipsum: ubi Fridericus dehinc opere absoluto magnâ laude iudicabatur dignus.

Varia.Post innumera alia etiam Christum pinxit in gremio patris iacentem mortuum, cum angelis variis instrumenta passionis gestantibus. Idemque etiam absolvit opus aliquod in Palatio Caprarolae pro Cardinali Farnesio à fratre inchoatum; de cuius inventionibus tàm antiquis quàm modernis, integrum conscribi posset volumen. Porrò et calumniam pinxit colore ovario, invento Apellis haud absimilem, à Cornelio Corte aere vulgatam; quo opere Cardinalem Farnesium tactum quidam putabant, cum quo ob solutionem ad litigia descenderat. Eiusdem etiam est opus illud de S. Laurentio in craticulâ tosto, in quo coelumcaelum exhibetur, cum imagine quadam genibus nixâ devotissimâ. Deindè etiam pinxit historiam S. Catharinae, in carcerem coniectae, occisisque sanctis quibusdam martyribus, tandem decollatae. In sacello quoque aurificum pro summo altari historiam pinxit trium magorum, quod opus à Jacobo Mattham Harlemensi aere editum est. Eiusdem manu in templo quodam in platea Julii etiam facta conspicitur flagellatio Christi, ad columnam minorem, (quae Romae in coenobio quodam ostenditur:) quod opus est pulcherrimum.

Itinera eius.Facto deinde in Galliam itinere, pro Cardinali Lotharingico quaedam elaboravit: et abhinc in Belgium Antverpiam abiens, per mare Londinum profectus est, unde factis nobilium quorundam iconibus Romam rediit. Sed et in Hispaniam profectus, pro Rege Philippo quaedam perfecit: consummato deindè etiam tholo Florentino, quem Georgius Vassarius imperfectum reliquerat. Plura enim sunt opera eius, quàm enarrari possent. Romae autem habitabat in monte ad templum Trinitatis, ubi pulcherrimum extruxerat palatium quatuorquattuor portis insigne; adeoque aetate tandem et gloriâ satur, diem suum obiit.

CAPUT XIX. FRIDERICUS BAROZIUS, JOSE- PHUS ARPINAS, CARACCII, et illorum Discipuli. Argumentum.

LXXVIII. FRIDERICUS BAROZIUS URBINAS pictor. Peritia eius in arte. Opera eius. LXXIX. JACOBUS PALMA, Venetus pictor. Opera eius, quae Amstelodami, Juno, Pallas, et Venus, Diagraphica eius typis aeneis edita. Jacobus Palma alius tempestatem marinam pinxit; et alia. LXXX. JOSEPHUS ARPINAS pictor Romanus: in diagraphicâ sedulus est. Pro Papa laborare incipit, pro Capitolio, et pro S. Johanne Lateranensi. Pro Papâ Ferrariae tria opera pingit. In equestrem S. Petri ordinem evehitur. Templum S. Johannis Lateranensis renovat. Opera eius alia. Parisios venit. LXXXI. ANNIBAL, LUDOVICUS, ET AUGUSTINUS CARACCII, inter quos duo fratres, pictores Bononienses. Prima eorum opera Bononiensia. Novum inventum ornamentorum. Historia de S. Benedicto. Porticus Cardinalis Farnesii. Egestas Annibalis. Septem opera misericordiae pingit. Ludovicus Caraccius pictor subdialium et parvorum. Augustinus Caraccius Chalcographus. LXXXII. MICHAEL ANGELUS MARIGIUS Caravagiensis pictor, nil pingit nisi ad vivum exemplar; quid iudicandum sit de picturis ad viva exemplaria? Cum Josepho Arpinate ad litigia devenit. Historiam Thomae, digitum vulneribus Domini inserentem, pingit. Et sacra alia; vocationem Matthaei. Cupido egregius ipsius manu factus. Inter equites Melitenseses recipitur. LXXXIII. BARTHOLOMAEUS MANFREDUS pictor, megalographicis studet. LXXXIV. JOSEPHUS à RIVERA Valentinus Hispanus, horrendis delectatur, pingit Titium, et Ixionem, Catonis Uticensis autochiriam. Silenum ebrium. LXXXV. MAXIMUS Eques, venustati studet. LXXXVI. FRANCISCUS ALBANUS.

LXXVIII. FRIDERICUSBAROZIUS Pictor Ur-binas

LXXVIII. FRIDERICO BAROZIO.VEnustate, gratiâ et pulchritudine pingendi celebris, quasi sympatriotae Raphaëlis spiritu indutus, in aetate suâ iuvenili cemporibus Pauli III. Romae multa in albario recente pinxisse dicitur, quamvis deinde Urbini in patriâ plerumque degeret; ob morbum Peritia eius et invidiam Româ desertâ. Ingeniosus erat delineando, prudens et amoenus inventione, ad exprimendos etiam affectus et alias Artis partes habilis: positionibus etiam, nec non faciebus et nudis corporibus omnium aetatum gratiosus. Icones fecit plurimas, cum tabulis et historiis haud paucis; adde quod imagines D. Virginis colore oleario elegantissimas pingeret, adhibitâ ad id plerunque icone uxoris suae, eâdem cum filiolo ulnis variè prehenso ad vivum quàm venustissimè expressa: multo etiam tempore ad id insumto, ut facies ridentes tam puerorum quàm mulierum et virorum ad veritatem assequeretur. Pingendo singulari fluore usus est, quamvis his locis nihil de ipso, quod sciam, extet, praeter opuscula quaedam à Opera eius. Cornelio Corte, et Sadlero aeri incisa, inter quae imago quaedam Deiparae, in campo, tanquam in cubili sedens; cum historiis quibusdam aliis, inter quas sepultura Christi, gestantibus, eleganti facie expressum Dominum, Nicodemo et Josepho, nec non Johanne, in quo iuvenile quoddam portando robur spectatur; adiecta et lipothymia correptâ moestissimâ matre.

Deindè ipsius manu facta etiam aera quaedam exesa reperiuntur; inter quae imago quaedam Deiparae in aëre cum S. Francisco genibus innixo, et in sublime spectante. E quibus omnibus satis apparet, quâ artis excellentiâ montana illa polleant. Vestitu non erat confusus, nec nimius, id quasi unicè curans, ut picturae eius cum corpore animam habere viderentur: prout et Aeneae eius exemplum testatur, ex incendio humeris Patrem eripientis, quem viventis magnitudine Romae in Palatio Borghesio spectare licet, à Caraccio eleganter etiam aere expressum. Mortuus est Urbini anno aetatis 84. honorificè ibidem sepultus.

LXXIX. JACOBUS PAL-MA Pictor Venetus.

LXXIX. GIACOMO PALMA.CHromatica singulari celebris an. 1548. Venetiis natus, quae urbs mater et nutrix plurimorum per multos iam annos artificum meritò salutari potest. Hic quám Opera eius vivido laetoque usus sit pingendi modo, magno illo opere satis ostendit, quod Amstelodomi apud Dn. Heinricum de Os asservatur, quo Venerem, Junonem et Palladem exhibuit de pomo Eridis litigantes, cum pocillatore quodam semi nudo, puerisque et ornamentis quibusdam aliis: Ubi Venus inprimis semi aversa Cupidinem, quasi in aurem quaedam ipsi susurrantem, respiciens, magnâ venustate pollet, facie, genâ, dente, atque genu artificiosissimè expressa. Praeter alia, Venetiis fortè et in aliis Italiae Urbibus ab ipso facta, opus aliquod diagraphicum illius à Golzio typis aeneis editum est, Hieronymus nimirum poenitens: et ab Aegidio Sadlero eodem modo vulgatus Sebastianus, opera elegantissima.

Jacobus Palma alius.Sed et alius Venetiis vixit Jacobus Palma, qui in conclavi illo, ubi, qui de Schola S. Marci sunt, congregantur, historiam depinxit Opera eius allati Venetias nave corporis S. Marci, ubi magnâ simul arte tempestatem quandam marinam repraesentavit; reliquas scilicet naves ventis adhuc variè agitatas, cacodaemonibus in aëre sub ventorum typo procellas variè expirantibus: ubi nautarum industriam, ventorum violentiam, fluctuum spumas, fulguris coruscationes, remorum strepitus mirareris, cum omnia quasi vivere videantur. Idem etiam colore oleario summum altare pinxit in coenobio S. Helenae: et Venetiis pro Castello historiam trium Regum opere copioso et optimo: porrò quoque in templo S. Mariae Formosae pro Tormentariis S. Barbaram viventis quantitate adstante hinc S. Antonio, illinc S. Sebastiano, quod operum Palmae huius palmarium est; qui mortuus est anno aetatis 48.

Palma autem iunior post hunc adhuc Venetiis laborabat, ad 54 annos usque progressus. De pluribus Venetis nihil mihi innotuit. Unde iam ad Romanos accedo Academicos.

LXXX. JOSEPHUS AR-PINAS, Pictor Romanus,

LXXX. JOSEPH ARPIN.MAtre Johanna Nobilis cuiusdam Hispani filiâ tertio matrimonio, patre Mutio de Casa Polydoro pictore communiore natus anno 1570. Arpini, ad delineandum à teneris pronus parentes commovit, ut Romam adirent, ubi cum in summâ egestate viverent, Patre per pagos pro rusticis tabulas votivas pingente, Josephi magnâ In diagraphica sedulus, tamen industriâ delineationibus vacabat; Unde cum absente patre quidam ab equo delapsus similem aliquando desideraret tabellam, Josephi interea altero die eidem satisfecit; cum patre quoque extra Pro Papa laborare incipit. Urbem quandoque divagatus, sed redux, ad delineationes suas mox iterum conversus.

Cumque eodem tempore Palatium Papae Gregorii XIII. pingeretur, quod negotium Boncompagnio, Nicolao Pomorantio, et Ignatio Monacho commissum erat, qui iuvenes varios pro hoc opere sustentarent, ipse tandem à Pomorantio id etiam obtinebat, ut cum aliis assumeretur, ubi pictis primò in Insignia Papalia Draconibus quibusdam, deindè inter ornamenta larvatura quadam, tandem ad historias admittebatur, ubi tanta hinc inde prodebat artis specimina, ut et salario aucto, labores plures ipsi committerentur.

In Capitolio.Paulo pòst à Senatu Romano ad pingendum opus quoddam in Capitolio conductus arrhâ centum coronatorum aureorum, primò historiam pingebat Romuli et Remi ad ubera Lupae lactentium; mox et proelium quoddam picturus, nisi iussu Clementis Alibi. VIII. Pontificis ad S. Johannem Lateranensem in Sacello quodam ad fontem Constantini duo opera maiora colore oleario pingenda ipsi fuissent, historia nempè S. Johannis, venenum bibentis; et iterum, superstite adhuc vita sepulchro impositi. Deindè et pro Archiducissa Graecensi, Matre Regis Hispaniae, opus aliud colore oleario pingebat, de Mariâ nimirum iuvenculâ in templum delatâ. Postea autem ad servitia Cardinalis Aldobrandini assumtus, eidem Christum quendam mortuum pingebat, ab Angelis detentum.

Opera Ferrariensia.Profecto interea Ferrariam Pontifice ad occupandum haereditario iure Ducatum illum, Josepho simùl illuc abeundum erat, ubi tres oleario colore in laminis cupreis elaborabat picturas; cumque interea et Albertus Dux cum Hispaniarum Rege illuc veniret ad nuptias celebrandas, Pontifex istarum unam, quae Georgium continebat cum Dracone pugnantem, Duci, alteram Reginae matri; tertiam Regi donabat. Reverso Romam Pontifici, cum Regina Mater oratoria quaedam è coralliis rubeis, pomulis aureis intermixtis mitteret, unum hic Josepho dedisse dicitur, quod illius Reginae donum esset, quae ipsius picturam obtinuisset. Magna enim cum Josepho usus esse familiaritate dicitur Pontifex iste; ut et acceptâ aliquando a Mercatore quodam Batavo cerevisiâ, propina verit eidem vitrum, imò non placente huic potu, reliquum ipse ebiberit.

Idem Pontifex cum pro Iubilaeo templum S. Johannis Lateranensis renovari vellet, Josephum hunc istius operis constituebat Directorem, donatum mille coronatis, cum ducentis aliis, quibus operariis In ordinem equestrem evehitur. mercedem solveret. Incepto hoc opere consulentibus quibusdam, a Cardinali Aldobrandino gratiam quandam petebat, missusque ad Pontificem, ab hoc, in ordinem equestrem S. Petri receptus, torque aureo munerabatur, sexies corpus cingente cum icone Papali in numismate aureo, ex uno latere existente, altero cruce ornatâ palma et lauro insignito. Hoc igitur opere in albario recente planum ingens ad altare spectans historiâ ascensionis Domini exornabat noster cum Apostolis Templum S. Johann. Lateran. renovat. et duobus angelis viventium staturâ longè maioribus. Mox autem morbo gravatus Josephi, magno Pontificis moeroremaerore, non tantùm proprio istius Medico curabatur, sed oleo etiam ab eodem misso retiosissimo, quod oleum Magni Ducis vocabatur, cuius unica uncia multis coronatis emebatur, quo totum eius corpus ungendum erat: quod etiam fiebat amico cuidam ipsius Belgae, Floridi à Dyk: praeterea centum coronatis ipsum donabat Pontifex pro maiori recreatione. Sanitati igitur restitutus historiam suam absolvebat maximâ cum laude. Eodemque tempore et Bernhardinus frater eius in eodem templo historiam quandam pingebat opere satis eleganti.

Opera eius alia.Inter alia et porticum pingebat noster pro nobili quodam Romano, ad quam iste Fridericum Zuccherum conduxerat propriâ manu pingendam; quem tamen cum et discipulum aliquando ad opus admisisset, statim dimiserat. Hic Cupidinem alicubi pingebat, Pana subigentem, quasi dicturus, Amorem quandoque vincere naturam, quod Jacobus Matthamus aeneo edidit typo. Dehinc etiam opus Capitolii consummavit; cumque in tela Proelium quoddam pinxisset, pro idea huius laboris hanc solam quidam quingentis coronatis Lutetiam venit. licitabatur. Anno 1600. etiam Parisiis in Gallia fuit cum Cardinali Aldobrandino, cum Henricus IV. cum amita Ducis Florentini matrimonium iniret; quid autem ibidem pinxerit, me latet. Romam autem redux, morte suâ magnos porrò fecit progressus, multis cumulatus à Pontifice aliisque pro merito muneribus. Effigiem autem ipsius tabulâ nostrâ S. expressimus.

LXXXI. AUGUSTINUS,LUDOVICUS et ANNIBAL CA-RACCII Pictores Bononien-ses;

LXXXI. AGOSTINO, LUDOVICO et ANNIBAL CARACCIO.INventione, diagraphicâ, colorumque usu tàm oleariorum, quàm ad recens albarium incomparabiles aetate sua, picturisque maioribus et minoribus, subdialibus etiam et chalcographico tàm caelato quàm exeso opere celeberrimi, ab aliis non descripti, meâque aetate Romae iam mortui, sed ex discipulorum relatu à me non praetereundi, Cremonenses erant patriâ, inter quos Augustinus natu maior et consobrinus erat reliquorum fratrum, eorundemque anteambulo; quamvis ipse Chalcographiae deinde potius operam daret, quo in genere suo parem non habuit aevo. Itinere igitur per terras Longobardicas facto studiorum suorum causâ, prae coeterisceteris Antonii de Corregio opera sedulò delineabant: initioque pingendi Bononiae facto, magnam deindè Prima opera Bononiensia. nominis celebritatem consequebantur. Ibi autem porticum quandam pro Comite Caprara pingendo, quae typis etiam aeneis vulgata est, primùm innotescebant: prout et alio oeco pro Comite quodam alio ibidem picto; ubi praesertim Annibal tanta artis suae edebat specimina, ut extra Bononiam ad S. Michaëlem in nemore in peristylio quodam totam vitam S. Benedicti in albario recente pingendam acceperit, ubi satis ostendit, quantos brevi in arte suâ progressus fecisset. Omnia enim ornamenta picta ibidem quidem sunt, sed tàm rarâ, novâque omninò inventione, ut totus ille locus statuis, operibus plasticis gypsatis et similibus repletus videretur, quod genus Romae tunc adhuc ignotum, in variis dehinc porticibus usurpari coepit. Ipsae autem picturae megalographicae sunt et elegantissimae, ubi inter alias operarii plures vectibus contisque variè saxum aliquod movere tentant, à Satana invisibiliter obsessum, quo dehinc benedictione S. Benedicti fugato, facillimè illud dimotum est: ubi affectus laborantium tantâ arte expressi sunt, ut meliùs ne fingi quidem possit. Alibi malignus Spiritus glaucomate incendii monachos commovet, ut ad extinguendum ignem magno terrore perculsi accurrant. Praeter haec autem summam meretur laudem opus quoddam nocturnum, ubi latrones quidam armati, direpto coenobio aliquo, praedam accensâ face distributuri, litibus motis, semetipsos interficiunt.

Novum inventum ornamentorum.His factis et Romae famâ inclarescens Annibal à Cardinali Farnesio ad pingendam in palatio eius porticum conductus, tanto successu id praestitit, ut omnem laudem superare videatur. Eadem divisa est in quatuorquattuor partes longiores, desuper trabeatione à fornice distinctas, ubi in Zophoro variae depictae sunt fabulae, quasi opere gypsato factae essent, insertis hinc inde pateris quasi metallicis, et substructis picturâ Atlantibus quasi fornicem sustentantibus; in Antis vero locatis iuvenibus encarpos tenentibus. Ipsae autem hae partes tapetibus distinctae sunt aureis foliorum gyris et peniculamento simili insignibus, alioque, monochromate griseo appicto, ornatu; ut eâ inventione, gratiâ atque delineatione nullum adhuc opus Porticus Farnesia. factum unquam.

In superiori fornicis parte Bacchanalia exhibentur magno opere, ubi Bacchus cum Ariadne curru triumphali vehuntur Nymphis, Satyris, Faunis, et Bacchantibus minoribus variè stipati.

Ut autem ordine fabulas enumerem omnes, maximam Ethices partem in sese continentes 1. repraesentatur Anchises calceum Veneri exuens, adiecto hoc Virgiliano: Genus unde Latinum.

2. Diana, nocte sub obscura Endymionem amplexata.

3. E coelocaelo descendens Mercurius, Paridi pomum aureum praebens; pulcherrimae inter tres Dives adiudicandum.

4. Pan Dianae fasciculum lanae porrigens pro favore eius obtinendo.

5. Hercules amore Joles percitus muliebria tractat eidem blandè arridens ad axillam eius inclinatus; ipsa interea leonis exuvias cum clavâ gerente.

6. Jupiter cum uxore Junone iunctus.

7. Polyphemus in honorem Galateae fistulâ ludens: ipsa in conchâ Delphinibus vecta quasi auscultante.

8. Polyphemus iratus fugientem adolescentulum Acidem Saxo petens.

9 Venus à Glauco per fluctus gestata, natantibus circa eam in Delphinibus Gratiis, et advolantibus variè Amoribus.

10. Aurora Cephalum invitum in currum suum rapiens, Tithono dormiente relicto; amatum amplexata, sed spreta tamen.

11. Andromeda ad rupem alligata à Perseo è periculo Ceti liberata.

12. Perseus Medusae facie exhibitâ Phineum cum sociis in Saxa mutans.

13. Bacchus aureo, Ariadne argenteo curru vecta ab Amore coronâ stellatâ coronatur; ubi Silenus ebrius in asino à Faunis et Satyris detinetur; excitata interea à Somno Venere Silenum respiciente; quo innuit, ebrios pravis cupiditatibus, quas Satyrorum emblema depingit, detentos, à libidine sollicitari.

14. Salmace et Hermaphroditus amplexibus nexi in fonte quodam; ubi Cupido quidam Pana subigit.

15. Apollo Marsyam deglubens; et Boreas Orithyam rapiens.

16. Eurydice in nube cum Orpheo redux ad inferos iterum abripitur: Europa à Jove sub tauri formâ per maris undas abducitur.

17. Leander noctu Hellesponti fretum tranat, cui facem in turri accendit Ero, viam monstrante Cupidine.

18. Syrinx cum Panos vim effugere non posset, in calamum mutatur.

19. Ornamenta sunt varia rarissima.

20. Ganymedes aquilâ à Jove missâ in coelumcaelum abripitur.

21. Hyacinthus ab Apolline in coelumcaelum delatus.

22. et 23. Varii sunt Amores.

24. Charitas et Iustitia;

25. Fortitudo et Temperantia magna elegantiâ expressae.

26. Mercurius Apollini lyram tradens. Arion Citharoedus à Delphine è fluctibus liberatus. Hercules Prometheum liberans. Juno exauditâ Dianâ Calisto nympham in ursam mutat.

27. Hercules Draconem occidit. Prometheus humanam à se formatam statuam Palladi ostendit, quae eidem animam infundit viventem. Calisto ad mandatum Dianae denudata, praegnans esse deprehenditur. Icarus in mare praeceps ruens, avolante patre Daedalo.

3828. Virgo quaedam unicornu amplectitur, cum hâc epigraphe: Virtus securitatem parit; quod symbolum est Domus Farnesiae.

29. 30. Caryatides quaedam nudae quasi metallicae totam trabeationem gestantes.

Interea dum haec pingeret, varia quoque alia absolvebat, eâdem perfectione, quae sparsim Romae et Bononiae adhuc visuntur, unde mirum in modum excrescebat fama eius. Adde quod Discipulos haberet plurimos, qui in Academiâ eius miris profectibus progressi, per totam deinde Italiam dispergebantur.

Egestas Annibalis.Magna tamen hâc arte atque industriâ tantum commodi non assequebatur, ut è vinculis egestatis sese expedire potuisset, unde saepè accipiendum erat, quod offerebatur: adeò ut et pro porticu hac Farnesiâ, in quâ elaborandâ summâ industriâ integrum decennium consumserat in vase quodam deaurato non nisi quingentos coronatos acciperet, Hispano quodam Cardinalis aulico, cui Don Gio nomen, sic disponente Dominum suum: quod tantoperè affligebat Caraccium, ut tristitiâ obrutus aliquanto temporis spatio sui non esset compos, donec magnus ille Artis fautor Koymannus Amstelodamensis eundem Romae inventum ad se reciperet, subministratisque Septem opera misericordiae pingit. omnibus necessariis ad pristinum statum reduceret: cui dehinc in grati animi symbolum septem opera misericordiae in septem tabulis tantâ arte pingebat, ut omnium operum eius corona dici queant, prout eadem adhuc hodie Amstelodami in domo atque pinacotheca Koymanniana cum admiratione conspiciuntur.

Integrum autem de hoc nostro volumen conscribi posset, si tempus ferret, et omnia illius gesta referenda essent: praetermissis autem reliquis, hoc unum reticendum non est, quod, senio ingravescente, in amentiam relapsus vitam vixisse dicatur parum honestam: donec ante obitum eius ex hoc vitiorum barathro retrogressus, Christiano obitu vitam hanc clauserit Romae an. 1609. 16. Julii; sepulturâ honoratissimâ in Rotundâ in monumento Raphaëlis Urbinatis Ludovicus Caraccius. depositus anno aetatis 54.

Frater eius Ludovicus Caraccius plerumque subdialia elegantissimè pingebat, nec non historias parvas plurimas et imagines venustissimas, quarum multae in Pinacothecis Romanis, praesertim apud Principem Justinianum patronum meum, adhuc meo tempore, inveniebantur magni aestimatae.

Augustinus Caraccius.Caraccius tertius consobrinus horum, cui Augustino nomen erat, calamo diagraphica elegantissima proiicereproiciere solebat, unde chalcographiae potissimum operam dabat; prout et S. Justina Veronensis; crucifixio magna Tintoreti; imago D. Virginis, S. Hieronymus et Magdalena Antonii Corregii; Aeneas Barozzii inter alia eius opera typis aeneis vulgata sunt. Sic Caraccii omnes tres in arte feliciores, quam re familiari, fecêre progressus, ut vitam tandem novercante potiùs quàm blandiente fortunâ clauserint hoc uno beati, quod et apud posteros non intermoritura sit artis illorum gloria. Imaginem autem Annibalis tabula nostra S. exhibet.

LXXXII. MICHAEL AN-GELUS MARIGIUS Carava-giensis Pictor,

LXXXII. MICHAEL ANGELO MARIGI.CAravagii, qui locus est in Longobardiâ, haud procul Mediolano nobili Marigiorum familia natus Italorum primus relicta veteri methodo simplicissimam sequebatur naturam atque vitam: unde nunquam penicillum nisi ad viva exemplaria applicabat, rem pingendam in conclavi suo tamdiu Nil nisi ad vivum exemplar pingit. oculis exponens, donec veritatem colore assecutus esset. Ut autem rotundam corporum molem et naturalem rerum elevationem eò melius exprimeret, data opera conclavibus utebatur obscurioribus è supernis uno lumine minore collustratis, ut ideae lumen è fenestra allapsum eò minus alio lumine impediretur, umbrae autem eò fortiores prodirent, adeoque debita exhinc resultaret extuberantia.

Omnia igitur contemnebat, quae ad viva exemplaria picta non essent, nugas eadem, titivilitium, et opera chartacea appellando, cum nihil bonum dici posset, nisi quod naturam quàm proximè imitaretur. Quae via sanè ad perfectionem aspirandi non est contemnenda, modò in coeterisceteris theoria haud desit, cum nulla idea, nullumque prototypum diagraphicum, quantumvis optimum naturae ipsi aequiparari queat. Unde hanc methodum deinceps omnes sequebantur Itali, structis pariter conclavibus pictoriis; quae via deindè et in Germania Cum Josepho Arpinate inimicitias fovet. atque Belgio introducta est.

Quamvis autem ob artem suam eximiam gloriâ meritò plurimâ dignus esset, conversatione tamen quasi intolerabilis erat, quod

IVSTINIANVS MARCHIO BASAN:

GIO: LOREN: BERNIN NEPOLITANUS.

GIOAN FRANC: BARBIERO DA CENTO.

PIETRO BERETINO DA CORTONNA.

PIETRO TESTA LVCANUS.

HIGIEMONTE INDUS.

I. v. Sandrart deli:

P. Kilian s.

non tantùm omnium aliorum opera facilè carperet (quamvis nec sua publicè eveheret:) sed et ad litigia pronus esset, et gladio manuque promtus ad duella prorueret. Unde et Josephum Arpinatem, virum aliàs non arte tantùm, sed et civilitate et divitiis clarissimum, non dicteriis saltem insectabatur, sed in contumeliam quoque ipsius ad S. Laurentium, Damasium propè historiam quandam ab illo pictam nudum quendam pingebat Gigantem erga hoc Josephi opus pro ludibrio linguam exserentem.

Primò igitur scabrâ et duriore utebatur picturâ, assumtâ tamen mox verâ, rotundaque methodo, multasque facies et dimidiatas pingebat imagines: inter quas puer quidam cophino flores fructusque gestans, à lacerta per insidias in manum admorsus, prae dolore miserum in modum eiulans; quod opus Romae famam eius haud parum provehebat. Et quia Josephi plerumque maiora opera in recenti albario pinxerat, quae oleariis nullo modo similia sunt, quibus ex adverso Caravagiensis excellebat, hinc illo ad certamen provocato, rixae tandem tantae pronascebantur, ut strictis etiam utrinque gladiis iuvenis quidam S. Thomas. Ranuccius Tomassinus desuper occideretur, et Caravagiensem asylum quaerere oporteret, qui in Palatio Marchionis Justiniani receptus, interea historiam Thomae pingebat, digitum in stigmata Domini inferentis, tantâ veritate, ut aliae picturae tantùm Sacra alia. papyraceae viderentur. Deindè et Matthaeum Evangelistam pingebat, cum Angelo librum eius tenente; cum aliis maiori forma, quod plerumque imagines suas viventium magnitudine sive integras sive dimidiatas exhiberet. Pro templo etiam D. Virginis populosae in Sacello quodam pingebat crucifixionem Petri Apostoli: nec non Pauli conversionem, quem equo delapsum repraesentat variegato, qui vivo similis est.

Cupido rara arte pictus.Dehinc duas etiam tabulas maiores pingebat pro S. Ludovico Gallorum, historiam nempè Christi mercatores è templo eiicientiseicientis; et Matthaei vocationem, quem inter compotatores chartulis ludentem expressit. Porrò in templo etiam novo ipsius manu facta conspicitur sepultura Christi, cuius ego apographum asservo: et ad S. Augustinum imago D. Virginis cum filiolo, quem duo peregrinantes genibus innixi adorant. Antverpiae in templo Dominicanorum magna quoque illius tabula est, de S. Dominico oratoria devotis distribuente: nec non Assumtio Deiparae praesentibus Apostolis.

Pro Patre quoque artis nostrae Marchione Justiniano Cupidinem pingebat, viventis magnitudine quasi duodecennem globo terrae insidentem, arcu dextra sublato, variisque ad sinistram instrumentis mathematicis librisque appositis, laureâ coronatis: alis pullis aquilinis instructum, delineatione emendatissimâ, colore vivido, et extuberantiâ tantâ, ut viventi sit simillimus. Hoc opus in pinacothecâ centum et viginti operum artificiosissimorum publicè antehac prostans, meo consilio velo obtegebatur ultimò spectandum, cum aliàs coeteracetera omnia prae illo vilescerent: unde me praesente quidam mille pistoletos pro eo offerens, hoc à Patrono, me internuncio, ferebat responsum: Dite à questo Corteggio Cavallier che se egli mi puol far acquistar un altro quadro de questa sostanza, gli ne pagerò il doppia, cio è 2000. pistole. Et hoc opere mediante Caravagius salvum quoque iterum conductum acquirebat.

Ubi cum Josephi Arpinas equo in aulam vectus aliquando ipsi occurrens, mox ad duellum ab hoc iterum provocatus, mordaciter ipsi responderet, non decere se equestri ordine donatum cum ignobili congredi: hoc dicto tantoperè commotus est noster, ut venditis omnibus in Maltam se reciperet; ubi cum perfectis tentaminibus suis adversus Turcam, pictaque Johannis decollatione in equestrem et Inter equites Melitenses recipitur. ipse ordinem elevatus esset, Romam confestim properans, duellum cum Arpinate adhuc urgere meditabatur. Hac festinatione autem febri acutâ correptus Arpini moriebatur. Iconem eius tabulâ nostrâ S. exhibuimus, in debitum ipsius honorem, quod in totam artem pictoriam maiorem introduxerit veritatem. Discipuli autem illius fuerunt sequentes:

LXXXIII. BARTHOLO-MAEUS MANFREDUSPictor

LXXXIII. BARTOLOMAEO MANFREDI. Mantuanus, Caravagiensis methodum ex amussim imitatus, ut exigua intercederet differentia. Picturae eius plerumque figurae erant dimidiatae viventium magnitudine; de conversationibus, ludis, conviviis, megalographicis studet. militibus et similibus perfectioribus, quarum pleraeque in Hollandiam ad Koymannum Amstelodamensem, nec non in Galliam, et in Italiam variè distributae sunt. Ipsius manu factae apud Patronum nostrum Justinianum meo tempore extabant tabulae duae: aliaeque apud Cardinalem Verrospensem, quibus tribus ultimis societates ludentes expressae erant, ut duae Troglodyticae chiromantia aliquam detinentes furandi occasionem facerent alteri. Aliâ autem tabulâ exhibitus est Hercules Titium liberans, frustrà furente Cerbero; opere laudatissimo. De coeterâceterâ vitâ eius nil mihi innotuit, nisi quod mundana fuerit admodùm, ut et praematurus ipsi hinc procuraretur obitus.

LXXXIV. JOSEPHUSRIVERIUS aliàs HispanusValentianus

LXXXIV. GIOSEPPO A RIBERA; VALENT. SPAGNIOLETTO.EIusdem Scholae discipulus, Neapoli domicilio posito, non famâ tantùm, sed et opibus inclaruit; cum opera varia pro pinacothecis omnium quasi nationum elaboraverit. Non autem devotionibus, templis, altaribus, sanctisve, pingendo; sed horrendis potius delectabatur, qualia sunt corpora senum marcore exesa, cute corrugata, horrendis delectatur; facie macie emortua, quibus omnibus veritatem conciliabat naturalem; superatis facilè omnibus.

Prout duo eius testantur opera apud Lucam de Uffel Amstelodami spectanda, quorum unum Titium exhibet, cui vultur viscera exedit: alterum Bartholomaeum, cute detractâ, martyrio coronatum. Sic typis aeneis quoque extant ipsius tormenta Tantali; et Ixionis alia pictura in vestibulo Uffeliano Amstelodami locata, tanta natura exhibuit damnatum hunc rotae annexum dolore multo, contractisque hinc digitis variè afflictum; ut Domina Jacoba de Uffel ob aspectam hanc figuram puerulo à se genito contorti cuiusdam digiti notam impresserit picturae omninò similem: undè amota mox in Italiam missa est haec tabula.

Deindè et Catonem pinxerat Uticensem, illatis sibi manibus in sanguine suo volutatum, discerptis manu propriâ intestinis exspirantem; cum pluribus horrore quidem, sed et veritate maxima notandis similibus. Porrò et Silenum pinxit pinguissimum nudum decumbentem, racemis coronatum imberbem, pocula petentem: Ubi Satyrus quidam ex utre humeris gestato vinum rubeum depromit; cum Satyris Faunisque aliis ebriis in vultum prolapsis; quod opus Neapoli mihi ostendit magnus artis nostrae fautor Caspar de Romer, cui, procul dubio viventi adhuc, multa apprecor felicia.

LXXXV. EQUES MAS-SIMI;

LXXXV. CAVALLIER DE MASSIMIPIcturâ similiter clarus, quod quaedam illius manu facta, non tantùm apud modò dictum de Romer, sed et alibi viderim; Riverio in hoc planè contrarius, cum gratiam, venustatem, pulchritudinemque et laetitiam spirent istius picturae omnes; colore, delineatione, inventione nobiles.

LXXXVI. FRANCISCUSALBANUS Bono-niensis,

LXXXVI. FRANCESCO ALBAN. Caraccianae pariter Academiae discipulus multâ laude celebris, cuius quatuorquattuor Evangelistas habebat Princeps Justinianus, et alia quaedam Cardinalis Aldobrandinus. Sic et in oeco quodam Palatii Justinianei Bassanensis haud procul a Roma idem Phaëtontem pingit. pinxerat Phaëtontem è curru delapsum, quod est opus summum in albario recente pictum, ad fornicem; circumpositis infra fabulis huc pertinentibus reliquis arte insigni; quibus commotus Justinianus et alia Palatii sui conclavia eidem pingenda tradididit. Excellebat enim diagraphicâ similiter et colorum usu, quin et inventionibus poëticis ingeniosus, nudisque nympharum corporibus et subdialibus inculpabilis erat testantibus id multo numero non Bononiae tantùm, sed et apud magnum Ducem Florentinum, et in omnibus quasi tablinis rarioribus operibus eius variis. Bononiae enim satis diu vixit magnâ celebritate clarus, donec tandem circa annum 1658. mortuus sit.

CAPUT XX. Pictores quidam Itali, qui Romae post an- num 1573. vixerunt. Argumentum.

LXXXVII. HIERONYMUS MUTIANUS; Pictor subdialium. Opera eius: typis aeneis quaedam edit. LXXXVIII. CAESAR ORVIETANUS. LAURENTINUS BONONIENSIS. XC. RAPHAEL RHEGINUS. Opera eius in templo S. Petri, aliisque locis Romae. XCI. PARIS. XCII. JOHANNES DE BORGO, et CARUBINVS de BORGO fratres. Opera eorum. XCIII. GVIDO. XCIV. MATTHAEVS ALETSIVS. XCV. RICHARDUS. XCVI. STEPHANUS PARACIUS. XCVII. PASQUALINUS de MARCA. XCVIII. CAESAR SALUSTIUS. XCIX. JOHANNES SOENSIS. C. PAULUS HISPANUS. CI. VENTURA SALIMBENUS Senensis. CII. MARCUS SENENSIS. CIII. ANDREAS BOSIUTUS.

LXXXVII. HIERONY-MUS MUTIANUS, Pictor hi-storiarum et subdia-lium,

LXXXVII. HIERONYMO MUZZIANO.INter illos, qui Romae non longaevitate saltem, sed et arte clari fuerunt, haud postremus, Brixiae natus in Longobardiâ methodo utebatur pulcherrimâ, Belgicae haud absimili, ab Italis rarius usurpatâ: fundis praecipuè illustris, qui magnum sunt subdialium ornamentum; sed nec minus arboribus elegans, musco truncos frequenter obtegens, et castaneas libentissimè pingens, quas et Opera eius. melius sibi fluere aiebat,

Romae ipsius manu facta spectantur subdialia quaedam in Belvederano, in fine Porticus post Cleopatram antiquam. Sic et Titioli extra Romam in Villa Cardinalis Ferrariensis topographica quaedam eius extant in albario recente facta, elegantissima, ut dolendum sit, mutatis conclavibus, tanta artificia plerumque corrupta esse.

Sed et diagraphicâ tàm calamo quàm cretâ praestabat, prout ea testantur, quae ex illo Cornelius de Corte typis aeneis vulgavit, qualia sunt: duo subdialia; cum imagine Francisci, et duodecim alia cum Anachoretis quibusdam; in quibus fundi optimi, arbores praestantissimae, cum prospectivis quibusdam.

Cum Mutianus aliquando effigiem suam Romae à Golzio pingi curaret, et penes hunc subdialia quaedam videret ad viva exemplaria depicta, eademque ut typis aeneis ederet ab illo desiderans, haud obtinuisset: mutato deindè animo imagines pingere caepitcaepit, factis colore oleario tabulis ingentibus, magnâ quidem etiam arte, sed ut subdialibus tamen melior esset; ad quae naturâ suâ fuerat pronior. Prae coeterisceteris autem S. Francisci imaginem devotissimam pingere solebat, ut et ab aliis varia eiusdem facta sint apographa.

LXXXVIII. CAESAR Or-vietanus,

LXXXVIII CAESAR d’ORVIETO.MUtiano affinitate vel sanguine iunctus, eiusque familiaris, cuius manu facta Romae quaedam spectantur, et inter alia in templos S. Petri historia quaepiam, de claudis aliquibus sanatis, eleganti ordine et de coro vestitu.

LXXXIX. LAURENTI-NUS Bononiensis,

LXXXIX. LORENZINO DA BOLOGNA.GRegorii XIII. sympatriota et pictor aulicus, quamvis discipulorum potiùs operâ uteretur, propriâ tamen etiam manu ab ipso picta videntur duo in albario recente opera in Sacello Paulinae propè oecum Regium, quorum alterum est lapidatio S. Stephani; alterum baptisatio S. Pauli. Splendidè autem vixisse dicitur, equo plerumque usus sat magnifico.

XC. RAPHAEL RHE-GINUS,

XC. RAPHAEL DA REGIO. Inter Laurentini socios meliori provisus salario, rustici filius, anserumque primò custos, dehinc profugus inter pictores ob naturae proclivitatem receptus, tandem sub Friderico Zucchero unico anno tantoperè proficiens, ut magistro aequalis haberetur. Opera eiusUndè Romae inter ipsius opera spectatur facies domus cuiusdam haud procul à Campo Martio; in quâ pulcherrima plurima. In labore autem Laurentini in Palatio supra scalam insignia pinxit Gregorii, quibus iustitia et prudentia assident eleganti picturâ. Praetereà in oeco illo, qui ante Regium est, in fornice Herculem pinxit Cacum interficentem; et inter ornamenta Musas quasdam multâ arte insignes. Similiter ante templum S. Petri supra portam duas expinxit historias, unam de claudo sanato à Petro et Johanne, iuxta ideam Raphaëlis Urbinatis tapetibus Pontificis intextam, emendatam tamen; alteram de Andrea Petrum fratrem ad Jesum adducente Johanne relicto: ubi vestium, subdialium, arborum et aliorum parergorum magna spectatur elegantia.

Sed et in Oeco Regio Victoria quaedam in albario recente ab ipso picta est; nec non in porticibus et conclavibus Papalibus varia. Solebat autem umbris uti nigrioribus, quod colores tamen eius multo evehebat fulgore. Deindè cum pro se quaedam elaborasset, plus pretii pro iis accepisse dicitur, quàm illa digna essent. Inter alia in Oratorio Gonfaloniorum ad alias Passionis historias ipse adiecit Pilatum manus lavantem: prout et Sacellum quoddam pinxit ad S. Mariam Maiorem; ut calcar picturae eius omnibus adderent tyronibus. Cumque aliàs adolescens esset formae elegantis, staturâ procerus. Romae tandem amore virginis cuiusdam mortuus dicitur, sic et

XCI. PARIS quidam

XCI. PARIS.IN Raphaëlis consortio ad labores Palatii pariter adhibitus, eleganti quidem etiam usus est methodo, neutiquam tamen illi comporandus. Eodem modo

XCII. JOHANNES etCHERUBINUS deBorgo

XCII. GIOANNI DEL BORGO. et CARUBIN del Borgo.EIusdem socii erant, quorum prior magnâ arte clarus in novâ structurâ Clementis VIII. Pontificis cum fratre quaedam pinxit, quorum praestantia fratrem alterum homicidii reum à morte liberavit. Inter alia Johannis opera in oeco quodam in medio fornice quasi foramen spectatur, quo coelumcaelum apertum cerni queat, adiectis circa illud quasi in pergula virtutum quarundam imaginibus abbreviatis, et appensis eidem insignibus Papalibus, quae à puerulis volantibus tenentur; ubi figuras pinxit Carubinus. Sub pergulâ autem, columnae apparent maiores, quasi eundem portantes, scenographiâ elegantissimâ. Sed et

XCIII. GUIDO qui-dam

XCIII. GUIDONE.INter illos fuisse dicitur, qui in recenti albario mirâ promtitudine imagines et ornamenta varia pinxerit. Opera tamen de eo nulla extant: nisi quod in Sacello Papali supra Portam, ubi Siculus quidam Matthaeus Aletsius historiam de certamine Michaëlis Archangeli et Diaboli super corpore Mosis pinxit, Archangelum Guido pinxisse dicatur, ut ex ungue Leonem dignoscere queas. Ipse autem.

XCIV. MATTHAEUSALETSIUS

XCIV. MATTHAEO ALETSI.INter alia in oratorio Gonfaloniorum in platea Julii pinxerat Christum à Pilato reproductum, quae tamen pictura deinde, die quadam corrupta penitus reperiebatur, malleo vel securi vitiata, cuius causa nescitur, cum alias inter deteriores haud esset. Sed et iuxta scalam imagines quasdam quasi aeneas pinxerat, minori tamen diligentiâ. Româ autem deindè in Insulam Meliten abiit, ibidem in templo quaedam picturus: cum aliàs petente Magno Ordinis Magistor pictores quosdam Carolus Manderensis cum Gallo quodam Parisiensi, Stephano Paracio, illuc iturus fuisset. Promtus autem erat in albario recente; et ornamentis felix, praesertim vasis antiquis depingendis, qualia in Voluptuaria Cardinalis cuiusdam ad Montem Draconis quasi aurea, argentea, et aenea sub trophaei forma ab ipso facta spectantur. Nec minus et

XCV. RICHARDUSquidam

XCV. RICHARDO.BRetsanus in consortio Raphaëlis in Palatio papali laboravit. Quamvis et pro templo Florentinorum Romae Christum pinxerit á Pilato exhibitum: ubi cum Raphaëlem interrogasset, quam faciem in opere isto iudicaret esse optimam, expectans ut de Jesu responderet, in quo sibi ipse complacuerat? hic aversum quendam ostendisse dicitur, cuius facies optima esse posset, cùm coeteraeceterae minoris aestimandae sint; cum risu circumstantium aliorum maximo. Ille autem, cuius supra mentio facta est

XCVI. STEPHANUSPARACIUS

XCVI. STEPHANO PARAC.PArisiensis erat, Architectus Cardinalis Sermonettae; diagraphica insignis, ut et Christus quidam, de quo Pilatus dixerat: Ecce homo! Ab isto prosympatriota quodam suo Antonio Lafrerio factus, à Cornelio de Corte typis aeneis expressus, et pro opere Taddaei Zuccheri habitus sit. Sed et hic chalcographica ipse excellebat, ut et Sacellum Pontificis, cum Cardinalibus Missae assidentis et benedictionem praebentis exprimeret; cum aliis. Prout et ruinas Romanas elegantissimè delineaverat, cum tanquam Architectus optimè nosse posset, quid ibi structum fuisset: Undè et quasdam nimium collapsas in integrum iterum restituit. Româ autem cuin familia Lutetiam iterum abiit, ubi et mortuus est. Porrò quidam Romae etiam erat

XCVII. PASCHALINUSde Marca;

XCVII. PASQUALIN de la MARCA.QUi cum in consortio Guidonis ad albarium recens laboraret, unico anno in arte tantoperè profecisse dicitur, ut miraculo fuerit. Pinxit autem telas quasdam colore oleario, subdialibus simùl insertis, opere eleganti, in templo Thermarum Diocletiani positas. Praeter hunc quidam etiam erat

XCVIII. CAESAR SALU-STIUS

XCVIII. CAESAR de Salusto.SAlutii in Pedemontio natus, cum quo cùm familiariter admodùm ageret

XCIX. JOHANNESSOENSIS,

XCIX. JOHANN SOENS.Antverpianus, subdialibus celeberrimus, assumtâ huius methodo et ipse tantoperè subdialibus inclarescebat, ut Italorum plurimos superaret: prout subdialia eius testantur in albario recente picta propè oecum Regium: et haud procul Pasquino; nec non in palatio Episcopi cuiusdam Hispani, ubi totum oecum in calce humidâ topiariis similibus exornavit. Huic autem socius quidam erat.

C. PAULUS Hispa-nus,

C. PAULO.Cum quo Sacellum quoddam pingebat in aede SS. Trinitatis, ubi in medio, ante altare summum, Salutationem pinxerat Angelicam, ubi Caesaris nubes è summo descendens laudatur: unô autem latere Serpentis maledictio; et altero Nativitas Christi conspicitur. Dehinc et in platea Populi, in Facie domus cuiusdam, pinxerunt raptum Proserpinae cum aliis similibus. Paulus autem subdialia levioris aestimans, cum haud tanti esse diceret, monti montem adiungere, facto tamen periculo, tandem fassus est, plus se reperire difficultatis, quàm putasset. Eodem tempore ibidem etiam erat

CI. VENTURA SALIM-BENA Senensis,

CI. VENTURA SALIMBEN.Qui typis aeneis varia edidit elegantissima ab Anno 1590. usque ad 94. Cum quo et alius quidam Senensis celebris erat, cuius Catharinam Senensem Petrus de Jode Antverpianus typis aeneis vulgavit. Cum his etiam inclarescebat

CII. MARCUS Se-nensis

CI.CII. MARCO de Siena.PIcturâ Iaudatissimus, ut à Michaële Angelo Raphaëli Urbinati aequipararetur. Huius discipulus fuit Arnoldus Mytens, quod argumentum est magnae eiusdem longaevitatis. Sed et

CIII. ANDREAS BO-SIUTUS

CIII. ANDREAS BOSIUTO.FLorentinus tum clarus erat, qui Passionem, quam Petrus de Jode aeri incidit, edidit; picturae quoque laude celeberrimus.

CAPUT XXI. Artifices varii, qui partim nostris temporibus in Ita- liâ vixerunt, partim adhuc vivunt, et Aca- demiam frequentarunt. Argumentum.

CIV. GUIDO RHENIVS Bononiensis. Encomium eius. Opera eius; ludendo chartulis sibi nocuus. CV. DOMINICVS ZAMPIERIVS Bononiensis, in exprimendis historiis excellit. Viginti millia coronatorum pro pingendo tholo quodam accipit; opera eius Romana. Alia. CVI. JOHANNES LANFRANCVS Bononiensis, à Papa in ordinem equestrem evehitur. Opera eius. Assumtio Mariae Augustae Vindelicorum in Dominicanorum templo. Inventionum eius quaedam typis aeneis vulgantur. CVII. JOHANNES FRANCISCVS BARBIERVS Centenus viventium picturâ praestans. CVIII. FRANCISCVS BERNINVS STATVARIVS Neapolitanus. CIX. LAURENTIVS BERETINVS Statuarius et Architectus; opera eius; in templo S. Petri Romae. Monumentum Urbani VIII. Pontificis. CX. PETRUS BERETINUS Pictor Cortonensis. Opera eius. Opus eius in Palatio Pamphilio. Opera eius Florentina. Encomium eius. CXI. ANDREAS SACHIUS Pictor arte clarus. Opera eius. CXII. ANDREAS CAMASE. CXIII. GIESSIUS. CXIV. PETRUS TESTA, Lucanus, exedendo aere clarus; egenus est, sed chalcographia corrosoria quadantenus emergit. Opera eius. Undis in Tyberi suffocatur. CXV. SALVATOR ROSA Subdialium pictor. CXVI. MICHAEL ANGELUS, Proeliorum Pictor. CXVII. VINCENTIUS CUPEDIARIUS Antverpianus. CXVIII. MELITENSIS, tapetum Pictor. CXIX. FRANCISCUS ROMANELLUS, albarii recentis pictor. CXX. JOHANNES BENEDICTUS Genuensis. CXXI. ANGELUS FALCHONIUS Neapolitanus.

SUprà iam dictum est, Hannibalem Caraccium discipulos suos peculiari Academiâ exercuisse, ut hominem nudum ad vivum exemplar variè delineando symmetriae corporis humani assuescerent. Inter hos senior erat

CIV. GUIDO RHENUSBononiensis

CIV. GUIDO RHENNAtus A. 1574. honestis parentibus, cumque ad pictoriam inclinaret, in eâdem quoque sic informatus, ut cum in Academiâ Caraccianâ fundamenta felicissimè iecisset, in diagraphicâ dehinc excelleret, colorum etiam usu tam oleariorum quàm in albario recente, nec minus venustate et elegantiâ tantâ laude clarus, ut successorum idea meritò dici queat. Labore enim erat patiens, festinatione nihil deproperans emendandi semper studiosus; moribus aliàs civilis, modestus, pravarum societatum osor, super arte semper meditabundus, ut non antiquos tantùm in corporibus nudis iuxta Raphaëlem, sed et naturam ipsam iuxta Michaëlem Angelum Caravagiensem, sibi proponeret, donec ad ultimam tandem eniteretur perfectionem.

Opera eius.Clarissimum huius testimonium perhibent ipsa opera eius, inter quae praeprimis Petrus poenitens Bononiae; Marsyas item, et Apollo viventium magnitudine: facta quaedam Herculis; item Titius à vulture erosus in Peristylio Palatii Regis Angliae spectantur. Non minus et S. Antonium et S. Paulum primum eremitam apud Justinianum nostrum Romae elaboravit: item S. Caeciliam ad organum sursum respicientem: et ad S. Gregorium Romae eductionem Andreae ad martyrium typis aeneis editam, quod operum eius maximum longeque praestantissimum est. Antea autem debiliore quoque manu atque colore Bononiae ad S. Michaëlem nemorosum pro Benedictinis in peristylio rotundo, ubi et Caracciana plurima, in albario recente Benedictum pinxerat, cui in Eremitorium munera adferunt subditi. Dehinc autem tanta prodiit operum eius multitudo, ut apud omnes Reges, Imperatores, aliosque artis fautores innotescerent, et ipse multis proptereà affluere inciperet opibus.

ludendo chartulis sibi nocuusSed quod liberaliore esset genio, et coelebs, societatibus omnia, et ludo chartularum iterum consumebat: tanto enim ardore huic voluptatis generi deditus erat, ut plusquam centies mille coronatos per vitam suam perdidisse dicatur; unde quidam his nummis, quos cum ipso ludendo lucrati essent, totam familiam suam sustentabant: et principes deinceps nullas amplius ab ipso picturas extorquere poterant, quamvis praenumeratâ ingenti pecuniâ, nisi ludendo chartulis ipsum vicissent. Bononiae ergò multis annis voluptuoso hoc vitae genere exercito, tandem mortuus, plus quàm 25000. coronatorum debita relinquebat, et in conclavibus aliquot, multas tam maioris quàm mediocris formae ab ipso inchoatas picturas, cum paucâ supellectile et delineationibus quibusdam aliisque ad artem requisitis rarioribus. Quae non detrahendi, sed monendi saltem ergò hîc referuntur: cùm ipse in arte suâ omni laude potiùs esset dignissimus. Obiit autem Anno 1642. aetatis 68. et effigies eius in tabula nostra II exhibetur.

CV. DOMINICUS ZAM-PIERUS Bononien-sis

CV. DOMINICO ZAMPIERI.NAtus anno 1581. parentibus honestissimis Bononiae, praemissisque tyrociniis in Academiâ Caraccianâ sedulò exercitatus delineando, affectus exprimendo, fabulas atque historias tàm sacras quàm profanas concinnè disponendo, et potissimum cum Guidone Rheno saepiùs certando tantoperè inclaruit, ut brevi, sicut in coeterisceteris, ita praesertim ob singularem inclinationem in pingendis historiis plures superaret.

Unde ductâ uxore honestâ virgine, institutâque re familiari, et benedictionem divinam Opera eius.expertus est haud exiguam. Inter prima eius opera Sacellum erat in agro Tusculano, in coenobio, quod Grotta ferrata dicitur, sexto ab urbe Romanâ lapide, pro Cardinali Odoardo Farnesio expictum, proponente illum prae coeterisceteris Annibale Caraccio. Deindè et in Architecturâ peritiam prodebat insignem in structurâ Cardinalis Aguchii: prout et Palatium Cardinalis Lancellotti Romae iuxta ideam eius extructum est. Romae ergò plerumque degebat, donec Neapolin ad consummandum tholum templi cuiusdam pulcherrimi vocaretur, pro quo viginti millia coro natorum eidem numerata sunt.

Romae autem primò cum Guidone Bononiensi in Sacello S. Gregorii in albario recente historiam pingebat magnam de S. Andrea, cuius Guido eductionem exhibuerat, iam porrò torminibus variis exagitato, quod opus typis aeneis publicè prostat. Deindè aliud pingebat eâdem magnitudine opus de S. Caeciliâ, vulneratâ quidem, et in sanguine obvoluta, adeoque pro mortuâ derelictâ, sed ad vitam restitutâ. In alio opere maiore Hieronymum pinxit mundo valedicturum, sacrâ primùm communione usum, quod opus à Caesare Testa similiter aeri incisum est. Prae coeterisceteris autem Romanis opus eius in Palatio Cardinalis Borghesii de Diana laudem meretur, quam sagittas, arcus et pharetras nymphis suis distribuentem repraesentavit opere magno. Item in templo S. Petri altare quoddam magnum de S. Sebastiano sagittis à militibus Diocletiani confosso. In templo autem S. Andreae in Valle quatuorquattuor magni in fornice picti Evangelistae. Et in templo Caroli Borromaei quatuorquattuor virtutes, Fides Spes, Charitas et Temperantia plus quàm duplici viventium magnitudine in albario recente. Mortuus deindè est anno aetatis 59 relictâ filiâ praeter divitias et pulchritudine atque virtute conspicuâ, Neapolitano deindè è praecipuis matrimonio iunctâ. Iconem eius spectare licet tabulâ nostrâ. 4.

CVI. JOHANNES LAN-FRANCUS Bononien-sis,

CVI. GIOANNI LANFRANCO.SEpositis studiis liberalium Artium pictoriam amplexus, et in Academia Caracciana regulis solidioribus eiusdem imbutus Romam abiit, ubi institutis iuxta antiqua nec non iuxta Raphaëlis opera variis delineationibus, figuras mox Biblias magno numero aere corroso edebat. Ubi porrò tantam arte pingendi assequebatur gloriam, ut à Pontifice in ordinem equestrem eveheretur. In ordinem equestrem evehitur. Unde ducta etiam uxore laudatissima, cum Liberis postea suis ex ea susceptis quasi Parnassum constituebat Picturae, Poëseos et Musices: cum filia quoque eius natu maior hac in arte plurimum excelleret.

Inter picturas eius est opus illud in templo S. Petri pulcherrimum et variis affectuum Opera eius. expressionibus laudatissimum de Christo in navicula dormiente. Exculta autem potissimum Michaëlis Angeli Caravagiensis methodo veram ubique extuberantiam seriò sectabatur. Unde et Neapolim vocatus, magnum illum S. Helmi tholum paucis annis expingebat, viginti quinque millibus coronatorum propterea muneratus. Ex quo Romam reversus, varia operibus suis replebat Palatia, transmissis etiam ad exteros multis ipsius tabulis, inter quas pro Wilhelmo et Carolo Fuggeris Comitibus anno 1631. Assumtionem Mariae pingebat, Augustae Vindelicorum dehinc in templo Dominicanorum altari insertam.

Romae dehinc in templo S. Petri in Vaticano Porticum illam et conclavia, ubi Pontifex die Parasceves benedictionem largiri solet, historia D. Petri expingere debebat, additis ex gypso ornamentis, pro quo labore et ideas iam perfecerat, de quibus typi aenei à Petro Santo Bartolo editi satis testantur, sed morte impeditus, opus ipsum intactum relinquere cogebatur. Iconem illius autem tabula nostra S. expressimus.

CVII. JOHANNESFRANCISCUS BARBIERUSCentenus

CVII. GIOANNI FRANCISCO BARBIERI da CENTO.Omnes Academiae Caraccianae discipulos in hoc superabat, quod summâ industriâ vitam sectaretur magnisque umbris molem corporum elevare et lumina coadunire studeret, undè tanto robore pollebant eius tabulae, ut aliae iuxta positae pro nihilo ducerentur: quam methodum diu etiam retinebat, eandem non deserens ad Guidonis Rheni et Lanfranci exemplum: Undè multas imagines dimidiatas viventium quantitate, ut et alias maiores elaborare solebat, quarum in templis districtus Bononiensis conspiciuntur plurimae: cum in loco quodam, cui da Cento nomen, amoenissimo, haud procul ab Urbe hâc, tam diu degeret, quàm viveret Guido Bononiensis; cum quo magnâ utebatur familiaritate. Post mortem huius, Bononiam venit, maiorique colorum claritate, deserto priore robore, utebatur, ut ignorantibus magis placeret: cum peritiores priorem eius modum naturae multò propinquiorem, quo immaturam colorum cruditatem magis temperare solebat, longè maioribus eveherent laudibus.

Inter haec etiam erat Christus crucifixus viventis magnitudine cum matre Maria et discipulo Johanne, ubi sanè Imago Domini tantâ arte elaborata erat, ut operum eius meritò dici posset palmarium. Praeterea magnam quoque colore oleario Romae paravit tabulam pro templo S. Petri, in qua demortua Virgo quaedam sanata in sepulchrum demittitur, opere pulcherrimo.

CoeterùmCeterùm ipse modestus erat, moribusque optimis, oculo tamen altero strabo, undè communiter et Guerzin dicebatur. In diagraphica eleganti methodo, rubeâ utebatur cretâ, umbras calamo adiiciensadiciens decussatas, naturali similitudine: qualia saepiùs hinc inde inveniuntur magni aestimata. Iconem suam ob veterem amicitiam ipse monochromate rubeo factam in sui memoriam mihi misit, expressam cum aliis tabulâ S.

CVIII. FRANCISCUSBERNINUS Statuarius Nea-politanus;

VIII.CVIII. FRANCESCO BERNIN.ROmae cum duobus filiis è marmore multa sculpsit, inter quae praecipuè in palatio Vineae Borghesiae oecus magnus, in quo multae statuae marmoreae viventium magnitudine maiores; et inter alias Aeneas Anchisen patrem è flammis exportans, ex uno marmore arte insigni.

CIX. LAURENTIUSBERNINUS Statuarius etArchitectus

CIX. LORENZO BERNIN.FIliorum Francisci natu maximus, Patris, quo Praeceptore tota quasi Roma utebatur, discipulus; ingenio et industriâ nobilis; ut vel in aetate iuvenili ad summum iam felicitatis culmen scandere in ciperet, à Papâ Urbano VIII potissimùm evectus et ad plurima adhibitus; ut quicquid durante sat longo tempore sedis eius Romae vel statuarum, vel structurarum fieret: (quae viginti duobus his annis inceptae sunt variae et incomparabiles,) ipse dirigeret solus. Ex quo cum prudentia, et peritia, tantoperè excrevit et gloria eius, ut ab omnibus Pontificibus etiam subsequentibus magni aestimaretur, et praefecturam hanc tot machinarum per multos annos ipse semper retineret solus.

Opera eius.Operum eius celebriorum primum erat figura quaedam è marmore albo nodoso, quâ duo pueri Bacchantes è capra decumbente lac fugunt. Alterum Davidem referebat viventis magnitudine, lapidem funda eiaculaturum è marmore similiter albo, quae cum sequentibus in Vinea Borgesia extant, et opera sunt nobilissima. Deindè ipsius manu etiam facta est pulcherrimo quoque marmore candido Daphne nuda Apollinem fugiens, ramescentibus iam manibus eius folio quasi naturali, ut cerae instar tractatum videatur marmor opere incomparabili. Post statuas istas, effigies quoque Cardinalis Scipionis Borghesii, Marchionis Vincentii, Justiniani et aliorum, viventium magnitudine exsculpsit. Porrò et Caroli Stuarti Britanniae Regis iconem, è tribus ab Antonio Dyckio pictis, adversa scilicet et utriusque lateris effigiebus è marmore fecit, pro quâ ipsi tria millia florenorum numerata sunt. Eodemque modo et Galliae Regem effigurabat, factis etiam ideis quibusdam insignibus in Regiâ Parisiensi, ut salarium ipsi constitueretur annuum maximum.

In templo Petrino.Romae in magno templo Petrino ea consummabat, quae adhuc restabant in celeberrima illius structurâ, unà cum magnâ illa porticu in areâ circa templum, pro habendis et in umbra processionibus. Prae coeterisceteris autem inter opera eius Monumentum Urbani VIII.praeeminet monumentum Urbani VIII. in quo Effigies eiusdem in Pontificalibus duplici viventis quantitate quasi benedicentis assidet, circumpositis figuris plurimis metallicis artificiosissimis plus quàm quadringentorum millium coronatorum pretio fabrefactis, inter quas in fine S. Petri statua multâ Maiestate spectabilis. In eodem templo ipse Summum altare è columnis tortuosis perspicuum fecit cum arcubus superimpositis; in quibus Angeli, viventibus longè maiores cum variis ornamentis è metallo, pretio maximo fusi. Item in tholo illius templi maximo, paratis quatuorquattuor scaphis ipse in unâ Longinum constituit è marmore duplici viventis magnitudine sub forma militis cuiusdam Romani lanceam tenentis, cum devotione sursum spectantis: pro quâ statuâ (cum alii unam saltem aut duas;) ipse industriâ maximâ viginti duas plasmaverat è cerâ ideas, quas ipse mihi monstrabat, trium palmorum omnes: cum in coeterisceteris tribus scaphis, totidem iam collocatae essent statuae maximae, S. Andreae scilicet à Francisco Quencio, aliàs Flandro; Veronicae à Mocho Bononiensi; et S. Helenae à Romano quodam factae, certantibus pro palmâ his artificibus.

Berninus igitur iste ob tanta ipsius merita à Pontifice in Equestrem elevabatur ordinem: qui aliàs et Comoedias componere amicisque exhibere solebat.

Frater eius statuariâ etiam excellens, sub protectione atque informatione Equitis nostri ad varia adhibitus fuerat, accedente inprimis Academiae illius usu, quae, quantum mihi quidem innotuit, ultra triginta annos continuata fuit. Iconem autem nostri, qui ante paucos annos mortuus est, tabula nostra S. spectandam exhibet.

CX. PETRUS BER-RETINUS Cortonen-sis Pictor

CX. PIETRO BERRETINI.NOstrorum quoque temporum famâ celeberrimus, ingenio maximus, prudentiâ cirumspectus, conversatione modestus, arte singularis, ut Romae corona Pictorum vocaretur. Ab aetate autem iam iuvenili magnam futurae excellentiae spem promittens, tàm delineando, quàm pingendo in albario recente, et disponendo non historias minùs quâm fabulas, sive magno sive parvo opere varia edebat specimina.

Opera eius.Inter opera eius plurima Romae in templo Petrino magno extat altaris tabula, in quâ Providentia Dei in coelocaelo depicta est aperto, detento infrà à quatuorquattuor Angelis vestitis terrarum Orbe. Deindè suscepto noviter extructo opere Palatii Barbarini, quod Romae à Capo Dechase dicitur, ubi non tantùm oecum magnum cum coeterisceteris omnibus in albario recente, sed et reliqua istius palatii annexa variis historiis, emblematibus et allusionibus nondum hactenus usitatis insigniter exornavit, ut Papa Urbanus VIII. ferè quotidiè per Palatium Quirinale pedes privatim ipsum inviseret; picturis eius mirum in modum delectatus; quod opus cum typis iam aeneis expressum extet, prolixius hic non describo.

In Palatio Pamphilio.Electus deindè sub Innocentii X. nomine Cardinalis Pamphilius ad Pontificatum, cum domo suâ priore cum plurimis adiacentibus aliis in Area Navona usque ad S. Mariae de Pace templum sublata, magnificum illud Palatium Pamphilium unà cum templo, fontanâ atque Obelisco iuxta ideas Bernini extrui curasset, Oecum illius maximum hic noster tantâ etiam arte depinxit, ut Romani eum incomparabilem dicerent. Historia magni illius operis infernè spectanda est, Aeneae gesta exprimens, cum variis aliis, à Carolo Caesio typis eneis pariter vulgata. Dehinc pro novo Capucinorum templo Romae altare similiter pinxit, historiam Cornelii à Petro conversi eleganter repraesentando, ut inter olearia eius opera vix aliud detur melius.

Florentina.Postmodùm Florentiam vocatus, oecum pariter magnum in Aula Ducali pingendum accipiebat, in quo iuveni tum adhuc Duci in virtutum exemplar varias exhibuit historias virtutibus illustres singularibus. In summitate enim fornicis Venerem pinxit nudam in lecto adstante Cupidine cum lascivis mulieribus aliis, Cererisque et Bacchi muneribus variis, quam fugit adolescens pulcherrimus, Minervae suasu, ad superna, ubi Virtus Herculis, se recipiens; frustrà revocantibus ipsum altrinsecus adstantibus Satyris, Bacchantibus, Nymphisque voluptatum fotricibus, cum hac Epigraphe:

Adolescentiam Pallas à Venere avel-lit Radix amara Virtutis, fructus sua-vis.

Inferiùs octo sequuntur historiae aliae, ex adscriptis latinis undique argumentis cognoscendae, quorum verba haec: Antiochus irato mari se committere, quàm blandienti amori vela pandere tutiùs existimavit.

Eodem poculo Massanissa fidei in Romanos, libertati Sophonisba litavit.

In Alexandri pectus pudicitiae munimento Persicis oculorum tormentis inexpugnabile.

Augustus Regiam Nili Sirenem cerâ prudentiae aure obseratâ contemnit.

Crispo innocentia magno stetit, sed illa pretio quolibet constat benè.

Cyrus ne â captivâ caperetur, Pantheum fugiendo vicit.

Filius amans, et silens; vafer medicus, pater indulgens.

Hostium corpora Scipio ferro vincere, animos continentiâ vincire voluit.

His et similibus operibus illustrioribus ad Senium usque eundem comitabatur fortuna; ubi in testimonium vitae suae honestissimae in et sub templo S. Lucae Romae altare quoddam ponebat metallicis constantem figuris, quod unà cum adiectâ Sepulturâ ad viginti millia coronatorum ipsi constitit. His peractis, ob fidelem erga me gestam amicitiam anno 1635. mihi Româ abeunti promittebat, se usque ad Alpes me comitaturum, ubi omnia simùl opera illustria Longobardica et Veneta conspexissemus: sed ob enatum subitò Palatii Barberini laborem tunc impeditus, iterum post multos dehinc annos Italiam revisuro mihi usque ad Venetos occursurus erat, nisi irruentibus in Bavariam Gallis totum praedium meum Stokau cum pago, arce pulcherrimâ, molisque variis, braxatoriâ, hospitio omnique re villica, unà cum subditorum omnium requisitis secundâ Pentecostes feriâ incendio nefando absumtum fuisset, quod deliciosum meum iter nimium quantum impediebat. Encomium eius.CoeterùmCeterùm officiosus erat, veteris amicitiae tenax, serviendi omnibus cupidus, honestissimi animi, coelibe vita exemplum probitatis existens, donec tandem naturae soluto debito, sepultura terrae mandaretur magnifica, elogiis honoratus pluribus, inter quae quidam è nomine eius hoc fecerat Anagramma:

Pietro da Cortona Corona de Pittori.

Sexagesimum aetatis annum attigit, studiis semper suis vacans, unde et in Academiâ meo tempore ab omnibus magni aestimabatur. Icon eius Rome in maiori numismate repraesentabatur hac inscriptione:

PETRUS. BERETINUS. E. COR- TONNA.

Ex altero latere apparebat fama, quae, sinistro brachio bilanci innixa, dextro elevato baculum ad coronam novem stellis coruscantem dirigebat, hoc lemmate:

BENE. SVPER. VIRTVS. TE. CO- RONAT.

CXI. ANDREAS SA-CHIUS Romanus

CXI. ANDREA SACHY.COrtonensi cöaevus, picturâ pariter celeberrimus, Academiae nostrae membrum nobilissimum. Diagraphica enim non minus, quàm pictis tabulis, et in albario recente potissimum alter illorum sic semper aemulabatur alterum, ut continuos utrinque facerent profectus. Inter alia in templo S. Petri tabulam pingebat de S. Augustino, qui sub Missa sanguine in calice invenerit, ostenso adhuc eodem tincto linteo. Iterum in templo S. Josephi altare, ubi Josephi dormiens ab Angelo excitatur: quibus operibus sua meritò laus debetur. In quibusdam etiam conclavibus Palatii Barbarini ad albarium recens varia pinxit; et inter alia divinam Providentiam cum virtutibus ei adiunctis, praeter emblemata et historias alias. Ut alia eiusdem opera Romae tam in templis, quàm Palatiis variè spectanda nunc omittam, quibus magnam consecutus nominis celebritatem ante paucos annos mortuus est.

CXII. ANDREAS CA-MASIUS

CXII. ANDREA CAMASE.EOdem tempore ad fastigia artis ascensurus erat, nisi praematurâ morte in flore annorum obiisset.

CXIII. GIESSIUS

CXIII. IL GIESSIItidem inventione pariter, theoriaque non minus, quàm praxi nulli cedebat; multâ laude decorandus, nisi amori nimium indulgens, ab hoc sepulchretorum mox factus esset accola.

CXIV. PETRUS TE-STA LUCA-NUS

CXIV. PIETRO TESTA LUCHESE.IN patria primò, Lucae nimirum, picturae amore exardescens, famâ deinde Academiaee Universalis Romanae excitus, peregrinantis habitu Romam venit, ubi quod nec diagraphicâ, nec colorum usu, in quo difficultates plurimas ad vitae usque finem expertus est, polleret, miserè viventi, omni ope destituto, nihil restabat, nisi continua delineandarum in publico existentium statuarum, picturarum et ruinarum industria, ubi et ego eundem in ruinis Palatii maioris, ad Colossaeum, in Capitolio et alibi delineantem saepius semiferum quasi offendi, misertusque egestatis eius ad me recepto, cibo, vestibusque prospexi, ubi delineationes mihi confecit parvo pretio plurimas, unde in designandâ porticu Justiniani multum ipso sum usus, aliisque illum commendavi.

His exercitiis in designandis statuis tantoperè proficiebat, ut tandem memoriter illas delinearet; ubi proprio Marte quaedam aere roso exprimebat, ut hoc chalcographiae genere tandem multâ laude Opera eius. excelleret. Inter opera eius primò Academiam exhibebat pictoriam, sive pingendi studium tàm quoad theoriam, quàm quoad praxin per statuas exercendum. Deindè raptum Proserpinae; Redemtionem Christi; Didonem in rogo; Hectorem, cum fabulis aliis, emendatiore semper manu: et mox foliis maioribus quatuorquattuor Elementa, corporibus nudis elegantissimè proposita.

Conversatione sua autem misanthropos ferè erat, et amicos fugiens, ut et ego, quem prae coeterisceteris amabat, rarius colloquio eius uti possem. Quamvis enim nihil proferret incongrui, meditationibus tamen suis libentiùs vacabat, melancholiâ tempus terens, recreatione nunquam usus: donec aliquando ad ripam Tyberis deambulanti ventus repentè pileum in undas proriperet; quem ipse recepturus, praeceps secutus est, ut auxilio nullo sublevandus fluctu sic suffocaretur. Undis in Tyberi submergitur. Quod exempli loco tyronibus esse queat, ut praeter studia exquisitiora humanitati quoque morum à teneris assuescant; quâ si felicior fuisset noster, tot sanè miseriis vix succubuisset. Iconem eius autem tabulâ nostrâ S. expressimus.

CXV. SALVATORROSA

CXV. SALVATOR ROSA. UNà cum illo celebris Neapolitanus natione, subdialibus potissimum inclarescens, ubi in campis praeliantes effigurabat, variisque tractus suos campestres animalibus exornare solebat: qui nuper adhuc Romae degisse dicebatur.

CXVI. MICHAEL AN-GELUS de Mar-ca,

CXVI. MICHAEL ANGELO. EOdem tempore pingendis proeliis excellebat, tam equestribus quàm pedestribus, quod genus picturae didicerat à vicino quodam suo, cui nomen

CXVII. VINCENTI-US LECKERBE-TIEN

CXVI.CXVII. VINCENZO LECKERBETIEN.ANtuerpiensi: quod autem unam tantùm haberet manum, et sinistra pingeret, Mutii nomine audiebat; subdialibusque, in quibus proelia sua disponebat, valdè erat insignis.

CXVIII. MELITENSISTapetum Pictor,

CXVIII. MALTESO.IMmotis tum pariter celebris erat, praesertim in pingendis velis naturam ipsam ferè attingebat.

CXIX. FRANCISCUSROMANELLUS

CXIX. FRANCESCO ROMANEL.PEtri Cortonensis discipulus Viterbensis aliàs, ob pietatem atque virtutem à praeceptore valdè amatus, nec non ob insignes profectus egregiè promotus, et in maioribus operibus variè adhibitus; in virum tandem evasit clarissimum, picturis praesertim albarii recentis insignem; undè et Parisios vocatus, non gloriâ tantùm, sed et opibus ibi ditatus est: Romamque reversus auctâ haud parum laudis suae celebritate ultimum tandem ibi diem obiit.

CXX. JOHANNES BE-NEDICTUS Genuen-sis

CXX. GIOANNI BENEDETTO.ANtiquorum methodo plurimum utebatur, pictis imaginibus palmi altitudine variis è veteribus historiis in tractu quodam campestri, cum animalibus variis. Unde et è veteri Testamento itinera Jacobi, historiam Rachelis, Josephi et aliorum pinxit: praeter varia alia de pastoribus et puellis; Sacrificiis; ruinis; cum fabulis poëticis et similibus; magnam undique promeritus laudem.

CXXI. ANGELUS FAL-CONUS Neapoli-tanus

CXXI. AGNIEL FALCHONO. VItae ipsius studiosior erat, cum omnia ad viva pingeret exemplaria, altitudine plerumque duorum vel trium spithamarum: quo genere historias varias, nec non proelia pinxit cum dispositione argutissima: inter alia autem tabulam quandam pinxit multis imaginibus refertam, in quâ decollationem Januarii Neapolitanorum Patronii, magnâ cum laude exhibuit; quod opus Neapoli adhuc apud Casparum Romerum mercatorem Belgam in palatio eius magnifico, cum aliis artificis huius operibus, spectare licet.

CAPUT XXII. FoeminaeFeminae quaedam Italae, Diagraphicâ et pictoriâ celebratae. Argumentum.

PROPERTIA Bononiensis magno artificio nucleos persicos et marmora scalpit. PLAUTILLA Abbatissa pictoriâ excellit. LUCRETIA QUISTELLIA Mirandulana, pictrix. SOPHONISBA Cremonensis, pictrix. Artemisia Gentilesca, pictrix.

PROPERTIA BONO- NIENSIS;

PROPERTIA BONONIENSIS.INter alia celebrium variis artibus foeminarumfeminarum exempla non Musicâ tantum sive vocali sive Instrumentali celebris erat, sed et in nucleis persicis multâ arte varia exsculpere solebac ut aliquando (quod certè multâ admiratione exsculpendis nucleis persicis. dignum:) totam passionem variis imaginibus inventione argutissimâ, et ordine inculpabili in nucleo tam parvo exhibuerit. Deindè ad marmora quoque applicita et marmore clara. manu effigiem comitis cuiusdam producebat, quam omnes mirarentur. Mox cum iuvenem quendam deperditè amaret, quamvis viro nupta, (quasi culpam fassura propriam,) tabula quâdam marmorea semicirculari Potipharis uxorem repraesentabat Josephum pallio prehensum ad se tracturam, dispositione elegantissimâ. Mox duos etiam angelos sculpebat maiores, Bononiae in opere quodam publico adhibitos, specie illustri clarissimos. Eadem praetereà calamo eleganter delineabat; caeloque aes tractabat peritissimè, ut successu in omnibus uteretur maximo. Undè cum vix mortua atque sepulta esset, Papa Clemens VII. Bononiae post coronatum Imperatorem illam libenter vidisset; morte eius cognitâ multo affectus dolore, quod pro miraculo naturae nostris temporibus habenda meritò fuisset.

PLAUTILLA ABBA-TISSA

PLAUTILLA Abbatissa pingendi peritissima.IN coenobio quodam Florentino ad S. Catharinam eodem laudis genere primò summorum artificum picturas delineare, deindè et coloribus imbuere proprio studio didicerat, ut apographa eius quaedam ipsi mirarentur artifices. Pinxit enim pro coenobio suo duas altarium tabulas, quarum altera praesertim, de tribus Magis Christum natum adorantibus, multâ laude extollitur. Quin et ad S Luciam magna ab ipsâ picta extat tabula, in quâ imago D. Virginis filiolum ulnis gestantis cum circumstantibus Sanctis quibusdam et virginibus aliis. Deindè et in aliis templis nobiliumque domibus Florentiae varia illius reperiuntur opera alia: inter quae, posteriora eius colore oleario facta, facies muliebres exhibent venustissimas; eò quod frequenter in illis uteretur effigie Virginis cuiusdam Constantiae de Doni, quae illis temporibus incredibili pulchritudine excelluisse dicebatur. Sic et

LUCRETIA QUISTEL-LI, Mirandulana

Domina LUCRETIA QUISTELLIUXor Comitis Clementis Petrae pictoriam similiter didicisse fertur â quodam Alexandro Allorio, qui discipulus fuerat Bronsini cuiusdam, ut colore oleario multas faceret effigies suâ laude dignissimas. Prae coeterisceteris tamen

SOPHONISBA Cre-monensis

SOPHONISBA da CREMONA.AMilcaris Anguscivolae filia, pictoriâ inclaruit, magnâ in istâ semper usa sedulitate: Unde non diagraphica saltem praecellebat, sed et chromatica, ut icones plures, optima tamen faceret operum aliorum apographa: quamvis et ipsa ingeniosa inveniret varia atque expingeret. Undè et Hispaniarum Rex Philippus, intellectâ à Duce de Alba illius excellentiâ, eandem in Hispaniam vocatam et magnificè indroductamintroductam, salario annuo honoravit, admirante totâ aulâ cum stupore Sophonisbae prudentiam. Abhinc Florentiam Duci huic opusculum quoddam diagraphicum ipsius manu factum mittebatur artificiossimum, quod puellam referebat, infantulum quendam cancro è corbe apposito prorepente lancinatum, risu excipientem, magnâ veritate expressis omnibus; ut plurimâ laude meritò extolleretur ab omnibus. Tandem et laude suâ privanda non est

ARTEMISIA GENTILE-SCA Neapolitana,

QUae mihi, cum eidem à Patre eius Horatio Gentilesco, viro celeberrimo, amico meo singulari, salutem plurimam referrem, picturas suas ostendebat pulchrâ arte elaboratas: inter quas imago Davidis viventis magnitudine picta Goliathi caput manu tenentis, cum pluribus aliis manu suâ iudiciosissimè factis. Eadem et effigies viventium pinxit, et in Academiâ diagraphicen plurimâ cum laude exercuit, ut et apud uxorem Pro Regis, omnesque foeminasfeminas principes alias summè aestimata, debitamque nominis celebritatem assecuta est.

CAPUT XXIII. MARCUS ANTONIUS Bononiensis chalcographus, cum omnibus aliis istius professionis atque nationis artificibus simili- bus celebrioribus. Argumentum.

Itali artem chalcographicam à suâ natione gloriantur inventam: cum eadem inventio Germanis potius tribuenda sit, à quibus eandem MARCUS ANTONIUS didicit, Düreri opera imitatus, et aliis similibus eundem secutus. Opera eius iuxta diagraphica Raphaëlis. Opera eius alia. Discipuli eius MARCUS RAVENNAS, et AUGUSTINUS VENETUS reliqua opera Raphaëlis pleraque aeri incidunt: ut et plurima iuxta delineationem Julii Romani. Marcus et Augustinus separantur ab invicem, horumque ille ad Bartholomaeum Bandinellum venit. Adhuc alia Marci Antonii opera. THOMAS BARLACHIUS chalcographus. Marcus Antonius propter opus quoddam lascivum in carcerem coniiciturconicitur; sed deindè à Pontifice iterum fovetur. Alia opera Augustini Veneti. HUGO CARPENSIS, Italorum primus est Xylographus, duobus trunculis primùm, deindè tribus usus. BALTHASAR PERUZZIUS. FRANCISCUS PARMENSIS. DOMINICUS BECCAFURNIUS. FRANCISCUS PARMENSIS primus Germanos arte corrosivâ sequitur. ANTONIUS LANFERRI. THOMAS BARLACHIUS. JULIUS BONASONIUS Bononiensis. CORNELIUS CURTUS, Belga, veram chalcographiae methodum Romam perfert. PHILIPPUS THOMASINUS. FRANCISCUS VILLAMENA. CHERUBIN ALBERTUS. JOHANNES ORLANDUS. LUDOVICUS CARACCIUS Bononiensis. ANNIBAL CARACCIUS, ipse quoque opera quaedam aere roso exprimit. Opera rosa. FRIDERICI BAROTII. VENTURA SALIMBENUS Senensis. ANTONIUS TFMPESTIUSTEMPESTIUS Florentinus. GUIDO Bononiensis. JOHANNES BENEDICTUS CASTILIONAEUS. PETRUS TESTA. CAROLUS CESIUS. JOHANNES BAPTISTA FALTA. PETRUS S. BARTOLI. STEPHANUS DE LA BELLA Florentinus, Conclusio.

Itali inventae Chalcographicae laudem sibi tribuunt.DE arte Chalcographicâ quaedam dicturi, hîc meritò praemittimus Vassarii errorem, qui fol. 297. Germanos nostros omninò praetermittens, inventae huius artis laudem Andreae Mantineae tribuit, quem ab aurificibus eam didicisse tradit, cingula argento munita caeli beneficio foliorum gyris et chimaericis aliis exornantibus, quales caelaturas ipse atramento inductas chartae humenti impresserit, adeoque caelandi aeris artem invenerit primus, unde ipse quoque opera sua magna cum laude typis aeneis vulgaverit; à quo postmodùm in Germaniâ Martinus Schoenius eandem artem didicerit.

Hic error ante omnia detegendus fuit, Cùm ea Germanis debeatur. cum Chalcographiae et Xylographiae, quin et rodendi aeris inventa nobilissima neutiquam Italis, sed prout et Typographia anno 1440. Argentorati primùm exculta, Germanis meritò tribuenda sit. Cum enim Mantinea anno 1500. hac in arte initium faceret, eadem scientia et fortè eodem nondum nato apud Germanos in summo iam flore erat: ut et ipse Mantinea Alberti Düreri typis aeneis expressam Passionem et alia admiraretur, quod tam perfectum caelo utendi modum imitari non auderet. Adde quod Dürerus et Martin Schoenius aetate longè fuerint provectiores, quàm Mantinea: et Israëlis primò Mechliniensis opera è Germaniâ in Italiam delata sint, quibus ansa illis data fuit, eorundem exemplarium faciendi apographa: inter quos Mantinea quidem Italiorum primus fuit, verum tamen fundamentum nunquam assecutus. Meliori enim felicitate secutus est A quibus eam MARCUS ANTONIUS didicit, Marcus Antonius, qui, imitando Germanorum methodum, ob egregiam in diagraphica et pictoria peritiam, longè meliores in ea fecit progressus. Ut autem adhuc magis proficeret, Venetias profectus, inter Düreri opera imitatus. alia varia et Alberti Düreri triginta sex typos Xylographicos de Passione Christi in area S. Marcii venales, laude maximâ ab omnibus celebratas raro satis emit pretio, quod Xylographica Italis tum adhuc incognita essent. Horum in aere tractibus crassioribus confestim faciebat apographa, ut ab omnibus, magno cum commodo eius, pro autographis haberentur. Albertus autem Dürerus exemplari tali ad manus eius delato, Venetias ipse abiens, exhibito privilegio Caesareo, ostendit, nemini eadem, ut et alia opera sua, imitandi fas esse, ab illa Republica simile privilegium petens; ubi id saltem à magistratu impetravit, ut in typis Marci Antonii, Düreri nomen expungeretur. Ubi indignatus Antonius Romam adiit, Andreae Mantineae primùm, deinde Germanorum methodum in aere caelando secutus.

Opera eius iuxta diagraphica Raphaëlis. Ut autem melius innotesceret, multâ elegantiâ aeri incidebat Lucretiae imaginem iuxta Raphaëlis Urbinatis delineationem, quod opus pulcherrimum ad Raphaëlem per amicos mox delatum, eundem commovit, ut optimas quasdam inventiones diagraphicâ praeludente typis aeneis ederet: quarum prima erat Iudicium Paridis, cum curru Phoebi in coelocaelo, Jove in nubibus, Dryadibus et Orcadibus, aliisque in opere illo anaglyphico simo antiquo, quod Romae apud Palatium Mediceum adhuc spectatur, expressis. Pulcherrimum hoc caelo utendi genus, Romae hactenus omninò incognitum, cum omnes artis fautores in summam raperet admirationem; hic praeeunte Raphaële et infanticidium Herodis superaddebat, exhibitis utroque sexu corpusculis pluribus nudulis elegantissimis. Mox et Neptunum; et Aeneae gesta minori forma; et Helenae raptum; et S. Felicitatem post decollatos filios ardenti oleo immersam adiungens: quibus omnibus Marcus Antonius tantam assequebatur nominis celebritatem, ut opera eius ob diagraphices elegantiam omnibus aliis praeferrentur, magno cum lucro mercatorum.

Opera ejnseius alia. Deindè adhibito ad impressiones Bavierâ quodam, ipse caelaturae soli vacabat, ut magnam sic ederet operum talium copiam, quae omnia Raphaëlis Sanzii nomen ob inventionem literis R. S. ob sculpturam autem literas M. A. prae se ferebant. Inter illa autem erat Venus quaedam, amplexa Cupidinem: item historia de Abrahamo, cuius semini Deus benedicit; item Calliope quaedam: Deindè Providentia; nec non Iustitia. Porrò Parnassus cum Apolline inter Musas, atque Poëtis. Aeneas etiam patrem ex incendio portans: quod opus Raphaël primùm minori forma colore oleario ad viva exemplaria depinxerat, in Palatio Papali maiore opera exprimendum: iamque in Pinacotheca nostra Sandrartiana inter rariora asservatur. Praetereà et Galateam quandam Delphinibus per mare vectam, cum aliis Tritonibus Nympham quandam rapientibus: et Apollinem cum lyrâ: et Pacem, cui Amor oleae ramum porrigit; item tres virtutes Theologicas et quatuorquattuor morales: Dein et Christum cum duodecim Apostolis, et dimidiato folio D. Virginem, à Raphaële in Ara coelicaeli pictam: quin et illam, quae Neapoli ad S. Dominicum extat, cum Hieronymo, Raphaële et Tobia: nec non eandem minori forma sedentem et filiolum semivestitum amplexantem, cum multis aliis à Raphaële variis in locis delineatis atque pictis.

Deinde ab ipso etiam edebatur Johannes Baptista iunior in deserto mensae assidens: et ex ideis tapetum Raphaëlicis Stephanus docens, et miracula edens: item Christus à cruce ablatus correpta syncope Maria: nec non Christus cruciger: item Christus in aëre, cum Maria et Johanne Baptista atque Paulo stantibus; et S. Catharina genibus innixa, quod est opus magnum. Postmodùm et effigiem Clementis V II. Pontificis edebat è latere spectatam barbâ tonsâ: et Carolum V. tam iuxta iuveniles, quàm iuxta provectiores annos: nec minus successorem eiusdem Ferdinandum Romanorum Regem. Sic et Petrum Aretinum Poëtam celeberrimum, similitudine maximâ exhibebat, quod operum Marci Antonii dicitur optimum. Mox duodecim Imperatores, quorum typos Raphaël Alberto Dürreo in Germaniam misit, qui multam laudem Antonio tribuens, plurima Raphaëli iterum mittebat operum suorum.

Discipuli eius MARCO da RAVENNA. et AGUSTINO VINETIANO.Cum autem et Discipuli quidam à Marco Antonio hanc artem discerent, inter illos progressu praevalebat plurimo MARCUS Ravennas, qui typos suos similiter literis R. S. signare solebat. Deinde et Augustinus Venetus, qui signo A.V. utebatur: quia diagraphica Raphaëlis varia aeri incidebant, inter quae Christus mortuus à matre gremio exceptus, ad cuius pedes Johannes cum Nicodemo et Mariis aliis. Item S. Augustinus folio maiore: nec non Nativitas Christi praesentibus pastoribus et Angelis, unà cum Deo Patre, cum variis tam antiquis quàm recentioribus vasorum generibus. Deindè et Lycanthropus quidam alium in lecto decumbentem interfecturus: et Alexander Roxanae ad concubitum adductae diadema imponens, circumvolantibus Amoribus quibusdam, aliis arma Alexandri custodientibus. Porrò in chartâ maiore et coenacena Dominica: nec non duae historiae de Psyche, Raphaëlica omnia.

Iidem et Julii Romani multas picturas, quarum ipsi deindè fecerant apographa, edebant, cum enim operum Raphaëlicorum vix ullum restaret amplius, iam ea, quae iuxta Raphaelis ideas ille pinxerat, assumebant; Charactere partim M. R. quod est nomen Marci Ravennatis, partim A. V. quibus Augustinus Venetus designatur, adhibito. Inter ea sunt Creatio mundi et brutorum praecipuè: Sacrificium Caini et Habelis: Caini fratricidium: Abraham, Isaacum immolaturus: Arca Noae: Diluvium: transitus per mare rubrum: traditio Legis in monte Sinai: Historia Mannae: David Goliathum obtruncans; quam historiam et Marcus Antonius sculpserat. Extractio templi Salomonaei: Adventus Reginae Sabaeae ad Salomonem: et è Novo Testamento, Nativitas et Resurrectio Christi: Missio Spiritus S. quae omnia vivente Raphaele edita sunt.

Post mortem autem Raphaelis separatis Augustinus ad Bandinellum venit. his, Augustinus à Bartholomaeo Bandinello statuario Florentino conducebatur, ad edendam Anatomiam corporum macilentorum et senio confectorum, atque ossium humanorum: nec non Cleopatram: quibus absolutis ex voto, idem iuxta delineationem Bandinelli et maius opus de variis mulieribus tàm nudis quàm vestitis, ad mandatum Herodis infantes suos occidentibus, edebat.

Alia Marci Antonii. Marcus Antonius autem in caelaturis suis pariter pergens, duodecim Apostolos effigurabat minori formâ, cum variis Sanctis utriusque generis, ut pictoribus in diagraphica minus exercitatis ope quadam succurreret. Idem et nudum quendam exprimebat, ad cuius pedes Leo vexillum quoddam vento agitatum retinere annisus: item S. Hieronymum mortis meditationibus occupatum minori forma, iuxta Raphaelis inventionem. Item Iustitiam è tapetibus sacelli desumtam. Deindè Auroram duobus equis vectam, quibus frena Horae applicant; nec non tres Charites: et Mariam per gradus templi ascendentem.

Posthaec Julius Romanus, qui vivente Raphaele Praeceptore nunquam typis aliquid edere voluerat, per Marcum Antonium duo proelia equestria editurus erat, formâ satis magnâ: quin et omnia, quae de Venere, Apolline et Hiacyntho pinxerat: item quatuorquattuor historias de Magdalena: et quatuorquattuor Evangelistas arcui Sacelli in templo Trinitatis appictos; cum aliis pluribus à Raphaele delineatis et pro porticibus Palatii Massinii THOMAS BARLACHIUS chalcographus.deputatis, quae deinde à THOMA BARLACHIO cum illis, quae Raphael pro tapetibus Consistorii publici delineaverat, iterum aeri incisa sunt.

Marcus Antonius carcere punitur.Idem Julius Romanus viginti etiam foliis à Marco Antonio varios concumbendi modos divulgari curabat, adiungendo à Petro Aretino et poëmate: quo opere Julii honestis oculis vix apparuit turpius aliquid, quo etiam sic offendebatur Clemens Pontifex, ut Julium, nisi Mantuam iam discessisset, impunem haud reliquisset; vetito interea ubique opere et carcere punito Marco Antonio, durius a dhuc multando, nisi Cardinalis Mediceus et Bandinellus sese interposuissent. Quo exemplo omnes monentur artifices, ne Dei donis ad obscoenaobscena abutantur, sed studia pietatis potiùs omnibus viribus promovere studeant.

Marcus Antonius autem è carcere iterum dimissus, opus aliquod Bandinelli maius de Laurentio craticula tosto absolvebat, et incredibili quidem industriâ atque elegantiâ: ut Pontifex etiam, quamvis Bandinellus eidem persuadere vellet Marcum Antonium saepiùs errasse, re accuratius pensitata, Bandinello potius errores plures ascriberet, quos Marcus Antonius emendasset, ut maior diceretur caelatoris quàm delineatoris scientia: quare et favore hunc deinceps amplexus est haud exiguo: ut procul dubio ad altiora eundem promovisset, nisi mox occupatâ urbe eiusdem dira secuta esset depopulatio, qua ad mendicitatem redactus etiam est Marcus Antonius, ob lytron, quod capto solvendum erat, maximum. Unde Româ relictâ nunquam eôdem reversus est: cui haec interim nihilominus cum totâ Italiâ immortales debet gratias.

Augustini Veneti opera.Augustinus autem Venetus suprà commemoratus Florentiam postmodùm profectus, ut Andreae Sartorio, qui post Raphaelem pictorum dicebatur optimus, sese associaret, eidem quidem etiam persuasit, ut opera sua typis aeneis publici iuris faceret; unde et Christum mortuum aeri mandabat, à tribus Angelis detentum: cum autem huius opera Andreae non omninò satisfacerent, nihil ille amplius publicè editurus erat unquam; quamvis ab aliis post mortem eius visitatio Elisabethae et Baptismus Johannis infantibus aliquot collatus, quae pro discalceatis Florentiae pinxit, divulgata sint.

Post istos inventum quoque Xylographicum, quod in Germaniâ quidem iam HUGO DA CARPI Xylographus Italorum primus. diu floruerat, in Italia tamen hactenus nullum invenerat cultorem, ab Hugone Carpensi ibidem introductum fuit: qui quamvis pictoriâ leviter saltem imbutus esset, quod tamen ingenio alioquin polleret felicissimo, re profundiùs pensitata, duobus primò usus est trunculis, quorum uni lineas principales cum umbris incidebat, altero autem colorem applicabat, ut ambo praelo subiecti chartae tamen suum relinquerent candorem, et figuram egregiè proferrent. Hac igitur methodo iuxta Raphaelis delineationem editionem parabat candido et atro colore; nimirum Sibyllam quandam noctu sedentem et legentem, cui puer quidam vestibus candelam teneret. Quod cum succederet, tribus porrò utebatur trunculis, quorum primo umbram, altero colorem temperatiorem atque medium, tertio autem lumen et claritatem administrabat, chartaeque candorem conciliabat: prout Aeneas eius patrem humeris ex incendio efferens; nec non Ablatio quaedam è cruce; et historia de Simone Mago, quam antea Raphael pro tapetibus Sacelli pinxerat, testantur. Eodemque modo et Davidem edebat Goliathum obtruncantem, fugientibus intereà Philistaeis, iuxta Raphaelis pariter delineationem pro Porticibus Papalibus factam. Et sic quoque Venerem quandam cum variis Amoribus ludentibus.

BALTHASAR PERUZZI.Sic BALTHASAR PERUZZIUS, Pictor Senensis, atro similiter et candido colore Herculem quendam edebat, qui avaritiam in fugam coniicitconicit: Item Parnassum cum Musis, elegantissimis gestibus exhibitis.

FRANCESCO PARMEGIANO.Eodem etiam modo FRANCISCUS PARMENSIS, in folio maiore Diogenem repraesentabat, et quidem longè meliori successu, quàm Hugo unquam fecerat. Idemque sic et decollationem et martyrium Apostolorum Petri et Pauli expressit: et Sibyllam Tiburtinam, Octaviano Imperatori Deiparam cum filiolo ostendentem: nec non imaginem quandam nudam, tergum eleganter obvertentem: et imaginem quandam D. Virginis in forma elliptica decumbentem, quam post mortem eius Johanniculus Vicentinus typis edidit; DOMENICO BECCAFURNI. quam multò puchriùs eandem DOMINICUS BECCAFURNIUS Senensis postmodùm in lucem ederet.

Dehinc modus quidam longè velocior et facilior chalcographiae inventus est, quàm qui beneficio caeli fit: cum nempè lamina fundo quodam cereo obducta, cui figurae veruculo ferreo inscribuntur, aqua deindè forti superaffusa eroditur, ut impressio deindè aliquot mille foliorum eadem FRANCISCUS PARMENSIS rosionem aeris iuxta Germanos instituit. fieri queat. Et hac methodo FRANCISCUS PARMENSIS multa edidit parva elegantissima; qualia sunt Nativitas, et mors Christi à Mariis deplorata. Deindè Baptista Vincentinus, et Baptista de Moro Veronensis editionem Romae parabant quinquaginta tabularum subdialium: et Baptista Venetus Visitationem Pacis, item per Franciscum Salviatum delineatam Misericordiam edebat.

Postmodùm Romam veniebat Bossus, qui et Baccierae persuadebat, ut aliquid publicaret, qui proindè per Johannem Jacobum Caraglium Veronensem Marci Antonii methodo potissimum usum imaginem quandam macilentam edidit, calvariam manu tenentem, insidentemque serpenti, cum adiuncto olore suaviter modulante: item Herculem occidentem Draconem; producentem Cerberum; Cacum itidem perimentem; Acheloi cornu frangentem; Centaurumque Deianirae raptorem traiicientemtraicientem; quae omnia opera sunt elegantissima, ut plura publico destinaret, ab expugnatione deindè Urbis interrupta.

Deindè multa etiam à Michaële Angelo sculpta, sollicitante Antonio Lanferrio, qui pro delectamento suo tales artifices sustentabat, edita sunt: ubi integri libri de variis piscibus, item Phaëtontis, Titii, Ganymedis, Bacchantium fabulae; nec non somnus, Pietas, et illa crucifixi imago, quam Michael Angelus Marchionissae de Pescara fecerat; item quatuorquattuor Prophetae Sacelli, cum pluribus aliis prodibant. Quamvis similia et ab aliis edita sint, quorum nomina tamen tanti non ANTONIO LANFERRI. TOMASO BARLACHI. sunt, ut eorum hîc fiat mentio. ANTONIUS autem LANFERRIUS et THOMAS BARLACHIUS meritò à nobis denominantur, quippè qui multos ad hanc artem promoverunt discipulos, quibus, è delie ationibusdelineationibus et inventionibus optimorum Artificum, expressa sunt varia Alabandaea; nec non templa antiqua; Arcusque Basesque et Capitula varia cum suis mensuris.

Sed et Venetiis varia sunt edita; praesertim à Titiano Xylographiâ subdialia varia: item nativitas Christi: Hieronymus quidam; imago Francisci: item Tantalus, GIULIO BUONASONE. Adonis et alia, quae à Julio Bonasone Bononiensi typis vulgata sunt, cum variis aliis Raphaelis, Julii Romani, et Parmensis operibus; quibus et alii accesserunt, qui iuxta proprias inventiones laborare coeperunt. Hi omnes tamen primam Artis huius originem Germanis debent: et Marco Antonio, qui primus hanc professionem publicè in Italiâ excoluit, et post abitum suum ex Urbe Romana Bononiae statim mortuus est: cum iconem eius Raphael adhuc in iuvenili aetate pinxisset. Et haec de Marco Antonio.

Eadem Chalcographiae ars deindè in Italiâ tantoperè increbescebat, ut nihil quasi pingeretur rarius, quod non eiusdem beneficio sivè anteà, sivè posteà, publicè etiam divulgaretur. Atque sic etiam Belga noster CORNELIUS CORT. Cornelius Curtius iuxta inventionem Raphaelis Urbinatis Transfigurationem Christi, cum variis aliis: item Titiani Andromedam tabulâ subdiali magnâ exhibitam; nec non Gloriam quandam coelestemcaelestem, in quâ Carolus V. Coniux eius, et Philippus II. filius eius; anteriùs autem Moses et Noah, cum aliis sanctis repraesentantur: porrò etiam Balneum Dianae: quin et imaginem quandam D. Virginis maiorem venustissimam Barotii, unà cum aliis picturis Italicis typis aeneis publici iuris fecit. Discipuli eius fuerunt PHILIPPO TOMASINO. FRANCISCO VILLAMENA. PHILIPPUS THOMASINUS, qui multa iuxta Raphaelem et Antiqua varia caelavit. Item FRANCISCUS VILLAMENA, qui iuxta Fridericum Barotium ablationem Christi à cruce; eiusque sepulturam, cum multis centenis aliis meliorum artificum operibus aeri CHERUBIN ALBERTO. incidit. Deinde et CHERUBIN ALBERTUS, qui Fulmen Sartorii; Et Zophori longioris imagines iuxta Polydorum Caravagiensem, cum historiis aliis, de Niobe scilicet, cuius liberi ab Apolline et Diana occisi sunt: de raptu Sabinarum: cum proeliis quibusdam tàm terrestribus quàm navalibus: item Vasa varia elegantia: et integros libros similium GIOANN ORLANDO. aere vulgavit. Et tandem JOHANNES ORLANDUS circa annum 1600. qui fugam in Aegyptum iuxta Procasinum edidit; Cum pluribus aliis, qui ferè omnes Cornelii Cortis methodo usi sunt.

AUGUSTINO CARACCIO.Nec silentio praetereundus est AUGUSTINUS CARACCIUS Annibalis et Ludovici consobrinus, qui multa Annibalis opera aere vulgavit, inter quae libellus ille obscoenusobscenus variarum nudarum, aliarumque vanitatum Poëticarum: item S. Justina maiori forma, iuxta Paulum Veronensem, quae tam eleganter incisa est, ut typus aeneus ipsâ picturâ sit venustior. Deindè et nuptiae Canae in Galilaea celebratae: item D. Virginis imago maior, sub qua Antonius et S. Catharina. Sic et magnum opus de desponsatione S. Catharinae cum variis Angelis, iuxta pulchram illius manum: Porrò iuxta Tintoretum quoque S. Hieronymus, cui D. Virgo in aëre apparet: item iudicium Paridis: item Pacis et Belli occursus: duodecim Apostoli, cum plurimis aliis: prae coeterisceteris autem magnum illud ,nullâque laude satis decantatum opus Tintoreti de crucifixione Christi cum omnibus circumstantiis egregiè elaboratum.

ANNIBAL CARAZZ.Quin et ipse ANNIBAL imagines quasdam D. Virginis dimidiatas ab anno 1591. usque ad 1606. aere roso expressit, inter quae Magdalena poenitens; S. Hieronymus cum Josepho in libro legente: imago Deiparae cum S. Barbarâ; cumque filiolo Johanni è patera potum praebente, et ob avem quandam extimescente: dehinc Maria legens, cum filiolo, Johanni aviculam è manu tollente, scalpenti proptereà caput: iterum nativitas Christi minori formâ: imago Mariae venustissima gremio filiolum tenens. Item Venus nuda dormiens, quam Satyrus denudat: item Desponsatio Christi cum S. Catharina. Jesulo et Johannis amplexus: imago D. Virginis cum filiolo ad Angelorum chorum. S. Rochus eleemosynas pauperibus distribuens. Fuga in Aegyptum, ubi asino pabulum praebet angelus. Imago D. Virginis in coelocaelo. Johannes Baptista Jesulo agnum offerens. Ablatio Christi à cruce minori formâ oblongâ; in quâ caput Domini in gremio matris quiescit synopizantis, cum Johanne, Magdalena et aliis mulieribus. Quae omnia opera sunt multa laude digna.

Eundem secutus est praestantissimus ille FREDERICO BAROTIO. FRIDERICUS BAROTIUS, qui propriâ inventione pauca quidem elaboravit, sed cum rem ipsam optimè intelligeret, aere roso tamen edidit folium aliquod maius, ubi Christus in coelocaelo, iuxta matrem suam. S. Nicolaus autem in terra stans Francisco in genua prolapso benedictionem impertit: Item eâdem formâ salutationem Angelicam ab Angelo in genua prolapso factam: nec non imaginem D. Virginis cum filiolo utroque brachio detento, cum aliis.

VENTURA SALIMBEN.Sic Senis erat celebris ille VENTURA SALIMBENUS, qui elegantissima varia aere expressit, inter quae ichnographia totius Urbis Senensis: item vita S. Catharinae Senensis: quae etiam in libello quodam alio exhibita est, folio dimidiato triginta foliis, cum pluribus aliis. ANTONIO TEMPEST. Hunc porro sequebatur ANTONIUS TEMPESTAS Florentinus, inventione et diagraphica promtissimus: quiaere roso edidit venationes varias, quae magis ad naturam accedere non possent: nec non septem mundi miracula: item proelia Julii Caesaris, et Alexandri M. Figuras biblicas omnes: Orlandum furiosum: Tacitum: librum peculiarem de equis: Eremitas: duodecim Imperatores Romanorum in equis; cum maioribus aliis operibus celeberrimis: inter quae ichnographia totius Urbis Romae octo foliis maioribus edita tantâ perfectione, ut omnes aedes, plateae et alia notoriè conspici queant; mirâ enim cum promtitudine pollebat laboriositate.

GUIDO BOLOGNESE.Eodem modo et GUIDO BONONIENSIS imagines D. Virginis septem vel octo; S. Hieronymi duas: item Martem et Apollinem: Angelum Custodem: Picturam: D. Virginem cum S. Anna; eandem iterum bis cum Josepho: Michaelem Archangelum cum aliis suâ manu pictis pluribus edidit. Quod et fecit Quarcinus de Cento.

GIOANN BENEDET CASTILIONE.Deindè exurgens JOHANNES BENEDICTUS CASTILIONEUS Genuensis, aere roso multas picturarum suarum publicabat: inter quas Diogenes lucernâ homines quaerens: Christus Lazarum suscitans: Silenus ad fontem cum fistulâ, ludente cymbalis puellâ pastorali, cum adiunctis ruinis, vasis antiquis, statuisque et aliis foliorum plexu inductis. Deindè Circe aperto inter ruinas noctu sepulchro quodam ad facem arma Achillis inveniens. Item subterranea varia, ut aedificia, statuae, monumenta, cum inscriptionibus: ut Temporalis aeternitas. Item: Nec sepulchrae legens vereor, ne perdam memoriam. Sic Fugain Aegyptum Maria in asino sedente comitante Josepho et aliis.

PIETRO TESTA.Deindè PETRUS TESTA Lucanus prodibat, qui meo tempore, cum statuas antiquas Pinacothecae Justinianeae typis aeneis editurus essem, et propterea Cornelium Blomartum, Theodorum Matthamum, et Renierum Persinum è Belgio vocassem, adsumto etiam Michaële Natali, caelatoriam ab illis discere, eosque iuvare volebat: quod autem caeli usus difficilior ipsi videretur, aggressus Chalcographiam rosoriam, primo opere edebat Lycaeum Picturae, quo integram Scholam tam Theoreticam quàm Prasticam, insigni figurarum ingeniosissimarum multitudine egregiè proposuit. Deindè Christum mortuum ab Angelis per nubes delatum, misso à Patre in Judaeos vindictae telo. Achillem deindè currui alligatum Hectora circa Troiam trahentem. Item Plutonem, raptâ Proserpinâ, inferos petentem. Didonis necem etc. Celeberrima autem ipsius opera sunt quatuorquattuor anni tempora, inventione rarissimâ egregiè expressa.

STEPH. DE LA BELLA.Eidem haud absimilis fuit STEPHANUS LABELLIUS, cubicularius Ducis Florentini, qui varia Alabandaea, Foliorum Gyros, Arma, ornamenta, imagines, subdialia, Vasa et alia rariora animalibus ingeniosè condecorata edidit: cuius iconem tabulâ PP. expressimus.

CAROLO CESIO.Nec sine laude praetermittendus est CAROLUS CESIUS, qui varios fructus elegantissimos aere corroso edidit, unà cum porticu celeberrimâ Nepotis Innocentii X. à Petro Berretino picta de Aenea Virgiliano; quae cum coeterisceteris variis ex ipsâ editione spectari potest.

GIOANNI BAPTISTA FALTA.JOHANNES BAPTISTA FALTA variis libris aedificia urbis Romae splendidissima, ut templa recentia, palatia et fontes artificiales, edidit: sic etiam aedificia vetera, ut templa, coenobia, Porticus; imò plateas integras, iuxta regulas Architecturae atque optices, sub Alexandro VII. aliquot libris vulgavit.

PIETRO S. BARTOLI.Sic et nostro tempore PETRUS S. BARTOLI Chalcographia rosoria varia edidit laudatissima: et prae coeterisceteris celeberrimam porticum templi S. Petri in Vaticano, ex inventione Johannis Lanfranci, cuius manum tam imaginibus, quàm historiis et ornamentis ingeniosè secutus est. Eodemque modo de Johanne Baptista GALSTRUZZIO varia Romae testantur opera aere eroso publicata, in genere ornamentorum, chimaericorum et aliorum.

CONCLUSIO.Ex quibus omnibus prolixè intellexit Lector benevolus, quâ ratione à Germanis ad Italos pervenerit Chalcographia tàm caelatoria quàm erosoria; quae inter hos deinde variè propagata, et ad nostra usque tempora continuata est, per modò laudatos artifices. Qui autem futuris adhuc temporibus ulterius exsurrecturi sunt, commendati maneant calamo habiliori: nos autem ad alia iam convertimur.

CoeterùmCeterùm quae minùs à nobis sunt praestita, famae tamen indicta non relinquet praeconium. Italia autem ipsa magnâ in hoc gaudet praerogativâ, quod tot tantisque viris tamdiu claruerit et adhuc clarescat, de quibus si non omnia, pleraque tamen et maximè necessaria retulimus. Atque sic de reliquis etiam nationibus id tentabimus, ut ex obscuris oblivionis tenebris eruantur illorum Nomina, qui muta hac Poësi suae genti haud exiguam peperére gloriam, quod libri sequentes suo ordine demonstrabunt.

Colores oleo primum temperati, circa A. 1410

Inventa est Typographia in Germania, circa A. 1440.

PARTIS SECUNDAE ACADEMIAE PICTURAE NOBILIS LIBER TERTIUS. De Pictorum Germanorum atque Belgarum, nec non Gallorum, Anglorum aliorumque Vitis atque Encomiis.
Praefatio.

IN capitibus praecedentibus de vita atque encomiis celeberrimorùm Italiae pictorum, nec non statuariorum, partim è Scriptoribus optimis, partim è propriâ quoque experientiâ sat copiosè disseruimus, ut via aliis è posteritate nostrâ sufficienter iam pateat, eadem debitè continuandi, laudesque ingeniorum feliciorum, quae futuris proditura sunt seculissaeculis, prioribus subnectendi; quò artificia haec ad perfectionis culmen iam enixa elatiore decursu perennent, ignaris, ad maiorem in studiis istis fervorem, calcar, atque stimulus addatur, coeterisceteris exempla industriae atque acuminis continuata suppeditentur, ipsorumque artificum memoria oblivionis caligini ne immergatur, sed florida semper in omne aevum pro merito conservetur.

Quod si mirum quibusdam fortè videatur, cur non ad describenda potius Virorum bello illustrium facta gloriosissima, quàm pro viliore hâc, ut vulgo reputatur, materiâ calamum strinxerim; opusque tot laboram atque impensarum tam humili prorepat obiecto; illi sciant, me gestis bellicis usque adeò haud delectari, ut Marii, Syllae, Catilinae, aliorumque humano sanguine inexplebilium Martis alumnorum memoriam praeferendam existimem Viris bonarum artium cultoribus atque promotoribus.

Et quamvis alii magnâ sollicitudine Annales de tristissimo tam Germaniae, quàm Belgii statu conscribere sat agant, cruentumque Mavortis theatrum varia strage, inumerisque cadaveribus instructum posteritati adaperiant: eôdem tamen haud meus inclinat genius, ut furenti per viscera mortalium Discordiae atramento meo litem, tonantisve Nitri fragores, et insultantes fulminantium tormentorum impetus aeternitati consecrem: cui maior longè voluptas elegantissimos artificum tractus, et admiranda penicilli fascina calamo insequi atque depingere.

Nec ingratum id fore spero Patriae, quod Germanorum quoque Pictorum Academiam nunc pandere tentem, idque labore omnibus modis difficillimo; praesertim cum nemo hactenus è Germanorum natione, (utut saepius tentatum sit:) tantum onus in humeros suos suscipere ausus sit. Cuius praecursu haud parvum sanè mihi praestitum fuisset auxilium, ut in describendis potissimùm laudibus Pictorum Germaniae superioris, labore supersedere potuissem quamplurimo: cùm è contrario, praeeunte nemine, omnia quasi ex oblivioinis pulvere eruenda mihi, et maxima non minùs quàm minima undiquaque taediosissimè conquirenda fuerint.

Ubi tamen prae coeterisceteris id mihi profuit, quod in aetate mea iuvenili inquirenti de talibus mihi egregiâ succurrerit informatione Johannes Vetterus, provectae iam aetatis pictor Francofurtensis, nec non Thonauerus Monachii, quippè qui ambo è Schola adhuc Alberti Düreri oriundi erant. Quamvis et haud pauca accepta referam Alexandro Abondio pictori Monachiensi celeberrimo, qui et ipse iuvenilibus annis inquirendo industrius partim à senioribus plurima cognoverat, visuque quaedam ipse perceperat ; partim quoque à Patre suo iam decrepito Viro curiosissimo atque artificiosissimo in plurimis accurratè fuerat informatus: ut adeò hisce mediis, variisque aliis de vita antiquorum Germaniae Pictorum, quoad eius fieri potuit, edoctus ad conscribenda tandem haec feliciùs me accinxerim, ansâ nunc sufficienti, ut spero, ad ea continuanda suppeditata posteris.

Ubi lubens tamen insimùl fateor, quod factâ etiam saepius de huius vel illius artificiis patria, annisve tam ortus quàm obitus, inquisitione diligentissimâ, tam alloquio quàm literis, plura tamen indagare haud potuerim: quod mirum quidem est minimè; cum saepè ne filius quidem certos de nativitate vel morte patris sui observaverit annos; nec chartae talia mandare, prout deceret meritò, sit cuiusvis. Unde iuxta Varronis Pliniique exemplum, ad annos Imperatorum, vitasve Ducum quorundam vel Comitum refugiendum mihi fuit; prout ad olympiades, historias artificum veterum illi alligarunt.

E contrario, ad Italiorum historiam consarcinandum magnam mihi facem praetulerunt illius gentis scripta varia, et Vassarii praesertim opus, qui de popularibus suis satis prolixos edidit commentarios, auxilio potissimùm adiutus Domini sui, Magni nimirum Hetruriae Ducis. Quemadmodum etiam Belgarum celeberrimos Carolus de Mander peculiari descripsit opere, cuius industria proposito meo haud parum quoque proficua extitit.

Antequam tamen ad alios progrediar sive Germanos sive Belgas, prae coeterisceteris omnibus laudandi mihi fuerunt Hubertus et Johannes ab Eyk artifices omni fermè laudis genere superiores, quippè, qui suo iam tempore in arte nostra miraculo fuerunt, circa fundamenta picturae exercitatissimi, et diagraphica omnibus coaetaneis superiores; ut mirari liceat, quomodo in illa iam temporum caligine tanta pronasci potuerint pictoriae artis lumina; cum ante illos nec in superiore, nec in inferiore Germaniâ nihil in hoc genere extitisse legatur clari vel memorabilis. Quinimò hi ipsi tot post se coeterosceteros relinquebant parasangis, ut et Itali quosdam ad hos miserint suorum, qui artem istorum addiscerent, et praecipuè nobilissimum illud horum atque saluberrimum subactûs olearii inventum trans Alpes deferrent. Post hos, celebriores laudatissimae huius Artis emendatores atque cultores usque ad nostra tempora, pro posse, enarrabo: Ubi si quispiam silentio à me praeteritus fuerit, id, quaeso, nemo studiò et ex proposito factum credat, vel quod ullius gloriae vel tantillum invideam; sed potius, quod illius notitia ad me fortè non pervenerit: cum iniuriam cuiquam facere alienum à me sit quàm maximè, nec istâ, per Dei gratiam, laborem animi pravitate ut proximo meo ullatenus detrahere cupiam: quin potiùs id omnibus expeto cordis mei votis, ut ab omnibus artis nostrae peritis multis culturae modis transcendar, quippè qui cano iam confectus senio non nisi quietem mihi, coeterisceteris verò id animitus exopto, ut omnia mundi creata tam mobilia quàm immobilia multò adhuc laudabilius, quàm hactenus praestitum est, arte nostra exprimere; nobilissimamque hanc scientiam ad tantum elevare fastigium pergant, quod nondum ab ipsâ attactum est unquam: quem in finem difficillimum hoc atque laboriosissimum opus quoque praelaboravi omnibus, nec unâ tantùm linguâ in lucem edidi. In quo quantum operae per multos annos insumserim, dum, sepositis omnibus functionibus meis aliis, delineando pro chalcographis, scribendoque et corrigendo tempus quasi unicè trivi, ut de sumtibus ferè immensis parata semper pecunia erogandis nihil iam superaddam; ipse Lector prudentissimus iudicet, in cuius gratiam et commodum tanto zelo hactenus operi huic insistere non desii: quem Valere nunc humanissimè, istoque labore in proprium emolumentum benevolè frui peramanter exopto.

CAPUT I. JOHANNES ET HUBERTUS ab EYK, cum sex Artificibus aliis. Argumentum.

I. JOHANNES ET HUBERTUS ab EYK, fratres pictores Maseicenses. Nativitas Johannis: cuius etiam Soror pictoriae arti operam dedit. Brugas venit. Vernicem reperit pro coloribus glutine atque ovo subactis. Colores oleo tritos invenit. Opus eorum Gandavense. Cuius apographum fieri iubet Philippus Rex. Unde coeruleuscaeruleus ille color constantissimus fiat. Varia eius opera. Epitaphium eius. Mors et sculptura Huberti fratris eius. II. ROGERIUS Pictor Brugensis. III. HUGO de GOES, pictor. Opera eius Gandavensia in templo S. Jacobi, Artifices quidam alii vetustiores optimi, Israël Mechliniensis; Martinus Schönius. Johannes Memmelingus; Johannes de Hemsen; Johannes Mandinus; Johannes parvus; Johannes Cransee; Lambertus Ortensis; Petrus Bomius. IV. ALBERTUS VETERAQUENSIS pictor Harlemensis. Opus eius. V. GERHARDUS Harlemensis ad S. Johannis. Opus eius in templo S. Johannis. VI. DIETERICUS Harlemensis pictor, diu ante Alberti Düreri tempora vixit. VII. ROGERIUS WEIDENSIS pictor Bruxellensis. Opera eius Bruxellana. VIII. JACOBUS CORNELII pictor Ostsanensis: Opera eius.

I. JOHANNES ET HU-BERTUS ab EYK fratrespictores,

I. JOHANNES ET HUBERTUS ab EYK fratres pictores Maseicenses.PRae omnibus Arni, Padique, nec non Tyberis accolis summa laude evehendi; et inprimis Johannes, à quo ipsa Italia perfectissimam artis nostrae consummationem addiscere coacta fuit. Nativitas Johannis.Hic sol pictorum fama fulgidissimus, Maseici ad Mosam ortus est circa annum Christi 1370. cum compertum sit, fratrem eius Hubertum aliquot annis natu maiorem anno 1366. in lucem editum esse. Parentes eius quidem ignorantur, quod laudem tamen artificis nostri mirum in modum confirmat, cuius industriâ, familia haec in se obscura aliàs, ad magnam tamen nominis claritatem elevata est. Ipsum tamen coelumcaelum domui huic singularem instillasse videtur ad laudatissimam hanc artem inclinationem, cum non tantùm frater eius Hubertus eandem cum laude professus Cuius etiam soror pictoriae arti operam dedit. sit, sed et soror utriusque Margareta eâdem claruisse dicatur, quae coelebs immaculata virginitate servatâ, ultimum suum obiit diem.

Vix ex ephebis excesserat puer hic, cum magna iam alacritas ingenii eius, et singularis ad artem diagraphicam pronitas, quasi naturâ stimulante, ex ipso elucesceret: Quis autem fuerit Praeceptor eius, oblivionis peplo involutum remansit; quamvis credibile sit, ipsum vel fratris Huberti informatione usum, vel ipsum quoque patrem eius fortè haud leviter in arte hâc progressum fuisse. Certissimum tamen est, terrae illius adhuc satis incultae incolas haud nimium politos pictoribus tùm non abundasse: quamvis modus ille anno 1250. à Johanne Cimabue Florentino adhibitus, coloribus nempè glutine et ovis permixtis pingendi etiam extra Italiam fuerit usitatus, cum multa hoc modo ab Huberto et Johanne confecta opera, antequam scilicet meliorem adinvenissent methodum, vel hodierno die adhuc extent.

Brugas venit.Cum autem Brugae, nobilissima tum Flandriae urbs, ob insignem commerciorum frequentiam divitiis prae coeterisceteris abundarent, eâdem bonarum artium nutrice et Johannes noster è patria sua hunc in locum alliciebatur, ubi per varia opera sua, arte plurimâ colore ovario vel glutinario in tabulis ligneis depicta magnam confestim acquirebat nominis celebritatem. Et quia picturae eius a mercatoribus in alias quoque urbes transportabantur, famaeque eius torrens hoc modo per varias diffluebat provincias, ipse pro amplianda nominis sui gloria, cum prudentia polleret insigni, Vernicem invenit pro coloribus glutine atque ovo subactis. ingenioque novarum semper inventionum feracissimo, Alchymiae operâ varios examinabat colores atque vernices, tandemque pro coloribus suis ovariis et glutinariis vernicis quoddam genus inveniebat, quod fautoribus artis ob insignem, quem picturis conciliabat, splendorem mirum in modum placebat: cui imitando multum quidem insudarunt Itali, ita tamen, ut in venti huius gloriam artifici nostro laudem concedere cogerentur.

Cum autem expositâ aliquando ad siccandum solaribus radiis tabulâ quadam, vernice hac imbutâ, nescio quam ab rationem colores picturae prae nimio diffluerent aestu, ipse ad iram commotus, ut calori huic solari aliter iret obviam, tentatis plurimis, oleum tandem lini ad temperandos Colores oleo tritos invenit. colores inveniebat utilissimum, quod opera picta contra aestum non minùs defenderet, quàm contra aquarum humectationes, et splendorem simul iisdem conciliaret elegantissimum: novumque hoc inventum magis iam magisque meditando expoliebat, ut veram tandem excogitaret methodum, quâ natura attingi posset quàm proximè et quàm perfectissimè: quam fama quoque per omnes quasi universi plagas tantâ dispergebat velocitate, ut inventori nostro undiquaque laudes accinerentur meritissimae.

Quemadmodum enim pulveris pyrii miracula, si ab inferis rediret, haud abs re miraretur Achilles; et typographiae commoda Philosophi priorum temporum: sic novum hoc colorum oleo subigendorum inventum non immeritò cum stupore, si reviviscerent, contemplarentur Zeuxis et Apelles pictorum antiquorum celebratissimi, haud vanas simùl edituri querelas, quod hoc ipsum eos latuerit, quo mediante pro mundi miraculis haberi potuissent: undè istorum temporum pictores annum 1410. pro apice quasi seculorumsaeculorum decantare queunt, quod ille verum ipsis aperuit perfectionis suae fundamentum.

Ut autem ad opera iam istorum fratrum deveniamus, inter haec meritò primo describenda est loco pulcherrima illa in templo Opus eorum Gandavense. Johannitico Gandavensi tabula, quam Philippus Carolaeus, Johannis Divioduni Ducis filius, Comes Flandriae trigesimus primus, equo insidens in eadem depictus, fieri curavit. Istam autem ab Huberto multi inchoatam, cumque hic anno 1426. obiisset, à Johanne dehinc consummatam existimant. Interior autem huius picturae inventio desumta est ex Apocalypsi Johannitica, ubi Agnus à senioribus adoratus dicitur. Iuxta hunc Diva Virgo Deipara à Deo Patre et Filio coronatur, qui crucem manibus gestare videtur crystallinam, variis gemmis globulisque aureis ornatissimam, tantâque industria expictam, ut haud infimae laudis artifices eandem vix menstruo absolutam spatio diiudicaverint. Sub Mariae autem imagine varii spectantur Angeli instrumentis musicis instructi. In parte supernâ valvae dextrae Protoplastae depicti sunt, et consternatâ quidem facie Adamus, quasi subdubitans, utrum mandatum divinum transgredi, an uxoris petito refragari debeat. Fructus autem, quem manu adhuc detinet, ficus est recens; quoniam Augustinus cum aliis eruditis fructum hunc, à Mose non denominatum, ficum fuisse exhinc opinantur, quod priori istius praecepti transgressores, confestim post commissum peccatum ficulneis nuditatem suam texisse dicantur foliis: qua ratione à communi pomi arborem pingendi consuetudine ingeniosè discessit noster. Alteri valvae appicta est S. Coecilia, aliisque in partibus ornamenta alia, historiaeque et equi varii Comitis: quin et duo hi fratres iconicè hîc expressi sunt, Hubertus nimirum ad dextram, cum mitrâ quadam exotica; Johannes verò cum mitrâ aliâ, à quâ per tunicam nigram talarem retrò dependit fascia quaedam convoluta; cumque rosario rubeo, à quo nummus dependet indulgentiarius. Et ut paucis multa comprehendam, opus hoc elegantissimâ delineatione, ingeniosissimâ inventione, venustissimaque elaboratione admirandum verè est; in quo vestes etiam ad modum ferè Alberti Düreri inculpabiles, et colores quasi immortales, et tam vividi, ac si nuper demum mixti essent. In tota autem pictura facies sunt trecentae et triginta integrae, quarum nulla similis est alteri, in veram Plinii confusionem, qui centum facies diversas pingi posse negare videtur. Tractus campestris arbores continet et plantas tam exoticas quàm familiares varias, tantâ industriâ expressas, ut facillimè dignosci queant. Gramina et pili tam hominum quàm equorum tantam exhibent veritatem, ut non tantùm artifices plurimi artificium hoc raris simum saepiùs Cuius apographon fieri iubet Philippus Rex. admirati sint; sed et Philippus Hispaniae Rex, cum opus hoc omnibus votis desideraret, nec urbem tamen tanto cimelio privare vellet, illius apographon fieri iusserit per Michaelem Coxennem pictorem Mechliniensem, qui fortunâ quoque haud usus est adversâ; nisi quod in partibus quibusdam proprium secutus sit ingenium, et inter alia Caeciliam expresserit pauca venustate retrospicientem.

Cumque eodem tempore coeruleuscaeruleus ille color constantissimus in Flandria haud facilè reperiretur, sed à Venetis per Titianum pictorem aliàs celeberrimum transmittendus esset, hinc solum illud Divae Virginis pallium in hoc apographo exhibitum Unde coeruleuscaeruleus ille color constantissimus fiat. triginta duobus ducatis constitit. Hoc autem coeruleumcaeruleum Asureum vocatur, quod è lapide Lazuli praeparetur, et ê Persia in Europam transvehatur. Quamvis enim antequam Turcarum potentia tot Hungariae loca subiugasset, et in montanis istius regni è cinere quodam color coeruleuscaeruleus pulcherrimus parari sit solitus, hic tamen tantâ non fuit perseverantiâ, quàm iste, de quo iam loquimur. Transmisso igitur apographo hoc in Hispaniam, autographi, quod Gandavi remanebat, pars quaedam inferior colore glutinario et ovario picta, damnatos in inferno, et detentos in limbo repraesentans, coram Agno genua flectentes, à pictore quodam inepto, qui eandem purgaturus fuerat, omninò deleta fuit.

IOHANNES AB EYCK. FLAND

HUBERTUS AB EYCK FLAND

MARTIN SCHÖN A CALENBACH

MICHAEL WOLGEMUTH NORIB.

PETER VISCHER NORIB.

ADAM KRAFFT NORIB.

I. v Sandrart del.

P. Kilian s.

CoeterumCeterum hoc opus usque adeò asservatur atque contegitur, ut magnatibus saltem et ob largissima munera, summisque aliàs tantummodò festivitatibus exhibeatur: ubi tantus esse solet graphicophilorum concursus, ut apium vix examen frequentiore circa alvear suum congregari queat volatu.

Varia eius opera.Finito hoc opere, rem familiarem Brugis constituebat noster, picturasque varias elaborabat alias, laude plurimâ meritò cumulandas, et famam autoris sui per varias propagantes provincias. Sic enim Fridericus II. Urbini Dux ipsius manu pictum habebat Balneum publicum; Laurentius Mediceus S. Hieronymum; Alphonsus Rex Neapolitanorum opus aliud pulcherrimum, variisque imaginibus repletum: quae omnia variis quidem modis examinabant Itali, recenti huic invento omni conatu inhiantes; thesaurum tamen ipsum è profundo cryptae suae elevare haud poterant, donec tandem Antonellus Messanensis è Siciliâ Brugas ipse adiret, artemque hanc à Johanne nostro addisceret, prout supra in vitâ illius iam relatum est.

Ita multas quoque icones viventium industriâ et patientiâ maximâ elaboravit Johannes iste; ut et subdialia varia pulcherrima: et inter alia par quoddam novorum coniugum porrectis dextris matrimonii foedere sese invicem obstringentium, quos muliebri habitu adstans desponsare videtur Fides: Quod opus à Chirurgo quodam Brugensi possessum Maria Regina Hungariae vidua Hispaniae Infans officio redimebat, centum florenorum reditibus annuis ferace.

Tandem autem cum vitam arte suâ plurimis et tantùm non immortalitatem tribuisset, mortis ipse Brugis subibat imperium, sepultura in templo S. Donaes honoratus splendidissima, ubi in columna quadam Epitaphium eius. adhuc legitur hoc ipsius Epitaphium:

Hic iacet eximiâ clarus virtute Joannes, In quo picturae gratia mira fuit. Spirantes formas, et humum florentibusherbis Pinxit, et ad vivum quodlibet egit o-pus. Quippè illi Phidias et cedere debet Apel-les, Arte illi inferior ac Polycletus erat. Crudeles igitur, crudeles dicite Parcas: Quae talem nobis eripuére Virum. Actum sit lachrymis incommutabile fa-tum, Vivat ut in coeliscaelis iam deprecare Deum.

In illius porrò honorem hoc etiam compositum fuit Epigramma:

Ille ego, qui laetos oleo de semine lini Expresso docui princeps miscere colo-res: Huberto cum fratre novum stupuére re-pertum Atque ipsi ignotum quondam fortassis A-pelli, Florentes opibus Brugae: sed nostra peromnem Diffundi latè probitas non abnuit orbem.

Mors et sepultura Huberti fratris eius. Frater eius Senior saepe iam commemoratus Hubertus prout in arte nostrâ naturae sedulò secutus fuerat ductus, eiusdem cursum et moriendo tandem secutus est, et quidem Gandavi ante Johannis obitum; ubi in templo S. Johannis monumentum ipsi extructum est magnificum ex albo marmore, in quo Mortis effigies tabulam tenet aeneam carminibus variis plenam elegantissimis, inter quae prae coeterisceteris eminet, quod Dominici Lampsonii est, Poëtae celeberrimi, Episcopi Leodiensis Secretarii. Hoc autem, quod sequitur, in utriusque fratris honorem elaboratum est:

Quas modò communes cum fratre, Hu-berte, merenti Attribuit laudes nostra Thalia tibi: Si non sufficient; addatur et illa; tuâ quod Discipulus frater te superavit ope. Hoc vestrum docet illud opus Gandense,Philippum Quod Regem tanto cepit amore sui, Eius ut ad patrios mittendum exemplarIberos Coxenni fieri iusserit ille manu.

II. ROGERIUS Bru-gensis pictor.

II. ROGERIUS pictor Brugensis. QUamvis enim Brugae celeberrimum Flandriae emporium nimium quantum decrevisset, cum anno 1485. commercia abhinc Antverpiam et Slusas commigrarent, ibidem tamen post mortem Johannis ab Eyk ingenia quaedam prodierunt laude suâ haudquaquam privanda: inter quae Rogerius quidam, Johannis discipulus, cui iste in extremâ vitae senectâ artem oleo miscendi colores, quam secretissimam semper habuerat, tandem manifestavit: Unde ipsius manu varia Brugis tam in templis, quàm in domibus privatis elaborata extiterunt opera. De morte illius autem nihil mihi innotuit, nisi quod mortem ipsam celebritate nominis superasse dici queat.

III. HUGO de GOESPictor,

III. HUGO de GOES pictor. JOhannis et ipse discipulus ingenio maximus, et arte praestantissimus, olei coloribus admiscendi usum à praeceptore pariter edoctus, et labore suo circa annum 1480. Opera eius Gandavensia in templo S. Jacobi. celebris: prout in templo Jacobaeo Gandavensi pictura Epitaphii cuiusdam ab ipso elaborata fuit artificiosissima columnae cuidam affixa in memoriam alicuius Walteri Gaultieri: ubi pars interior imaginem D. Virginis referebat cum filiolo sedentem et anteriora respicientem, altitudine quasi sesquipedali, summâ elegantiae venustate conspicuam; ita ut et gramina et herbae vividissimâ pulchritudine prominerent. In eodem templo vitrum etiam fenestrae cuiusdam historiam de Christo è cruce ablato exhibebat magno artificio pictam, ut dubium saepè fuerit, utrum delineatio illa hunc nostrum, an verò praeceptorem eius Johannem habuisset autorem. Porrò et Brugis in templo S. Jacobi ab ipso expicta est tabula quaedam, quae operum eius existimatur praestantissima, crucifixi imaginem referens cum duobus latronibus et D. Virgine aliisque tantâ industriâ elaboratis imaginibus, ut non plebi tantùm, sed et artificibus acutissimis abundè hic satisfactum sit. Plura de isto reperire non potui, ut nec de morte vel sepultura eius aliquid mihi innotuerit.

Artifices quidam alii vetustiores optimi.Quamvis autem et alii quondam in Belgio extiterint artifices nobilissimi, ingeniis et arte insigniter exculti; de illis tamen praeter nomina quasi nihil referunt historiae; quae multos etiam omninò praetereunt, quamvis arte chalcographica et pictoria multum excelluerint, prout partim typi ipsorum aenei, partim picturae eorum satis superque testantur. Inter alios autem Israël Mechliniensis. Martinus pulcher. haud postremi sunt Israël Mechliniensis, et Martinus quidam dictus pulcher, quorum opera chalcographica de insigni ipsorum praestantia testimonia edunt lucidissima. Inter pictores autem Belgas Brugis etiam Johannes Memmelink. clarissimus fuit Johannes Memmelink, qui in aede D. Johannis opus egregium pinxit figuris quidem minoribus, sed tantâ praestantiâ, ut magna pecuniae summa pro eo saepè oblata fuerit.

Johannes de Hemsen.Sic et Harlemi civis quidam erat, Johannes de Hemsen dictus, qui antiquos potius methodo suâ, quàm modernos sequebatur. Iste imagines pingebat maiores, et in labore suo sedulus admodùm, accuratusque et curiosus erat: illiusque adhuc superstes est Christi quaedam effigies cum multis circumstantibus Apostolis, quasi Hierosolymas abeuntis; quae Mittelburgi in domo Cornelii Monincx Graphicophili solertissimi adhuc spectatur. Ibidem etiam vivebant Johannes Mandinus Johannes Mandinus et Volkhartus Kläes, diagraphicâ et dispositione summopere laudandi: quorum inprimis posterior pro pictoribus vitrariis et aliis opera delineavit pulcherrima. Anno 1535. Antverpii in tribum recipiebatur Johannes de Elburcht propè Campidunum, qui Johannes Johannes parvus parvus vocabatur. Istius manu pictum in aede D. Virginis altare piscatorum, ubi Petrus piscando occupatus, et Christus iuxta arborem pulcherrimam consistens repraesentantur; cum eleganti expressione Johannes Cransee. èprocellae marinae, metusque Petri Dominum compellantis. Post ipsum vixit Johannes Cransee, qui in aede D. Deiparae eiusque sacello quodam in linteo magno Lambertus ab Ort historiam de lotione pedum depinxit. Lambertus ab Ort Amersfordensis, pictor quoque erat egregius et Architectus insignis; Petrus Boom, et in tribum Antverpianam recipiebatur anno 1547. Sic Petrus Bom subdialium pictor erat famigeratissimus, et in eandem tribum assumebatur anno 1560. cum pluribus aliis: quos omnes hoc loco propterea congessi, quia de illis praeter supradicta nihil mihi innotuit.

IV. ALBERTVS Vetera-quensis (de Ouvvater) pictorHarlemensis.

IV. ALBERTUS de Ouwarter pictor Harlemensis. VT autem in conquisitione celebriorum artificum antiquiores praemittam, suo iam ordine commemorandus est Albertus de Ouwater pictor Harlemensis artificio plurimo insignis, qui coloribus oleariis dexterrimè usus est; et iuxta testimonium Alberti Simoniadis Harlemensis Discipuli eius senex fuit gravissimus, qui circa annum 1504. in vivis fuit et annum aetatis sexagesimum Opera eius. attigisse fertur. Hic Albertus Harlemi pingebat Altare illud, quod Romanum vocabant, quoniam à peregrinantibus Romam constitutum fuisset. In tabulâ huius maiore duae erant effigies Petri et Pauli viventium magnitudine depictae: et circa ima altaris tractus quidam subdialis elegantissimus, in quo peregrinantes varii expressi erant, partim ambulantes; partim sub umbrâ arborum quiescentes; partim autem comedentes atque bibentes; undè satis patebat, quod Albertus iste inpingendis faciebus, manibus, pedibus, vestibus et campestribus artificiosissimus fuisset: quod et alia quaedam ipsius opera testantur, ut historia Lazari et similia, de quibus ob brevitatis studium nihil superaddere licet.

V. GERHARDVS Harle- mensis ad S. Johannis fanum

V. GERHARDUS Harlemensis. DIscipulus Ouwateri, sed multis in casibus magistro praestantior, praesertim inventione, dispositione et venustate imaginum, quarum affectus et gestus mira dexteritate exprimere solebat. In aede D. Opera eius in templo S. Johannis. Johannis pro summo altari Imaginem crucifixi pingebat pulcherrimam; cum valvis maioribus ex utrâque facie depictis, ita ut hinc miraculum quoddam, illinc historia de Christo è cruce ablato exhilbita esset, ubi Christus magnâ veritatis expressione mortuo similis adiacet, et Apostoli quidam tot moeroris signa edunt, imprimis autem D. mater tantum prae se fert dolorem, ut melius ista confici haud potuissent, undè vel maximi artifices summoperè eadem semper sunt admirati, et Albertus Dürerus, cum Harlemi esset, de ipso dixit, eum pictorem fuisse ab utero matris; quasi scilicet ab ipsâ natura ad artem hanc selectus fuisset. Mortuus autem est aetate adhuc iuvenili, anno nimirum aetatis vigesimo octavo.

XI.VI. DIETERICUS Harle-mensis Pictor.

VI. DIETERICUS Harlemensis Pictor.OPtimos Batavorum pictores Harlemi quondam fuisse, praeter famam publicam exempla quoque testantur Ouwateri, Gerhardi modò commemorati et Dieterici, qui magnus iam in iuventute suâ extitit artifex: quamvis quonam usus fuerit praeceptore ignotum sit. Habitasse tamen dicitur Harlemi in plateâ crucis, haud procul ab orphanotrophio, ubi concameratio quaedam extat antiqua cum faciebus elevatis variis. Operum eius exempla quaedam tam Harlemi, quàm Lovanii in Brabantia supersunt elegantissima: vixitque Diu ante Dürerum vixit. hic diu ante natum Albertum Dürerum; gratiae ubique et venustatis studiosissimus, nullâque asperitate culpandus.

VII. ROGERIUS de SaliceBruxellensis,

VII. ROGERIUS Weidensis, pictor Bruxellensis.PArentibus quoque Bruxellensibus natus, et primis iam iuventutis suae annis speciminibus optimarum inventionum, prudentissimarum dispositionum, et expressorum Opera eius Bruxellana. argutissimè affectum, gaudii sc. iracundiae, benignitatis; atque tristitiae celeberrimus. Ab illo elaboratae sunt quatuorquattuor illae picturae, quae in curiâ Bruxellensi in perpetuam eius memoriam asservantur, de quibusdam rigorosae iustitiae exemplis; ubi inter coeteracetera multâ arte claret historia Patris cuiusdam, duobus filiis suis aegrotis iugula praesecantis, in quâ mirâ severitate spectabilis est pater, commorsis dentibus immites proli propriae inferens manus. In alia historia tam patri quàm filio oculus ad observandum legis rigorem eruitur. Quibus picturis conspectis eruditissimus Lampsonius exclamasse cum admiratione dicitur: Ah! quantus, ô Rogeri, quantus tu fuisti artifex.

Idem etiam iconem magni cuiusdam Principis tantâ similitudine pinxit, ut canonem quendam annuum emphyteuticum pro illa accipere mereretur. Cumque magnis iam afflueret opibus, multas pro pauperibus constituisse dicitur eleemosynas, lue tandem Anglicana epidemica ferocissima defunctus tempore autumnali anni 1529.

VIII. JACOBUS COR-NELII OstsamensisPictor,

VIII. JACOBUS Cornelii Ostsamensis pictor. CUius nativitas certo quidem temporis charactere caret, sed id tamen, quod circa annum 1512. vixerit, certum est, cum Amstelodami (ubi ius civitatis adeptus est noster, vitamque tandem cum morte commutavit;) et Johannes Schoorel in hac arte celebris esset, variosque etiam è primariis informaret discipulos. Illius manu in templo Veteri Amstelodamensi in tabulâ quadam altaris elaborata erat historia de Christo è cruce ablato, multâ arte atque Opera eius. elegantiâ conspicua, ubi Magdalenae simul effigies genibus innixa ad vivum, pro more eius, exemplar, quae temporibus iconomachicis diruta est. Inter alia et circumcisionem Christi pinxit gratiosissimè, cui annum Christi 1517. adscripsit, undè simùl apparet, quâ illius seculisaeculi aetate flouerit. Ipse fratramfratrem quoque habebat pictoriâ arte clarum, cui nomen Buys; et filium, qui Dietericus Jacobi vocabatur, et Amstelodami in auctionibus icones pulcherrimas vendidisse dicitur. Celeberrima picturarum eius est manus cuiusdam iconis, quae tanta arte elevatur, ut omnibus artis peritis miraculo esset, pro quâ Jacobus Rouartus multam obtulit pecuniam. Mortuus est anno 1567. septuagenarius, ad instar patris.

CAPUT II. MICHAEL WOLGEMUTH, ISRAEL MECHLINIENSIS; et tres ar- tifices alii. Argumentum.

IX. MICHAEL WOLGEMUTH pictor Norinbergensis. X. ISRAEL MECHLINIENSIS chalcographus. Itali inventionem chalcographiae et erodendi aeris, quin et Xylographiae sibi attribuunt, quae tamcn Germanis debetur: quod probatur I. de figuris Xylographicis, quae circa tempus inventae typographiae confectae sunt. 2. de figuris aere roso exhibitis. 3. de Chalcographia caelatoria. Caelatores quidam antiquissimi. XI. MARTINUS SCHOEN de Calenbach: singulari familiaritate utitur cum Petro Perusino. Opera eius. XII. ADAMUS KRAFFT statuarius Norinbergensis. Opera eius Tabernaculum Sacramentarium Norinbergense in templo S. Sebaldi. XIII. PETRUS FISCHER Senior, Faber aerarius dictus, fictor Noricus. Opus eius, monumentum templi S. Sebaldi.

IX. MICHAEL WOL-GEMUTH pictor Norin-bergensis,

IX. MICHAEL WOHLGEMUTH pictor NorinbergensisQUi tantam Urbi Noricae contribuit gloriam pictoriâ et diagraphicâ arte, quantam ulla vel Belgii vel Italiae urbium ab aliis assecuta est artificibus similibus: unde et Albertus Dürerus in disciplinam eidem traditus est. Quantum autem artifex iste delineando praestiterit, Annales Norinbergenses maiores prolixius tradunt. Inter opera eiusdem picta autem tabula quaedam in templo Augustinianorum è regione plateae Sutoriae notissima est; quam Poeringsdorferus fieri curavit. Certissimum autem porrò est, eum hac in arte peritissimum fuisse, et picturas post se reliquisse omni laude dignas, quas tamen, utpote ante duo iam seculasaecula confectas, temporis attrivit edacitas, ut non nisi memoria quarundam supersit. Iconem tamen illius hactenus adhuc conservatam in tabula nostra Aa. benevolo Lectori communicare potuimus.

X. ISRAEL MECHLI-NIENSIS Chalcogra-phus.

X. ISRAEL MECHLINIENSIS Chalcographus.CUm inter omnes tam Germanos, quàm Italos antiquiorem haud inveniamus, qui caelaturâ chalcographicâ aliquam adeptus sit nominis sui celebritatem, istudque operibus suis adscripserit, quàm Israëlem Mechliniensem, hic iam occasionem nobis offert, de origine nobilissimarum harum artium, caelandi nimirum et rodendi aeris, incidendique ligni quaedam disserendi.

Itali inventionem chalcographiae et erodendi aeris, quin et Xylographiae sibi attribuunt. utut igitur omnem moveat lapidem Georgius Vassarius, ut demonstret, istorum inventorum Italis deberi gloriam; eò quod aurifices quidam Florentini, Thomas Finiguerra et Bartholomaeus Baldini cingula pro more illorum temporum argentea caelaturis variis sic exornare sint soliti, ut Andreas Mantinea ansam hinc acceperit anno 1506. caelaturam aeris inveniendi: Cui deinde accesserit anno 1530. inventum aliud Francisci Parmesanini, erodendi sc. aeris; et eodem tempore Xylographia Hugonis de Carpis duobus pluribusve trunculis tentata, quae omnia ante haec tempora ignorata fuerint penitus: frustrà tamen haec inculcat, veritatisque scopum nullatenus attigit.

Quae tamen Germanis debetur, quod probatur 1. de figuris Xylographicis, Cum enim suimet oblitus alibi refert, anno 1511. figuras Alberti Düreri Xylographicas triginta sex de passione Domini Venetiis in foro S. Marci primò venales à Marco Antonio summâ cum admiratione conspectas, et magno satis pretio coëmtas, ab hoc primò tanta cura descriptas esse, ut apographa huius, ipsis autographis fuerint simillima; quod Dürerum etiam commoverit, ut Venetias profectus à Magistratu tuitionem privilegii sui Caesarei petiverit, idque etiam obtinuerit, ut ex apographis Düreri nomen eraderetur: annon hoc ipso tacitus iam fatetur illis ipsis temporibus, quibus artem hanc in Italia primò quasi in lucem editam prodit, in Germaniâ eandem summoperè iam excultam vivoque in flore viguisse. Quin ipsi quoque apud Xylographicophilos adhuc asservati antiquiores typi satis superque testantur, modum illum tribus utendi trunculis, colore scilicet vel flavo et albo, vel coeruleocaeruleo et albo, vel etiam nigro et albo pro umbris et lumine adhibito, anno iam 1503. apud Germanos in usu fuisse creberrimo; quinimò hanc ipsam artem subsequentibus annis tantoperè fuisse excultam, ut ab Italis vix post quinquagesimum abhinc annum ad tantum perfectionis culmen elevari potuerit.

Eodemque tempore Albertus Dürerus palmam consummatae in hoc genere peritiae iam adeptus figuras plurimas Xylographicas ab anno 1510. usque ad annum 1520. in lucem edidit, prout in vitâ eius uberius enarrabitur; quae omnes abundè testari queunt, ad quantum illo iam tempore gradum ars ista lucis et umbrae exprimendae in Germania fuerit enixa: ubi vel sola hîc sufficerent exempla Imaginis Deiparae filiolum ab Anna gremio detentum adorantis, Düreri: item Protoplastarum à Luca Cranichio magna arte incisorum: nec non Johannis Baldungrüni figurae de Sagis vectura rutabulorum usis, servoque quopiam iuxta equos in stabulo dormiente, aliisque similibus, à Dürero editae.

Ut autem ad ulteriora digrediamur antiquitatis tempora, compertum est, Albertum Dürerum anno iam 1498. figuras Apocalypticas ligno incidisse: imò et ante hunc annum Chronicon iam Germanicum D. Hartmanni Schellii Norinbergensis cum iconibus, mappis Geographicis, urbibus, aliisque figuris variis editum est: ut probabile sit, Xylographiam cum ipsa statim typographia anno sc. 1440. in Germaniâ inventam esse. Cum enim notorium sit, characteres metallicos primitus nondum fuisse adinventos, quibus iam utimur; sed integra folia ligno fuisse incisa, hinc luce meridianâ clarius est, artem hanc incidendi ligna illo ipso iam tempore viguisse. Adde, quod in libris primis annis impressis varia iam inveniantur ornamenta, gyrique foliorum et Alabandaea: quodque in Reformatione Norica anno 1488. edita, item in Processu Belialis, qui de ordinatione iudicii Augustae Vindelicorum agens anno 1487. à Johanne Schoenbergero Augustae impressus est, variae iam extent imagines, topographiae, figuraeque similes aliae: quae omnia sufficientissimum praebent testimonium, istarum artium inventionem à Germanorum exortam esse industriâ, et ab his post multos demum annos in Italiam fuisse delatam: cum ipsimet fateantur Itali, artem typographicam Argentorati inventam, à Sixto Rasingero Neapolim, et abhinc à Johanne Lautenbachio Romam perlatam esse: cum quo egregiè concordat Epitaphium istius, quod Heidelbergae in Collegio Sapientiae verbis extat Germanicis, quorum hic est sensus:

Johannes de Lautenbach mihi estnomen: Primos ego libros imprimebamRomae: Ora pro anima mea; Deusque tibi detproemium.

2. de figuris aere roso exhibitis. Quemadmodum autem circa artem Xylographicam in errore versantur Itali; sic artis quoque rodendi aeris inventum falsò iidem Parmesanino circa annum 1530. demum attribuunt: cum eadem diu iam antea in Germania floruisset. Quod ut probemus, vel unicum illud exemplum figurae Christi à Pilato producti ab Alberto Dürero, iam anno 1515. testantibus exemplaribus, editae; item figurae Christi ad olivetum eodem anno aere roso expressae; in medium proferimus: quamvis idem et anno 1516. Angelos cum Passione Domini; et anno 1518 magnum illud opus de re tormentaria eâdem arte ediderit; eaque omnia tantâ venustate, ut procul dubio vel alium ante se habuerit praeceptorem, vel multis antea annis artem hanc exercuisse censendus sit.

3. de Chalcographiâ caelatoria. Similem quoque errorem illa fovent, quae supra commemoratus Vassarius de aurifice quodam Florentino Thoma Finiguerra recitat, cuius occasione Andreas Mantinea anno 1505. nobilissimam Chalcographiae caelatoriae artem invenerit: cum multis iam annis antè, pulcherrimas Germani figuras Caelatores quidam antiquissimi. hoc genere ediderint. Horum tamen vel primus, vel inter primos, ille fuisse videtur, qui operibus suis has adiecit literas I. V. M. quae acrosticha sunt horum verborum, ut vulgò exponuntur: Israël van Mecheln; id est, Israël Mechliniensis; vel iuxta alios de Mechen; vel, prout alii interpretantur: Israël von Mainz; id est Israël Moguntinus. Hoc autore edita est, et adhuc hodie conspicitur, chorea quaedam frequens ante Herodem, è vicinia mensae assidentem, cum capite Johannis ante se constituto. Item gyri quidam foliorum pulcherrimi cum hac inscriptione linguâ Germanicâ inferiore adiecta: To Bocholt ist gemact in dem Bisdom von Monster: id est, Bocholti factum est hoc in Episcopatu Monasteriensi; et infra appositum est nomen: Israël. Opuscula similia plura sparsim reperi apud fautores artis huius, quorum industria satis superque testatur illum sine dubio plurima elaborasse alia, niiniâ temporis diuturnitate deperdita. Adde quod imagines etiam longiores et angustiores, earundemque vestimenta, laborisque modus de aetate istius artificis abundantissimum perhibeant testimonium, ut quamvis annus nullibi sit adscriptus, satis tamen pateat, eum ante annos plusquam ducentos et triginta quinque vixisse, artemque hanc exercuisse.

Quorum nomina sunt incognita.Eundem secuti sunt alii, fortè discipuli ipsius, quorum opera quidem adhuc extant, nomina tamen haud sunt cognita: sic figura quaedam Christi à Pilato producti prostat, cum imagine Deiparae Virginis et S. Johannis, quae notata est litera W. Alius quidam caelo expressit senem illum, qui manu mammam puellae cuiusdam pertrectat, cum haec interea manu sua crumenam istius perquirat; quod opusculum signum habet subsequens ; sive duarum literarum H. et S. sibi invicem innexarum, cum characteribus anni 1455. Sic figurae quoque inveniuntur signatae literis BS. quae initiales dicuntur nominis Bartholomaei Schoenii. Itemque aliae cum characteribus A. G. quod nomen esse creditur Alberti Glockenthonii; â quo artifice singulari venustate expressa est Passionis Dominicae historia 12. partibus comprehensa. Martinus Zinkius nomen suum literis M. Z. indicare voluit; per quas tamen alii nomen Martini Zazingeri intelligunt: hic autem opusculis suis annos 1500. et 1501. adiecit, maiorique gratia et rotundiore mole usus est, quàm antecessores eius, prout è Salomone aliisque historiis eius apparet. Certumque adeò est, et manet, istorum artificum opera diu in Italia nota fuisse, antequam vel Andreas Mantinea, vel Marcus Antonius nati fuissent: qui tamen, prout et Augustinus Venetus, horum opera deindè imitati sunt, donec successu temporis Italia et ipsa harum artium facta fuit particeps.

XI. MARTINUS SCHOE-NIUS CALENBA-CHIUS.

XI. MARTINUS SCHOEN de Calenbach.QUemadmodum scaturigines optimae propterea haud sunt contemnendae, quod tantâ non abundent undarum copiâ, quàm qui ex illis profluunt et variis modis currendo augentur rivuli: ita nec laudes antiquiorum negligendae sunt artificum; inter quos etiam Martinus Schoenius, qui Calenbachi inlucem editus, Colmarii deinde larem fixit, et cognomento pulcher appellatus est. Hic omnes quidem antecessores suos Germanos diagraphicâ, pictoriâ et chalcographiâ superavit, ita tamen, ut ex connatâ animi modestiâ gloriam illis hanc neutiquam invideret, quod ipsius fuissent praeceptores.

Singulariter familiaris est cum Petro Perusino.Cumque singularem coleret amicitiam cum Petro Perusino, ut alter alteri delineationes suas saepè transmitteret, et quae in istis optima essent, alter avidissimè imitaretur, quod utriusque abundè testantur opera: hinc factum est ex laudatissimâ hâc aemulatione, ut sicut Italia perfectionem suam in arte pingendi Perusini debet Scholae, è qua Raphaël quoque Urbinas prodiit; ita Germania, artificibus tum satis adhuc egena, divitias suas huic nostro acceptas referat.

Opera eius.Et quamvis artificiosae manus eius rariora saltem supersint monumenta; paucula haec tamen, qualia sunt, Imago quaedam D. Virginis gratiosissima; eductio quaedam Christi ad calvariam quamplurimis moestitiae characteribus insignis; tres Magi magna cura elaborati; et tentatio S. Antonii, omni quasi naevo carens (cuius Michaël Angelus in aetate sua iuvenili apographa fecit plurima, ut laudes illius nunquam satis decantari posse diceret;) satis undique testantur, quantus iste in studio disponendi et delineandi fuerit artifex, ut nomen eius immortalitatis meritò inscribendum sit volumini; quamvis anno 1486. cum Albertus Dürerus iter iam ad illum faceret, ut artem hanc ab ipso edisceret, mortalitatis deponere coactus fuerit exuvias: ut nihil iam quasi illius apud nos restitet, quàm sola effigies, in tabula nostra Aa. à nobis proposita.

XII. ADAMUS KRAFTStatuarius Norinber-gensis.

XII. ADAMUS KRAFT statuarius Norinbergensis.SChoenium mox secutus, non patriam tantùm Urbem magna illustrabat operum suorum gloriâ; sed famâ per alias quoque Germaniae provincias undiquaque innotescebat. Norinbergae autem illo habitabat loco, quem tramitem vulgò appellant, propè duodecim fratres in aula quadam maxima, ad cuius portam Draco undivomus. Matrimonium iniit 6. Septembris an. 1570. cum vidua quadam, Magdalenâ, quae tamen in ipsius gratiam Evae nomen assumsit.

Opera eius, tabernaculum Sacramentarium Norinbergense in templo S. Sebaldi.Opera eius Norinbergae adhuc extantia de maximâ ingenii eius subtilitate perennes effundent laudes: inter quae tabernaculum illud Sacramentarium an. 1500. in templo S. Laurentii summâ arte elaboratum, in quo ipsius et duorum suorum adiutorum icones spectantur. Omnes autem istius operis arcus cavi sunt, et ad maiorem perseverantiam contis ferreis suffulti: ipsumque opus hoc perhibet singulare, quod certâ quadam usus fuerit peritiâ durissimos lapides emolliendi, typisque ex argillâ et comminuto silice perustis imprimendi atque efformandi.

In templo S. Sebaldi non tantùm opus aliquod pulcherrimum ad portam aedis sacrae constituit, sed et unà cum tabernaculo Sacramentario, altare, et in isto coenamcenam Domini multâ arte effiguravit, in quâ icones praecipuorum illius temporis Senatorum; quales erant Gabriel Nützelius; et Hieronymus Schürstabius, ambo Collectarum praefecti: item Paulus Volkamer; Ulmannus Stromer; Antonius Tucher; Marquardus Mendel et Conradus Im Hof; Petrus Rieter; Johannes Harsdörfer; Stephanus Volkamer; Sethus Pfinzing, et Heinricus Wolff. Extra hoc templum autem iuxta officinam Bonackeriam, suprà monumentum Sebaldi Schreyeri, cuius etiam liberalitate opus modò descriptum elaboratum fuit, sepulturam Christi confecit arte maximâ spectabilem.

Praetereà aedes Andreae Im Hof ad templum S. Laurentii ornamentis variis pulcherrimis, et imaginibus ex argillâ ustâ plasmatis, condecoravit. Aedes Gabrielis Brommeri salutatione angelicâ gratiosissimè exornavit. In foro ad oecum D. Virginis historiam Passionis vespertinam ornamentis pulcherrimis inclusit. Adaedes Hieronymi Baumgartneri in plateâ Aegidianâ S. Georgium equitem finxit. In Porticibus monasteriorum S. Aegidii et Augustini varia opuscula minora effecit. Ante portam Therotrophii septem quos vocant lapsus Christi usque ad Calvariae montem, èl apide sculpsit usque ad Sacellum S. Johannis, ubi etiam crucem illam magnam cum duobus latronibus; prout et imagines iuxta et ante crucem, unà cum sepulturâ in sacello formavit: ut alia opera artificiosissima plurima, quibus gloriantur Norinbergenses, sicco iam pede praeteream. In perpetuam autem honoratissimae eius memoriae gloriam iconem eius tabula nostra Aa. exhibuimus.

XIII. PETRUS FISCHERSenior, Norinbergensis.

XIII PETRUS FISCHER Senior.COmmuniter fusor aeris dictus, faber aerarius artificiosissimus, prout et diagraphices et scientiae rerum naturalium peritissimus fuit: cumque comis insimùl esset alloquio, vix aliquis magnatum vel artis fautorum Norinbergam veniebat, qui eundem in officinâ suâ fusoriâ non visitaret, undè operum eius magna pars in Poloniam, Bohemiam, et Hungariam transportata fuit, praeter ea, quae apud Electores et Principes Germaniae inveniuntur: quemadmodum ipse quoque cancellos illos artificiosos, qui adhuc in curiâ Norinbergensi extant, primò pro Fuggeris Augustanis fudit.

Opus eius monumentum templi S. Sebaldi.Sufficientissimum autem praestantiae eius testimonium praebere potest Monumentum illud aeneum in templo S. Sebaldi Norimbergensi, quod anno 1506. inchoatum, et anno 1519. 19. Julii consummatum et collocatum fuit. Opus illud universum pondus habet centum et viginti centenariorum et quatuordecimquattuordecim pondo; pro quo tamen mercedem habuit satis exiguam, nimirum pro centenario viginti florenos, ut adeò pro toto opere bis mille quadringentos et duos florenos, cum quadraginta octo crucigeris acceperit. Citra admirationem autem spectari non possunt statuae duodecim Apostolorum, aliaeque figurae partim rotundâ partim simâ fusurâ copiosissimae, tam accuratâ fusae industria, ut ulteriore politura non fuerit opus, sed omnia, prout ex officina prodierunt, erecta sint: eaque omnia non iuxta veterem Germanorum modum effigurata sunt; sed tanta undiquaque ex illis elucet alacritas ingenii, et inveniendi subtilitas, ut labor iste ad summum meritò celebritatis cacumen Fischerum nostrum evexerit, inter nobilissimos omnium temporum fictores connumerandum.

Diu autem in Italiâ et Romae fuit, et ex illustri hâc Academiâ redux Norinbergae rem instituit familiarem; fructusque istos peregrinationis suae rarissimos protulit. Adiutores ipsius fuerunt quinque eius filii, matrimonio omnes firmati, Petrus sc. Hermannus, Johannes, Paulus et Jacobus, qui omnes cum uxoribus et liberis in aedibus eius habitarunt, et laborum ipsius fuerunt socii. In hoc monumento ipse quoque iconem suam alicubi exhibuit, laboranti nimirum in officina sua similem, cuius apographum in tabula nostra Aa. spectare licet.

CAPUT III. ALBERTUS DURERUS, Pictor, statuarius, chalcographus, et Ar- chitectus Norinbergensis. Argumentum.

XIV. ALBERTUS DURERUS Norinbergensis, pictor, statuarius, chalcographus, et architectus. Discipulus est Michaëlis Wolgemuti. Caelaturae eius iuvenilibus annis factae. Opera eius alia; Virtutes ante iudicium, et alia rariora. S. Bartholomaei imago, quae Venetiis Pragam translata est. Icones eius. Scientiae eius laudatissimae. Autoritas eius, quam apud Imperatores habuit. Varia eius diagraphica. Picturae illius. Opera eius alia Pragensia, Francofurtensia, Viennensia, Monachiana; quae in technico Sandrartiano extant. Opus eius universum Xylographicum et Chalcographicum; cum innumeris aliis. Icones variae. Artifices Belgii visitat. Virtutes eius, Epitaphium et encomium. Vita Alberti Düreri Senioris ab ipso conscripta anno 1524. ubi tota familia Düreria enarratur. Extracta quarundam Epistolarum Erasmi Roterodami ad Wilibaldum Birkhaimerum. Fragmentum epistolae cuiusdam Georgii Hartmanni ad Dn. Buchlerum.

POstquam Italia Artificum suorum claritate ad insigne iam gloriae fastigium ascendiffet, Germania quoque caliginem suam exuere coepit, ortu nimirum luminis cuiusdam fulgidiffimi, quod radiis suis omnia diagraphices et pictoriae genera in diem produxit atque collustravit, nec Italorum nec Graecorum facibus adhibitis: quod eveniebat anno 1471. cum Albertus Dürerus Norinbergae XIV. Albertus Dürerus Norinbergensis. nasceretur; Patre aurifice peritissimo, à quo Albertus, prout epistolae quaedam eius testantur, in iuventute suâ artem Chrysurgicam, et simùl caelatoriam didicit: nihil enim prioribus aetatis suae annis pinxisse reperitur, donec in arte pictoriâ praeceptore usus esset Michaële Wolgemuto Norinbergae, cui in disciplinam traditus est anno 1486. in triennium, quod authentica quaedam testimonia, de quibus infra, satis superque evincunt: ut adeò Carolus à Mander verâ non usus sit informatione, quando scribit: Albertum fuisse discipulum Martini Schoenii (quem Belgae pulchri cognomine appellant.) Quamvis enim id propositum ipsius fuisset, Martinus tamen ante Alberti adventum iam obierat, ut deinde Discipulus est Wolgemuti. informationi Wolgemuti committendus fuerit.

Caelaturae eius iuvenilibus annis factae. Absolutis ergò summa cum industriâ tyrociniis, quadriennium integrum in Belgio consumsit: postque reditum inter alia tres vel quatuorquattuor mulieres nudas aere caelato expressit, quas nonnulli pro Gratiis, ego autem pro sagis habui, quod et calvaria cum aliis ossibus humanis, et infernus cum spectris quibusdam diabolicis iuxta illas exsculpta sint; quae omnia ad imitationem Israëlis de Mecken fecisse dicitur. Supra istas foeminasfeminas in globo quodam exhibitus est annus 1497. quo tempore ipse annum agebat vigesimum sextum: hae autem literae adiectae O. G. H. initiales dicuntur vocum harum germanicarum: O Gott Hüte! quasi diceret: tu nos, ô Deus, ab incantationibus custodi! In figura viri eius sylvestrissilvestris cum capite mortuo in armis annus extat Opera eius alia. 1503. In figura protoplastarum elegantissima 1504. In figura duorum equorum, 1505. Figurae Historiae Passionis argutae delineationis et accuratissimae caelaturae annos exhibent 1507. 1508. et 1512. Ducis Saxoniae effigies annum habet 1524. Melanchthonis icon 1526. qui annus etiam ultimus est eorum, qui in operibus eius annotati reperiuntur. Plura autem recensere supervacaneum est, cum apud genuinos istarum artium cultores plus quàm notissima sint. In omnibus autem operibus suis id unicè curabat, ut vitam quàm proximè imitaretur, magnâque sollicitudine quod pulchrum, quodque pulchrius, et quod pulcherrimum certo quodam differentiae charactere notaret; quod celeberrimi etiam antiquorum facere sunt soliti; unde Italis etiam maturius disparuit glaucoma pristinum.

Eius methodum sequuntur artifices praeclarissimi.Multi autem artifices praeclarissimi perfectionem atque curam Alberti nostri, quam caelo suo undiquaque prae se tulit, magnoperè admirati sunt, ita ut et methodum eius, quoad eius fieri posset, sequerentur. Unde quam plurimi etiam, et quidem Italorum famigeratissimi, non dispositiones tantùm, historias, vestes, figuras, et alia ornamenta eius excerpserunt, sed et integras aliquando imagines, imò historias pleniores quasi totas, prout supra iam commemoratum est, iuxta Alberti nostri Chalcographica et Xylographica depinxerunt; cum acutissima illa natio, non secus atque aliae, Artificem hunc maioris aestimaret, quàm omnes Germanos alios: nec citra rationem; cum hic nobilissimae huius artis universa prae omnibus exhauserit genera, et in qualibet parte eius hos ipsos quoque, qui ibidem singulariter excellerent, longè transcenderit; ita ut eundem inventorem quasi perfectionis appellare liceat, qui tanto reliquis praefulserit lumine, ut solus scribendo sufficeret volumini integro.

Quamvis autem ob studium brevitatis non omnia illius hîc enarrari queant opera, exempla tamen quorundam commemoranda nobis sunt: Inter quae prae coeterisceteris maximo praeeminet artificio D. Virginis vita viginti constans partibus, quae singula peculiari gaudent inventione, naturali expressione, et rarissimâ elaboratione, ut praestantiam illarum nemo satis mirari queat. Deinde in Passione illius maiore Xylographica fatentibus omnibus

ALBRECHT DURER SENIOR.

ALBRECHT DURERUS NORIBERGENSIS IUNIOR.

LUCAS KRANNACH SENIOR.

IOHANNES BURCHMAIR AUGUSTANUS.

IOHANNES A KULMBACH

ALBERTUS ALTORFFERUS.

I. v. Sandrart del:

Philipp Kilian S.

coenacena Domini, iuxta Oecolampadii opinionem disposita, miram prae fe fert curam atque industriam. Item Redemtor noster in oliveto agonizans; nec non ad inferos descendens, Patresque liberans. Prout et in Resurrectionis historia custodes dormientes quanto pollent ingenio; quanta arte efficti sunt! Iuxta eandem methodum in dimidiâ chartae plagulâ à Dürero manu delineatam Virtutes ante iudicium. propria Ego possedi figuram quandam aliquarum Virtutum coram iudicio comparentium; in quâ imagines omnes, imò et aedificia eorumque ornamenta calamo ita erant decussatae, prout supra memoratae partes historiae Passionis; quam Graphicophili Amstelodamenses tantâ cum admiratione saepius intuiti sunt, ut eandem tandem Johanni Lofert viro prudentissimo Logographo trecentis florenis paratâ pecuniâ exhibitis vendere coactus fuerim; qui quamvis plures tam huius, quàm aliorum Autorum haberet delineationes similes, hanc ipsam tamen omnium iudicabat esse optimam. Ita silientio quoque praetereunda haud est figura S. Hieronymi maior in hypocausto quodam cum Leonibus et vulpibus curiosissimè delineatis: nec non Miles eius Christianus: item Fortuna maior terrarum orbi insistens, alata, frenum manu tenens; iuxta quam infra in tractu quodam campestri Pagus quidam, quem Eytar esse volunt, qui est locus Hungariae superioris prope Waradinum, Patris Düreri patria. Porrò et S. Eustachii commemoranda est figura cum melancholiae imagine, tot raritatibus referta, ut effigies, vestes, et instrumenta quamvis minori forma exhibita ad naturam tam propè accedant, ac si viventium quantitate adstarent. Ubi et lapis quidam polygonus, propter optices artificium multâ effectus est sedulitate. Eodemque modo abacus ille numeris decussatus hoc in se continet mysterium, ut quaelibet linea, sive verticaliter, sive horizontaliter, computata, numerum 44. exhibeat: quae omnia profundae Düreri ingeniositatis sufficientia praebent testimonia.

Cum Venetiis esset, ob causas infra commemorandas, ibidemque pro mercatoribus quibusdam Domûs emporeticae Germanorum curiosissimis tabulam quandam pinxisset S. Bartholomaeus. artificiosissimam, de S. Bartholomaeo, dehinc in templo huius nominis, iisdem aedibus vicino, erectam; haec ipsa tantâ mox famae celebritate innotescebat, ut Rudolphus II. Imperator gloriosissimae memoriae haud desisteret, donec eadem pictura ipsi concederetur, tanto coëmta pretio, quantum exposceretur: quae deindè tapetibus et gossypio saepius obvoluta, linteoque cerato extus munita, non curru, ob metum attritionis, sed baiulis et vecte, mandante sic Caesare, per totum illud itineris spatium Pragam usque deportata est.

Icones eius.Praeterea in patriae eius curia inter rariora alia adhuc spectatur icon ipsius propria, quam in iuventute suâ in tabulâ lignea maximâ pinxit industriâ. Sic eadem in Urbe adhuc alia eiusdem autoris ostenditur effigies Senatoris cuiusdam Holzschuheri, in tabulâ ligneâ arte summâ depicta, pro qua Ego anno 1651. nomine Principis cuiusdam potentissimi magnam obtuli pecuniae summam: nec tamen, cum in perpetuam familiae memoriam asservari diceretur, obtinere potui.

Tantos autem naturae in artem hanc nostram inseruit characteres, prout imagines quaedam eius Deiparae posteriores demonstrant, quarum dispositio, umbrae, lumina, vestiumque plicae nunquam satis laudari queunt; ut, teste Vassario, Marcus quidam Antonius Bononiensis historiae eius Passionis, cuius triginta sex extant partes, sub Alberti nomine fecerit apographa: quod aegrè ferens noster, Venetias proptereà profectus, à magistratu id obtinebat, ut Marcus Antonius Düreri nomen expungere cogeretur.

Scientiae eius.Praeterea credibile omninò est, Albertum nostrum tenerioribus annis suis studia plurima excoluisse, qualia sunt Geometriae, Arithmeticae, Architecturae, Prospectivae et aliorum: quod nonnulli quoque ipsius Libri magnâ arte et sedulitate conscripti satis testantur: inter quos opus illud de Analogiâ et Proportione corporis humani: item de usu optices, Architecturâ et rebus bellicis.

Autoritas eius.Haec omnia non magnam tantùm autoritatem apud plebeios ipsi excitabant, sed et apud eruditos et Principes atque Magnates. Ita de Maximiliano Romanorum Imperatore, avo Caroli V. narrat Carolus à Mander, eundem, cum aliquando Alberto adstans picturam quandam maiorem in muro delineaturo, et in pegmate ad locum altiorem non pertingenti, nobili cuidam è ministerio mandasset, ut scalam artifici teneret altius ascensuro; hic autem humillimè regessisset, vereri se, ne contumeliosum id sit nobilitati suae; tandem subiecisse: Albertum ob artis praestantiam nobili longè esse superiorem; seque è rustico quidem Nobilem, non autem è Nobili mox artificem efficere posse. Statimque Alberto insignia concessisse pictorum, quae sunt tria scuta argentea in plano asureo. Imò eadem quoque penes Carolum V. ipsi fuit autoritas.

Varia eius diagraphica.Hic Albertus noster, audita celeberrima Raphaëlis Urbinatis coaetanei sui fama, iconem eidem misit propriam citra coloris luminosi appositionem, rotundâ tamen mole prominentem, quae delineationum eius genera apud Graphicophilos reperiuntur plura alia. Sic apud Dn. Hieronymum Edmheston in Urbe Brielana, in libro quodam, tum temporis à Dn. Luca de Heere possesso, ab Alberto factae reperiuntur icones quaedam, et inter alias Cardinalis vel alius cuiusdam clerici effigies penicillo exaltata et inumbrata: item imago quaedam D. Virginis elegantissima calamo effecta, visu dignissima, cui adscriptus est annus 1526. Ita apud Dn. Arnoldum de Berenstein Harlemi variae inveniuntur virorum item brachiorum et crurum figurae proportione optimâ confectae, quibus usus fuit noster ad Protoplastarum imagines concinnandas; quae deinde Domino Spiringio concessae funt. Quin et in Italiâ multis in locis varia ipsius extant opera maximi aestimata: ita ut difficillimum foret, omnia, quae ab ipso picta, vel delineata, vel sculpta, vel scripta sunt enarrare.

Picturae illius.Ut autem de picturis eius in gratiam curiosi Lectoris paucas saltem, quae mihi notae sunt, enumerem, primò ab ipso elaborati reperiuntur tres Magi cum charactere anni 1504; quorum uni tribuit caput aureum, alteri globum universi gerendum dedit, tertius arculam gestat auream. Deinde sub anno 1506. imago quaedam D. Virginis ab ipso confecta extat, ad cuius caput duo advolant Angeli, coronâ roseâ eandem coronaturi. Anno 1507. viventium magnitudine pinxit Protoplastas. Anno 1508. crucifixionem Christi elaboravit; et varia martyria alia, lapidationum, iugulationum, et similia elegantissima. In hoc opere sui ipsius quoque apposuit effigiem, vexillum manu tenentis, cui nomen eius inscriptum: iuxta sese autem Bilibaldum effiguravit. Postmodum coelicaeli repraesentavit gloriam, inque ea crucifixi imaginem; infra autem Pontificem, Imperatorem, Cardinales aliosque Principes magno ingenio dispositos; quod inter opera eius praestantissima numeratur; inque hoc in tractu quodam campestri pariter appictus est ipse autor, tabellam manu tenens, cui inscripta sunt sequentia: Albertus Dürer, Noricus, faciebat annode Virginis partu 1511.

Opera eius Pragensia.Sic in Palatio Caesareo Pragensi huius autoris nostri varia quoque existunt opera laudatissima in porticu nova, ubi congesta funt Artificum Germanorum et Belgarum opera celeberrima. Aliud et quidem de praestantissimis S. Suae Caesareae Maiestati Senatus Noricus dono obtulit, historiam nimirum Christi crucem gerentis, cum figuris plurimis aliis; inter quas ad vivum expressi sunt omnes illius temporis Senatores Norinbergenses: quod opus Pragae etiam in praedictâ porticu extitit.

Francofurtensia.In coenobio Dominicanorum Francocofurti ad Moenum Assumtio Deiparae ab illo picta fuit artificiosissima, in quâ imagines venustissimae, coelumque Angelis plenum, quorum capilli tantà elegantiâ penicillo confecti sunt, quanta usus est in caelaturis suis, ut citra admirationem spectari nequeant. Ibique inter alia expressa fuit planta pedis Apostoli cuiusdam genibus innixi, cuius gratiâ magna saepè pecuniae summa pro hoc opere oblata fuit. Credibile autem vix dicitur, quantum haec pictura annuatim profuerit monachis illis, si munera sola spectentur pro reclusione et exhibitione illius â peregrinantibus accepta. Hoc autem opus anno 1509. ab ipso pictum est, quod posthac Maximiliano Bavariae Electori concessum, iam in Porticu Monachiana, ubi pinacophylacium, extat; apographum verò eius in templo Dominicanorum remansit.

Viennensia.In Pinacotheca etiam Caesarea Viennensi tabula quaedam illius extat, sesquicubitali saltem altitudine, in quâ summâ cum diligentiâ martyria plus quam trecentorum Christianorum depicta sunt. Sic et imago quaedam Divae Virginis paulò maior: Similiter et Liber quidam in quarto, in quo tota passio Domini in chartâ viridi calamo delineata est, lumine cerussa superaddito; quae Passionum ab ipso depictarum optima est.

In eodem libro multa etiam extant ad nativa exemplaria ab ipso delineata alia, ut Porta templi cuiusdam Antverpiani, et Lugdunensis, cum multis aedibus Ultraiectinis, calami decussationibus undique adumbrata; quae Ferdinandus III. Imperator gloriosissimae memoriae ipse in libro isto mihi ostendit, ex quibus, cum admiratione conspectis, collegi, eum in Belgio in servitio Maximiliani Imperatoris fuisse.

Monachiana,Similiter in Breviario quodam membranaceo apud Maximilianum Bavariae Electorem Alberti manu delineatos vidi omnes Sanctos, cum variis ornamentis, foliorum gyris, et alabandaeis, partim calamo decussante, partim coloribus ingeniosissimè expressis. Ibidem in Pinacothecâ electorali etiam asservatur supra memorata tabula celeberrima maior, Assumtae nimirum Deiparae cum duodecim Apostolis. Sic ibidem quoque extat Lucretia quaedam illius viventis magnitudine: nec non quatuorquattuor Evangelistae sub forma quatuorquattuor complexionum, arte summâ et methodo optimâ coloribus oleariis depicti. Sic multae quoque nobilissimarum eius delineationum centuriae aliae apud haeredes Domini de Spiring; et Dn. Silberkron Hagae Comitis et alibi per totum Belgium et Germaniam reperiuntur.

Quae in Technico Sandrartiano extant.Ipse ego in Libro meo Technico ab ipso creta nigra effiguratas habeo icones quorundam Dominorum Fuggerorum viventium magnitudine exhibitorum; cum aliis calami decussatione in chartâ expressis: porrùporrò et iconem Johannis Burckmayeri; i temitem Patris Alberti iconem, cum centum et viginti quinque aliis autographis verissimis ingenio maximo et sedulitate incomparabili elaboratis.

Praeterea notorium est, ipsum opuscula Xylographica et chalcographica ferè quadringenta edidisse, praeter arcum triumphalem maiorem Maximiliani Imperatoris gloriosissimi. QuatuorQuattuor etiam istorum operum ferro eroso, tria stanno caelato elaborata, coetera chalcographica sunt, adeoque si figura crucifixi minor et maior, nec non S. Hieronymi simùl computentur, aenea, stannea et ferrea simùl sumta centum sunt et quatuorquattuor (quamvis figura crucifixi minor et S. Hieronymus in deserto rotunda sint:) quae solummodò apud Dn. Spiringium Residentem Hagae Comitis vidi, elegantissima omnia et vivacissimae impressionis; quaeque omnia in Italia, Gallia, et in Belgio, praesertim Amstelodami et Antverpiae; nec non in Germania superiore non sine ratione maximi aestimantur.

Icones variae.In Patriâ autem urbe Iconem Caroli magni clarissimam, ut et aliam Archi Ducis cuiusdam Austriae post se reliquit. Deinde et matris suae, propriamque sui effigiem minoris aetatis longâ exornatam coma anno 1500. elaboravit. Sic effigies eius quoque spectatur in caelatura quadam aenea sub vultu filii prodigi porcis assidentis. Tandem et Lucretiae fecit imaginem, quae apud Dn. Melchiorem Wintgis Mittelburgi extat. Ex quibus omnibus satis superque apparet, Alberto diligentiâ atque praestantiâ ingenii vix fuisse similem, unde tanta quoque ipsius, tam apud Principes, quàm apud alios fuit autoritas.

Belgas visitat.Idem quoque Artifices Belgas visitavit, operibusque eorum, quorum aspectum diu iam desideraverat, attentè consideratis summoperè gavisus est. Inprimis autem Lucam Lugdunensem magnâ cum admiratione contemplabatur, exiguam illius personam, cuius tanta esset nominis celebritas, humanissimè amplexus: quemadmodum et Lucas magno sibi ducebat honori quod clarissimum hunc oculis conspicere liceret virum, qui per opera tam chalcographica quàm ligno incisa iamdudum ipsi innotuerat. Insignia haec artis pictoriae lumina, Germaniae alterum, alterum Belgii, effigies invicem sui pingebant, et familiaritate utebantur peramoena.

Virtutis eius.Modestus autem in omnibus erat Albertus; responsisue ad propositas quaestiones undique comis: unde de Gerhardo ad S. Johannem dixisse fertur; eundem pictorem fuisse ex utero matris. Sique viliora quaedam etiam exhiberentur, de pictore respondere solebat; eum certè optimâ usum intentione: ut adeò nihil contemneret, sua cuique relinquens merita, ne exosus ulli fieret: longissimè in hoc diversus ab illis, quibus omnia carpere et reiicerereiciere votum est unicum.

Iter hoc autem Belgicum ex hac instituebat causa, quod uxoris honestae quidem aliàs morositas et avaritia tamen ut noxia nimium sic intolerabilis ipsi existeret, eò quod, licet opibus sat abundarent, expensas erogarent parciores, et improles essent, attamen illa maritum suum tot virtutibus praeditum, prudentissimumque et diligentissimum tam noctu quàm interdiu ad lucri studium continuò impelleret: eundemque accuratissimo arti incumbentem studio sic indesinenter affligeret, ut omnes amici eius, inter quos primarius Bilibaldus Birckheimerus, ipsi consulerent, cum ne seria quidem ipsorum monita durissimum illius animum ullatenus emendarent, eum rectius haud facturum, quam si per certum aliquod temporis spatium ab ipsâ abesset, ignarâ ubi degeret: quo medio citissimè eam corrigi posse opinabantur. Quod consilium amicorum cum Dürerus sequeretur, inque Belgium clam abiisset, illa quidem infinita diu sollicitudine cruciabatur, omnibus modis conata, ut ubi maritus degeret, expiscaretur; donec supra dictum Birckheimerum toties, ut maritum sibi reduceret, interpellasset, cum lachrymislacrimis errores anteactorum deprecata, et humanius atque benignius eidem cum Viro consortium promittens, ut ille hunc tandem per literas revocaret, spe primò maioris tranquillitatis plenissimum: quam tamen recidiva uxoris inquietudo mox ita interverteret, ut praematurâ tandem morte, cum summo omnium artificum dolore, multis curis emaciatus abriperetur, anno nimirum 1528. 6. Aprilis, hebdomade passionali: ubi in coemeterio S. Johannis Norinbergensi sepultus monumento aeneo honorabatur, cui inscripta sunt sequentia:

Epitaphium.ME. AL. DV. Quicquid Alberti Düreri mortale fuit, sub hoc conditur tumulo: emigravit VIII. Idus Aprilis MDXXVIII.

In perpetuam autem tanti Artificis memoriam Iconem eius tabulae nostrae Bb. inseruimus: prout in laudem illius et sequens compositum est Epigramma:

Encomium.Vir Virtute gravis tumque arte insignishabetur, Teutonicae gentis gloria summasuae. Contulit huic Caesar insignia Nobilita-tis. Tantus honos artis, famaque tantaViri!

Postquam autem (uti iam dictum) illustri laude conspicuus Vir, ALBERTVS DVRERVS, Norimbergae, an. MD XXVIII. die VIII. Aprilis, ultimam toleraverat necessitatem, in coemiterio S. Johannis aggesta contumulatus humo fuit: Sed longinquitate temporum ad terram defluxit monumentum, et in profundum ossa Illius secum traxit: Donec anno centesimo tertio et quinquagesimo, post futuram instaurari Memoriam Pietas postulavit; atque ut laus postuma aeternaret, aeri, quod erat, inscribi imperavit.

VIXIT GERMANIAE SVAE DECVS ALBERTVS DVRERVS, ARTIVM LVMEN, SOL ARTIFICVM, VRBIS PATRIAE NOR. ORNAMENTVM, PICTOR, CHALCOGRAPHVS, SCALPTOR, SINE EXEMPLO, QVIA OMNISCIVS, DIGNVS INVENTVS EXTERIS, QVEM IMITANDVM CENSERENT, MAGNES MAGNATVM, COS INGENIORVM, POST SESQVISECVLISESQVISAECVLI REQVIEM, QVIA PAREM NON HABVIT, SOLVS HEIC CVBARE IVBETVR. TV FLORES SPARGE VIATOR. A. R. S. MDCLXXXI. OPT. MER. F. CVR. J. DE. S.

Hier ruhe Künstler-Fürst! Du mehr als grosser Mann! In Viel-Kunst hat es Dir Noch keiner gleich gethan. Die Erd war ausgemahlt/ Der Himmel itzt Dich hat: Du mahlest Heilig nun Dort an der GOttes-Stadt. Die Bau-Bild-Mahler-Kunst Die nennen Dich Patron: Und setzen Dir nun auf Im Tod Die Lorbeer-Kron.

Alberti Düreri Senioris na-tivitas,vita atque mors, descripta à Fi-lio anno 1524. Norinbergae post fe-stum Natalitio-rum.

Vita Alberti Düreri Senioris.EGo Albertus Dürerus iunior è scriptis Patris mei congessi, quae de patria, ortu, vitaque et obitu suo ipse conscripsit: cui Deus propitius sit, ut et nobis, Amen! Anno 1524.

Albertus Dürerus Senior natus est in Hungaria, haud procul ab oppido Iula, octavo Milliari ab urbe Waradinensi distante, in pago quodam, cui nomen Eytas, ubi maiores eius Bucolicis et Hippotrophia sustentati fuerant. Avus autem meus Antonius Dürerus, cum in aetate puerili in oppidum venisset, ad aurifabrum quendam, artem hanc ab illo didicit. Tandemque matrimonio contracto cum Virgine quadam, cui Elisabethae nomen, ex eâdem suscepit filiam unicam Catharinam, et tres filios, quorum natu maior Albertus Dürerus, pater meus fuit dilectissimus, aurifex et ipse, arte et curâ politissimus: Filium secundum Ladislaum nominavit, qui frenorum erat opifex; ab isto natus est patruelis meus Nicolaus Dürerus, Coloniae Agrippinae degens, quem Nicolaum Hungarum vocant, aurifaber etiam; et in arte hac à Patre meo instructus. Filium tertium Johannem ad studia applicuit, qui etiam Parochus fuit Waradinensis per 30. annos. Pater autem meus Albertus Dürerus in Germaniam deindè venit, inque Belgio artificibus cohabitavit maximis: tandemque huc Norinbergam scilicet migravit anno post Christum natum 1455. die S. Eulogiae, quâ nuptiae celebratae sunt Philippi Birkhaimeri in Arce, et chorea habita est sub tilia maiore frequentissima. Deinde pater meus Albertus Dürerus Hieronymo Hallero Seniori, avo meo, longo satis temporis spatio servivit, nempè usque ad annum Christi 1467. ut ille tandem filiam suam ei matrimonio iungeret, Virginem pulchrâ facie et eleganti corpore. Barbaram, quindecim annos natam, cum quâ nuptias celebravit octiduo ante diem Viti. CoeterumCeterum avia mea, mater sc. matris meae, filia fuit Oellingeri Weissenburgici, Kunigundae nomen habens. Pater autem meus cum uxore sua, matre meâ dilectissima liberos genuit sequentes, id quod sic excerpo, prout ille verbotenus Eius liberi. libro suo inseruit;

1.Anno post Christum natum 1468. in vigiliâ S. Margaretae hora diei sexta, uxor mea Barbara filiam mihi gignebat primam: cui susceptrix erat Margareta Weissenburgica Senior, quae infantulo Barbarae nomen indebat, iuxta matris denominationem.

2.Anno Christi 1470. festo S. Mariae quadragesimali, bihorio ante diluculum, uxor mea Barbara filium in lucem edebat, cuius susceptor erat Fridericus Roth Barutenfis, qui Johannis nomen eidem imponebat.

3.Anno Salutis 1471. horâ sexta diei S. Prudentiae, quae Parasceve erat hebdomadis sanctae, uxor mea fecundum mihi progignebat filium, cuius susceptor erat Antonius Koburger, qui meum Alberti nomen eidem indebat.

4.Anno 1472. hora tertia diei S. Felicis, uxor mea Barbara quartam mihi enitebatur prolem, cuius susceptor erat Sebaldus Hölzle, qui suo Sebaldi nomine eum compellabat.

5.Anno 1473. die S. Ruperti hora sexta, uxor mea Barbara quinta me beabat sobole, cuius susceptor erat Johannes Schreiner iuxta portam Lauffensem, qui Hieronymi, iuxta soceri mei etymon, eidem tribuebat nomen.

6.Anno 1474. die S. Domitii hora secunda, sextae uxor mea prolis mater evadebat, cuius susceptor erat Ulricus Mank, aurifaber; nomen Antonius.

7.Anno 1476. hora prima die S. Sebastiani septimò uxor mea fiebat puerpera; ubi filiolae tum natae susceptrix erat Agnes Bayria Virgo; cuius nomen et filia mea accipiebat.

8.Post horae spatium adhuc aliam illa progenerabat filiam dolore maximo, quae baptismo praematuro vocabatur Margareta.

9.Anno 1477. feria quarta post S. Eulogiae diem, uxor mea nonae prolis fiebat mater, cuius susceptrix erat Ursula, Virgo: nomen idem.

10Anno 1478. horâ tertiâ sequenti post festum Petri et Pauli die, decimam uxor mea pariebat sobolem, cuius susceptor erat Johannes Sterger, Sohmbachii agnatus; à quo filius iste meus Johannes vocabatur.

11.Anno 1479. hora tertia ante diluculum die Dominica, quae festiva erat S. Arnoldo, uxor mea undecimo partu me donabat; ubi susceptrix erat Agnes Friderici Fischeri uxor, cuius nomine filia mea vocabatur Agnes.

12.Anno 1481. hora prima festi S. Petri in vinculis duodecimam uxor mea prolem in hunc mundum edebat, cuius susceptor erat Jodoci Halleri minister Nicolaus, qui filio meo Petri nomen indebat.

13.Anno 1482. hora quarta feriae quintae, ante festum Bartholomaei, uxor mea decima tertia vice puerpera erat; ubi susceptrix erat Brintwari filia Catharina, quo nomine et filiola mea appellabatur.

14.Anno 1484. pridie S. Marci una hora post mediam noctem, decimam quartam uxor mea sobolem emittebat, cuius susceptor erat Andreas Stromayr, cuius nomine filius meus similiter vocabatur Andreas.

15.Anno 1486, circa meridiem feriae tertiae, ante diem Georgii, uxor mea Barbara decimam quintam prolem mihi pariebat; cuius susceptor erat Sebaldus de Lochheim, qui suo nomine meum etiam filium appellabat, qui est Sebaldus mihi secundus.

16.Anno Christi 1488. circa meridiem feriae sextae ante festum Ascensionis Dominicae uxor mea Barbara partum enitebatur decimum sextum, cuius susceptrix erat Bernhardi Walteri uxor, quae suum Christinae nomen filiae meae imponebat.

17.Anno salutis 1490. die Bacchanaliorum Dominica bihorio post mediam noctem uxor mea decimam septimam in lucem prodebat prolem, cuius susceptor erat Dn. Georgius Vicarius ad S. Sebaldum, qui filium meum vocabat Johannem, qui mihi est Johannes tertius.

18.Anno post Christum natum 1492. die S. Cyriaci, bihorio ante noctem, decimum octavum uxor mea edebat partum; cuius susceptor erat Johannes Carolus de Ochsenfurt, qui filium meum vocabat Carolum.

Isti Patris mei liberi, fratres mei atque sorores mortui sunt omnes, partim in primâ iuventâ, partim adulti, ut tres tantùm nunc supervivamus fratres, quamdiu Domino placuerit: Ego scilicet, Albertus; et frater meus Andreas; ut et Johannes frater meus.

Pater autem meus Albertus Dürerus Senior vitam vixit conatu plurimo, et labore durissimo plenam, cum aliundè non sustentaretur, quàm quod manu suâ pro se et familia sua lucraretur: unde res ipsi fuit angusta domi: Praeterea multis etiam subiectus fuit moeroribus, adversitatibus atque aerumnis; quamvis ab omnibus, qui ipsum cognoverant, laudaretur, eò quod vitam ageret honestam Christianae fidei conformem, multâ patientiâ et mansuetudine decoram; quin et pacificus esset erga omnes, et gratus admodùm erga Deum: gaudia mundana rarò sectatus, verbisque parcior, societates fugiens, et pietatis, ubique studiosus.

Idem Pater meus magnâ diligentiâ in honorem Dei suos educabat liberos, cum nihil desideraret vehementius, quâm ut sub tali adolescerent disciplinâ, quò Deo accepti fierent atque hominibus: unde quotidiè nos admonebat, ut Deum diligeremus et fideles reperiremur erga proximum. Prae coeterisceteris autem me diligebat, quod sedulum me videbat Senioris Düreri filius Albertus arti pictoriae operam dat. circa exercitia literarum: unde et in Scholam ab ipso dimittebar. Cum autem legendi scribendique iam peritus essem, à Schola iterum abstractum artem Chrysurgicam me docebat. Postquam verò accuratè iam tractarem aurifabrilia, maiori voluptate ad pictoriam trahebar, quàm ad Chrysurgica; idque patri meo etiam proponebam: qui quamvis aegrè id ferret, quod temporis dolere se diceret iacturam, ad Chrysurgica insumti; tandem tamen consentiens, anno post Christum natum 1486. die S. Andreae in disciplinam me tradebat Michaëli Wolgemuto in triennium: quo temporis spatio Deus hanc mihi largiebatur sedulitatem, ut artem hanc probè ediscerem, quamvis à servis eius multa mihi sufferenda essent. Finitis autem tyrocinii mei annis, ad peregrinandum me dimittebat Pater, ubi per quadriennium extra patriam versabar, donec ille me revocaret, ubi postquam anno 1490. abiissem post festum Paschatos, anno deinde 1494. post festum Pentecostes redibam. In patriam igitur reverso Johannes Frey, inito cum Patre meo contractu, filiam suam in matrimonium mihi elocabat Virginem, cui nomen Agnes, additis in dotem ducentis florenis et celebratis suo sumtu nuptiis, feria secundâ ante diem Margaretae anno 1494. Mox casu quodam Dysenteriae malum corripiebat patrem meum, quod curari Obitus Senioris Düreri.à nemine poterat: cum igitur in mortis periculo versari sese persentisceret, magnâ patientiâ et lubenti animo sese submittens, matrem meam mihi commendabat, utque vitam divinam sectaremur nobis praecipiens, accepto S. Sacramentorum viatico Christiano obibat ritu, prout id alio quodam in libro prolixè descripsi, anno nimirum post natum Salvatorem 1502. post mediam noctem ante profestum S. Matthaei; cui Deus propitius sit. Ex quo fratrem meum Johannem ad me recipiebam, Andreâ fratre ad exteros dimisso.

Post biennium ab obitu Patris mei, matrem quoque meam ad me recipiebam, cùm non amplius haberet, undè sustentaretur, ut mecum habitaret usque in annum 1513. Quo currente eadem, die quodam Martis circa diluculum lethaliletali atque subitaneo corripiebatur morbo, quo per integrum decumbebat annum, ut finito hoc eâdem feriâ tertiâ, quae erat 17. Maii anni 1514. post usum S. Sacramenti Christianam obiret mortem bihorio ante noctem, cui precibus ipse praeivi; et requiem etiam nunc apprecor.

Dehinc anno 1521. die Dominicâ ante festum Bartholomaei, quae erat 18. Augusti, sub signo Geminorum, socrus mea dilectissima, Johannis Freyi uxor, in morbum incidebat, quo die 29. Septembris post usum Sacramentorum horâ nocturnâ nonâ, iuxtà Horologium Noricum, è vivis discedebat; cuius animae Deus sit propitius.

Paucula quaedam alia de Alberti Düreri Iunioris vitâ.Porrò anno 1523. festo Oblationis Mariae, manè ante finitum horologium, diem quoque suum obibat Johannes Frey socer meus, post toleratum morbum sexennalem, plurimasque in hoc mundo adversitate alias, divino cibatus viatico: qui in pace requiescat. Haec Dürerus.

Paucula quaedam alia de Alb. Düreri iunioris vitâ.Ex his patet, Albertum Dürerum à patre in pietate educatum et in primis Scholarum tyrociniis institutum, deindè in arte Chrysurgicâ fuisse informatum; ita ut apud illum usque ad annum aetatis suae decimum sextum delineandi, caelandique, et operis simi exercitiis haud parum profecerit; undè et illo iam tempore septem Passionis Christi lapsus opere anaglyphico simo expressisse dicitur: quo insigniter gavisus pater eius, vehementer quidem desiderabat, ut in hac arte pergeret: hic verò pictoriae amore flagrans, à patre tandem Colmarium ad Martinum Schönium, familiariter ipsi notum, ad addiscendam picturam primò dimissus, hoc autem interea mortuo, Michaëli Wolgemuto, cuius aedes sub arce erant, anno 1486. die Andreae in eius Praeceptor. disciplinam tradebatur. Toto autem hoc tyrocinii sui tempore otio minimè indulgebat, sed in labore sedulus, sibique ipse calcar, profectu miro progrediebatur, naturam in omnibus, quantum fieri posset, imitatus; donec anno 1490. circa festum Paschatos extra patriam migraret, ubi facto per Germaniam et Belgium itinere, Italiam quoque adiit, et Venetiis opera quaedam pulcherrima pinxit. Connubio tamen infelicior, non improles tantùm fuit, sed uxorem quoque habuit morosissimam, non nisi ad rixas et litigia pronam, et avaritia insamiinfami sordidam, cum quâ laetiora rarò, sed turbulenta tempora ipsi fuerunt plurima: ut mirum omninò sit, quomodo in tot aerumnis, tantis vacare potuerit laboribus; de quibus tamen libri eius inter alia de Geometria, Prospectiva, Fortificatione, item quatuorquattuor illa de proportione hominis volumina typis edita; quin etiam Arcus quidam triumphalis in honorem Maximiliani. I. Imperatoris ab ipso inventus, inque ligno delineatus, atque sic deindè incisus, satis superque testantur. Hic autem Imperator salarium ipsi constituit anuum centum florenorum; additâ pro labore speciali picturarum, delineationum, et similibus, singulari semper mercede. A Rege quoque Angliae nec non aliis tam Electoribus quàm Principibus, quorum icones pinxit, munera accepit lautissima.

CoeterumCeterum praeter artis excellentiam, dono quoque facundiae et comitatis praeditus erat, ut conversatione eius quilibet delectaretur: unde etiam artis suae intuitu inter Numerosioris Senatus adiunctos eligebatur. habitatio. Aedes eius hic Norinbergae illo loco erant, ubi per plateam Zisseliam ad portam Therotrophicam itur in angulo superno ad sinistram, in quibus anno 1528. 8. Aprilis anno aetatis 57. gloria et honore plenus obiit. Johannes autem Frey socer eius Musicus erat et citharoedus optimus, quin et imaginum quarundam lignearum, quae aeneis similes erant, sculptor, et fonticulorum proprio motu salientium portatilium structor.

Erasmus Roterodamus de Dürero.Düreri autem nostri et Erasmus Roterodamus in epistolis quibusdam ad Bilibaldum Pirkhaimerum scriptis cum laude facit mentionem: nimirum cum anno 1522. scribit: Dürero benè se velle ex animo, cum tali polleat arte, ut Parcarum effugere mereatur rigorem. Bruxellis eum inchoasse effigiem ipsius, cuius exoptet consummationem; et quidem communi utrumque tum pressum fuisse aerumnâ, ut et mortem brevi expectaverit ipse. Item cum anno 1525. Salute plurima impertit Dürerum Virum in arte Apellaea primarium, cuius felicissimâ manu depictam iam expectet iconem suam. Praetereà anno 1527. promittit Alberti Düreri mentionem in scriptis suis se facturum cum debito laudis praefamine; nec monitu opus esse, cum memor illius iam iam fuerit ipse.

Hartmannus de Dürero.Sic quoque Dominus Georgius Hartmannus de Dürero nostro ad Dominum Buchlerum in hunc ferè sensum scripsit: se Alberti morte unum de charissimis sibi pertotum mundum amicis amisisse, nihilque se dolere intimius, quàm quod morte tam asperâ absumtus fuerit; quam ipse, si fata excipiat, nemini imputare queat, quam uxori eius, quae cor ipsi usque adeò eroserit, tantoque cruciatu eundem afflixerit, ut stipitis instar exaruerit, nec ullam à labore remissionem quaerere, vel societati cuidam interesse potuerit, ob continuas huius querelas, quibus ad laborandum noc tu atque interdiu rigorosè eundem compulerit, ut pecuniam saltem, quam moriens ipsi relinqueret, lucraretur: cum pereundi metus eandem continuò torserit et adhuc torqueat, quamvis ad sex millia florenorum Albertus ipsi reliquerit, nunquam exsatiabili; unde mortis eius causa unica non fuerit nisi ipsa etc. CoeterumCeterum rem omnem DEO committendam. Albertum autem vixisse ut virum pium atque honestum decet, mortuumque etiam morte Christiani beatissimâ, ut de Salute eius nullum superesse queat dubium.

Tandem autem in mortem Düreri etiam Bilibaldus Pirkheimerus carmen scripsit, in hunc ferè sensum:

Dürerus totum pingendo ornaveratorbem, Restat, ait, coelumcaelum; sicque supernapetit.

CAPUT IV. HERMANNUS FISCHERUS, cum aliis septendecim Arti- ficibus. Argumentum.

XV. HERMANNUS FISCHER. XVI. PETRUS FISCHER iunior. XVII. VITUS STOSSIUS, sculptor: opera eius. BOLTZIUS asper, statuarius. XVIII. PETRUS FLOETNER sculptor, artifex in parvis. XIX. JOHANNES TESCHLERUS statuarius. XX. VIRGILIUS SOLIS; illuminator et chalcographus. XXI. VITUS HIRSCHVOGEL vitrorum pictor. XXII. DANIEL ENGELH ARDUS Insignium sculptor. XXIV.XXIII. LUCAS KRANICHIUS pictor Cranachensis; pictor aulicus est Electoris Saxoniae. Filius eius LUCAS KRANICH iunior. XXIV. ALBERTUS ALTORFENSIS, pictor et chalcographus, in pingendis imaginibus parvis excellit: opera eius. XXV. JOHANNES GRIMERUS, pictor Moguntinus. XXVI. JOHANNES BURCKMAYR pictor Augustanus. Opera et picturae eius Augustanae. XXVII. JOHANNES de Culenbach. XXVIII. BARTHOLOMAEUS BOHEMUS pictor et chalcographus Noricus. Picturae eius. Caelaturae eius chalcographicae. XXIX. JOHANNES SEBALDUS BOHEMUS, Chalcographus Noricus. Character eius. XXX. GEORGIUS PENS, pictor et chalcographus Norinbergensis. Picturae et chalcographica eius. XXXI. JOHANNES BROSHAMER Fuldensis. XXXII. BINKIUS Chalcographus: Characteres eius: opera eius. XXXIII. LUCAS KRUGER chalcographus.

XV. HERMANNUS FI-SCHERUS;

XV. HERMANNUS FISCHERpEtri Fischeri, de quo supra, filius natu maior, arte fusoria, diagraphica, mathematica et iconica, ad instar parentis insignis. Hic post mortem uxoris suae, ut in arte sua melius proficeret, proprio sumtu Romam proficiscebatur, unde artificiosa reportabat plurima, partim delineata, partim arte plastica elaborata; quae Patri eius senio iam confecto mirum in modum placebant, fratribus autem illius iunioribus ad meliorem exercitationem ansam subministrabant plurimam. Idem tamen aliquando tempore nocturno, in flore aetatis suae, in plateâ S. Aegidii sub trahâ quadam miserè periit.

XVI. PETRUS FISCHE-RUS iunior,

XVI. PETRUS FISCHER iunior.EIusdem Petri Fischeri filius, cum legendis historiis et Poëtis delectaretur, ex his, Pancratii Schwenteri ope, multa figmenta poëtica historiasque plurimas delineabat, atque plasmabat: Non minus enim quàm frater eius Hermannus in his omnibus peritissimus atque exercitatissimus erat: prout et florida adhuc aetate è vivio excessit. CoeteriCeteri autem fratres, et Paulus, variique ingenii eorum fructus multâ arte spectabiles, ob studium brevitatis, hoc loco a nobis praetereundi sunt.

XVII. VITUS STOSSIUSStatuarius,

XVII. VITUS STOSSIUS scul-sculptor pictor.NOn sculpturae tantùm, sed et diagraphices, chalcographices et picturae peritissimus fuit, donec tandem in extrema senectute suâ, quam ad annum usque nonagesimum quintum extendit, coecitatiscaecitatis malo laboraret. Vino autem abstinebat et sobrietatis atque abstinentiae studiosissimus Opera eius. erat. Operum eius in regno Poloniae extant plurima. Portugalliae Regi Protoplastas viventium magnitudine è ligno coloribus inducto, tantâ arte sculpsit, ut spectantium plurimi, cum stupore eos vivere iudicaverint. Haeredes Domini Christophori Koleri (qui magnus artis fautor eiusque peritus fuit;) imaginem crucifixi habent, ipsius manu elaboratam, spithamâ paulò longiorem, quae maximi semper aestimata fuit, ut summum artificis huius acumen abundè hinc colligi queat. Idem etiam imaginem crucifixi ad S. Sebaldum in choro, Anno 1526. prout et in aede D. Virginis Altare in choro; in templo fratrum Deiparae autem salutationem illam angelicam pulcherrimam elaboravit, quae nunc in summitate chori ad S. Laurentium pendet. Iuxta haec integram quoque mappam Geographicam, in qua montes elevati, fluminumque alvei, urbesque et SylvaeSilvae elegantissimae sculpsit.

Boltzius asper, statuarius.Coaetaneus ipsi quoque fuit statuarius ille artificiosissimus Norinbergae, quem Boltzium vocabant asperum, sive malum.

XVIII. PETRUS FLOET- NER Sculptor,

XVIII. PETRUS FLOETNER Sculptor parvorum.IN parvis potissimùm praecellens, quod opuscula eius hodienum adhuc extantia satis superque testantur: inter quae summam meretur admirationem cornu, quoddam bubulum, in quo centum et tredecim reperiuntur diversissimarum facierum sculpturae tàm virilium, quàm muliebrium. Ad ramusculos corallinos varia effiguravit animalcula et conchulas tantâ arte, ac si iisdem adnata forent. Potissimum autem et quotidiè ferè in lapide albo varias excavabat historias ad opera sima et fusuras aurificum. In prospectiva et mathematicis aliis tam erat exercitatus, ut procul dubio, si StosssiusStossius supra commemoratus diutius vixisset, in magnis operibus tantoperè excelluisset, prout in parvulis: cuius exemplum etiam caminus ille lapideus esse potest in domo Hirschvogelii ad montem Suevicum. Maximam autem artificiosorum operum eius partem Jacobus Hoffmannus Aurifex ab illo coëmit. Sic et icones plurimas curiosissimas industriâ maximâ cavo effiguravit lapide, quae in Technophylacio Leopoldi Wilhelmi Archiducis, et apud varios alios spectari possunt.

XIX. JOHANNESTESCHLERUS Scul-ptor,

XIX. JOHANNES TESCHLER Statuarius.HIs omnibus iamiam commemoratis haudquaquam inferior erat, ita ut in omni harum artium genere exercitatissimus esset et expertissimus. Prae coeterisceteris autem sculpendo marmore delectabatur, è quo imagines integras tam venustâ elaboravit proportione, ut citra admirationem spectari nequeant. Similiter et in iconibus effigurandis industrius erat admodùm, ut magno eundem favore prosequeretur Maximilianus Archidux. In comitia enim abire solebat, ubi effigies Principum conficiebat optimas. Ut autem adhuc firmiora in arte suâ poneret fundamenta, cum permissione uxoris suae optimae biennio per Italiam peregrinabatur; ubi artificiosa plurima et delineationes pulcherrimas è Venetorum Urbe aliisque locis secum exportabat.

XX. VIRGILIUS SOLISIlluminator et Chalco-graphus,

XX. VIRGILIUS SOLIS illuminator et chalcographusSUam quoque his in artibus meretur laudem, quod clarissima opera eius chalcographica satis testantur. In illuminandis autem imaginibus tantâ praecelluit arte, ut similem vix ullibi reperire liceat.

XXI. VITUS HIRSCH-VOGEL Pictor Vitro-rum

XXI. VITUS HIRSCHVOGEL.TAntâ hac in arte celebritate claruit, ut Urbis magister fieret; prout et quatuorquattuor illae fenestrae maiores in choro templi Sebaldini abundantissima de illo perhibent testimonia, in quibus insignia Caesarea, Episcopalia, Marchionalia et Pfinzingiana depicta sunt. Tres iste post se relinquebat filios, Vitum, Johannem et Augustinum, qui patrem omnes hac in arte aemulabantur: quamvis enim Johannes in aetate adhuc florida moreretur, reliqui tamen duo haud minimum artificii huius consequebantur gradum.

XXII. DANIEL ENGEL-HARDUS InsigniumSculptor

XXII. DANIEL ENGELHARDUS.SUo tempore in excavandis insignium, sigillorum lapidumque sculpturis, prout et in argento elaborando omnibus fuit superior, ut etiam Albertus Dürerus hoc ipsi perhiberet testimonium, se per omnes Italiae et Germaniae terras sculpendis in lapide insignibus neminem vidisse huic similem.

XXIII. LUCAS KRANI-CHIUS Senior, Pi-ctor,

XXIII. LUCAS KRANICH pictor est aulicus Electoris Saxoniae.KRanachio, quod est oppidum Episcopatus Bambergensis, oriundus, tempore Alberti Düreri celebris fuit, et propter insignem artis suae laudem in aulam Electoralem Saxonicam evocatus est, ubi quoque opera eius praecipua permanserunt. Pingendo autem et delineando magna usus est gratiâ atque venustate, inque hoc genere plura praestitit, quàm in imitandis antiquitatibus, figurisve, nec non historiis et Poëmatibus et similibus exprimendis: unde et iconibus potissimum pingendis incubuit, et in repraesentandis imaginibus dimidiatis, quales sunt Lucretia, senumque et vetularum similiumque ritu sui temporis vestitis sese exercuit; quae suo in genere singula magnâ curâ et sedulitate expolivit, ut picturae eius adhuc hodie in aula illa Electorali maximi aestimentur, ipse autem artifex dum viveret à Serenissimâ Domo hâc rarissima gratiae experiretur exempla.

Inter alia autem pro eâdem Lucretiam pingebat nudam viventis magnitudine stantem, quod operum eius clarissimum est, et nunc in aula Electorali Monachiana in Pinacotheca cum aliis rarioribus asservatur. Sic et S. Wilibaldus et S. Walpurgis in unâ ab ipso depicti tabula adhuc hodie à Celsissimo Principe Marquardo Aichstadii Episcopo, quem omnium studiorum artiumque appellare liceat Patrem, magni aestimantur. Similiter etiam in Pinacotheca Caesara Viennensi et Pragensi, alibique quaedam reperiuntur opera eius: et ipse ego in Technophylacio meo Lucretiam quandam illius asservo pugionem manu tenentem, et pelliceo quodam curiosissimè picto vestitam, quasi manum iamiam sibi illaturam. Unde propter tot ingenii sui specimina ab omnibus amore et honore colebatur plurimo, donec vitam tandem cum morte commutaret Vinariae anno 1553. die Octobris 16. anno aetatis suae 81. cuius effigiem in tabula nostra Bb. exhibuimus.

Filius eius Lucas Kranich iunior.Hunc proximis assequebatur vestigiis filius eius, Lucas et ipse dictus, quasi cum nomine et Artem haereditario nactus esset à patre iure, cui omninò aestimatus est similis. Hic natus est Wittenbergae in Saxoniâ, ubi et Consul fuit; et mortus est 14. Januarii Anno 1586.

XXIV. ALBERTUS AL-TORFINUS pictor et chal-cographus

XXIV. ALBERTUS ALTORFERUS, parvorum pictor.A Patria Altorsio, quae est Urbs Helvetiae, cognominatus, ubi multae adhuc picturae eius spectari possunt, typis illius aeneis admodum similes. In pingendis autem minori formâ historiis praestantissimus erat, quas argutè excogitatas, magnâ sedulitale expingebat, ita ut in omnibus praeter ingeniosam inventionem, singularis aliqua spectetur varietas; unde suâ quoque laude haud Opera eius. est destituendus. Quamvis enim opera eius feritate quaedam adhuc laborare videantur, eò quod, pro more illorum temporum, posteriora eodem rigore extent, quo anteriora; peculiare tamen ex illis elucet acumen; et speciatim ex Hieronymo illius maiore; item ex historiâ crucifixionis et aliis similibus. Multam etiam prae se fert elegantiam signifer eius maior typo ligneo expressus: item Pyramus eius, et Thisbe, nec non Abigail, et Passionis historia, in quâ pulcherrimi promicant affectus. Typorum eius aeneorum quinquaginta vel sexaginta edita sunt exempla: Xylographicorum autem plura, omnia honore suo digna, et in libris technicis inter chalcographica minora meliorum artificum asservari solita, ut sedulitas et cura atque ingenium eius satis exhinc perspici queant: unde in memoriam quoque illius, effigiem eius tabula nostra Bb. exhibuimus.

XXV. JOHANNES GRI-MERUS Pictor,

XXV. JOHANNES GRIMMER, Moguntinus.PAtria Moguntinus, suo quoque tempore clarissimus, qui opera in lucem edidit optima haud pauca, quorum aliqua Ego temporibus belli superioris turbulentissimis, prout in vita Matthaei Aschaffenburgensis commemorabo, ipse perdidi: ut exhinc nulla mihi innotuerint ab ipso confecta alia. De discipulis tamen eius adhuc quaedam relaturus sum, cum de Philippo Ufenbachio sermo erit.

XXVI. JOHANNESBURGMAYR AugustanusPictor.

XXVI. JOHANNES BURGMAYR.DOlendum omninò, tantam fuisse priscorum Germanorum, maiorumque nostrorum negligentiam, ut quamvis tot clarissimis in arte nostrâ abundarent magistris, de laudibus tamen et arte illorum pro notitiâ et calcari posterorum ne calamum quidem applicuerint: undè certo certius, nisi egomet ipse malo huic, opere hoc meo necessario, quadantenus mederer, et ea, quae à senioribus partim audivi, partim etiam vidi, literis mandassem, multorum nomina, celebritate quondam famigeratissima, oblivionis tandem omninò rursum involuta fuissent tenebris, ut de arte illorum atque virtutibus nihil penitus innotuisset posteritati. Quod fatum indubitatò etiam tetigisset praesentem Johannem Burgkmayr, discipulum, prout ex operibus eius colligere licet, Alberti Düreri, quod adhuc firmiùs probat ipsius è nigrâ cretâ à Dürero confecta effigies, quam in libro meo diagraphico asservatam tabula huius operis Bb. lectori benevolentissimo exhibeo, cui adscriptum est nomen eius Johannes Burgkmayr pictor, annusque aetatis eius 44. et Christi 1517. cum charactere ordinario Düreriano.

Opera eius.Opera autem viri huius laude suâ dignissimi quibusdam libris comprehenduntur; qualis est liber ille iocoseriorum in honorem Maximiliani Imperatoris confectus, in quo xylographica plurima elegantissima ab ipso confecta, quae de insigni et ingenti eius acumine testimonia perhibent abundantissima. Praeterea librum adhuc alium idem composuit multò praestantiorem, è centum plagulis Regalibus maioribus typis xylographicis refertis constantem, qualem nemo adhuc ediderat; quae omnes figurae sunt in honorem praedicti Imperatoris inventae, pro introitu quodam pulcherrimis mireque variatis curribus quasi triumphalibus faciendo, quorum quatuorquattuor manu Düreri propria delineati, alii à Burkmayrio partim equis, partim sine equis vel hominibus, vel cervis, vel aliis animantibus tracti, partim certis quibusdam machinis moti, et quasi automati effigurati sunt. Sic quibusdam horum curruum chori vehuntur musici, quibusdam virtutes Imperatoris, quibusdam illius ministri: ante quos Heraldi equites, postmodum ministri iustitiae, ad ministros belli usque pro proeliis tam navalibus, quàm equestribus et pedestribus, cum plurimis aliarum personarum centuriis ad lixas usque et calones, adeoque à gradu summo usque ad imum: ubi singuli pro status sui ratione tantâ curâ expressi sunt, ut nihil magis augustum, magisve curiosum vel artificiosum confectum sit unquam. Quam verò ob rationem pulcherrimum hoc opus publicè haud sit editum, et utrum praematurus fortè istius Imperatoris obitus, an verò aliud quid in causa fuerit, me sanè latet: quaecunque enim mihi de his videre licuit, tentamina saltem fuerunt impressoria, sine titulo et complemento descriptionis omnia. Praedictum autem istius libri exemplar ab amico meo dilectissimo Matthaeo Meriano Seniore ex mero favore mihi cedebatur, qui eundem à Georgio Mitnero Technopolâ Augustano acceperat, pro certo asseverante, trunculos ipsos xylographicos Augustae Vindelicorum certo quodam in loco asservari: Ubi, cum viso penes me libro hoc pulcherrimo saepè commemoratus Dominus de Spiring eosdem desideraret, omnem quidem, ut voto eius satisfacerem, adhibui diligentiam, ut illis potiri liceret; tandem tamen nihil adeptus sum aliud, quàm folium unicum nobilium piligerorum cum turmâ quadam confusâ colonum; ut verear omninò, eosdem haud ita pridem igne consumtos esse.

Idem Burgkmayrius è domibus Fuggerianis, quae Augustae sunt in foro Vinario, angularem quandam picturis exornavit artificiosissimis: ut et aliam è regione templi S. Annae, ubi in muro varios ingenio maximo exhibuit artifices colore tam durabili atque perfecto, ut quamvis paries ille tam vento et pluviae atque soli, quàm procellis, aliis omnibus plenissimè sit expositus, hic tamen per tantum annorum decursum ne minimum quidem vel vitiatus sit vel defecerit. In coenobio S. Catharinae eiusdem Urbis in peristylio ab ipso in ligno depictum est opus quoddam maximum, de septem Urbis Romanae templis à peregrinantibus variarum nationum frequentissimè visitatis; ubi interalia etiam reperitur S. Ursula cum comitatu suo maximo: et quamvis ob nimiam imaginum copiam figurae satis sint parvae, opus tamen ipsum ob inventionem rarissimam, gestus singulares, et vestimenta peregrina elegantissima nulla satis evehi potest laude, magnoque dignum est pretio.

XXVII. JOHANNES CU-LENBACENSIS

XXVII. JOHANNES de Culmbach.DIcipulus erat Alberti Düreri, à praeceptore ob methodum suam probè imbibitam singulariter dilectus, et in omnibus promotus, quod in operibus eius egregiam ipsi praestaret opem. Patria eius, ut vulgò putant, Culmbacum erat Ducatus Barutani Urbs: Opera eius plurima erant xylographica variis in libris edita, iuxta methodum praeceptoris sui omnia. Inter picturas eius prae coeterisceteris eminent illae, quae Norinbergae in templo S. Sebaldi altare illud, quod è regione monumenti Sancti huius aenei à Johanne Fischero sumtibus Dominorum Tucherorum muro affixum est, exornant; ubi throno insidens D. Virgo cum filiolo à S. Catharinâ et Barbarâ debitâ cum reverentiâ observatur; inque valvarum alterâ S. Petrus et S. Laurentius sub effigie Canonici supradicti, in altera autem Johannes Baptista et S. Hieronymus ad methodum Praeceptoris eius verissimam expressi sunt, qui inventionem quoque hanc ingeniosissimè et curiosissimè calamo prius delineavit, quàm Iconem sub charactere an. 1511. in libro meo technico inter charissima mea in memoriam illius asservo. Ubi autem et quando mortuus sit, vel quae peregerit alia, indagare mihi haud licuit. Iconem tamen illius iuxta Alberti Düreri autographon tabulâ nostrâ Bb. exhibemus.

XXVIII. BARTHOLO-MAEUS BOHEMUS Chalco-graphus et Pictor Norinber-gensis:

XXVIII BARTHOLOMAEUS BOEHM. Noricus.HIc quamvis natione Germanus fuerit, pro exotico tamen non minùs ab indigenis quàm à peregrinis ob laborem suum habitus est, cum ad opera sua chalcographica (quorum tamen edidit plurima) nunquam vel nomen suum vel characterem ullum adiecerit, sed quaedam saltem annorum 1520. et sequentium, usque ad annum 1528. charactere signaverit. Ne autem celeberrimum Bohemi istius nomen omninò pereat, cum vix aliquis reperiatur, qui vel tantillum de ipso enarrare queat, ego immortali illius gloria hoc loco ea commemorabo, quae ante annos iam quadraginta quinque à pictore quodam octogenario, cui Donauero nomen, Monachii audivi; Bohemum hunc scilicet suo tempore inter pictorum Germanorum optimos numeratum fuisse: quod pariter mihi confirmabat celeberrimus ille et curiosissimus plastes cerarius Alexander Abondius, qui plurima quoque cum circumstantiis mihi de operibus eius retulit; unde ab hisce ibidem multa illius diagraphica pulcherrima coëmi, quae in honorem illius adhuc asservo.

Picturae eius.Serenissimus autem Bavariae Elector in Pinacophylacio suo icones aliquot ab illo confectas habet, quae, sive artem, sive venustatem spectes, haud ullis cedunt aliis, quales sunt effigies Caroli V. Ferdinandi I. Ottonis Heinrici Electoris, Wilhelmi Ducis; quibus similes ab ipso factas in Musaeo quoque Serenissimi Ducis Neoburgici spectare licet, quae omnes delineationem emendatissimam, picturam accuratam, colores naturales, et ingenium artificis singulare prae se ferunt.

Chalcographica eius.Opera eius chalcographica in se ignota quidem sunt, nisi ipsa laboris substantia eadem prodat, inter quae prae eminent Carolus V. Ferdinandusque I. eiusdem quantitatis, Wilhelmus Bavariae Dux, Leonhardus ab Eck; quidam, cui Baldermanno nomen, et alia. Multo autem tempore cum Marco Antonio tam Romae quàm Bononiae his laboribus incubuit, ut multa quoque illius opera sub nomine Marci Antonii edita sint; quae tamen sic à se invicem discerni queunt, quod Antonius caelaturas suas iuxta delineationes Raphaëlis Urbinatis instituerit, Bohemus autem noster è proprio suas ingenio elaboraverit, è quibus acumen quoque illius abundè patescit. Inter has autem infans etiam quidam existit moriturus in terra decumbens, penes quem calvaria, cum hac epigraphe: Mors omnia aequat. Item similis alius cum tribus capitibus mortuis: Porrò imago quaedam D. Virginis cum filiolo fenestrae assidens: cum aliis quibusdam minoribus, ut sunt miles quidam equo insidens; Cleopatra quaedam nuda venustissima; rustici utriusque sexus plurimi; choreae puerorum; gyri foliorum; item proelia quaedam formâ oblongâ edita fervidissima: variaeque figurae rarioribus gestibus et artibus insignes, è quibus omnibus satis patet, quàm peritus hic noster fuerit in efformandis imaginibus nudis: et huc quoque pertinent Raptus quidam Helenae; Titus quidam Gracchus, et aliae; quarum aliquas, de Protoplastis sc. ubi ante arborem vitae depicta est mors; item D. Virginis imaginem; nec non partum quendam immaturum; iudicium quoque Paridis; item Balnea quaedam incomposita, nepos eius ex fratre Johannes Sebaldus Bohemus accurato transsumsittransumsit apographo, suoque edidit nomine: quibus omnibus Bartholomaeo hoc Bohemo autore Germania nostra insigniter illustrata est, et ars ipsa incrementa cepit haud exigua. Mortuus autem est in Italiâ, quo eundem miserat Bavariae Dux; et effigiem eius tabula nostra Cc. exhibuimus.

XXIX. JOHANNES SE-BALDUS BOHEMUSChalcographus Nori-cus,

XXIX. JOHANN SEBALD BOEHM. Chalcographus.PAtrui sui non tantùm discipulus fuit, sed operum eius accurata quoque fecit apographa, caelandi elegantiâ admodum insignis, et methodi patrui imitator sedulus. Norinbergae opera multa elaborabat minora rariore invento; ut choreas rusticas in vicinia usitatas, cum tuguriis adiacentibus: quin et xylographica quaedam edebat. Quia autem vitam ageret parum honestam et imaginum quarundam obscoenarumobscenarum, autor esset, ex urbe Noricâ discedere iussus Francofurtum abiit, ibique in porta S. Leonhardi rem familiarem instituit, ubi multa pinxit, caelavitque, et in primis pro xylographicis elegantissimas fecit delineationes. Tandem autem erectâ tabernâ vinariâ infami turpique vitâ splendorem artis dedecorosè commaculavit, donec circa annum 1545. haud meliori obitu vitam clauderet.

Character eius.Quidam duos fuisse volunt istius nominis, quia quibusdam typis aeneis adiecta est litera B. aliis v. P. quod etiam exhinc confirmari videtur, quod figurae literâ P. notatae paulò sint longiores et tenuiores. Verum enim verò si coeteracetera omnia accuratus considerantur, magna tamen ubique apparet similitudo, undè coniicioconicio literâ P. notatas primitus et circa annum 1520. coeterasceteras autem 1540. elaboratas, omnes tamen ab eodem autore confectas esse.

XXX. GEORGIUS PEN-SIUS Pictor et Chalcogra-phus Noricus,

XXX. GEORG PENS.CUi patria Norinberga ut lac maternum, sic artem pictoriam virtutesque alias instillavit, donec tandem ope ingenii eo usque pervenisset, ut diagraphica illa praestantissima operum Raphaëlis Urbinatis omnibus aliis praeponens, Romam ipse abiret, illiusque methodo, quoad eius fieri posset, assuesceret: ex quo in historiis, imaginibus nudis, aliisque tantam adeptus est artis perfectionem, ut hoc in genere omnibus sui temporis Germanis esset superior: unde chalcographus ille Bononiensis Marcus Antonius multa ab hoc elaborata suo nomine quasi à Raphaële delineata edidit. Cum autem tam pingendo, quàm delineando, dives ipse iam esset inventione, sub suo quoque nomine opera chalcographica edidit clarissima, quorum autographa picta partim in curiâ Norinbergensi, partim in palatio Electorali Landshutensi

BARTHOLOME: BÖHAM NORIBERGENSIS.

IACOB BINCKIUS. PICTOR ET SCULPTOR

GEORGIUS PENS NORIBERGENSIS.

MATHEVS GRINWALT ASCHAFFENBURGENSIS.

CHRISTOPF AMBERGERUS AUGUSTANUS.

IOHANNES SEBALT BEHAM NORIBERGENSIS.

magnâ in copiâ adhuc extant, multo digna pretio.

Pictura eius.Nec sicco praetereundum est pede opus illud, quod in Viridario Volkameriano Norinbergae in fine porticus cuiusdam pinxit noster; ubi in lacunari conclavis colore oleario repraesentata est actio fabrorum quorundam lignariorum, quasi aperto adhuc tecto hic trabes, alibi cantherios vel asseres aptantium, inque structura tecti occupatorum, quae omnia sub coelocaelo nudo, nubium transcursu, aviumque volatu spectabili tam videntur viva et naturali, ut multi errore seducti rem verè sic geri primò existimaverint, praesertim si ex illo pictura spectetur statu, ubi artifex noster Horizontem suum prudentissimè fixit.

Chalcographica eius.Aeris quoque caelaturâ opera edidit laudatissima plurima, à graphicophilis undiquaque magnâ curâ conquisita, summoque in honore pro tyronum informatione meritò habenda. Praecipua autem illorum circa annos 1530. 40. et 50. in lucem emissa sunt, inter quae Veteris et Novi testamenti historiae plurimae; qualia sunt septem opera misericordiae; historia Josephi in Aegypto; historia Tobiae; de Samaritano; de divite epulone: et sic quoque ex historia profana Tomiris; Lucretia; Medea; Titus Manlius; Marcus Curtius et similes. In diagraphicâ enim tanto gradu excellebat, ut quatuorquattuor ipsius Evangelistarum celeberrimus ille Albertus Aldegrafius summâ industriâ ipse fecerit apographa. Et quia in enarrandis omnibus operibus eius nimium tereretur temporis, benevolus lector ipsos saltem conspicere poterit typos eius, praesertim autem opus illud magnum, de Romanis nocturno tempore Carthaginem occupantibus: è quibus facillimè cognoscet, Georgii Pensii opera omnium artium esse Scholam, quarum beneficio ad laureae gloriam iter panditur cuilibet. Effigiem autem illius Tabula nostra Cc. exhibet.

XXXI. JOHANNESBROSHAMER Ful-danus,

XXXI. JOHANN BROSHAMER de Fulda.PAtriae nomen imagini cuidam crucifixi maiori pulcherrimae, anno 1542. typo aeneo editae, adiecit. Quamvis enim operum eius sive xylo - sive chalcographicorum pauca ad manus meas pervenerint alia, exhinc tamen satis apparet, eum singulari quodam optimoque delineandi usum genere: ubi simùl coniicioconicio, eum floridâ adhuc aetate è vivis excessisse, quod tanta sit operum illius paucitas. Nihil enim mihi restat amplius, quod de illo enarrare possem.

XXXII. JACOBUS BIN-KIUS Chalcogra-phus

XXXII. JACOBUS BINK chalcographus.EOdem tempore in vivis erat, cuius tamen patria me latet: hic opera sua chalcographica literis I. B. signabat, quae magno satis ab ipso edita numero de ingenio eius insigni, magnâque diagraphices Characteres eius. peritiâ ob curam, gratiam, et imaginum nudarum, vestiumque et foliorum gyrandorum Opera eius. perfectionem illustre perhibent testimonium. Si enim septem eius Planetas tantùm, triumphumque Bacchi, Bacchanalia item puerorum, cum aliquibus longiori forma exhibitis proeliis nudorum minoribus denominavero, haec sola decantandis laudibus eius longè sufficient magis, quàm calamus hicce meus: unde effigiem quoque ipsius tabulâ nostrâ Cc. exhibere volui. Namque et hoc Marcus Antonius sub nomine suo in exprimendis caelo Raphaëlis delineationibus usus est plurimum. Locum tamen habitationis et mortis eius indagare mihi haud licuit, quamvis probabile sit, illum Norinbergae similiter degisse.

Erat autem eodem tempore et alius, qui ad ipsius imitationem typos suos chalcographicos literis I C B. notabat, quod à simplicioribus primò non observatum, deinde suam prodebat differentiam per caput Holofernis, quod Judith portat; item per Davidis figuram Goliathi caput et gladium manu gestantis anno 1530. confectam: nec non periconem Lucae Gasseli anno 1529. factam et similia. In Jacobi autem Binkii honorem compositum fuit epigramma subsequens:

BINKIUS, ingenio quae finxit, pinxit etidem, Et sculpsit, certant ars, manus, inge-nium. Cum tua sint doctè parvis expressa ta-bellis, Artis Censori, credito, magnus eris.

XXXIII. LUCAS KRU-GERUS chalcogra-phus

XXXIII. LUCAS KRUGERINter optimos Germaniae numerandus, et cum coaetaneis hac in arte omnibus tam Italis quàm Gallis superior: eò quod multi tum essent, qui aurificum opera partim caelando, partim erodendo multo exornarent ingenio; prout varia adhuc reperiuntur vasa argentea à Johanne Sebaldo Bohemo et Crugero hoc nostro caelo insignita, magni undique aestimata. Hic autem circa annum 1516. vixit, et operibus haud nimium abundat: inter quae primaria sunt crucifixio quaedam Salvatoris nostri; eiusdemque nativitas nocturna; nec non historia trium Magorum et similia quaedam alia à Graphicophilis huc illuc asservata.

CAPUT V. CHRISTOPHORUS AMBERGER, et artifices adhuc sex alii. Argumentum.

XXXIV. CHRISTOPHORUS AMBERGER Pictor. Opera eius Augustana. Historia eius Josephi; effigiem Caroli V. pingit. XXXV. LAMBERTUS, FRIDERICUS et JOHANNES SUSTERUS, pictores Monachiani XXXVI. PETRUS CANDITUS pictor Monachiensis XXXVII. MATTHAEUS GRUNEWALD Aschaffnaburgensis, pictor. Diagraphica eius. Opera eius Francofurtana, Moguntina, et Isenacensia. Imago crucifixi vivida admodum. XXXVIII. JOHANNES GRUNEWALD pictor. XXXIX. CORNELIUS ENGELBRECHT, pictor Lugdunensis Batamus. Opera eius Lugdunensia et Ultraiectina. XL. BERNHARDUS BRUXELLENSIS pictor. Opera eius Antverpiana et Mechliniensia.

XXXIV. CHRISTO-PHORUS AMBERGERPictor,

XXXIV. CHRISTOPH. AMBERGER.ARte quidem et operibus clarissimus, sed quoad patriam, parentes atque praeceptorem ignotus omninò; nisi, quia circa Argentoratensium Urbem multa elaboravit, et in pingendo iconumque praecipuè genere Holbenium artificem famigeratissimum secutus est, annorumque charactere in istius aevum coincidit, istius quoque discipulus censendus sit. Certissimum tamen est, Ambergerum hunc non tantùm delineando ingeniosum vitaeque aemulum, sed et inveniendo et historias disponendo clarissimum fuisse, cuius testimonia Augustae Vindelicorum extant luculentissima in domibus pluribus picturâ extrorsum in albario recente confectâ ab ipso exornatis.

Hist riaHistoria eius JosephiSingulari autem laude digna sunt duodecim eius opera in linteo colore ovario depicta de Josepho à fratribus vendito; ab uxore Potipharis falsò accusato; carceri incluso; ob somniorum expositionem evecto; à fratribus visitato et honorato, accedente et Benjamine et Patre, nec non hoc ipso ab illo ad sepulchrum conducto; quae omnia figuris spithamâ paulò maioribus acumine maximo, veritate proximâ, affectu miro, et circumstantiis tam animalium, quàm aedium et subdialium rarissimis ab ipso elaborata sunt; ut id dolendum saltem sit unicè, opus hoc non nisi aquario colore confectum, quam proximè perituro: unde cum apud Steiningeros graphicophilos illud conspicerem, in memoriam artificis perpetuam illud coëmi, meliùs à me asservandum.

Opera eius Augustana. Augustae tamen Vindelicorum plurima sua praestantissimus hic noster fecit opera, quorum aliqua apud Dominum Doctorem Thomam, et Dominum Iohannem Sigismundum Müllerum adhuc spectari possut. Tempore Effigiem Caroli V. pingit, Caroli V. anno scilicet 1530. idem effigiem summi huius principis pingebat vividam admodum atque gratiosam; ubi cum sciscitanti, quo pretio laborem hunc aestimaret, Imperatori, de duodena imperialium respondisset, triplum eidem liberalis iste Princeps cum torque et nummo aureo porrigi iubebat, id subiicienssubiciens, nec Titianum, cui pro singulis iconibus centum imperiales numerati essent, meliores illas fecisse. Praeterea plurimae quoque picturae eius in Pinacotheca Bavarica asservantur omni laude atque gloria dignissimae: ut mirum omninò sit, neminem Germanorum Ambergeri nostri ullibi in scriptis suis fecisse mentionem. Cuius famam ut posteritati melius conservem, non ista tantùm de eodem enarrare, sed et iconem eius, quam ipse manu confecit propriâ, tabulae nostrae Cc. inserere volui.

XXXV. LAMBERTUS,FRIDERICUS, ET JOHAN-NES SUSTERI

MOnachienses fratres, Christophori Schwartzii pictoris celeberrimi discipuli; quorum primus in historiis pingendis excellebat, quas multâ gratiâ, ordine optimo, et ingenio felicissimo disponere poterat, ut ipsa plus satis id testentur eiusdem opera. Reliqui autem monochromate miniato venustissimas pingere solebant inventiones, ut debitam perfectionis meritò consequerentur gloriam.

XXXVI. PETRUS CAN-DITO pictor Monachiensis.

XXXVI PETRUS CANDITO.SErvitiis primò Alberto Bavariae Duci, et postmodùm Maximiliano Electori addictus, ad cuius recenter extructum palatium sedulam iste contribuebat operam, varia pingendo tam oleario colore, quam in albario recente opera, nec non ad ornamenta huc illuc necessaria prototypa delineando, ut in omnibus quasi totius aulae conclavibus pars quaedam optimarum ipsius inventionum spectari queat. Prout et ad splendidissimum illud nec aliàs in Germania reperibile tapetum genus inventiones delineavit idem, nec non pro Johanne et Raphaële Sadlero Chalcographis celeberrimis aliis digraphica plurima, inter quae praecipuè Eremitae Bavari; quatuorquattuor Doctores Ecclesiae, cum aliis multis ab Aegidio Sadlero typis aeneis expressi. Ex quibus omnibus satis apparet, magnâ eundem sedulitate, summâque et universali pingendi excelluisse peritiâ, Dominisque suis servitia praestitisse haud ordinaria.

XXXVII. MATTHAEUSGRUNEWALD Aschaffen-burgensis pictor

XXXVII. MATTHAEUS. GRUNEWALD.COmmuniter Matthaeus de Aschaffenburg vocatus, inter optimos veterum Germanorum tam diagraphices quàm pictoriae artifices recensendus, nec postponendus ulli, ut deplorandum ferè sit virum hunc longè praestantissimum oblivionis tantoperè iam immersum esse caligini, ut ne unus quidem viventium de vitâ gestisque eius vel tantillam subministrare queat notitiam. Ut tamen aliquantum iterum emergat illius dignitas, Ego, quae de eo comperi, fideliter hic enarrabo, sine quibus post paucos annos illius omninò intercidisset memoria.

Sexaginta autem iam anni sunt, et quod excurrit, quod pictor quidam Francofurtensis aetate quidem confectus, sed arte multâ insignis Philippus Uffenbach, discipulus quondam Grimeri, cuius Matthaeus hic fuerat praeceptor, mihi enarraret, Grimerum hunc omnia praeceptoris sui diagraphica Diagraphica eius. undiquaque collecta sedulò custodivisse, et post mortem illius, ab eiusdem viduâ potissimum, varia cretâ nigrâ et quaedam viventium quantitate delineata accepisse: quae omnia post Grimeri obitum Uffenbachius iste tanquam vir iudiciosus sibi comparaverat; mihique tunc temporis in viciniâ illius Francofurti Scholam frequentanti, singulari libro collecta quandoque exhibere, partesque illorum optimas, quas ipse sedulò imitabatur, demonstrare solebat. Qui liber post mortem Uffenbachii à vidua eius Domino Abrahamo Schelkens Graphicophilo celeberrimo Francofurtensi carò est venditus, et ab hoc cum variis artificiosissimis aliis, tam picturis sive veteribus sive modernis, quàm libris et chalcographicis rarissimis in technophylacio suo in perpetuam laudatissimae huius manus memoriam adhuc asservatur quò Lectorem quoque benevolum hîc remitto.

Opera eius Francofurtana. Vixit autem artifex hic noster temporibus Alberti Düreri, circa annum Christi 1505. quod apparet ex altari quodam historiâ Assumtionis Mariae in coenobio Praedicatorum Francofurtensi ab Alberto Dürero exornato, cuius valvas quatuorquattuor Matthaeus hic Aschaffenburgensis monochromate griseo pinxit, in unâ S. Laurentium cum crate; in alterâ S. Elisabetham; in tertiâ S. Stephanum et in quartâ imaginem quandam similem repraesentans, quae omnia Francofurti adhuc spectari queunt. Prae coeterisceteris autem magnam meretur laudem eiusdem Transfiguratio Christi colore aquario picta, in quâ inprimis nubes illa pulcherrima, in quâ Moyses et Elias apparent, cum Apostolis genibus in terrâ nixis tam elegantem prae se fert inventionem, colores tam vividos, et venustatem tam admirabilem, ut rarius nihil dici queat, opusque verè sit incomparabile.

Moguntina. Deinde et Moguntiae in aede Dominica ad sinistram chori in tribus sacellis trium ab ipso pictae erant altarium tabulae, duabus valvis singulae utrinque expictis instructae; quarum una D. referebat Virginem cum filiolo in nube quadam, sub quâ in terrâ multae Sanctae elegantissime appositae, quales S. Catharina; S. Barbara; Caecilia; Elisabetha; Apollonia et Ursula; tam nobili omnes invento, naturam tam proximè imitantes, tantâque gratiâ delineatae, coloribusque tam conspicuae, ut in coelocaelo potius, quam in terrâ apparere viderentur. In tabulâ alterâ exhibitus erat eremita quidam coecuscaecus, quem cum puero duce per Rheni glaciem transeuntem duo latrones obrutum occidebant clamanti puero suo incumbentem, tanto affectu, tantâque naturâ, ut admiratione obrueretur spectator: tertia autem tabula paulò quidem erat imperfectior; sed et haec cum coeterisceteris anno 1631. vel 32. inter alias belli praedas navi quâdam in Sueciam transmittendas, exortâ in mari tempestate, naufragio cum pluribus artificiis similibus absorpta periit.

Isenacensia. Sed et Isenaci tabula quaedam Altaris ab ipso picta reperiri dicitur, in quâ S. Antonius quidam mirâ arte expressus cum spectris extra fenestras elegantissimè appictis. Porro quoque Serenissimus quondam Bavariae Dux Wilhelmus Imago crucifixi. graphicophilus prudentissimus artisque mysteriorum summoperè gnarus, imaginem quandam crucifixi habebat, cum D. Virgine matre, Sanctoque Johanne, et Mariâ Magdalenâ genibus devotissimè incumbente, à nostro pictam, quamvis â Serenitate sua ignoraretur Autor: ubi Christus omninò dependet in cruce, ut non nisi pedibus nitatur, situ naturam verissimè imitante, et expressione penitus admiranda, ut ad mandatum Ducis illius Serenissimi tabella haec dimidiae plagulae quantitatem non excedens anno 1605. à Raphaële Sadlero aeri incisa fuerit; gaudente dehinc admodùm Serenissimo Electore Maximiliano, beatissimae memoriae, quod autoris nomen à me detectum esset.

Sic typis quoque xylographicis Apocalypsis D. Johannis circumfertur, quamvis rarius inveniatur, quae et ipsa autore nostro confecta dicitur. Similiter meo tempore Romae quoque S. Johannes quidam iunctis manibus, elevatâ facie, quasi Christum in cruce aspecturus, reperiebaur, viventis magnitudine devotione maximâ et affectu expressissimo multâ gratiâ depictus, qui Alberto Dürero autore confectus credebatur: cum autem autorem ego agnoscerem differentiâ methodi demonstratâ, parti aversae colore oleario (quo eo ipso momento Pontificis pingebam iconem) nomen autoris mihi apponendum fuit his verbis: Matthaeus Grünewald Alemannus fecit. Plura de Artifice hoc clarissimo quae superadderem non habeo, nisi quod Moguntiae potissimum degerit, vitam agens solitariam, atque melancholicam, nec matrimonio felicem: locus autem tempusque mortis me latent; quamvis circa annum 1510. eundem obiisse coniiciamconiciam. Iconem verò illius tabula nostra Cc. exhibet.

XXXVIII. JOHANNESGRUNEWALD pictor,

XXXVIII. JOHANN GRUNEWALD.EOdem tempore vixit eadem arte insignis admodùm: de quo tamen exigua pariter superest notitia, nisi quod valvas illas tabulae Dürerianae supra commemoratas, quas Matthaeus Aschaffenburgensis extrorsum pinxerat, hic noster interius magnâ industriâ atque elegantiâ pinxerit. Deinde et diagraphica quaedam ab illo facta supersunt; nec non xylographica quaedam, ubi mulieres quaedam pingues igni assidentes ollam penes se habent unguentariam cum furcis et hircis, quasi iamiam ad choreas suas nocturnas advolaturae: cum pluribus similibus aliis. CoeteraCetera quae de vita et morte illius superaddenda essent, me latent.

XXXIX. CORNELIUSENGELBRECHT pictorLugdunensis

XXXIX. CORNELIUS ENGELBERTIADES.ANno 1468. Lugduni Batavorum natus primusque inter huius urbis incolas, qui coloribus oleo subactis usus est, postquam iidem iam ante sexaginta annos à Johanne ab Eyk inventi essent. Quisnam praeceptor eius fuerit, et an ipse quoque pater eius pictoriam exercuerit, non constat: id tamen certum est, pictores illius temporis Belgas certis in pingendo haud usos regulis, sed Italos saltem methodo antiquariae insistentes imitatos esse, ut mirandum omninò sit, illos non nisi docente naturâ et praelucente ideâ tam feliciter progredi potuisse, et Cornelium nostrum ad tantum artis huius ascendisse fastigium. Sed et id communiter statuitur, Lucam Hugonidem Lugdunensem, de quo mox dicetur, praematurâ patris morte orbum, eiusdem Cornelii fuisse discipulum: prout et duos Cornelius habuit filios pictores, eiusdemque Lucae socios, quorum natu maior Petrus Cornelides, cognomine Kunst, vitrorum pictor fuit, cuius familiaritate Lucas usus, artem hanc et ipse dehinc didicit.

Opera eius Lugdunensia. Hic igitur Cornelius Engelbertus, diagraphicâ quam oleario subactu factis admodùm erat insignis, prout adhuc aliqua operum illius exempla, in procellâ iconomachicâ non destructa, et in memoriam tanti artificis à Senatu Lugdunensi in Curia illius Urbis asservata, satis superque testantur: ubi tamen dolendum, quod operum eius quasi palmarium alto nimis loco suspensum ab oculis spectatoris nimium est remotum, ut elegantia et cura illius haud satis considerari queat. Sunt autem haec, duae altarium tabulae valvatae, quondam Lugduni Batavorum in templo coenobii ad Mariam lacustrem collocatae; quarum altera imaginem crucifixi cum utroque latrone, D. Virgine, Johanne et aliis circumstantibus tam equis insidentibus, quàm peditibus magnâ sedulitate elaboratis; valva autem illius dextra sacrificium Abrahami, sinistra historiam serpentum in deserto exhibet; altera vero tabula historiam de Christo è cruce sublato, et in valvis icones orantium quorundam multâ arte exprimit.

Pulcherrimum autem ex operibus eius, pictura est duabus valvis clausa, quondam pro monumento Domini de Lochorst in memoriam familiae eius in templo Petrino Lugdunensi supra sepulchrum eius in Ultraiectina. sacello Lochorstiano collocata, deinde Ultraiectum in domum Domini de Baugart qui gener erat Domini de Lochorst, translata; quae historiam quandam Apocalypticam de Agno ante thronum divinum librum illum septem sigillis munitum aperiente repraesentat, ubi totus coelorumcaelorum exercitus vario gestu, faciebus admirandis, et alia inventione nobilissimâ tanta arte et venustate proponitur, ut omnes artis periti citra admirationem eandem intueri nequeant. Et ut paucis omnia comprehendam, non ingenio hic tantùm sed et industriâ nobilis fuit, affectu potissimum pro more priscorum, nullibi non expresso. Mortuusque est Lugduni Batavorum anno 1533. anno aetatis sexagesimo quinto.

XL. BERNHARDUSBRUXELLENSISPictor,

XL. BERNHARD DE BRUSSEL.QUem communiter Baernt vocabant, et ipse in serie virorum celebrium locandus, tam colore sive oleario sive aquario, quàm diagraphica et dispositione similiter excellebat. Primò autem in servitiis erat Margaretae Provinciarum Belgicarum Gubernatricis; Opera eius Antverpiana.et postmodùm à picturis aulicis Caroli V. Imperatoris. Antverpiae in Sacello Eleemosynarum illius manu pictum spectatur extremum iudicium, cuius tabulam ante inductos colores totam auro tegi curavit, ut omnia splendidiora et durabiliora manerent; quod et felicissimè successit et Mechliniensia. in repraesentandâ perspicuitate coelicaeli. Mechlinii tabulam Altaris pictorum pinxit, de S. Luca D. Virginis iconem pingente, quod opus est artificiosissimum colore oleario factum; et à Michaële Coxice deinde valvis pictis munitum. Sed et pro Margareta Domina sua et principibus aliis, quin etiam pro Imperatore, multas delineavit pro tapetibus ideas pulcherrimas, quo in genere mirâ utebatur promtitudine, multis ob id muneribus ditatus. Deinde pro Imperatore varias quoque pingebat venationes, nemora sylvasque circa Bruxellam sitas, venatuque Imperatoris nobiles repraesentans iconibus etiam tam Imperatoris quàm Principum utriusque sexus variè exhibitis, undè tapetes contexti sunt multâ elegantiâ insignes.

Porrò quoque Hagam Comitis ad Mauritium Comitem sedecim ideae tapetum deferebantur, ab hoc artifice inventae; inter quas figura quaedam equestris viventis magnitudine, quam propter elegantiam singularem Comes iste colore oleario à Johanne Jordano Antverpiensi Delphis tum habitante depingi curavit: ubi anni ideis illis adscripti aetatem earum, quae plusquam seculisaeculi erat, exhibuit, unde et quo tempore artifex iste vixerit colligi poterat, quem ad plures annos aetatem extendisse probabile est. De ortu autem et morte eius nihil mihi innotuit, cum nemo scriptorum ullam eius faciat mentionem.

CAPUT VI. LUCAS LUGDUNENSIS et artifices adhuc undecim alii. Argumentum.

XLI. LUCAS LUGDUNENSIS Chalcographus, pictorque, tam tabularum, quàm vitrorum. Anni tyrocinii eius. Opera eius iuvenilia: Comparatio illius cum Alberto Dürero. Chalcographica eius alia. Typi eius aenei caro venduntur pretio. Picturae eius Lugdunenses. Opera eius alia Amstelodamensia. Alios visitat artifices in Belgio. XLII. QUINTINUS MESSIS, vulgò Quintinus faber dictus, pictor Antverpiensis; fabrilem primò exercet artem; miro casu pictoriam prosequitur. Opus eius est historia de Christo è cruce sublato, quae Antverpiae extat. Epigramma. XLIII. HIERONYMUS BOS, Pictor Boscoducensis. Opera eius. Ludovicus Johannides de Bosco. XLIV. CORNELIUS CORNELIDES pictor Lugdunensis, opera eius. XLV. JOHANNES de CALCHAR pictor; discipulus est Titiani. Opera eius. XLVII. PETRUS KUKIUS pictor et Architectus Alostanus, Constantinopolim venit; historiasque varias Turcias delineat. Scripta eius. XLVIII. ALBERTUS ALDERGRAF pictor et Chalcographus Soëstensis. Opera eius picta; Chalcographica eius. XLIX. JOACHIMUS PATENIERUS Pictor Dinantensis; in subdialibus excellit. Discipulus eius Franciscus Mostert. L. HEINRICUS de BLES, Bounia propè Dinantum oriundus, Pictor. Opera eius. LI. JOHANNES de MABUSE pictor; novam ex Italiâ methodum in Flandriam defert; Opus eius, quod Mittelburgi est; historia alia de Christo è cruce ablato. E papyro undulaturas damascenas efformat. LII. JOHANNES SCHORELIUS pictor. Discipulus primò est Mabusii: iter per Rhenum facit in Germaniam superiorem. Ad Albertum Dürerum venit. Hierosolymas abit, loca omnia itineris sui delineans. Opera eius Rhodi, Romae et in Belgio facta; in Galliam vocatur: à Rege Sueciae amatur.

XLI. LUCAS LUGDU-NENSIS chalcographus, pictor-que tam tabularum quàm vitro-rum.

XLI. LUCAS de Leyden.INter omnes Belgii artifices quasi solus in primis iam aetatis suae annis arte floridus, ut tam ad caelum quam ad penicillum natus videretur. Prout enim quoscunque natura solers ad singularem quandam destinavit perfectionem, matura quondam aetate egregiis factis prae aliis ostentandam, ipso statim pueritiae flore primoque annorum vere ferendorum virilitatis suae autumno fructuum rariora quaedam praebent indicia, ut quidam ad sessionem in Senatu Romano admissi, alii serpentum iam in pueritiâ victores fuerint, unde tritum illud: Urit maturè quod vult urtica manere: sic fidem fermè superare videtur, quod Lucas hic noster, anno iam aetatis nono, typos ediderit aeneos, propriâ manu suoque ingenio elaboratos, in se tamen elegantissimos probeque confectos; quorum quidam adhuc extant, anni quidem charactere carentes, sed aliis, quibus anni appositi sunt, omninò similes: è quibus aetas illius satis colligi potest.

Natus autem fuit Lugduni Batavorum anno 1494. circa Maii finem Juniive initium, Patre Hugone Jacobide, qui et ipse pictor erat suo tempore celeberrimus, cuius discipulus primò erat Lucas noster, quamvis naturâ docente iam ferè magister et à Cornelio Engelberto deinde ad absolutum Anni tyrocinii eius. usque numerum informatus. Hic igitur manuducente naturâ primis iam annis suis omnem in hoc studio addiscendo navabat operam, ut multas saepè noctes lucubraret, et inter ludicra sua non nisi carbones, cretam, pennas, penicillos, caelum et similia ad artem hanc requisita organa numerans, pro sociis tantùm eiusdem genii ephebos, aurificum nempè, pictorum vitri et pictorum ordinariorum tyrones sibi adscisceret; ut mater ipsius ob continuatam sedulitatem noctu saepè à lucubrationibus ipsum abstraheret, periculum verita sanitatis. Ubi tamen haudquaquam ipse desistebat, naturales omnium rerum formas delineans, sive vultus essent, sive manus, sive pedes, sive domus, et provinciae et subdialia, sive vestium genera, quibus singulariter delectabatur, sive alia, ut hoc modo in universo picturarum genere maximos faceret progressus, seu colores spectentur non olearii minus quam ovarii, seu obiecta, ut sunt historiae, icones, subdialia, imaginesque aliae; seu species, quales sunt pictura vitrorum, chalcographia et similes: eaque omnia à primis iam aetatis suae annis.

Anno aetatis suae duodecimo colore aquario in tela quadam S. Huberti pingebat historiam mirâ elegantiâ, quae Opera eius iuvenilia. tantoperè ipsum commendabat, ut à Domino de Lochorst totpro illa acciperet aureos, quot annos natus esset. Anno aetatis decimo quarto typo aeneo repraesentabat historiam de Muhammede, ebrio Monachum occidente. Anno sequente varia elaborabat, inter quae historiae quaedam Passionis Dominicae formâ rotundâ ad pingenda vitra editae, ut sunt: captura Christi in horto oliveti; deductio eiusdem ad Hannam; Illusio; flagellatio; Coronatio; Exhibitio publica; crucis gestatio; et crucifixio; eleganti omnes ordine exhibitae. Eodem anno opere chalcographico publicabat artificiosissimam Pauli conversionem, coecitatecaecitate sc. percussi et Damascum deducti, ubi coecitatemcaecitatem quàm verissimè expressit. In figuris his aeneis facies spectantur pulcherrimae miraque varietate spectabiles; similiter et vestium antiquiora genera, mitris et thoracibus ita variegata, ut nullum alteri appareat simile, unde magni nostrorum temporum artifices Itali figuris eius magnâ cum utilitate utuntur, easdemque operibus suis exiguâ variatas discrepantiâ inserere solent. Deque hac Pauli conversione mentionem quoque facit Vassarius, in variis eundem vel Alberto Dürero praeferendo dum inquit: Istius opera tantam prae se ferre artem, ut inter primaria omnium Comparatio eius cum Dürero. caelo unquam exaratorum numeranda sint: tamque laudabilem esse historiarum eius coaptationem, ut ipsa res gesta oculis obversari videatur: eundem quoque tam exactè in omnibus observare artis regulas, tantamque è ductibus eius elucere industriam, ut impossibile sit colore eos melius effingere; unde eodem praeeunte multis pictoribus haud parum aperti sunt oculi. Haec de Luca nostro testatur Vassarius, quae, partim vera quoque sunt, cum tantus ordo tamque accurata opticarum regularum observatio in operibus Alberti Düreri, praesertim subdialibus non conspiciatur.

Anno sequente 1510. aeri admirandam illam exhibiti â Pilato Christi incidebat historiam, ut mirum revera sit, tanto eum Chalcographica eius alia. tam tenerâ aetate polluisse iudicio, ut figurarum dispositionem, vestium variationem, nationum distinctionem aediumque structuram magnificam iuxta prospectivae regulas tam accuratè observare potuerit. Sic rusticum quoque efformabat et rusticam cum tribus vaccis, et hanc quidem à mulgendo surgentem, curvatique sedendo dorsi lassitudinem detegentem; quod opus est clarissimum et maximi aestimatum. Porrò et Protoplastas pingebat è Paradiso eiectos; nec non Evam Cainum primogenitum suum ulnis tenentem, quod opus pariter laudatissimum est. Dehinc

LVCAS A LEYDEN S. LUGDUN BA.

QVINTIN MES SIES ANTVERPIE

HENRICH ALDEGRAEF A SOEST WESTPHALUS.

IOHANNES A CALCHAR CLEVEN.

IOHANNES DE MABVSE HANNONIENSIS.

IOHAN: SCHOORL ALCMARIENSIS

I. v. Sandrart del:

P. Kilian s.

mulierem quoque parvulam nudam effiguravit, è villis catelli cuiusdam pediculos quaerentem: quae opera propterea saltem enarro, ut appareat, quantos fructus tam tenellus iam tulerit ramulus: coeteracetera enim omnia, quae vel pinxit vel caelavit, vel sculpsit, vel vitro inussit, enarrare impossibile esset.

Ex his verò omnibus apparet, eum non tantum in picturis multâ curâ colores applicuisse, sed et in typis aeneis tantâ usum sollicitudine, ut nullam ediderit figuram, in quâ vel minima fuisset macula: unde et de ipso testata est filia eius, ipsum figuras aeneas combussisse plurimas, quae vel tantillum impressionis prae se tulissent vitium: quae causa fuit, ut vel vivente ipso opuscula eius magni essent valoris, et folia eius maiora singula, ut sunt figura Magdalenae, Crucifixi; Christi exhibiti populo; trium Magorum, etc. aureo venderentur Rhenano. Post mortem verò illius longè maiori eadem aestimata sunt valore, praesertim cum Batavi sympatriotae eius, inter quos graphicophili Opera eius caro veneunt. curiosissimi plurimi, licitando pretia tantoperè augerent, ut Dominus de Spiring Legatus Suecicus apud Batavos, pinacophylacio consummatissimo clarus pro unica plicaturae quartae figura, quam Bubonis vocabant Speculum, quamque nullibi aliàs vidi, quadringentos numeraret florenos; et pro aliâ, de Agare ab Abrahamo cum Ismaële dimissa, quam Agarem maiorem vocant, (cum et aliam minori forma fecerit:) priore haud multo grandiorem, quingentos; Similesque Amstelodami tum temporis fuere plures, ut Johannes Ulricus Mayerus Augustanus mihi retulerit, praeceptorem suum Rembrandum pro quatuodecim foliis istius autoris, impressione mundissimâ publicatis, inter quae, Christus ecce homo! Paulus conversus, crucifixio maior, chorea Magdalenae et similia in auctione publicâ mille et quadringentos florenos expendisse.

Sed et matrimonium iniit Lucas noster praestantissimus cum Nobili quadam uxore de familia Boshusiana, ubi multum temporis cum nugis insumsit Nobilium, pro ditiorum more. Quidam etiam volunt, eum cum Alberto Dürero in perpetuo fuisse laborum certamine, ita, ut quotiescunque Albertus quaedam typo aeneo edidisset, hic aemulando ediderit similia, ut alterius laborem semper miratus fuerit alter: unde tanta tandem utriusque exorta sit familiaritas, ut cum Albertus Lugdunum venisset, alter alterius pinxerit iconem, tempore reliquo amoenissimâ conversatione insumto. Erat autem minori staturâ Lucas atque tenerâ, prout effigies eius, quam ipse imberbis adhuc mitra instructam plumata fecit, caput mortuum sinu occultantem, demonstrat.

Picturae ab ipso confectae, quae adhuc extant, Picturae eius Lugdunenses. pauciores sunt, sed admiratione dignae omnes et gratiossissimae: inter quas tamen praeeminet Altare quoddam bivalve, quod ante mea tempora Goltzius Harlemi habuit Lugduni an. 1602. magno coëmtum pretio; in hoc depicta extat historia Bartimaei coecicaeci à Christo sanati, labore pulcherrimo, ordine accurato, delineatione inculpabili, valvis etiam utrinque picturâ exornatis. Hic nudas videas figuras venustissimas, facies vivida hilaritate spectabiles, vestes singulares, ornamenta capitum egregiè distincta; vultum Christi laudatissimâ simplicitate, benefica pronitate, et verissimâ commiseratione conspicuum: coecicaeci conatum surgendi extensa manu verè naturalem; porrò campum circa postrema picturae nemoribus obsitum, mirâ amoenitate notabilem: et in recessu historiam Christi maledictione suâ ficum perdentis, cum domibus quibusdam pro tractus illius complemento. Hoc autem opus pictum est anno 1531. et extrinsecus vir quidam cum foeminafemina insignia quaepiam tenent, venustate plurimâ spectabiles. Et hoc ultimum fuit operum eius colore oleario pictorum, in quo omnem quasi artis energiam exhibere, nominique suo hoc ipso immortalitatem conciliare voluit, cum biennio tantùm supervixerit.

Postmodùm et Lugduni Batavorum in curia opus quoddam illius prostat nobilissimum, quod extremum repraesentat iudicium, et inter optima numeratur: in hoc cum nuda occurant plurima tam mulierum quàm virorum corpora, exactissimè patescit quantoperè vitam ipse secutus sit, et quidem in exprimendâ potissimum membrorum foemininorumfemininorum teneritudine. Extrinsecus duo sedent Apostoli maiori formâ, Petrus nempè in unâ, et Paulus in alterâ valvarum. Quod opus tantâ innotuit celebritate, ut multi Principes exteri illud emere voluerint, renuente Semper senatu, qui tanto civis sui mnemosyno privari noluit. Similiter in aedibus quoque Nobilis cuiusdam Francisci Hoogstraeti Lugduni opus quoddam illius manu factum extitit, arca nempè valvis clausa cum imagine D. Virginis pectoretenus conspicua, tegente partem inferiorem quasi lapide quodam: puellulus autem uvam manutenet admirandâ venustate, quod symbolum quasi esse debuit illius Christi dicti, ubi sese vitem profitetur. Ex altero latere foeminafemina erat orans, cum Magdalena Christum huic in gremio Virginis commonstrante. Posteriora nemora continebant et arboreta pulcherrima: exterius autem annunciationis historia depicta erat figuris integris, vestibus pulcherrimis: quod opus Rudolphus Imperator deinde coëmit. Adiectus autem et annus erat nempè 22. cum ordinario Artificis charactere L.

Sic elegantissimum quoque illius opus Amstelodami Amstelodamenses. extat apud Johannem Lossert, quae est historia filiorum Israël circa vitulum aureum choreas ducentium et lascivientium, iuxta verba textus: Sedebat populus ad edendum et bibendum, ad ludendum mox surgens. In his lasciviendi generibus vividè admodum expressi sunt obscoeniobsceni quidam gestus illius populi, ex oculis emissi, ut dolendum saltem sit, totum opus ab imperito quodam nimio vernice quasi corruptum esse. Porrò opus et aliud colore aquario pictum eiusdem autoris in aedibus Domini de Sonnenfeld, graphicophili insignis extat, historia nimirum Rebeccae et Servi Abrahami, ab illâ ad fontem potati: ubi mulieres et puellae sunt expressae variae diversis gestibus, hydriisque variis conspicuae. Ita quoque effigies quaedam ab illo picta Lugduni existit apud Consulem quendam Nicolaum Arianium, vitam ipsam exprimens et naturam exhauriens universam. Dehinc Lugduni pariter imago D. Virginis minor ab ipso facta conspicitur apud Pictorem quendam Bartholomaeum Ferrerium: Ut et Davidis imago citharâ ludentis, et à Saule hastâ impetiti: item rusticus quidam odontalgia laborans, qui dum linimento quodam utitur, prae dolore non percipit mulierem quandam nummos ipsi è crumenâ furto abripientem. Porrò et figura quaedam aeri incisa maior superest, Senis cuiusdam, cum foeminâfemina quadam instrumenta musica concinnantis; natura quàm proximè expressa. Primarium autem operum eius fuit Effigies Maximiliani Imperatoris, cum hic Lugdunum venisset, ab illo confecta, quaetam est augusta, ut melior fieri non potuisset. Unde dicere haud possem, utrum pictura, an chalcographia, an vero diagraphica vitraria praestiterit.

Alios visitat artifices.An. aetatis suae 33. Artifices quoque Belgas alios, Seelandos sc. et Brabantos visitaturus, navi propriâ nummisque haud paucis provisus Medioburgum veniebat, ubi visis Johannis de Mabuse operibus omnibus artificiosissimis, eidem et pictoribus aliis convivium apparabat, quod et Gandavi, Mechliniae, Antverpiae, et alibi fecit, inque locis hisce singulis sexagenos pictoribus florenos hilariter consumendos erogavit: Prae coeterisceteris autem cum Johanne Mabusaeo, qui splendido semper utebatur vestitu, aurea plerumque indutus tela, magnâ utebatur familiaritate, vestitus et ipse veste serica splendidiore. Tandem autem plus nimio hoc iter ipsi constitit, quod venenum ab invidis sibi propinatum suspicaretur, quoniam ab illo tempore integrâ nunquam amplius usus est sanitate. Idque sive verum, sive ex imaginatione saltem exortum fuerit, hoc tamen effecit, ut sexennium vitae suae ultimum grabato plerumque affixus transegerit, quod quidam tabis cuiusdam diuturnae crediderunt effectum. Sed ne in lecto quidem aeri quaedam incidere cessabat, facto in hunc finem apparatu quodam singulari, magisque semper ac magis hoc laboris genere delectatus. In gravescente autem malo et praevalente vi morbi nec ullo succurrente medicamine, horam mortis appropinquare persentiscens, biduo ante obitum auram semel adhuc vivam haurire, magnificumque coelicaeli opus exactius contueri desiderabat: quo facto, die confestim alterâ an. 1533. aetatis 39. expiravit. Ultima illius imago Pallas quaedam erat minori forma; quam consummatam ante sese reposuisse dicitur, summâ cum voluptate consideratam, quasi hoc iam opere vere contentus. Filia ipsi erat unica, quae nono ante obitum eius die nepotem ipsi pariebat, de quo à Baptismi lavacro domum iam reportato cum quaereret Lucas, quonam ipsum compellassent nomine, responsumque esset: Lucàm eum vocari Lugdunensem; indignabundus hic replicabat: pernosse se, quod abitum suum desiderarent, cum alium iam sibi surrogassent. Hic autem nepos eius Lucas Damesius mortuus est Ultraiecti an. 1604. aetatis 71. arte pictoriâ et ipse illustris: ut et Frater ipsius Johannes de Hooy, qui servitiis R. Galliae addictus fuit.

Artifici autem huic nostro Lampsonius Epitaphium quidem latinum composuit; quod tamen cum virtutes eius haud omninò pro meritis evehat, hoc loco potius omittere, fautorique artis benevolo, iconem saltem eius in tabulâ nostrâ Dd. communicare volui.

XLII. QUINTINUS MES-SIS, vulgò Faber, pictor Ant-verpiensis,

XLII. QUINTINUS MESSIS faber dictus. NOn scripta tantùm eruditorum, sed quotidiana etiam testatur experientia, illos, qui sive paupertate, sive belli iniuriis, sive aliis incommodis pressi, ad artes primò naturae suae contrarias appliciti, tandem tamen inclinationis suae ductum sequuntur, citato cursu ad fastigia abripi: unde et qui ad picturam naturâ inclinante ducuntur, si ad alia asperiora declinaverint opificia, quamvis serò satis ad artem hanc naturalem sibi redeant, confestim tamen proclivitate genii sui adiuti profectus edunt haud ordinarios quod inter alia non Polydori tantùm supra commemorati, sed et Quintini Messisii pictoris Antverpiani historia abundè comprobat.

Fabrilem primò exercet artem. Hic enim Quintinus fabri propterea nomen retinebat, quod opificio fabrili per vicennium integrum incubuisset, donec tandem morbo quodam vehementiore impeditus, hoc vitae genere sese amplius sustentare haud posset, et ad matrem suam senio iam confectam se conferre cogeretur; quae tamen, quod paupertate iam ipsa plus nimiâ premeretur, curas ipsius potius mirum inmodum augebat, quàm sublevabat, cum omni spe lucri vacuus oneri tantum eidem esset, de quibus omnibus, si qui eum visitabant familiares, conqueri solebat anxiè. Et quamvis morbi tandem rigor aliquatenus remitteret; virium tamen interea tantam passus erat iacturam, ut durioribus illis operis fabrilibus vacare amplius Miro casu pictoriam prosequitur. haud posset. Interea cum die Bacchanalium (quo Antverpiae pro veteri more, qui in Xenodochiis et Nosecomiis vivunt, per urbem candelam gestantes ardentem stipem colligere solent, imagines pueris xylographicas offerentes) quidam amicorum ipsum inviseret, oblatâ eiusmodi imagunculâ, hic eiusdem primò apographum sedulò faciens, nativum illum pingendi amorem tantoperè in sese excitabat, ut obstetricante naturâ insignis tandem evaderet artifex; huic artium generi dehinc per omnem vitam inhaerens, ita tamen ut quamvis mallei pondera cum penicilli levitate commutaret, illius tamen charactere semper in picturis uteretur; quod et Lampsonius Epigrammate latino, subter effigiem eius apposito, confirmat. Praetere â haud exiguum ipsi calcar ad prosequendam artem hanc, puella quaedam formosa Antverpiana ipsi addebat, cuius amorem unà cum ipso et pictor quidam rivalis eius captabat: cumque Quintinus hic haud quidem eidem displiceret, sed gratior potius pictore esset, et opificium saltem illius asperum nimis ipsi videretur et inquietum, quo cum arte pictoria permutato, spes ipsi connubii foret haud vana; mox relicto penitus malleo noster ad periculum omninò sese applicabat, ubi amore magistro ad artis huius culmen brevi emergebat, toro dein sociatâ sibi puella amata. Et quamvis haec relatio priori contradicere videatur, fieri tamen facilè potuit, ut ansam primò dante imaguncula, ulterius ad artis complementum eundem compulerit amor.

Opus eius de Christo è cruce sublato.Inter omnia illius opera notatu dignissimum est illud, quod Antverpiae in templo D. Virginis extat: historia nempe de Christo è cruce ablato, ubi corpus Domini nudum colore oleario artificiosissimè expressit; Matremque Virginem cum aliis circumstantibus gestu moestissimo repraesentavit. Interior valvae unius superficies S Johannem in se continet, cum figuris quibusdam equestribus elegantissimis. Valvam alteram historia decollati Johannis occupat, ubi Herodes et Herodias magnâ curâ atque gratia exhibentur; quamvis si è vicinia spectetur pictura, ductus videantur aliquanto asperiores. Pro hac tabula Philippus II. Hispaniarum Rex magnam offerebat pecuniae summam; nec tamen venalis tum erat ullo pretio, servata enim fuerat in turbis iconomachicis. Cum autem anno 1577. arculariorum tribus (quae eandem possidebat:) eandem vendere vellet, Martinus Vossius id efficiebat, ut ab ipso illius Urbis Magistratu emeretur mille et quingentis florenis, ne tam nobili patria privaretur opere. Hac autem pecunia tribus haec domum sibi emit pro opificio suo.

Sed et alia fecit opera longè nobilissima, in exteras provincias translata, et iam in pinacothecis hinc inde thesaurorum instar asservata. Prout et Bartholomaeus Ferreris graphicophilus insignis imaginem quandam D. Virginis ab illo pictam possidebat, gestu gratiosissimo conspicuam. Filius quoque ipsi erat et discipulus, cui nomen Messis, qui et ipse pictor evasit optimus. Sed Quintinus vitam ipsam naturamque rerum vividissimâ exprimebat proprietate quamvis autodidascalus esset, nec ullo usus fuisset praeceptore. Similiter et Musicus erat rarâ arte nobilis, et ad senium pervenit satis annosum. Iconem eius in tabulâ nostrâ Dd. exhibuimus, ad quam subsequens pertinet Lampsonii Epigramma:

Epigramma.Arte faber fuerum Cyclopeus, ast ubimecum Ex aequo pictor coepit amare procus; Seque graves tuditum tonitrus postferresilenti Peniculo, obiecit cauta puella mihi, Pictorem me fecit Amor, tudes innnuitinnuitillud Exiguus, tabulis, quae nota certa meis. Sic ubi Vulcanum nato Venus alma ro-garet, Pictorem è fabro summe Poëta facis.

XLIII. HIERONYMUSBOS, Pictor Bosco-ducensis,

XLIII. HIERONYMUS BOS. MIris inventionibus insignis, prout varia sunt hominum cogitata, et artificum alius in hoc, in alio alius excelluit. Furias enim noster hic et spectra infernalia tam horrendo effingere solebat vultu, ut horrorem incutere spectatori viderentur.

Opera eius. Patria eius erat Boscumducis; de tempore autem sive nativitatis sive mortis eius haud constat. Operum eius plurima Amstelodami adhuc extant, qualia sunt, fuga in Aegyptum, ubi Josephi à rustico quodam viam exquirit, Mariâ asino insidente: è longinquo autem rupes est mirae elegantiae, speluncam simùl et quasi diversorium exhibens. Deindè et limbum Patrum pinxit cum liberatione istorum; ubi Judas et ipse evolaturus, à fune detinetur: dici autem vix potest, quantâ argutiâ in opere hoc colludant flammae, fumusque, et ignis ardores. Sic Amstelodami ab ipso etiam pictus conspicitur Christus crucem gestans, in quo maiori usus est industriâ, quàm aliàs soleret. Harlemi in aedibus Johannis Dieterici graphicophili inter alia spectatur historia de monacho quodam cum variis disputante haereticis, omnesque tam illorum libros quàm suum quoque in ignem coniicienteconiciente, hac spe, quod, qui veritatem contineret, violari non possit; ubi liber huius monachi evolasse dicitur, coeterisceteris in cineres combustis: quae omnia eleganter admodùm ab ipso sunt expressa.

Ludovicus Johannides de Bosco.Sed et alius fuit Ludovicus Jansonius de Bosco Boscoducensis, picturis fructuum atque florum insignis, quos interdum tanquam vitro aquâ pleno impositos multa curâ expressit atque patientiâ, ut natura meliores non produceret. Sic et guttulas floribus plerumque apponebat et herbis, quasi roridas, nec non animacula quaedam, ut sunt papiliones, muscas, apes et insecta similia, prout talia adhuc apud artis cultores nonnullibi inveniuntur. Praeterea tamen et imaginibus excellebat, prout Hieronymus quidam ab illo pictus testatur. Medioburgi apud Dominum Melchiorem Wyntgis conspiciendus.

XLIV. CORNELIUS COR-NELII, pictor Lugdunensis,

XLIV. CORNELIUS CORNELIDES.QUamvis Ars ipsa haereditatis titulo à parentibus in filios transferri nequeat hic tamen Cornelius, cui ab arte inditum est cognomen Kunst, patrem et praeceptorem suum Cornelium Engelbertum in arte usque adeò imitatus est, ut Brugas, quae Flandriae urbs est, profectus, ubi tum temporis ob florentia ibidem commercia magno pretio aestimabantur picturae, operibus suis pulcherrimis haud parvâ ditatus sit nummorum Opera eius. congerie. Inter opera eius potissimùm laudatur historia Christi crucem gestantis, cum duobus latronibus, affectu moestissimo depictis; cum coeterisceteris, quae Lugduni, partim pro monasterio quodam, partim pro civibus, et in specie pro Jacobo Vermio, tum temporis spectatissimo, pinxit Mortuus autem est anno 1544. post natum Salvatorem; aetatis suae 51. Inque honorem eius subsequens compositum est Epigramma:

Peniculum studio teneris tractavit ab annis, Qui docuit, quantum cura laborque queant. Ante alios dictus fuit hic cognomine pictor Quàm benè cognomen congruit artifici.

XLV. LUCAS CORNE-LII coquus, pictor Lugdu-nensis.

XLV. LUCAS CORNELIDES Coquus.COrnelii modò descripti frater, Cornelii Engelberti filius, et discipulus, qui cum vitâ artem quoque, ad instar fratris sui à patre adeptus esse videbatur. Natus autem erat Lugduni Batavorum An. 1495. et cum ars ista in patriâ tum temporis parum valeret, artem quoque coquinariam addidicerat; quamvis in picturis tam oleario quàm aquario subactu conficiendis excelleret, prout relicta eius testantur opera. Observato igitur in patriâ artis suae neglectu, in In Angliam abit, Angliam transibat, ubi ab Henrico VIII. pictoriae fautore maximo, cum uxore et liberis septem vel octo humaniter excipiebatur, ut post abitum eius plura de illo haud sint recognita, nisi quod ibidem in magnâ fuerit autoritate: undè cum Leycestrius Comes Gubernator Lugduni fieret, mercatores quidam Anglicani omnia illius opera, quotquot ibidem reperiri poterant, cum eadem in Anglia tantopere aestimarentur, coëmebant. Plura de illo rescire haud licuit.

XLVI. JOHANNES deCALCHAR pictor,

XLVI. JOHANNES de CALCAR.OMnium illorum, qui maximo usi sunt naturae favore inter Belgas, illamque Italorum iactantiam, quâ neminem Belgarum hâc in arte sibi similem dicebant, apertissimè retundere potuerunt, primus fuit Johannes Calcharensis, cuius laudibus nulla sufficiet fama: ut certè insigniter doleam, tam pauca mihi de artifice tam claro innotuisse. Natus autem erat in Ducatu Clivensi, in urbe Calchar; quo verò praeceptore Discipulus est Titiani artem didicerit, haud constat. Hoc tamen certum est, illum an. 1536. vel 1537. Venetiis habitasse, ibidemque Titiani discipulum fuisse dignissimum; cuius methodum non imitatus tantummodò est, sed ita in sese transtulit totam, ut utriusque picturae tandem haud amplius discerni possent: prout Goltzio, qui aliàs in arte peritissimus erat, aliquando Neapoli id accidit, ut visis quibusdam istius iconibus, Titiani manu eas elaboratas diceret: certum enim revera est, ne centesimum quidem, artis gnarum, opera illorum omninò discernere potuisse.

Opera eius.Praeterea rarissimo iste quoque utebatur successu in genere diagraphico, sive cretâ, sive calamo exercito. Inter alia autem opera eius picta, tabella quoque fuit spithamae maioris quantitate, quadrata, de nativitate Christi, et pastoribus noctu in stabulum venientibus âque Josepho exceptis, ad radios à puerulo in cunis evibratos: quod opusculum tam delineatione, quàm dispositione et coloribus incomparabile est, ut Rubens illud ipsum, quantumvis parvulum, ad obitum suum usque possederit; è cuius bonis auctione venditis in meas idem pervenit manus; donec cum an. 1652. Ferdinandus III. Imperator gloriosissimae memoriae illud penes me conspexisset, à me translatum in pinacothecam Pragensem, tanquam opus rarissimum, collocaretur.

Tandem nobilissimus hic artifex Raphaëlem Urbinatem tam sedulò imitabatur, ut multa eius opera pro Raphaëlicis habita fuerint. Et hic noster idem est ille, qui librum illum celeberrimum Vesalii Anatomici delineavit, cuius figurae tantam prae se ferunt artem, ut laudis illius sufficientissima esse queant testimonia. Sic omnes quoque pictorum, sculptorum et architectorum Italorum effigies, quae in opere Vassarii continentur, et meliores haud facilè fieri possent, ab isto confectae sunt: ut dolendum id saltem sit, quod morte tam praematurâ Neapoli è vivis excesserit, anno scilicet 1546. Iconem tamen illius tabula nostra DD. exhibet.

XLVII. PETRUS KOE-KIUS, Pictor et ArchitectusAlostanus.

XLVII. PETRUS KOKE.ALostum patriam suam tanta nobilitavit celebritate, ut aliis hoc ipso famae genere clarioribus oppidis eidem haudquaquam sit cedendum. Hic igitur istius oppidi civis praeceptorem habuit Bernhardum Bruxellensem, à quo tam in diagraphicis quàm picturis sive oleario sive glutinario subactu faciendis, mirum in modum profecit. Deinde per Italiam aliasque Academias pictorum Romanas peregrinatus summam ubique adhibuit diligentiam, è quibus dehinc in Belgium redibat. Cumque interea uxoris obitu ad viduatum reductus esset statum, mercatorum quorundam Bruxellensium Constantinopolin venit. persuasione Constantinopolin quoque ad Imperatorem Turcium cum illis iter faciebat, ut tapetum quorundam pulcherrimorum, quos ipsi confieri curabant, eidem delinearet ideas. Quamvis autem religione ductus Muhammedana Imperator, artificia ista nullatenus aestimaret, ut re infecta, sumtu licet expenso haud exiguo redeundum esset eidem societati; hic noster Historias Turcicas delineat. tamen eodem anno non Turcicam saltem addiscebat linguam, sed urbem quoque cum locis circumiacentibus variis delineabat, quae figurae deindè ligno incisae editae fuerunt. Iisdem autem inserti sunt varii Turcarum actus, v.g. de Imperatore equo per publicum vecto, stipantibus Praetorianis et aliis: de ritibus illorum nuptialibus, sponsaque praeuntibus Musicis, et comitantibus aliis deducta: de ritu illorum mortuos suos extra Urbem sepeliendi: de festo Neomeniae; de ritu illorum comedendi; de ritu iter facientium; et cubitum euntium: in quibus omnia distinctè gratiosè, et naturali ordine proposuit, artisque suae haud exigua edidit specimina: adiectâ etiam icone propriâ sub personâ quadam habitu Turcarum induta, digito alium quendam tenentem hastam commonstrante.

Scripta eius.Sed et libros edidit de sculpturâ; Geometriâ; et Prospectivâ: cumque linguae pariter Italicae esset peritus, librum quoque Sebastiani Serbii Architectonicum in linguam transtulit Belgicam; ut ea, quae de his Pollio Vitruvius scripsit, iam facilè exhinc possint intelligi; adeoque per Koekium hunc vera Architectura in lucem iterum prodierit. Erat autem hic à picturis Caroli V. aulicis, in cuius servitio Antverpiae quoque mortuus est, ubi circa annum 1550. rem habuit familiarem.

XLVIII. ALBERTUSALDEGRAF, pictor et Chal-cographus Soestensis

XLVIII. ALBERTUS ALDEGRAEF.PRiorem meritò locum occupare debuisset in hoc meo opere, nisi prius ulterior è Westphalia, quae patria ipsi fuit, mihi expectanda fuisset informatio, quae Opera eius picta. tamen nullius fuit momenti. In Urbe igitur Soestensi, octavo à Monasterio lapide, in templo multa extant illius opera picta; et inter alia tabula altaris cuiusdam, quod opus nocturnum est, nativitatem Christi mira arte exhibens. Sic et Norinbergae in templo quodam duas idem pinxit valvas tabulae cuiusdam Dürerianae: et sic alibi alia.

Chalcographica. Sed et arte chalcographica nobilis erat, ut multas et Principum et aliorum caelo expresserit icones pulcherrimas, quibus annumeranda quoque est effigies eius propria ab ipso facta, unde eiusdem, ut reor, colligi poterit aetas. Prae coeterisceteris autem notabilis est imago Johannis Lugdunensis, quem Anabaptistae Monasterii Regem sibi praefecerunt; unà cum socio Knipperdollingo, quae icones ambae artificiosissimè ab ipso elaboratae sunt.

Sic eiusdem quoque extat historia Susannae in quarto; et historia Herculis, cum duodecim saltatoribus maioribus, quibus additi sunt anni 1538. et 1551. Haec omnia ordine grato et vestitu elegante nitent, digna omninò, quae serventur: ubi tamen notandum, eum circa vestes aliquantulum fuisse confusum. Interea magni tamen artificis haudquaquam privabitur gloria, cum inter primos meritò recensendus sit, praesertim, quod ad chalcographica attinet, in quibus sive puritatem, sive industriam spectes, magna sanè praepollebat peritia.

Similis ipsi praeterea erat perfectio in diagraphicâ calamo instituendâ, ubi dispositione quasi incomparabili utebatur; cuius testimonium praebet sufficientissimum libellus quidam ipsius à Domino de Spiring, Legato apud Batavos Suecico, ob qualitates suas rariores magno emtus pretio, sexaginta circiter foliis constans, calamo decussatis, idearum procul dubio loco ab Aldegrafio factis, quae maiorem prae se ferunt perfectionem, quàm ipsae figurae Chalcographicae. Inter has autem continentur historiae de pugnis Herculis, nec non virtutum et vitiorum imagines, cum similibus aliis, mirâ perfectione concinnatis tantâque curâ elaboratis, ut eâ copiâ et industriâ à nemine unquam sint editae. Dolendumque saltem, lumen hoc fulgidissimum in regione hac verâ artis notitia parum illuminatâ exortum fuisse, ubi citra omnem usum atque agnitionem tenebris patriis offuscatum occasu tandem suo rursum abreptum est, in Urbe sc. patriâ, ubi viliore quoque elatus est sepultura, donec pictor quidam Monasteriensis illius familiaris, eundem visitaturus, adveniret, qui, in honorem eius, lapide quodam, cum inscriptione nominis atque characteris eius ordinarii, tumulum ipsius contegi curavit. Iconem autem illius tabula nostra DD. benevolo Lectori communicat.

XLIX. JOACHIMUS PA-TENIERUS, Pictor Di-nantensis,

XLIX. JOACHIM PATENIER in subdialibus excellit.FElicissimus erat in subdialibus, quibus arbores et imagines elegantissimas inserebat, ut diligenter conquiri et citissimè vendi solerent opuscula eius. Hanc tamen artis suae gloriam vita haud comitabatur aequè laudabilis, cum potui usque adeò indulgeret, ut per totum saepè diem in tabernis haerens, lucellum suum turpiter dilapidaret, donec necessitate urgente ad penicillum Discipulus eius. rediret. Discipulus eius erat Franciscus Mostert, quem ille ebrietate et furore percitus ex aedibus saepè fugabat, patientem tamen, et ob insigne discendi desiderium haec omnia tolerantem. Medioburgi apud Melchiorem Wyntgisrei, Monetariae in Seelandiâ praefectum, proelium reperitur hoc autore pictum, imaginibus plurimis refertum, tantâque sedulitate et argutiâ confectum, ut simile eidem vix inveniatur monochroma ullum.

L. HEINRICUS DE BLESBovinensis.

L. HENRIC DE BLES.A Patria, qui pagus est propè Dinantum cognominatus. Joachimi Patenieri, ut videtur, imitator, nec non autodidascalus Opera eius. et ipse, ut Lampsonius testis est. Illius manu factum est opusculum illud, quod Amstelodami apud Dominum Melchiorem Moutheron extat, historiam Emaunticam repraesentans, cumulatis ibidem partibus minori formâ pluribus; ita ut Castellum ipsum et peregrinantes anteriore loco exhibeantur maiori figurâ; dehinc iidem mensae accumbentes: quibus accedit et Urbs Hierosolymarum, et historia passionis ibidem gesta, et in specie Christi exhibitio à Pilato facta; nec non mons Calvariae cum crucifixo. Sic et in aulâ Caesareâ, et in Italiâ operum eius maior invenitur copia, aestimatorum plurimi; quod in subdialibus pro optimo haberetur. Notissimum enim, multos reperiri, qui minoribus potius campestribus quàm imaginibus maioribus delectentur.

LI. JOHANNES DE MA-BUSE,Pictor.

LI. JOHANN DE MABUSE.IN oppido quodam Hannoniae, cui nomen Mabuse, natus, Lucaeque Lugdunensis coaetaneus et familiaris, vir aliàs sedulus atque prudens, vitaeque primùm inculpatae, et in omni opere suo ad miraculum patiens, cùm non ipsi per ventos, ut assa columba, advolaret ars ista, sed post multa demum iuventutis suae exercitia ad perfectionem pervenisset, prout duriora plerumque et asperiora sunt virtutis initia.

Novam methodum in Flandriam defert.Peregrinatus autem est per Italiam aliasque provincias, primusque illorum fuit, qui aliunde in Flandliam veram detulit methodum ordinandi; historiasque imaginibus nudis exornandi, variaque poëmata conficiendi, di quod ante huius tempora nostris in terris usitatum haud erat.

Opus eius Mittelburgense.Inter opera eius multivaria praecipuum atque laudatissimum erat tabula quaedam summi Altaris Medioburgi, molis maximae, valvis duplicibus munita, quibus aperiendis substructiones faciendae erant, quam Albertus Dürerus visam, singulari honoravit encomio. Facta autem erat curante Maximiliano Burgundo Abbate, qui mortuus est anno 1524. inque eâ historia Christi è cruce oblati proponebatur, in quâ pingendâ multum temporis impenderat noster arte maximâ: cum postmodùm fulmine perculsa unà cum templo exusta sit.

Sic opus quoque aliud singulare ab ipso factum conspicitur Delphis in aedibus Domini Magni, quae et ipsa est ablatio è cruce, demisso hinc corpore Domini, ubi figurae sesquispithamam circiter attingunt, ordine omnes nobilissimo, curâ maximâ, situque ingenioso locatae, vestibusque decoris et gestu moestissimo conspicuae. Dehinc apud Wyntgisum Graphicophilum Lucretia quaedam ipsius extat pulcherrima: et apud Martinum Papenbroek opus nobilissimum in alto locatum, Protoplastas exhibens, viventium fermè magnitudine, quod tantâ praecellit venustate, ut magna saepè pro illo oblata sit pecuniae summa. Porrò et Johannes Nicker Amstelodamensis decollationem Jacobi ab ipso factam possidet, monochromate griseo tanto laevore pictam et mollitie, ut nullus ferè appareat color, et tela undique conspici atque palpari queat. Postmodum inter alia et imaginem D. Virginis pinxit, cum adhuc in servitiis Marchionis Verensis esset, in quâ iconem uxoris et filioli sui expressit; quod opus tam est politum, ut coeteracetera ipsius opera omnia, cum hoc collata, aspera videantur; prout et pallium D. matris coeruleumcaeruleum tanto expictum est decore, ut melius fieri haud potuisset. In Arce Withal Londinensi, eiusdemque porticu, duae erant icones epheborum nobilium, multâ laude pictae.

Cumque iam per aliquot annos in servitiis Marchionis istius fuisset, et intereà ille Carolum V. Imperatorem apparatu quodam magnificentiore excipere vellet, quem in finem omne famulitium suum aulicum E papyro telam Damascenam format. telâ Damascenâ candidâ sericâ vestiri curabat; Mabusaeus noster compotationibus iam deditus, pecuniam conquirens ad bibendum, id efficiebat, ut telae sibi debitae portio prae coeterisceteris ipsi exhiberetur, spem faciens novi cuiusdam vestitus generis. Vendito autem serico et consumtâ pecuniâ, circa introitus Caesarei tempus chartam sumens candidissimam Stolam sibi confieri curabat talarem, quam floribus depingebat elegantissimis. Hac indutus unà cum Philosopho et Poëta, quos in aulâ suâ similiter sustentabat Marchio, eodem incedens ordine, ante fenestram illam, è quâ cum Marchione apparatum hunc spectabat Imperator, praeteribat: ubi interrogatus à Marchione Imperator, quaenam è tribus his vestibus potissimum arrideat suae Maiestati; pictoris, respondit, quod et candore et florum maiestate praecelleret. Donec à Caesare tactu, curante sic Marchione, detegeretur argutia; ridente summoperè, istoque ioci genere insigniter delectato. Tandem autem ob proterviam multiplicem in carcerem coniectus est, in quo delineationes elegantissimas confecit plurimas. Quo tempore autem sive natus, sive mortuus sit, compertum habere non potui. Effigiem tamen illius in perpetuam eius memoriam in tabula mea Dd. exhibere volui.

LII. JOHANNESSCHOREL,Pictor,

LII. JOHANN SCHOREL.QUi optimam artis nostrae methodum ex Italiâ in Belgium delatam popularibus suis primus detexit, et à Francisco Floris, aliisque Fax et anteambulo Belgarum vocatur, quod primus esset eorum, qui in Italiam peregrinati essent.

Natus autem fuit anno Domini 1495. Kalendis Augusti in pago quodam propè Alcmariam in Batavia, cui nomen Schorel, unde et ipse cognominatus erat. Cumque Discipulus est Mabusii. eodem tempore Johannes Mabuse in servitiis Philippi Burgundi Episcopi Ultraiectini esset, vir hac in arte multae celebritatis, eidem Ultraiecti, ut aliquid disceret, sese associabat hic noster: cum autem artifex ille inordinatam tandem ageret vitam, plus compotationibus ludisque vacans, quàm picturae, ut Schorelius saepè pro illo solvere cogeretur, quin et illius caus â in periculum vitae incideret; hic postmodum eodem deredicto Coloniam Agrippinam abibat, et abhinc Spiram; ubi initâ familiaritate cum religioso quodam, qui sculpturae et Catagraphorum erat peritissimus, hanc artem similiter addiscebat, picturas quasdam eidem elaborans. Abhinc Argentoratum proficiscebatur, et porrò Basileam, quibus in locis multum lucrabatur ob promtitudinem manus suae, quod unâ hebdomade plura consummaret, quàm alii integro saepè mense. Nullibi tamen diu moram trahebat, nisi Norinbergae Ad Albertum Dürerum venit. apud Albertum Dürerum, cui pro assequendâ maiori hac in arte perfectione, aliquando cohabitabat diutius, donec publicato Lutheri dogmate Albertus eidem pariter applicitus, in suam sententiam, et Schorelium trahere conaretur: ex quo Stiriam iste petebat et Carinthiam, et hinc, confectis operibus quibusdam, Venetias, ubi cum Daniele de Bambergo pictore Antverpiano familiaritatem contrahebat.

Hierosolymas abit.Convenientibus autem interea è variis nationibus Venetiis quibusdam, in terram Sanctam et Hierosolymas profecturis, inter quos religiosus quidam Batavus, vir prudentissimus et graphicophilus insignis, istius suasu et Schorelius annos tum 25. natus huic societati nomen dabat, ubi assumtis omnibus ad picturam necessariis in navi semper laborabat, confectis quorundam itineris sociorum effigiebus: quin et delineatis in libro quodam omnibus tractibus quotidiè occurrentibus, ut et Cretâ, Cypro et provinciis aliis, cum historiis quibusdam, urbibusque, castellis et promontoriis, prout ipsa prostabant, mirâ elegantiâ conspicuis. Hierosolymis autem cum Guardiano coenobii Sionitici, qui magnae ibidem apud Judaeos et Turcas est autoritatis, innotuisset, facto cum hoc itinere, per omnes regiones circumiacentes etiam Transiordaniticas, totam illam provinciam, tractusque loci iuxta naturalia delineabat exemplaria, quae pictura magno ipsi dehinc usui erat ad opus illud colore oleario pictum in Belgio de transitu Israëlitarum per flumen Jordanis, Josuâ duce.

Et quamvis Guardianus hic libenter eum per annum integrum apud se detinuisset, consulente tamen religioso illo Batavo, picturam quandam Guardiano in navi conficiendam promittens, domum redibat; elaboratam hanc interea picturam Venetiis Hierosolymas remittens, quae hodierno adhuc die eodem in loco conspici dicitur, ubi Christum natum aiunt: eratque per illam exhibita historia Thomae, digitos suos lateri Christi inferentis, quam peregrinantes plurimi ibidem se vidisse adhuc testantur. Sic topographiam quoque Urbis Hierosolymitanae delineavit, quâ deinde saepius in operibus suis usus est, v.g. in opere de Christo per declivitatem montis olivarum asello Urbem versus vecto; item in historiâ de Christo in monte illo Sermonem habente, inque similibus. Dehinc et Sepulchri Dominici figuram, unà cum effigie propria, et iconibus plurium Equitum Hierosolymitanorum sive peregrinantium colore oleario operi cuidam maiori inserebat, quod Harlemi in coenobio Jacobitarum, sive aulâ Ducali, adhuc asservatur.

Opera eius.In reditu ex hoc itinere anno 1520. biennio antequam Rhodus â Turcis expugnaretur, eâdem in Urbe noster apud Summum Teutonici Ordinis Magistrum, qui in Melitensium insula iam resident, situm illius loci delineabat. Venetias autem reversus, itinere per Italiam adhuc alia faciens, inter Urbes coeterasceteras et Romam adiit: ubi indefesso labore detentus antiquorum statuas, nec non ruinas et alia autoptes delineabat, factis etiam è picturis Raphaëlis et Michaëlis Angeli, aliorumque apographis. Cumque circa hoc tempus Adrianus VI. Ultraiectinus ad sedem Papalem elevaretur, Schorelius eidem innotescens toti structurae Belvederianae praeficiebatur, ubi elaboratis operibus quibusdam, ipsius quoque Pontificis iconem pingebat, quae Lovanii in Collegio, ab eodem Pontifice fundato, adhuc conspicitur. Mortuo autem postquam annum unum et septimanas quadraginta quinque sedisset Papa; artifex noster in Belgium redibat.

Ultraiectum ergò reversus, postquam praeceptoris sui filiam Aurifici cuidam Amstelodamensi nupsisse cum dolore intelligeret, spe sua ob moram nimiam frustratus, Ultraiecti apud Lochorstium Decanum monasterii veteris, graphicophilum insignem commorabatur: pro quo varia tam aquario, quàm oleario subactu elaborabat opera, et inter alia historiam illam, cuius iam supra mentionem iniecimus, de Christo Hierosolymas ingressuro, ubi multi Judaeorum, cum pueris ramos desecant, vestibusque viam sternunt, cum circumstantiis aliis. Deindè et in domo Beldensi pro Henrico Comite Nassoviensi, et Renato Catalaunensi quaedam etiam pinxit. In Galliam vocatur. Postquam enim ex Italia primùm rediret, à Rege Galliarum Francisco I. vocatus, nec munerum pollicitatione, nec aulae splendore movebatur, humillimâ excusatione servitia aulica penitus evitans.

Sed et Gustavo Suecorum Regi cum Architectum quendam recommendasset, imaginem simùl D. Virginis per eundem â Rege Sueciae amatur. Maiestati suae mittens, Rex hac ipsa mirum in modum delectatus, in gratitudinis suae testimonium, unà cum literis manu propriâ subscriptis, annulum eidem mittebat pulcherrimum, nec non quadragenam pellium Martiarum, apparatumque omnem pro equo trahae glaciali iungendo, quo ipsa Maiestas Sua uti solita fuerat, et praeterea caseum Suecicum ducentarum librarum: è quibus literae quidem eidem reddebantur, sed Sigillo privatae, muneribusque orbae. Apud omnes igitur Magnates Belgarum Schorelius acceptissimus erat, cum Musicus simùl esset et Poëta, atque Orator, nec non linguarum, Latinae sc. Italiae, Gallicae, et Germanicae superioris gnarus quique praeterea arcum manu peritissimè tenderet, et humore hilaris, atque conversatione affabilis admodùm esset: quamvis tandem ob senii incommoda vitae propriae taedio ferè absumeretur.

Antequam autem finem huic faciam narrationi, monendum adhuc, Harlemi etiam apud Dn. Gerhardum Wilhelmum Schoterbosch opus quoddam artificis nostri extare praestantissimum, de Christo in templo à Mariâ oblato, âque Simeone suscepto; in quo Architectura insignis et ornamenta varia aurea colore expressa cum figuris elegantissimis. Iconem eius biennio ante obitum ipsius faciebat Antonius Morus, Philippi Hispaniarum Regis pictor, quondam discipulus eius; quâ factâ anno 1560. ipse deinceps ex hac vitâ migrabat anno 1562. 6. Decembr. anno aetatis 67. Sub effigie eius autem, quam tabula nostra DD. exhibemus, hi adscripti sunt versiculi.

Addidit hic arti decus; huic ars ipsa de-corem, Quo moriente mori est haec quoquevisa sibi.

CAPUT VII. LAMBERTUS LOMBARDUS, LU- CAS GASSEL, ET JOHANNES HOLBEIN. Argumentum.

LIII. LAMBERTUS LOMBARDUS, pictor et Architectus Leodiensis. Discipuli eius, et itinera. Figurae reperiuntur chalcographicae ab ipso inventae. LIV. LUCAS GASSEL, Helmontiensis, subdialium pictor. LV. JOHANNES HOLBEIN iunior, pictor Basileensis. Johannes Holbein pater eius, pictor Augustanus. Istius opera Augustana: Holbeinii iunioris opera Basileensia. In Angliam venit. Opera eius ibidem elaborata. Magnâ fruitur Regis gratiâ. Opera eius Anglicana, et alia. Currus divitiarum atque paupertatis. Nonnullae illius effigies. Varia post se relinquit diagraphica, quin et Passionem Dominicam minori forma; unà cum aliis. Picturae illius adhuc aliae. Ipsi eundem imitantur Itali. Mors ipsius.

LIII. LAMBERTUSLOMBARDUS, pictor etArchitectus Leodi-ensis.

LIII. LAMBERTUS LOMBARDUSDE quo si mihi ad manus fuisset Libellus Lampsonii, quem de illo tempore, cum Secretarius fuit Episcopi Leodicensis, conscripsit, plurima enarrare possem, cum singularis inter hos intercesserit amicitia: iam verò ea saltem referam, quae aliundè rescivi. Quod nempè patria eius fuerit Leodium; quodque tam picturâ, quàm sculpturâ et architecturâ, praesertim autem operibus opticis clarissimus extiterit: ut quemadmodum Discipuli eius. è Schola Chironis Heroes plurimi, sic et ex ipsius informatione artifices haud pauci prodierint, inter quos Franciscus Floris, Wilhelmus Keye, Hubertus Goltzius et alii.

Itinera.Factis autem per Belgium, Germaniam et Galliam itineribus variis, omnia, quae ad artem pertinere videbantur, sedulò conquisivit, êque statuis Antiquorum tantam sibi conciliavit peritiam, ut è nudo aspectu de genuinâ cuiusvis operis aetate iudicare potuerit. Sic nec ex Italiâ, Urbeve Romanâ vacuus rediit, sed ibidem tanto progressus est artis profectu, ut Pater istius et nutritius meritò dici valeat; eò quod methodus incondita omnis atque barbarica per ipsum cessaverit, et antiqua venustior introducta sit; pro quibus omnibus grates eidem debentur immortales. CoeterùmCeterùm et Philosophiae studiis imbutus, et Poëta erat multo acumine insignis: inque picturis suis dispositione utebatur ingeniosissimâ, et ordine decoro, historiasque seligebat argutas, et affectus, cum circumstantiis reliquis, planè exprimebat naturales.

Chalcographica. Nonnulla ipsius opera typis aeneis impressa conspiciuntur, inter quae maiori formâ Coena Dominica, quo solo charactere inter Lumina Belgarum sive huius, sive pristini temporis mumerari meretur. Haec autem chalcographica dum diligentiùs contemplor, quaedam ex illis hac notâ insignita conspicio, L. Suavius Inventor. Unde cum aliis eâ sum opinione, primis temporibus eum usum fuisse nomine Lambertis Sutermanni, quod cognomen latinâ voce Suavii exprimere voluit. Ut in errore versatum putem Carolum de Mandern, qui, ob nomen istud, duos exhinc statuit artifices diversos, cum certum omninò sit, eas laudes, quas ille ambobus tribuit, Lombardo deberi unico: cuius effigiem in perpetuum ipsius honorem tabula nostra exhibuimus.

LIV. LUCAS GASSEL Helmontiensis, subdialium pictor.

LIV. LUCAS GASSEL.SEmper enim hac gloriâ claruit Belgium prae Italia, quod in pingendis campestribus, illius artifices his praeemineant: quod ipsi quoque fatentur Itali, qui proindè popularibus suis alia tribuunt, quodque in pingendis figuris maioribus, historiisque pulcherrimis prae coeterisceteris clarescant, pro potissimo laudis eorum momento referunt. Gasselius igitur noster, qui Bruxellis vixit, ibidemque sepultus est, natus aliàs Helmontii, inter illos potius numerandus est, quibus minora arrident, quorum similiter haud exigua est copia. Quamvis autem in pingendis subdialibus excelleret, labori tamen haud usque adeò deditus erat: cumque amicus Lampsonii esset singularis, hic in illius honorem pöemata quaedam ingeniosissima composuit, quae ob studium brevitatis hoc loco omittimus.

LV. JOHANNES HOL-BEIN iunior, Basileensispictor,

LV. JOHANN HOLBEIN.HAud levis inter antiquos extitit controversia, de origine humanae indolis, quibusdam astrorum hic influxum feliciorem; quibusdam et aërem huius vel illius regionis temperatiorem ad id concurrere opinantibus, ut aliqui tam feliciter quaedam addiscant, ad quae alii non nili magnâ pervenire queunt industriâ. Cum autem quotidiana testis sit experientia, quibusdam in Urbibus vel provinciis nonnullos quidem reperiri artifices, sed et inertes alios quàm plurimos; aëris autem usus omninò sit universalis: et similiter sub uno eodemque coelorumcaelorum influxu homines tamen nascantur diversissimi: rectius, iuxta Christianorum Philosophiam, habilitas humanae indolis soli creaturarum conditori adscribitur, cuius gratia maiorem huic, minorem alii perfectionis gradum tribuere solet.

Cuius exemplum celeberrimus ille Johannes Holbeinius praebet, qui quamvis crasso natus esset sub aëre Helvetico, quod Carolus Manderensis factum esse dicit Basileae anno Christi circiter 1498. ingenio tamen praecelluit acutissimo et arte maxima. Distinctior tamen de ipso notitia è libro pictorum Basileensium tributi eruitur, ubi Pater eius. traditur: Johannem Holbeinium seniorem, qui et ipse pictor fuerit praestantissimus, supradicto tempore adhuc civem fuisse Augustanum, et postmodum Basileam demum translato domicilio, ibidem eadem in arte Johannem Holbeinium iuniorem, filium suum, informasse, eundemque ceu discipulum suum protocollo praedictae tribus inseri curasse. Hic autem Johannes Holbeinius iunior iconem patris sui, eiusdemque fratris, qui et ipse pictorum haud postremus fuit, propriâ manu fecit (quarum autographa ego possideo, et in tabulâ nostrâ EE. benevolo lectori communico, cum signo Johannis Holbeinii iunioris, annum 1512. exprimente) ubi inscriptio prioris ita se habet: Effigies Johannis Holbeinii Senioris, pictoris: Posterioris autem ita: Sigismundus Holbein, pictor, et senioris frater.

Istius opera.Opera autem Holbeinii Senioris Augustae Vindelicorum quaepiam extant, quorum unum à Domino de Walberg graphicophilo praecipuo aliquot millibus florenorum cöemtum est. In monasterio S. Catharinae ipsius manu in tabulâ praegrandi depicta extat Salutatio Angelica: inque opere quodam alio magnae pariter molis, vita S. Apostoli Pauli figuris dimidiam viventium quantitatem aequantibus, curâ depicta est maximâ, cum hac inscriptione: Praesens opus complevit Johannes Holbein civis Augustanus. Sic et historiae cuidam alii, in quâ campana visitur, haec ipse adscripsit: Johannes Holbein 1499.

Opera Filii. Holbeinius autem iunior, ad quem nunc redeundum est, Basileae opera varia confecit nobilissima, quorum aliqua in curiâ ibidem spectantur: inter quae Passionis Dominicae historia octo partium inventione admirandâ, subdialibus elegantissimis, acutissimo discrimine luminis diurni atque nocturni, colore integerrimo et arte, quantum excogitari queat, summâ elaborata est, ut illius manu nihil unquam confectum sit perfectius. Unde cum anno 1644. Serenissimo Bavariae Electori Maximiliano gloriosae memoriae, dum eiusdem pingerem effigiem, sedenti, fallendi temporis gratia, istius operis consummatissimam perfectionem enarrarem, Serenitas sua tanto illius videndi exarsit desiderio, ut misso illuc expresso nuncio, tanto illud emi pretio iuberet, quantocunque venale esset. Ubi tamen, qui deputatus fuerat, cum negotium minori tentasset prudentiâ, re infectâ redire coactus, magistratus autem illius Urbis de summo istius operis pretio eò certior factus est. Sed et in foro piscario ibidem illius manu picta extat chorea rusticorum artificiosissima: nec non publicâ similiter editione evulgata chorea mortis, ubi figuris pluribus ostenditur, nemini parcere mortem, sive Pontificum, Imperatorum, Regumque potentia; sive divitum aliorum opulentia; sive paupertas rusticorum, sive simplicitas embryonum; sive moestitia parentum; sive militum audacia eidem opponatur, prout in opere ipso figurae testantur Xylographicae elegantissimae. Deinde et pictura quaedam ibidem conspicitur ab ipso confecta de corpore Domini è cruce ablato, pro quâ, quamvis tantâ non sit elaborata sollicitudine, quàm coeteracetera eius opera prae se ferunt, mille tamen oblati sunt Ducati. Sic Basileae quoque visuntur effigies uxoris et liberorum eius ab ipso factae, ut unâ in summâ viginti ibidem reperiantur opera picta, unà cum pluribus tamen diagraphicis in chartâ delineatis, quae omnia magni ibidem aestimantur, et à magistratu illius Urbis multo coëmta sunt pretio, ut graphicophilis inter rariora Urbis ostendi queant.

Italiam, quantum mihi pernosse licuit, non vidit: Erasmi autem Roterodami occasione iter Anglicanum elegit. Hic enim cum Basileae insignem Holbeinii praestantiam cognovisset, quippè qui iconem eius tantâ pinxerat arte, ut melior à nemine fieri potuisset,

IOHANNES HOLBEIN SENIOR AUGUSTANUS.

SIGISMUNDUS HOLBEIN AUGUSTANUS.

IOHANNES HOLBEIN IUNIOR BASILEENSIS.

NICOLAUS MANUEL BERNENSIS.

Sandrart delineav.

R. Collin sc. Antv.

de illius promotione meditatus, Thomae Moro magno Regni Angliae Cancellario, condiscipulo quondam suo, iamque amicorum suorum intimo eundem, ut ad servitia Regia promoveretur, commendabat, cum praesertim Henricus VIII. tum temporis Angliae Rex, singulari erga artem hanc propensione inclinaret: traditâ eidem simùl hac ipsâ icone suâ, unà cum literis de veritate expressionis plus satis testantibus; quam occasionem Holbeinius etiam, quod uxorem haberet rixosam et inquietam, avidissimè In Angliam venit. amplectebatur. In Angliam igitur ad Thomam Morum unà cum literis istis et icone supradictâ perveniens, gratissimus huic erat Regni Cancellario, qui effigie ista Erasmi insigniter delectabatur; unde Rege inscio per triennium circiter eundem in aedibus suis detentum laboribus privatis destinabat, ne fortè, si Rex interea, cognitâ eiusdem praestantiâ, eum ad se adscisceret, ipse suum haud assequeretur Opera Anglicana. scopum. Confectis igitur tam Cancellarii, quàm uxoris, et omnium quasi agnatorum eius iconibus, cum operibus pluribus aliis, Thomas Morus tandem, invitato ad convivium in aedes suas Regi, omnes artificis huius picturas exhibebat, quibus similes confestim Rex unquam se vidisse negabat, quod personas optimè sibi cognitas plurimas quasi vivas coram sese contueretur. Quo cognito Morus omnia haec dono Regi offerens, in illius gratiam eadem confecta asserebat. Quae grato recipiens animo Rex, et simùl, annon haberi queat artifex ipse? percontatus; annuente Thomâ, productoque Holbeinio, illicò gavisus autore horum, dona omnia Moro restituit; quod, obtento fonte, rivulis sese haud egere diceret.

Assumtus igitur in servitia Regia Holbeinius, multas primò, iussu Regis, pingebat icones, quae Londini adhuc spectari queunt: Quin imò tantâ superabundabat Regis gratiâ, ut sequenti in casu feliciter, è periculo evaderet. Accidit enim, ut Comes quidam Anglicus Holbeinium, sive artis illius videndae, sive operis tum pingendi curiositate ductus visitare vellet, quod Holbeinius tamen, ad vivum tum exemplar secretò aliquid pingens, omni civilitate declinare studebat, bis vel ter eundem rogans, modò hac vice ipsum haud interpellaret, se alio quovis tempore ad servitia eius promtissimum fore, atque paratissimum. Cumque excusationibus hisce non attentis Comes haud tamen desisteret, sed violenter per scalam sursum properaret, tantum personae suae respectum à pictore expectans, quantum prae se ferret titulus eius, hic è contrario re aliter pensitatâ, cum ad monita ulteriora ille continuò pergeret, prehensum tandem per gradus deturbabat, ut delapsus sermone suo Anglico misericordiam Dei imploraret. Occupatis intereà nobilibus et famulis Comitis, quos lapsus iste planè reddiderat attonitos, circa Dominum suum, Holbeinius pessulo ianuae suae obiecto, per summam tecti fenestram descendens, festinabundus ad Regem properabat, veniam facti cuiusdam rogans, quod tamen non enarrabat, vel iteratis vicibus interroganti, donec tandem impetratâ veniâ rem omnem, prout gesta erat, exponeret. Ubi Rex quasi poenitentiâ ductus concessae tam inconsideratò vaniae, an in posterum simile quid tentaret, monitum, in cubiculo tamen vicino praestolari iubebat, donec, quid de Comite evenisset, narraretur. Qui brevi post lecticâ vectus obligatis vulneribus ad Regem perveniens pictorem accusabat, causam suam pro virili in sui favorem exaggerans, veritate in multis, quod facilè Rex observabat, celatâ: in fine orationis suae id tandem desiderans, ut sua Regia Maiestas Holbeinium pro merito puniret, quod nisi fieret, coactum iri sese, ut tantas iniurias ipse ulciscatur. Quo petito, respectui Regio haud parum derogante, ad iram commotus Rex, quod iudicem ille in propriâ causa, decisione Regiâ haud contentus, semetipsum constituere vellet, sic tandem inquit: Non iam cum Holbeinio rem ipsi fore, sed cum ipsamet Regia Maiestate suâ, cui haud parvae sit curae Holbeinius: eò quod è septem rusticis septem creare Comites facillimum ipsi sit, cum è septem Comitibus ne unicum quidem Holbeinium efficere queat. Quibus territus Comes, veniamque rogans, nutui regio omnia submittebat, iteratò monitus, ne vel per se vel per alios ullam ab Holbeinio sumeret ultionem, quam erga se exercitam interpretatura aliàs esset Maiestas sua.

Durantibus his servitiis suis, Heinrici VIII. Regis sui effigiem fecit viventis magnitudine, tantâ artis consummatissimae sedulitate, ut citra stuporem eadem conspici nequeat, cum vivere videatur imago insensata, caputque quasi et omnia membra movere velle. In eodem palatio Withallensi adhuc aliud ipsius opus extat, quod revera Apellem ipsum sui temporis fuisse praedicat. Eâdem artis perfectione icones quoque pinxit liberorum regiorum, Eduardi sc. Mariae et Elisabethae, quae pariter ibidem adhuc extant: ut alias magnatum utriusque sexus effigies plurimas, artificiosissimâ manu eius elaboratas iam sicco praeteream pede. Sic Londini quoque in oeco Chirurgorum opus quoddam illius extat praeclarum, de praefecto illius tribus, confirmationem à Rege privilegiorum suorum petente: ubi Rex ipse Henricus viventis magnitudine throno cuidam insidet magnificentissimo, tapetem pedibus terens: ante quem genibus innixus procumbit tribunus ille, privilegia sua Regi porrigens, quae alius quidam ministrorum summâ cum reverentiâ reciper evidetur. Et quamvis quidam ab Holbeinio hoc opus haud consummatum esse existiment, sed ultimam eidem ab alio impositam credant manum; certissimum tamen est, eundem, quisquis ille tandem fuerit, tam proximè ad Holbeinii ductus accessisse, ut haud facilè discerni queant utriusque labores.

Sed et in aliis magnatum palatiis tot ab illo confectae conspiciuntur icones praestantissimae, ut mirum omninò sit, quâ ratione tanta ab illo proficisci potuerit copia; unà cùm iis, quae pro aurifabris, pictoribus, Xylographicis et chalcographicis laboribus, nec non pro aliis sive delineavit, sive cera plasmavit. CoeterùmCeterùm tam oleario quàm aquario in picturis utebatur subactu; nec minori facilitate in monochromaticis miniatis utebatur; quod exercitii genus nondum quidem callebat, cum ad Regem perveniret; in aemulationem tamen alterius cuiusdam, cui Lucae nomen erat, hac arte praecellentissimi, eandem et ipse excolebat; cumque delineando, disponendo, iudicandoque illo longè esset melior, hunc Lucam statim tanto post se relinquebat intervallo, Emblema divitiarum, quanto à Luna Sol distat. Porro Londini adhuc duo eiusdem supersunt opera alia colore aquario confecta, triumphus nempè divitiarum, et status paupertatis. Opulentiam repraesentat Pluto sub formâ senis cuiusdam calvi in curru quodam iuxta methodum antiquorum deaurato sedentis, qui alteram manum in corbem quendam nummis plenum immittit, alterâ autem numismata tam aurea quàm argentea dispergit. Haud procul ab isto absunt Fortuna et Fama, et iuxta eum in curru thesauri et nummi extant varii; post currum autem quidam dispersam ab illo pecuniam corradunt. Ponè currum tandem ditissimi veteris aevi conspiciuntur principes, quales sunt Croesus, Mydas, atque similes. Ipsumque currum quadrigae trahunt candidae, coecitatecaecitate notabiles, quibus comites adsunt quatuorquattuor mulieres, quarum nomina vel capitibus vel pedibus illarum adscripta visuntur. Imagines autem omnes naturali sunt quantitate; facies porrò, manusque et pedes colorem prae se ferunt carneum elegantem, vestes autem varietatem undique iucundam.

et Paupertatis.Opus alterum, quod Paupertatem delineat, vetulam exhibet fame emaciatam plaustro insidentem vilissimo, substrato straminis fasciculo, sub tecto pertuso atque lacero, miserando vultu, detrità indutam veste: cuius currui asinus atque bos iuncti sunt, praecedentibus viris quibusdam et foeminisfeminis vilissimo quoque habitu vestitis; et rustico praesertim rastrum, nec non opifice malleum gestante cum similibus. Anteriorem currus partem Spes occupat, vultum attonita ad coeloscaelos elevans, cum variis circumstantiis aliis, ut opus hoc, ut in se artificiosum, sic poëticum reverà sit et philiosophicum, diagraphica accuratissimum, et ordine miro conspicuum. Ambo haec opera ab illo elaborata sunt, cum Fridericus Zuccherus in Anglia esset, circa annum Domini 1574. qui ob insignem, quam ostentant, industriam, hoc de illis protulit elogium, quod aequè sint artificiosa, ac si ab ipso Raphaële Urbinate picta forent.

Effigies eius.Cumque et Comitissae cuiusdam effigiem Holbeinius pinxisset viventis quantitate, panno Attalico tam candido quàm nigro vestitae, in aedibus quondam Domini de Pembrock locatam, et Fridericus eandem similiter cum pictoribus quibusdam aliis contuitus esset, tantoperè illâ delectatus est, ut ne unicam quidem vel Romae se vidisse diceret picturam, sive arte, sive curâ huic similem; cum admiratione discedens maximâ. Erat autem quondam Londini graphicophilus quidam arti nostre addictus Andreas de Loo, qui quaecunque ab Holbeinio elaborata venalia coëmerat, ut miram possideret elegantissimarum iconum eius copiam: inter quas effigies Magistri cuiusdam Nicolai Astronomi Regii, dimidiâ viventis mole cum variis instrumentis Astronomicis expressa artificiosissima. Germanus iste fuerat sive Belga, qui postquam vel triginta annis in Anglia commoratus esset, nec linguam tamen Anglicanam satis calleret, interrogatus à Rege, quî id factum esset? tantillo, respondit, temporis spatio linguam tantam se discere haud potuisse. Porrò idem de Loo Iconem quoque habebat Domini Crauwel sesquipedalem, ab Holbeinio factam; nec non Effigiem Erasmi Roterodami, antea commemoratam: sic quoque opus maius aliud colore aquario pictum idem possidebat, in quo ordine elegantissimo viventium mole considere videbantur Thomas Morus, et uxor eius cum filio et filiabus: quod verissimum erat artis eius specimen, ut supra iam retulimus. Diagraphica eius.Similiter Comes Arondelius omnivario laudis genere meritò extollendus, qui nulli sive auro sive argento pepercit, si Holbeiniana quaedam venalia essent, integram ex meris picturis istius congessit pinacothecam, ut et diagraphicorum eius libros integros; sive calamo eadem circumducta et monochromate nigro inumbrata; sive ad ritum chalcographicorum calami ductibus decussata, sive cretâ nigrâ in chartâ albâ maiori formâ delineata essent: quae cuncta tanto constant artificio, tantâque effecta sunt sedulitate, ut nisi saepiùs eadem ipse manibus meis trivissem, propriisque usurpassem oculis, vix credidissem, hominem unicum manu suâ tam nobilia, tamque copiosa, sive biblicarum, sive profanarum historiarum nec non poëmatum inventa elaborare potuisse: unde supernaturali quasi usus videtur in omnibus tum promtitudine, tum felicitate. Idemque Comes de Arondel adhuc alium pluries mihi exhibuit libellum decimae sextae plicaturae, nobilissima hac manu delineatum, in quo tota Passionis Dominicae historia foliis viginti duobus exhibita erat, omni figurarum genere referta, quarum parvitas è forma libelli satis colligi potest: et omnia tamen quàm diligentissimè et accuratissimè consummata erant, cum speciali hac observatione, ut imago Salvatoris nostri semper sub figurâ monachi cuiusdam nigro habitu induti repraesentaretur. Huiusque libelli occasione Architectus Regius Inigo, Johannes Server Eques, mihi aliquando in Musaeum Regium introducto, alium monstrabat librum, delineationibus istius Artificis plenum, ubi variae pro pugionibus, capulis, ornamentis, imagunculis, gyris foliorum, armaturis vaginarum, baltheorum, cingulorum, item pro globulis Togae Regiae, pro spirâ pilei, pro clausuris calceorum tum temporis usitatis, itemque pro vasis sive aureis, sive argenteis tam maioribus quàm minoribus, pro manubriis cultrorum, fuscinulis, salinis, libellisque seu maioribus seu minoribus proiectae erant ideae, cum aliis ornatus Regii partibus plurimis, quae omnia enarrare prolixum nimis foret.

Praeterea Amstelodami in Pinacothecâ celeberrimâ Domini Michaëlis le Blon coronae Suecicae Ministri inter alias huius artificis picturas, delineationes, et figuras Chalcographicas, etiam pictura extabat Viri cuiusdam eruditi, postquam mors adstans cum Clepsammidio, unà cum aedificio elegantissimo: nec non icones quaedam, item Venus et Cupido admirandae venustatis, cum aliis similibus. Ubi et Ego eidem Domino Le Blon ipsius Johannis Holbeinii effigiem, figurâ rotundâ mirâ arte confectam in gratam variorum beneficiorum memoriam eidem valedicens inque Germaniam iamiam abiturus dono dabam. Idem autem Le Blon iam antehac Johanni Lössert Logographo pro tribus florenorum millibus instantissimè roganti vendiderat imaginem D. Virginis in tabulâ pictam stantis, filiolumque ulnis gestantis, substrato eidem tapete, cui genibus flexis incumbunt quidam iconicè depicti, quorum omnium in Libro nostro Diagraphico Sandrartiano ideae extant autographicae, è quibus quanta sit istius operis dignitas, plus satis perspici potest. Iuxta quae Ego adhuc alia praestantissima Passio Domini. huius manus opera, et inter alia Passionis historiam in folio possideo, è quâ duae quidem partes absunt, sed quas inter graphicophilos huc illuc delitescere necesse est, pro quibus tamen, si eas adipisci liceat, ducentos florenos offerrem, utin honorem Holbeinii opus hoc consummatum fautoribus artis exhibere possem.

Ut autem in unum cumulum quicquid est laudum eius congeram, tanta fuit illius adhuc viventis celebritas, ut ne Itali eum imitantur. primarii quidem Italorum ex Inventionibus eius multa operibus suis inserere erubescerent, inter quos Michaël Angelus Caravagiensis in historiâ suâ Matthaei è telonio à Christo vocati: item in pictura lusoris pecuniam è mensâ reducentis; cum similibus aliis. Sic memini pariter, cum anno 1627. Paulus Rubenius Ultraiectum Hundhorstium visitaturus pervenisset, et à curiosis quibusdam pictoribus tam adiens quàm rediens Amstelodamum deduceretur, in itinere autem in scaphâ de libello Holbeinii choream mortis exhibente sermo incideret, quod Rubenius hic insigniter eundem laudaverit, me tum adhuc iuvenem admonens, ut commendatum hunc libellum habeam, cuius ipse invenilibus suis annis, prout et Tobiae Stimmeri libelli fecerit apographa: quorum etiam occasione per totam quasi viam, de Holbeinio, Alberto Dürero, Stimmero, aliisque Germanis veteribus pulcherrimè disserebat. Et tandem cuivis opera eius contuenti fatendum omninò erit, eum in omni labore suo inventione semper et dispositione usum rarissimâ, et picturarum suarum fundamenta longè aliter iecisse, quàm facere solent alii. Adde, quod argumenta operum eius potissimum sint historiae veteres et rariores, verbi gratiâ, de Annâ, Samuelis matre, et Elcanâ marito eius; De morte Uriae cum Davidi nunciaretur. De Abisaga ad Davidem veniente; de nuncio Hirami Salomoni literas exhibente, ubi Salomonem in throno sedentem vestitu regio indutum magnificentissimo, nudisque brachiis antiquorum more, repraesentavit: in quam picturam Nicolaus Barbonius Poëta clarissimus versus composuit plures elegantissimos latinos. Sic multa quoque Holbeinii diagraphica à Wenceslao Hollardo nostrate magná curâ aeri incisa, nec non alia à pictore Regis Angliae aulico, quem de Burgo vocant, erosione aeris expressa et publicè edita sunt: praesertim de Regina Sabaea Salomonem visitante.

Postquam autem ornatu superfluo hic artifex mundum per artem suam condecorasset, via tandem corruptibilium omnium et ipsi terenda suit. dum Londini anno aetatis Mors eius. suae 56. Christi 1554. peste mortuus est, aeternitati quidem nomen, sed incertae sepulturae corpus suum derelinquens: ut Comes ille supra commemoratus de Arondel, Mareschallus Regni Anglicani, omnem quasi moverit lapidem, ut quo in templo terrae mandatus fuerit, experiretur, quod ibidem splendidiore eum honorare constituisset monumento. Cum autem pestis tempore decessisset, et iuxta gentis huius morem unà cum aliis in foveam quandam communem proiectus esset, deloco quodam singulari nihil resciri potuit. Publicum tamen eidem benè merenti in graphicophilorum omnium memoriam erectum est epitaphium, quod omni marmore constantius nullo non tempore perennaturum ad canam usque posteritatem immarcescibilem illius propagabit gloriam.

CAPUT VIII. NICOLAUS MANUEL, et adhuc viginti artifices alii. Argumentum.

LVI. NICOLAUS MANUEL Bernensis: Opera eius. LVII. JODOCUS MAURER, pictor Tigurinus Matheseos peritissimus est. LVIII. CHRISTOPHORUS MAURER Tigurinus: Opera eius. LIX. JODOCUS AMMAN Tigurinus. LX. GEORGIUS KELLER Francofurtensis. LXI. TOBIAS STIMMER Schafhusanus: Opera eius Xylographica: Figura eius Biblicae. LXII. JOHANNES CONRADUS GEIGER, artem colore oleario vitra pingendi invenit. LXIII. JOSEPHUS FLEPPUS, pictor Bernensis. LXIV. DIETERICUS MAIR Tigurinus, novum aeris erodendi fundum invenit. LXV. RUDOLPHUS MAIR. LXVI. JOHANNES JACOB MAIR. LXVII. CONRADUS MAIR Tigurinus. LXVIII. JOHANNES CORNELIUS VERMEYEN Beverovicensis pictor: cum Carolo V. Imperatore per multas peregrinatur provincias, nomenque etiam habet Johannis Barbati. LXIX. AUGUSTINUS JORIS, seu GEORGIDES, pictor Delphensis. Itinera eius. Undis suffocatur in fonte quodam. LXX. JOAS CLIVENSIS, pictor Antverpianus. Praenimia ambitione in amentiam incidit. LXXI. JOHANNES SCHWARTZ Groningensis, aliàs JOHANNES NIGER: Johannem Schorel imitatur. LXXII. JOHANNES MOSTERT pictor Harlemensis: undè hoc ipsi nomen. Opera eius plurima ex parte comburuntur. LXXIII. ADRIANUS DE WERT, pictor Bruxellensis. Coloniam venit. Opera eius. LXXIV. HEINRICUS CLIVENSIS, pictor Antverpiensis. LXXV. MARTINUS CLIVENSIS, pictor Antverpiensis. LXXVI. WILHELMUS CLIVENSIS: Filii eius.

LVI. NICOLAUS MA-NUEL Bernensis.

LVI. NICOLAUS MANUEL.PRaedicto Artifici, ne inter asperrima illa Alpium iuga solus haereat, cum aliis à nobis meritò iungendus, quamvis è familiâ quadam Anglicanâ nobilissimâ oriundus esset, et propter varias ob religionem adversitates Bernam saltem commigrasset. Pictura insigniter excelluisse dicitur, magnamque propterea Opera eius. propterea famae celebritatem assecutus. Inter alia autem innotuit chorea Lethi ab ipso colore oleario picta, in quâ viventium quantitate varii status exhibuit homines, suamque simùl inter illos effigiem, argutiâ elegantissimâ: ut dolendum sit saltem, opus tantum, ex omni parte suâ ab artis peritis summoperè laudatum, huiusque Urbis celebritati haud parvum contribuens momentum, tam negligenter fuisse conservatum, ut plura de illo mihi superaddere haud liceat, nisi quod adscripti fuerint rythmi quidam Germanici sequentes:

Manuel aller Welt Figur, Hastu gemahlt uf diese Mur: Nu must sterben da, hilft kein Fund: Bist nit sicher Minut noch Stund.

Quorum hic est sensus:

Cunctorum in muris pictis ex arte figu-ris: Tu quoque decedes; etsi hoc vix temporecredes.

Manuelis responsum:

Hilf einiger Heiland! drum dich bitt: Dann hie ist gar kein Bleibens nit. So mir der Tod mein Red wird stellen, So bhüt euch Gott, mein liebe Gsellen.

Id est:

En tibi me credo, Deus, hac dum sorterecedo. Mors rapiat me, te; reliquos sociosque,valete!

Praeterea adhuc unum ab hoc artifice elaboratum reperi opus figuris Xylographicis editum, de quinque Virginibus prudentibus et quinque stolidis, ubi figurae singulae singulis impressae sunt foliis in quarto, adiectis his Characteribus N. M. D. 1518. Plura me de illo conspexisse non recordor. Iconem autem illius tabula nostra EE. spectandam exhibet.

LVII. JODOCUS MAU-RER Tigurinus pi-ctor,

LVII. JODOCUS MAURERSEnator patriae suae (cuius effigiem in tabula nostra FF. conspicere licet:) vir erat vario virtutum et studiorum genere politissimus, inque Geometriâ pariter atque Mathematicus est. Poësi exercitatus, et simùl arte pictoria clarissimus, quod laudatissima eius opera, praesertim quae in domo iaculatoriâ Tigurinâ extant, satis testantur: ubi Signiferos laudatissimi Foederis Helvetici in fenestris hypocausti depinxit. Sic Urbis quoque Tigurinae ichnographiam delineavit formâ maximâ, sex plagulis regalibus opere Xylographico editum, unà cum toto Tigurinorum territorio circumiacente. Deindè ex fundamentis quoque Astoronomicis Horoscopia gnomonica conficiebat optima, cum ornamentis variis aliis, circa quae semper occupatus erat. In Poësi autem Sacrâ tantoperè profecerat, ut Psalmos Davidicos versibus expresserit elegantissimis. Quas ob scientias in ordinem assumebatur senatorium, in praefectum deinde electus: cui officio tanquam vir bonus amansque patriae praefuit usque ad annum 1580. ubi anno aetatis suae quinquagesimo ex hac vita discessit.

LVIII. CHRISTOPHO-RUS MAURER Ti-gurinus,

LVIII. CHRISTOPHORUS MAURER. FIlius istius Jodoci artem hanc à praememorato patre suo didicit, quam per institutas postmodùm peregrinationes ad ulteriorem deduxit perfectionem: quo tempore potissimum apud celeberrimum illum Tobiam Stimmerum Argentoratensem commoratus est: unde methodus utriusque diagraphica quàm simillima est, ut opera illorum haud rarò confusa sint. Tiguri, Opera eius. ubi in coniugio quidem, sed improles, vixit, icones multas pingebat optimas; unà cum picturis aedium in albario recente institutis, quibus varias hinc inde exhibuit historias arte plurimâ. Sic Topographiam totius Helvetiae delineavit ingeniosissimè, coloribus dehinc expictam: adiectâ historiâ de origine confoederationis: quae omnia in armamentario Tigurino maiore conspicere licet. Sed et vitri picturis excellebat: multasque pro typographis aliisque delineationes elaborabat; nec minus aere eroso emblemata publicabat acutissima: poëseos quoque studio delectatus, quae omnia unà cum pluribus aliis longè maiori consummaturus fuisset perfectione, nisi in Senatum pariter maiorem assumtus, praefecturâ Winterthürensi oneratus esset: ubi anno 1614. beatâ excessit morte.

LIX. JODOCUS A-MAN Tigurinus,

LIX JODOCUS AMAN ANte hunc Maurerum eadem ex Urbe clarus, optimo prognatus stemmate, sed picturâ potissimum vitrariâ et delineationibus calamo factis admodùm celebris, ita ut diagraphica plura quàm ullus alius typis ligneis circa annum potissimum 1588. ediderit. Integri enim ab ipso editi conspiciuntur libri, nimirum figurarum Biblicarum maiorum et minorum: historiarum Romanarum Titi Livii: historiarum Taciti; unà cum ingenti venationum copià, nec non piscationum et aucupii generibus plurimis. Adde, quod varios quoque tum temporis usitatos religiosorum ordinum habitus; Urbium plurimarum topographias; historias tam veteres quàm recentes; opera tam opificum quàm rusticorum, nec non animalium varia genera calamo in ligno et papyro delineata publici iuris fecerit. E vivis autem excessit Norinbergae.

LX. GEORGIUS KEL-LER Francofurten-sis,

LX. GEORGIUS KELLER. AManni praedicti discipulus, vir prudentissimus, meusque in arte Diagraphicâ circa annum 1615. praeceptor: qui Francofurti de Amanno illo cum admiratione mihi narrare solebat, eum durante tyrocinii sui quadriennio Norinbergae tot confecisse diagraphica, ut vix foeni plaustro vehi potuissent, quibus potis simum Sigismundus Feyrabend Biblio et Iconopola Francofurtanus celeberrimus in libris historiisque suis elegantissimis usus sit plurimum. Kellerus autem hic mortalitatem Francofurti ad Moenum exuit.

LXI. TOBIAS STIM-MERUS Schaffhusa-nus,

LXI. TOBIAS STIMMER. VIr celebris et in arte pictoriâ peritissimus, quod variae non tantùm in patria eius, et circumiacente viciniâ, sed et Francofurti ad Moenum testantur aedes, quarum exteriorem faciem manu propriâ ingeniosissimis tam sacris, sive veteris, sive novi Testamenti, quàm profanis exornavit historiis. Sed et tabulas Argentorati pinxit plurimas optimas, quò a Serenissimo Marchione Badensi vocatus fuerat, ubi potissimùm pictis inventione optimâ iconibus Marchionum priscorum, unàm cum illorum familiâ pro cuiusque temporis ratione cataphractatis, magnam promeritus est laudem, ut dolendum id saltem sit, quod praematurâ ibidem adhuc coelebs obierit Xylographica eius. morte. Sic typis quoque Xylographicis opera multa edidit clarissima, à graphicophilis omnnium nationum celeberrimis maximi aestimata: inter quae praecipua Figurae Biblicae maiores; ut et in Flavii Josephi opere figurae tam biblicae, quàm aliae; deindè et Novum quoque testamentum unà cum Apocalypsi Johanniticâ, Argentorati anno 1588. impressa. Sic veteres etiam novosque tam Gothorum quàm Italorum et Germanorum heroës, ut et Principes clarissimos; itemque magno quodam libro Theologorum Germanorum celebratissimorum icones figuris Xylographicis edidit, impressione Argentorati anno 1587. curante Bernhardo Jobio Bibliopolâ famigerato, facta: Cum innumeris quasi opusculis aliis praeclarissimis, de variis venationum, operumque oeconomicorum generibus, nec non historiis, et inter alias quoque Pantagruelicis atque similibus.

Figurae eius biblicae. Porrò quod ad figuras attinet biblicas speciatim delineatas, et anno 1586. Basileae à Thomâ Guarino editas, verissimè illas Academiam diceres tyronum, cum ne celeberrimi quidem pictores imagines atque historias integras pro studio suo singulari ex illis excerpere atque picturis suis inserere erubuerint. Sic famigeratissimus ille Petrus Paulus Rubens anno 1637. mihi in itinere eius Batavico eidem inservienti in scaphâ tractili Amstelodamo Ultraiectum petente, cum super hoc libello sermo incidisset, fatebatur, se in iuventute suâ plurimarum illius figurarum fecisse apographa; illumque libellum cimelion meritò Artis nostrae dici posse. Nec minorem merentur laudem Emblemata eius, quae Icones affabrae ab ipso vocantur, impressa Argentorati apud Bernhardum Jobium supra commemoratum anno 1591. Ut hac ratione Germania nostra Tobiae Stimmeri ingenio, acumine, promtissimaque industriâ gloriari meritò queat. Inter omnia autem illius opera Marcus quidam Curtius, Schaffhusii ab ipso pictus, singulariter depraedicatur, qui terrorem iniicereinicere videtur omnibus praetereuntibus, quod equus ille ceu omni momento in ipsos desulturus appareat. Unde pro immarcescibili illius gloriâ iconem quoque illius tabulâ nostra FF. exhibere voluimus.

Tobiae huius frater natu maior erat Abel Stimmerus, picturâ vitrariâ sive en causticâ clarus, cuius opera Schaffhusii adhuc conspiciuntur plurima.

Frater eiusdem natu minor Christophorus Stimmerus erat, Xylographus insignis, cuius manu figurae biblicae minores, nec non Josephi, item Libellus emblematum, et alia similia à graphicophilis adhuc asservata opera, ligno incisa sunt.

LXII. JOHANNESCONRADUS GEI-GER,

LXII. JOHANN CONRAD GEIGER. Qui, dum haec scriberem, adhuc vivebat, annum tunc agens septuagesimum quartum; pictor inter plurimos celeberrimus: Colore oleario vitra pingit qui id simùl invenit, qua ratione colore oleario vitrum pingi queat: prout et pocula vitrea en caustica paravit elegantissima: item specula maiora magno acumine picturis exornata, ut dono talia oblata fuerint Regi Galliae, Magno Hetruriae Duci, et Reipublicae Venetae, tamque curiosa rarissima. Idem topographiam delineabat totius Helvetiae, quam deinde Conradus Mayerus tantâ perfectione aeri incidit, ut in ea omnes montes, valles, atque SylvaeSilvae, prout in se suâque naturâ extant, appareant. Sic alias quoque territorio Tigurino adiacentes delineavit ditiones, ut piscinae omnes atque ponticuli inibi exprimantur, cum omnibus illius status limitibus, prout opus ipsum in curiâ Tigurinâ adhuc extat. Iconem autem ipsius tabula nostra FF. repraesentat.

LXIII. JOSEPHUSFLEPP Pictor Ber-nensis,

LXIII. JOSEPH FLEPP. IN patriâ suâ celeberrimus, quod icones humanas arte exprimeret maximâ; nec non Architecturae, Geodaesiae et Prospectivae insigniter gnarus esset, Pingendis autem

IOOS MAURER TIGURINUS

TOBIAS STIMER SCHAFHUSANUS.

DIETRICH MEYER TIGURINUS.

HEINRICH WÄGMAN TIGURINUS.

CONRAD GYGER TIGURINUS.

CONRAD MEYER TIGURINUS.

fructibus potissimùm inclarescebat, ut haud sine dolore plurimorum è vivis excederet, quod contingebat anno 1641.

LXIV. DIETERICUSMAYR Tiguri-nus,

LXIV. DIETERICH MAIR.OPtimâ progenitus familiâ, iconum picturâ, naturam quàm proximè imitante clarissimus, multâque industria et universali studio laudandus, quod non saltem vitra depingeret artificiosissimè, iuxta morem ibidem usitatum; sed et fundum repererit pro aere erodendo ingeniosum admodum, quo in genere non propriam tantùm effigiem, sed Librum quoque Insignium Tigurinorum, aliosque libellos publici iuris fecit: unde ansam Matthaeus Merianus Senior arripuit, ut pro addiscendâ hac Chalcographiae methodo Tigurum abiret, plenamque in hoc studio ab ipso peteret informationem: quo facto eidem Artifici non tantùm Partem quandam Chronici sui dedicavit Merianus, sed multis quoque aliis libris suis eundem donavit elegantissimis. Intuitu tot virtutum anno 1600. Mayrius iste in senatum adsciscebatur, Officio simùl Camerario et Cellario praefectus: donec et in minorem Senatum eligeretur, ad ulteriora promotus honorum genera, in quo anno 1658. anno aetatis 87. è vivis excessit, relictis post se quinque siliis, de quibus paucula iam subiicienda sunt.

LXV. RUDOLPHUSMAYR,

LXV. RUDOLPHUS MAIR.UNus filiorum Dieterici praememorati, diagraphica insignis, nec non exhibendis aere roso iconibus celebris, quarum exempla Francofurti Matthaeus Merianus edidit egregia. Quibus iungi queunt 80. Emblemata Domini Danielis Crameri anno 1630. publicata. Idem quoque pro libello illo de Chorea mortis, de qua mox plura dicemus, 26. elaboravit figuras; quo facto in flore adhuc aetatis, anno nimirum trigesimo tertio, qui post natum Salvatorem erat millesimus sexcentesimus trigesimus octavus, non sine dolore graphicophilorum ultimum suum obiit diem.

LXVI. JOHANNES JA-COBUS MAYR,

LXVI. JOHANN JACOB MAYR.FRater istius natu minimus artis Chrysurgicae amore ducebatur, cuius laboribus elegantissimis usque adeò etiam proficiebat, ut anno aetatis suae quinquagesimo ad maius Collegium Senatus Tigurini assumeretur, in quo, quantum mihi pernosse licuit, virtute plurimâ adhuc existit spectabilis.

LXVII. CONRADUSMAYR Tigurinus,

LXVII. CONRAD MAYR.ET ipse Dieterici praedicti filius, natus anno 1618. et à teneris in studiis paternae artis multa cum sedulitate exercitatus picturâ et Chalcographiâ rosoriâ Tiguri haud parum inclaruit, non iconibus tantùm optimis, sed aliis quoque pingendi generibus laudandus. Extant enim et historiae ab ipso adinventae, resque gestae Biblicae aere publicatae egregiae, praeter icones magnâ in copiâ aere eroso expressas: quibus addi potest libellus ille, quem Choream mortis appellavit, ubi varia omnium statuum genera ingeniosissimè in scenam producuntur; opus omni inventionis parte, rosique aeris sedulitate maximâ commendabile, qualia adhuc plura ab ipso haud immeritò desiderant plurimi. Effigiem ipsius, cum quinque praecedaneis ipsius manu factis, benevolus Lector in tabula nostra FF. spectare poterit.

LXVIII. JOHANNESCORNELIUS VER-MEYEN Beverovi-censis,

LXVIII. JOHANN CORNELIS VERMAYEN.PIctor sua aetate inter perfectissimos, à Carolo V. Imperatore magni aestimatus. Natus est anno 1500. Beverovici, quod est Oppidulum haud procul Harlemo distans, Cum Carolo V. peregrinatur. patre Cornelio. Itinera cum praedicto principe instituit varia, et inter alia in regionem Barbariae Tunetanam, quod ab Imperatore ad delineanda gesta illius bellica, depingendosque triumphos adhiberetur, unde postea tapetes contexebantur admirandae venustatis: quod multa iuxta viva expressislet exemplaria; inter quae obsidio Tunetana tractusque illius regionis integer; quo in genere, quod Geodaeta simùl esset insignis, plura ipse praestitit, quàm ullus alius.

Opera eius multa Atrebati extant in Coenobio ad S. Gervasium multâ laude evecta, nec minori arte conspicua: qualia etiam Bruxellis et alibi reperiuntur haud pauca, quamvis et iconomachicis tumultibus perierint plurima. In templo S. Georgii, quod Bruxellis est, Epitaphium idem sibi confecit ipse, quod historiam Resurrectionis Dominicae referebat, cum imagine Dei Patris in supernis conspicua: hoc opus filius eius Johannes Vermayen Pragam detulit, ubi ipse aurifex erat egregius, multaeque apud Imperatorem autoritatis. Ibidem opus quoque illius extabat aliud nocturnum de nativitate Christi, longè clarissimum: nec non imago quaedam Christi, manum alteram pectori applicantis. Effigies eius, propriâ ipsius manu elaborata Medioburgi in Seelandia existebat apud filiam eius Mariam, cuius posteriora tractum quendam subdialem exhibebant pulcherrimum unà cum Urbe Tunetana è naturali exemplari transsumtatransumta, quasi ipse coram illa assidens, certo quodam satellitio stipatus, eandem depingeret. Ibidem inter alia foeminafemina quaedam conspicitur pulcherrima, quae in brachio vulnus acceperat gladio caesum: nec non ambarum uxorum eius icones elegantissimae, quarum alteri cum sex digitos habuisset in utraque manu, ob abscissos minimos, cicatrices appinxit suo loco argutissimè. Quin et filiam suam ibidem apposuit habitu Turcico venustissimo vestitam: nec non filiolum natu minorem capillo pulcherrimo decorum; item victoriam quandam navalem, imaginibus nudis variis ingeniosè refertam.

Multâ autem cum voluptate praedictus Imperator Principibus aliis ostendere solebat istius Artificis iconem ob insignem formae eius lepidae singularitatem: cum enim staturâ esset pulchrâ atque procerâ, barbam tamen alebat non latissimam saltem, sed et tam longam, ut etiam erectus adstans pedibus illam calcare posset. Propter istam barbae eius prolixitatem, multi Johannes barbatus dicitur. illum Johannem barbatum vocabant; et propterea effigies eius publicis edita est typis. Mortuus autem est Bruxellis anno 1559. anno aetatis circiter 59 sepultus in templo Georgiano, ubi supradictum eius Epitaphium locatum fuerat.

LXIX. AUGUSTI-NUS JORIS, pictor Del-phensis,

LXIX. AUGUSTINUS GEORGIDES.DElphis Batavicis natus anno 1525. et postquam ex ephebis excesserat, in disciplinam traditus à patre cuidam Jacobo Mondi, artem nostram per triennium didicit. Abhinc Mechliniam profectus, sociam et hic pictori cuidam exhibuerat Itinera eius. manum. Unde porrò in Galliam profectus, Lutetiae Petro Cluffaeo sese adiunxit Chalcographo insigni, qui inter alia tria spectra Rossi et lacunar aliquod pertusum elaboravit ab infra conspiciendum; quique licet picturam ipse non excoleret, pictores tamen et aurifices semper alebat, adeoque et Augustinum hunc ad labores suos applicabat. Ubi cum hic noster per quinquennium commoratus esset, patriam repetiit, in qua, confectis quinque minuti generis operibus, magnam sibi conciliabat nominis celebritatem. Imaginibus enim insigniter excellebat et ordine. Exactis autem domi vix quinque mensibus, in puteo quodam mortuus inveniebatur, casu nemini cognito, nisi quod suspicio esset, eum fallente Undis suffocatur. ob lubricitatem pede illapsum, undisque adeò suffocatum esse: cum insigni omnium dolore, quod initia perfectionis in eo iam apparerent tam admiranda. Factum id est anno 1552. aetatis illius 27.

LXX. JOAS CLI-VENSIS, Pictor Antver-piensis,

LXX. JOAS CLIVENSIS.MAgno ardore hanc artem prosecutus, ut brevi ad statum ascenderet consummatissimum. Fieri enim haud posset, nisi peculiaris quidam humanum animum impelleret motus, quo ceu calcari ad ardua haec, plerisque inimitabilia adigerentur, ut tot ac tanta infinitarum quasi difficultatum iuga, primo statim obtutu quemcunque terrentia, superare possent artifices. Quamvis autem hic Joas methodo in figuris uteretur elegantissimâ, tanto tamen insimùl occoecabaturoccaecabatur ambitionis glaucomate, ut opera eius omnibus praeferri vellet aliis, imò pretio vix exhauriri posse crederet: quâ ex causâ mentis quoque dehinc privatus fuit sanitate, qui superbiae haud rarò effectus esse solet luctuossissimus.

Contracto enim inter Philippum Hispaniae Regem et Mariam Angliae Reginam matrimonio, cum ad vendendas Regi picturas suas eodem et Joas se conferret, implorato in hunc finem Antonii Mori pictoris Regii auxilio; hic autem, ob opera alia plurima praestantissima, praesertim Titiana, ex Italiâ allata, quae quod Regi magis placerent, emenda fuerant, Joae auxiliatricem manum, pro voto suo, porrigere non posset: iste prae impotentiâ animi iracundiâ effervescens ad iurgia convertebatur; Morum pictorem nauci esse, exclamans, qui nihil intelligat, cui melius foret, si Ultraiectum rediret, ad pudicitiam uxoris contra Canonicos defendendam. Cumque Mori insimùl minas tamen metueret, ipse non tantùm sub mensa latebras quaerebat, ut ulteriori commotione eundem non dignaretur Morus; Amens fit. sed paulo pòst in hoc amentiae profundum demergebatur, ut proprias vestes suas Terebinthina, vernice, aliisque oblinens, per plateas fatui instar incederet: corruptis et iam picturis antehac manu suâ magnâ cum laude elaboratis, quascunque arripere poterat, quasi easdem emendaturus, donec ab amicis tandem secretius custodiretur. Inter omnes tamen sui aevi artifices applicatione colorum palmam promerebatur ipse, cum imagines suas verè carnosas exhiberet, adiecta colore ipso carneo exaltatione, ut opera eius à graphicophilis maximi aestimarentur. Quin et filium habebat, arte hac eidem haud imparem, ut, iuxta Lampsonii assertum, utriusque fama meritò semper sit perennatura.

LXXI. JOHANNESSCHWARTZ Gronin-gensis.

LXXI. JOHANN SCHWARTZ.QUi communiter Johannes Niger cognominabatur, Frisius patriâ, et Groningae tum temporis degens, haud exiguo annorum tractu, cum Schorelius ex Italiâ redux esset, quod circa annum 1522. vel sequentem contigerat. Hic in subdialibus et nudis corporibus Schorelii sectator erat, Italiamque et ipse petebat: cumque diu Venetiis commoratus esset, illius instar, novam et ipse methodum in terras nostras deferebat, ab impolitis modernis multum discrepantem, operibus Italorum similiorem. Sed et Xylographica quaedam edidit idem.

LXXII. JOHANNESMOSTARDUS pictorHarlemensis,

LXXII. JOHANN MOSTERT.QUemadmodum enim apud Graecos ob picturae cultum Sicyon, et apud Italos postmodum Roma atque Florentia fama prae coeterisceteris inclarescebant, sic apud Batavos vetusta illa Urbs Harlemensis; quae inter alios ex antiquâ et nobili illius loci familiâ et Johannem hunc in lucem edidit. Hic cum in tenerâ adhuc aetate, instinctu ipsius naturae, amore huius artis flagraret, praeceptore utebatur Jacobo Harlemensi, artifice optimo, qui altare baiulorum in templo Unde hoc nomen? Harlemensi maiore pinxerat. Mostardi nomen quidam antecessorum eius in expeditione illâ Saracenicâ obtinuerat, cum Fridericus Imperator exercitum in terram sanctam duxisset; ubi ille sub Floride Comite Hollandiae in obsidione Pelusii, cui tunc Damiatae nomen, insigne fortitudinis suae documentum ediderat, confractis ad capulum usque tribus gladiis: quam ob causam ab acredine roboris cognomen, et ab Imperatore tres gladios aureos in campo rubeo pro insignibus acceperat.

Hic autem Johannes Mostardus non tantùm pictor erat artificiosissimus, sed et morum simùl civilitate commendabilis, affabilisque alloquio; unde non magnae tantum autoritatis erat apud plerosque de Nobilitate illius Regionis, sed et à Margareta, Philippi Archiducis, qui pater erat Caroli V. sorore, picturis aulicis praeficiebatur, cui officio cum magnâ apud omnes existimatione, in annum usque decimum octavum praeerat, factis interea iconibus principum aliorumque variis, in quibus tantâ pollebat arte, ut vivos adesse dixisses: unde dolendum magnoperè, quod in magno illo Harlemensis Urbis incendio, unà cum Opera eius comburuntur. domo eius, pleraque etiam illius opera igne absumta sint. Ob istam in arte pictoriâ peritiam Martinus Hemskirch hoc de ipso edidit elogium, quod in operibus suis omnibus artificibus aliis, eidem notis fuerit superior. Sic et Johannem Mabusium auxilium eius expetiisse narrant in Abbatiâ Medioburgensi, quod tamen Mostardus renuerit, quod tantae Principis iam esset minister. Mortuus est anno 1555. vel sequenti, grandaevus satis.

LXXIII. ADRIANUS DEWERT pictor Bruxel-lensis,

LXXIII. ADRIAN DE WERT.AXioma illud artificum quorundam secutus, quod, qui in arte quadam excellere velit, unum sibi proponere debeat magistrum: sic enim Parmensem imitari studuit, ut illius methodo sola delectari videretur. Primò autem praeceptore usus est in teneris adhuc annis suis Antverpiae Christiano de Quecborne, qui erat pater Danielis pictoris aulici Hagensis, in subdialibus exercitatissimus. Abhinc Bruxellas redux solitarius admodum vivebat, multa in his studiis adhibitâ diligentiâ atque conatu; cumque parentes eius domum haberent in loco quodam solitario extructam, ipse per totam aestatem solus huic arti ibidem vacabat, relictis omnium iuvenum conventiculis aliis.

In subdialibus igitur methodo quidem Mostardi utebatur: sed postquam itinere in Italiam instituto, Parmensem, ut dictum supra, sibi proposuisset, abinde reversus, modum pingendi priorem omninò immutaverat. Cumque paulò post reditum eius, anno Coloniam venit. nimirum 1566. exortis in Belgio turbis bellicis, cum matre sua Coloniam Agrippinam abiisset, quaedam ibidem edebat Chalcographica, inter quae resuscitatio Lazari; Opera eius. Historia libri Ruth; opus nocturnum de nativitate Domini, item quatuorquattuor venationes spirituales, Avari cuiusdam sectati nummos; ambitiosi, honores; lascivi, voluptates Veneris; et devoti, Deum: cum similibus aliis: Quae opera cuncta iuxta methodum Francisci Mazzoli Parmensis optimam confecta erant. Videtur autem Coloniae praematurâ morte diem suum obiisse.

LXXIV. HEINRICUSCLIVENSIS, pictor Ant-verpiensis,

LXXIV. HEINRIC DE CLEEECLEEF.MArtini frater, in subdialibus exercitatissimus, facto itinere in Italiam et in alias provincias, multarum rerum delineationes iuxta naturalem illarum situm confecit, quibus deinceps in operibus suis hinc inde usus est. Quamvis non omnium illarum ruinarum, et antiquitatum, quae inter diagraphica eius reperiuntur, et partim typis aeneis editae sunt, ipse fuerit autor, sed aliquae eidem communicatae fuerint, à Melchiore Lorchensi, qui diu Constantinopoli commoratus fuerat. Hic igitur Henricus exactissimè viventium formas exprimebat, colorumque applicatione multis erat praestantior. Imo hic ipse pleraque Francisci Floris opera nondum absoluta consummavit, quae cum illius picturis tam exactè concordant, ut unâ eademque manu omnia facta videantur. Antverpiae in tribum pictorum receptus est anno 1533. et mortuus anno 1589.

LXXV. MARTINUSCLIVENSIS, Pictor Ant-verpiensis,

LXXV. MARTIN DE CLEEF.DIscipulus Francisci Floris, primùm megalographicis deditus, sed deinceps et minorum generum pictor, qui opera excellentissima plurima propriâ inventione elaboravit, quae apud Graphicophilos adhuc spectantur. Sic et Aegidius de Koenigsloo et alii subdialium pictores celeberrimi eiusdem auxilio in campestribus et historicis suis plurimum usi sunt; haud exiguum abhinc mutuati in operibus suis decorem.

Filii eius fuerunt Aegidius, Martinus, Georgius, et Nicolaus, omnes pictores optimi: inter quos Martinus per Hispaniam in Indias profectus, minoribusque picturis potissimum delectatus, sed quod lascivae Veneri nimium tribueret, in flore adhuc annorum mortuus est. Nicolaus autem Antverpiae larem habuit.

LXXVI. WILHELMUSCLIVENSIS.

LXXVI WILHELM DE CLEEF.TErtius illorum frater, pictor et ipse maiorum figurarum accuratissimus, qui insigni longaevitatis usus est privilegio.

CAPUT IX. ANTONIUS MORUS, et quatuorquattuor alii Artifices. Argumentum.

LXXVII. ANTONIUS MORUS, pictor Ultraiectinus. Discipulus est Johannis Schorelii: Iconibus praecellit, multisque propterea donis ditescit. In Hispaniam redit. Opera eius. LXXVIII. PETRUS BREUGHELIUS; quo praeceptore usus sit. Antverpiae habitat: Opera eius. LXXIX. ARTUS LUGDUNENSIS, pictor, discipulus est Cornelii Engelberti: discipulos et ipse habuit. Opera eius. Gesta quaedam illius lepida. LXXX. JOHANNES BOCKSBERGERUS, pictor, opera eius. LXXXI. JOACHIMUS BUCKELARIUS, pictor Antverpiensis: sructuum et rerum culinariarum pictor.

DUo plerumque sunt, quae homini ad artium studia calcar addere solent, Gloria nimirum et lucri cupiditas. His ipsis tyrones, sicubi alios hoc vel illo professionis genere ad insignem sive opum sive honorum splendorem pervenisse videant, tantoperè alliciuntur, ut magno impetu simili decurrere stadio annitantur, quod etiam accidit

LXXVII. ANTONIOMORO pictori Ultra-iectino,

LXXVII. ANTONIUS MORUS. Discipulus est Schorelii.QUi conspectis Johannis Schorelii pictoris longè praestantissimi vestigiis, informationi eiusdem sese commisit, tantâque sedulitate rem ipsam aggressus est, ut successu usus prosperrimo veritatem viventium potissimum quamproximè assequeretur.

Madritii in Hispania cum esset, Regis primò Philippi iconem anno 1552. confecit; Iconibus praecellit. cumque â Cardinali Granvellano in servitia promotus esset Caesaris, ab hoc primò in Portugalliam mittebatur, ut effigiem Mariae Principissae Lusitanicae, quae sponsa erat Philippi Hispaniarum Regis, pingeret; unà cum icone Johannis III. Portugalliae Regis, et Catharinae Reginae, quae soror erat Caroli V. Imperatoris natu minor: pro quibus iconibus tribus sexcenti eidem numerati sunt Ducati, praeter salarium eius ordinarium, et munera alia splendidissima, inter quae torques aureus mille florenorum pretii, quo Status regni Lusitanici eum donabant. Cumque et nobiles illius Regionis plurimos depingeret, singuli pro suâ effigie centum ipsi Ducatos unà cum torque aureo, iuxta cuiusvis facultates, eidem porrigebant. Postmodum cum in Angliam ab Imperatore mitteretur ad Mariam Reginam, alteram Philippi Regis uxorem, pro conficiendâ ipsius icone, propter hanc iterum torquem accipiebat aureum et centum libras Anglicanas sterlingicas; unà cum salario annuo centum librarum sterlingicarum. Cumque Regina illa facie esset pulcherrimâ, eiusdem iconis hic noster apographa faciebat haud pauca, quae dono offerebat variis Magnatibus, interque alios et Cardinali Granvellano et Imperatori ipsi, qui ducentos ei propterea numerari iubebat florenos.

In Hispaniam reditCompositâ dehinc pace inter Hispaniae et Galliae Regem, hic Morus cum Rege iterum in Hispaniam abibat, ubi omnibus aulicis acceptissimus erat, Regisque et aliorum Magnatum plurimorum varias pingebat icones. Ubi tantâ interea utebatur Regis familiaritate, ut pulsanti aliquando manu suâ humerum eius, idem replicaret baculo suo pictorio: quae quidem actio alibi haud careret periculo, cum vix impunè iocis peti soleat Leo. Quin et haec ipsa familiaritas haud adeò proficua ipsi fuisset, nisi quidam de Ministris Hispaniae maximis patronus eius singularis, contra iudices Inquisitionis eundem protexisset, suspicatos eum de provinciis Belgicis multa persuadere Regi, ut parum abfuerit, quin ab iis in carcerem coniectus fuisset. Praemonitus igitur, varios obtendens praetextus, veniam à Rege abeundi petebat, reditum simul promittens indubitatum. Quo obtento, de reditu quidem à Rege, qui illum ob artem suam maximo prosequebatur favore, per literas sollicitabatur varias; cum autem humillimo semper respectu sese excusaret, quod et Concubinarum Albani Ducis effigies ipsi pingendae essent; Rex interea liberos eius variis beneficiis, quales erant Canonicatus et similia, egregiè providit: quamvis et Dux Albanus filiae eius residuae reditum telonii cuiusdam concederet satis annuatim congerentem, ut splendidissimè hinc vivere, et aliquot per annum vicibus multis equis stipatus Bruxellas petere posset. Unde, ut paucis multa comprehendam satis apparet, Morum ex arte suâ haud exiguum cepisse emolumentum. Unde dictum etiam, eundem, cum à Duce Albano Bruxellas vocaretur, omnes machinas suas combussisse, et è reculis suis plurimas aliis dono dedisse. CoeterumCeterum honesti erat, atque constantis animi, nec non in alios beneficus; qui et Italiam Romanamque Urbem in iuventute suâ visitaverat: et quoad artem suam iconum picturis insigniter excellebat, ut non tantùm, ope diagraphices, physiognomiam hominis emendatissimè repraesentaret, sed et colorum, vultuumque varietatem, unà cum certo quodam animi charactere, eleganter atque venustè exprimeret, naturamque ipsam in singulis suis partibus quasi vivam oculis exponeret, ut opera eius ab omnibus graphicophilis maximâ cum industriâ conquirantur.

Opera eius.Praeter icones enim viventium, opera quoque interdum pinxit alia, inter quae Christus quidam resurgens, una cum duobus angelis: item duo Apostoli Petrus et Paulus, colore elegantissimo exhibiti; cum visum coloris peritia tam argutè fallere posset, ut cum admiratione vivere omnia censerentur. Sic Regi quoque apographum pingebat Danaës cuiusdam Titianae, laudem hoc ipso commeritus plurimam: ut alia plura sicco praetereamus pede. Postremum operum eius, in cuius elaboratione è vivis quoque excessit, circumcisio Christi erat, pro Aede D. Virginis Antverpiana; quod multis laudibus elatum fuit. Obiit autem Antverpiae Anno aetatis suae 56. anno unico ante turbas Gallicas ibi exortas; nomenque eius viridante apud posteros nunquam non florebit memoriâ.

LXXVIII. PETRUSBREUGEL, Pictor Breughe-lensis,

LXXVIII. PETRUS BREUGHEL.AB ipsâ quasi naturâ inter rusticos excitatus, ut ne deesset, qui ipsam quoque rusticorum naturam penicillo exprimeret, Natus enim erat in pago Breughel, haud procul ab urbe Bredana distante, unde nomen hoc suum omnibus post se reliquit descendentibus Quo praeceptore usus sit. suis. Artem nostram à Petro Koekio didicit, cuius filiam quoque deinceps in matrimonium duxit, quam parvulam olim, in tyrociniis apud patrem eius versatus, ulnis saepissimè gestaverat. Ab hoc ad Hieronymum Koekium pervenit; et mox Galliam, nec non pcstmodum Italiam percurrit. Multa autem iuxta Hieronymi istius methodum elaboravit, et pauca ab illo reperiuntur confecta, quae seria dici, et absque risu conspici possent. In multis naturam ipsam oculis exposuit, ut quidam de illo dicerent, eundem per Alpes Tyrolenses transgressum, montes omnes atque petras in sese deglutivisse, in tela dehinc domi rursus evomitas, tanta erat ipsius in plurimis naturae expressio.

Antverpie habitat.Rem suam familiarem Antverpiae habebat, ibidemque in tribum pictorum recipiebatur Anno 1551. multa elaborans pro mercatore quodam Johanne Frankherto, qui erat vir bonus, et Breughelii conversatione delectabatur. Cum hoc iste saepius ad rusticos egrediebatur, encoenia celebrantes vel nuptias, habitu indutus rustico, et dona, ad instar coeterorumceterorum, erogans, tanquam cognatus sive sponsi sive sponsae. Quâ occasione Breughelius id potissimum intendebat, ut rusticorum mores, actusque edendi, bibendi, saltandi, et tripudiandi, aliaque ludicra accuratius observare posset, quae omnia dehinc argutissimè tam aquario quàm oleario colore (quod in utroque genere excelleret) exprimere poterat. Artificio enim miro et curâ indefessa inventiones suas penicillo adumbrabat. Antverpiae degens negotia sua domestica cum ancilla quadam curabat, quam etiam uxorem duxisset, nisi mendaciis nimium fuisset assueta: unde Petri Koekii tandem derelictam filiam connubio sibi iungebat, ut supra iam dictum; ubi tamen Antverpiam deserere et Bruxellas commigrare cogebatur, ut prioris puellae memoria in ipso obliteraretur.

CoeterumCeterum taciturnus erat, nec verbosus, quamvis habilis admodùm, inque societatibus ludicra semper interserens, unde et ancillas famulosque suos tumultu et clamore quodam in terrorem quandoque Opera eius.coniicereconicere solebat. Quaedam illius operum in aulâ extant Caesareâ; ut historia de extructione turris Babelicae, in quâ notabilia plurima. Sic Amstelodami apud Hermannum Pilgrim Graphicophilum insignem nuptiae rusticorum quorundam colore oleario pictae elegantissimae, ubi vultus rusticorum, et partes ipsorum denudatae fulvo furvoque colore, quasi ex aestu solari tinctae spectantur, ut differentia, quae inter illos et urbanos existit, accurate pateat. Porrò quoque opus quoddam pinxit, de pugnâ ieiunii cum Bacchanalibus: item aliud de variis pro avertendâ morte adhibitis mediis: deinde et ludicra varia puerorum, et ferè innumera similia. Sic duae quoque picturae illius colore aquario factae apud Wilhelmum Jacobi Graphicophilum propè templum novum Amstelodamense conspici possunt, nimirum Encoenia rusticorum et nuptiae similes, in quibus iocosa plurima, verusque ruricolarum observari potest genius. Inter alia enim ritus quoque appictus est donorum sponsae offerendorum, ubi rusticus quidam senior marsupium collo suo appensum gestat, manusque nummos exhinc extracturus videtur, argutia admiranda.

CoeterumCeterum duos post se relinquebat filios, qui et ipsi pictores erant egregii, quorum alter Petrus discipulus fuit Aegidii Coningslohii, iconibus deindè potissimùm inclarescens, vitam ipsam insigniter referentibus: alter verò Johannes primò apud aviam suam, quae erat vidua Petri Alostani, colore aquario; deinde apud Petrum Gockindium colore quoque oleario pingere didicit: mox Coloniam Agrippinam et hinc porrò in Italiam abiens, ex quo ob insignem in subdialibus peritiam magnâ postmodùm inclarescebat autoritate. Venusta enim simuIsimul erat facie, prout ex effigie ipsius, quam tabulâ nostrâ HH. exhibuimus satis apparet.

LXXIX. ARTUS Lugdu-nensis Pictor,

LXXXIX. ARTUS Lugdunensis.MInoris quidem ob vulgi opinionem considerationis, sed arte tamen haud vulgaris. Natus autom erat Lugduni Batavorum anno 1498. et à patre suo anno aetatis decimo sexto ad artem corii concinandi applicabatur, unde coriarii nomen ad obitum usque suum gerere cogebatur: Discipulus est Cornelii Engelberti. cum autem ad pictoriam magis inclinaret, anno 1516. in disciplinam Cornelio Engelbertiadae tradebatur, ubi docilitatem prae se ferens maximam confestim proprio Marte quaedam elaborabat, operam suam tam in oleario, quàm in aquario colorum genere aliis elorans. Poëtica autem vel moralia rarissimè seu potius nunquam; plerumque Discipulos et ipse habuit. autem historia Novi et Veteris Testamenti pingere solebat: ad quas deinde et discipulos suos manuducebat, quos magnâ solertiâ, mirâque humanitate informasse dicitur: quamvis diebus lunae rarius ad labores sese accingeret, sed cum discipulis his suis in tabernâ quadam cauponariâ hilaritati indulgeret; licet ebrietati haud usque quaque peditus. CoeterumCeterum autem humilioris, suâ naturâ erat indolis, pauca sibi et plurima semper aliis tribuens. Methodus eius diagraphica prior vestigiis praeceptoris sui Cornelii Engelbertiadae insistebat: conspectis autem Schorelii et Hemskerkii operibus, hos potius sectatus est, praesertim in Architectonicis, quibus insigniter inclaruit; cum praecipuè inventione semper ingenium, et ordine decorem, quamvis colore asperitatem quandam prae se ferret, ob quam tamen laudi eius nihil detractum fuit.

Opera eius.Multa autem delineare solebat pro pictoribus vitrariis, aliisque; prout Lugduni Batavorum adhuc multa diagraphica ab illo facta reperiuntur: ubi plerumque pro singulis chartae foliis septem grossi eidem numerabantur, licet multum operae iisdem impenderet, undè facilè colligere licet, quantâ lautitiâ idem exhinc frui potuerit. Sed et adhuc hodie Lugduni in aedibus Johannis Geritii Buyteweg tria extant ab ipso elaborata opera optima, colore coeterisceteris meritò praeferenda, et quoad historiam magnâ curâ expicta: primò nempè imago crucifixi cum duobus latronibus, et D. Virgine, nec non foeminisfeminis et discipulis aliis moestissimis, quibus adest et Maria Magdalena, crucem Domini brachiis amplexata. Secundò Christus crucem gestans, quem magna populi copia consequitur, una cum Mariâ et mulieribus atque discipulis aliis. Tertiò historia Abrahami Isaacum immolaturi, qui ligni fascem humeris suis gestat. Sic porrò in Aedibus Dieterici de Montfort conspicitur pictura extremi iudicii ab illo facta, ubi in animalibus sacris icones Dieterici et Jacobi de Montfort exhibitae sunt. Item Harlemi quoque Dn. Goltzius historiam Maris rubri colore oleario ab illo pictam possidet, quae tamen turpissimè corrupta est, ut non nisi indicia quaedam rariorum vestium, pileorum et aliorum ornamentorum adhuc residua sint.

Gesta quaedam illius lepida.Laborem suum cuiquam locaturus, cauponam cum illo petebat, ut de pretio convenirent: quibus sub noctem discedentibus, ipse tamen domum haud remeabat, sed vel aliam quaerebat societatem, vel fistulâ per plateas canens divagabatur; cuius sonitu sic abripi solebat, ut bis vel ter in undas prolapsus sit, haud sine extremo vitae periculo. Aliquando è tabernâ domum abeunti et apud fossam coriariorum consistenti ebrius quidam ex improviso accurrens scalpro genam dilacerabat, quod in ebrietate suâ iurasset, id se facturum primo occurrenti. Ubi cum respiciens noster, quis istud audeat, interrogaret: alter ille, agnitâ voce veniam rogabat, qua mox etiam impetratâ ad Chirurgum eundem deducebat. Ex illo tempore hic noster per illam viam intempestivè haud amplius permeare cupiebat. Et nihilominus cum paulò post in societate civis cuiusdam Lugdunensis Quirini Nicolai, ob pretium pro ultimâ suâ picturâ bibisset, profundâque nocte domum iturus, solli citante alvo ad murum fossae coria iorum consedisset, pallio in murum reposito, fallente, dum pallium repeteret, pede in fossam, pro aqua haurienda tum apertam, incidebat, undis suffocatus anno 1564. aetatis eius 66.

LXXX. JOHANNESBOCKSBERGER pictor,

LXXX. JOHANNES BOCKSBERGER.A Patre eiusdem nominis pictore Salisburgensi tempestivè ad artem applicitus, ut eidem socius praestò esset, contra ordinarium axioma, eundem mox superabat, cum tanta esset ingenii eius vivacitas, ut vix aliquid excogitasset, quod agillimâ manu suâ non etiam quàm celerrimè depingeret. Opera eius. Sed picturis tamen albarii recentis, praesertim venationibus et proeliis tam equestribus, quàm pedestribus, potissimum incumbebat; undè plurimae adhuc domus Augustae Vindelicorum, Salisburgi, Monachii, Ratisbonae, Ingolstadii et Passavii laudum eius testimonia perhibent apertissima, elegantissimis picturis suis praestantiam istius artificis incessabili praeconio depraedicantes. Praeterea tamen apud Dn Baronem de Mayr Graphicophilum insignem tam Monachii quam Ratisbonae, picturas etiam quasdam istius Bocksbergeri vidi excellentissimas, tam oleario quàm aquario colore factas, magno in honore, et meritò quidem ab excellentissimo hoc Domino Possessore habitas. Vixit autem circa annum 1560. effigiemque ipsius in perpetu am eius memoriam in tabulâ istius operis GG. exhibuimus.

LXXXI. JOACHIMUSBUECKLAER pictor Ant-verpiensis,

LXXXI. JOACHIMUS BUCKELAER.NAturae simùl et fortunae commodis pro hac arte sufficienter instructus, cum non tantùm ad id natus videretur, ut naturam quàm accuratissimè imitaretur, sed matertera quoque ipsius Petro Aertsen pictori celeberrimo nupsisset, quem Petrum procerum appellare solebant, qui veram eidem ad ipsissimam artis consummationem viam dexterrimè commonstrabat. Ubi sub initio quidem difficultates circa verum colorum usum expertus est haud exiguas, cum praeceptor eius iuxta naturae exemplaria omnia eundem pingere iuberret: deindè autem continuatis in exprimendo vario fructuum, florum, carnium, avium, piscium et similium genere exercitiis tantoperè proficiebat, ut inter primarios numeraretur, qui et mirâ promtitudine, et multâ celebris esset venustate. Quemadmodùm autem haud rarò inter haec mundana contingere solet, ut praesentia vilesceant, praeterita autem vel futura pluris aestimentur: sic istius quoque artificis opera suo quidem tempore vili satis pretio coëmebantur, quae post mortem illius multo maiori, imò vel duodecuplo carius veneunt.

Fructuum et rerum culinariarum pictor est.Cumque inter alia picturis potissimum culinarum elegantissimarum incumberet, sic aliquando pro Monetario Antverpiensi opus quoddam rarius picturus, exiguo quidem satis pretio illud pollicitus erat, sed quoniam nova semper ille requireret, quae insererentur, ut variis piscibus, avibusque, nec non carnibus et fructibus tota quasi referta esset tabula, vix panem noster cum caseo hoc ipso labore lucrabatur. Deinde Antverpiae quoque in aede D. Virginis illius manu pictum erat festum Dominicae Palmarum, mirâ elegantiâ, quae tabula in turbis iconomachicis confracta est. Sed et adhuc duo illius opera extant Amstelodami, apud Dn. Simonem Luz, quorum alterum forum est piscarium; oporeticum alterum, variis simùl imaginibus instructa, et colore atque argutia naturali maximè conspicua. Nec minus apud Melchiorem Wyntgis Monetae Medioburgensis praefectum culina quaedam illius extat elegantissima, ubi figurae viventium quantitatem referunt: nec non ceremoniae Dominicae Palmarum alia monochromate nigro elaborata. Sic apud Jacobum Raenwart Amstelodami forum quoddam illius conspicitur minori forma elegantissimum, inque prospectu optico historia Christi à Pilato producti, magnâ venustate laudabilis. Mortuus autem est Antverpiae temporibus Albani Ducis, cum labores quosdam pro Chiliarchâ aliquo Vitello conficeret: ubi sub ipsum mortis articulum indoluisse dicitur, quod tam vili semper operam suam elocasset; circa annum aetatis suae quadragesimum.

CAPUT X. FRANCISCUS FLORIS cum Artificibus adhuc tribus aliis. Argumentum.

Pictorum Italorum et Belgarum differentia. LXXXII. FRANCISCUS FLORIS Pictor Antverpiensis. Iudicium Italorum de ipso. Genus eius. Discipulus est Lamberti Lombardi. In Italiam abit, domumque revertitur. Matrimonio infelix est. Promtissimus est, sed magnum satis pretium pro laboribus suis requirit. Opera eius. LXXXIII. CHRISTOPHORUS SCHWARTZ, pictor Ingolstadiensis: in laboribus albarii recentis excellit. Opera eius in tectorio humido. Opera eius olearia. LXXXIV. WILHELMUS CAIUS Pictor Bredanus. Opera eius: terrore moritur. LXXXV. HUBERTUS GOLTZIUS pictor, Chalcographus et Historicus Venloënsis. Discipulus est Lombardi. Opus eius de Iconibus Imperatorum Romanorum. Varios edit libros alios. In ordinem Equitum Romanorum recipitur. Picturae eius. Epigramma quoddam in illum compositum,

Pictorum Italorum et Belgarum differentia.PIctores Itali, praesertim qui de communiore sunt sorte, imaginibus suis nudis parum tribuunt plenitudinis, quod selecta faciliore methodo, ingenioso musculorum nexu cerebrum sibi disturbare haud affectent; quo ipso verae tamen artis gratiae mirum quantum detrahunt. E contrario autem Belgae nostri dum studium nervorum atque venarum excoluisse videri volunt, macilenta nimium pingunt corpora sua. Quisquis autem magni illius Bonarotti opera contuetur, plenissima eadem musculis reperit, carneamque undiquaque deprehendit molem, quod maximi opus est ingenii, et summi decoris, cuius excellentissimus iste artifex semper fuit studiosus. Atque sic inter antiquorum etiam statuas genuina debitae aetatis conspicitur discrepantia, ut alio corporis habitu appareat iuvenili adhuc et macilento magis statu Antinous; alio virili magis robore conspicuus carnosiorque Hercules; alio iterum senio iamiam confectus et tabidus quasi Laocoon. Unde illi quoque, qui in Laocoontis statua nihil habebat quod carperet, quàm quod macro nimis fictus esset corpore, id fuit responsum; pinguedinem accrescente senio diminui, maciemque senibus omninò esse naturalem. Istamque ob macritudinem à quibusdam etiam vituperari solitus est.

LXXXII. FRANCISCUS FLORIS, Pictor Antver- piensis,

LXXXII. FRANCISCUS FLORIS.QUi vera tamen Belgarum nostrorum fuit gloria. Sed isti tantùm fuerunt Itali magnâ ex parte, qui ex operibus eius chalcographicis saltem id iudicarunt, quae Iudicium Italorum de ipso. tamen picturis eius minimè sunt similia: cum è contrario Vassarius ipse fateri coactus fuerit, eundem omnium Belgarum fuisse praestantissimum, qui internos animi motus, quales sunt, tristitia, dolor, ira, atque similes alii, optimè expresserit omnium, ut Raphaëli quoque Urbinati pictorum principi eundem comparaverit; quamvis typi illius aenei haud satis id arguant, cum chalcographus venustatem delineationum eius parum admodumsit assecutus: Cumque hoc suum de Floride nostro iudicium etiam Vassaius è figuris tantum chalcographicis desumserit,

IOHANNES POCKSBERGERUS.

FRANZ FLORES ANTVERPIENSIS

WILHELM CAIO BREDANUS.

CHRISTOPH. SCH. WARTZ INGOLSTA

CAREL VERMANDER à MEULEBRECK.

MARTIN HEMSKIRCH. HARLEMENSIS

quarum maxima tamen pars iuxta discipulorum eius saltem delineationes, vel iuxta picturarum eius apographa desumta fuit; quid quaeso laudum in eundem congesturus fuisset idem, si ipsam penicilli eius gratiam propriis conspicere licuisset oculis?

Genus eius.Ut autem et specialiora quaedam de illo recenseam, de stemmate eius notandum: Antverpiae civem quendam fuisse honestissimum atque prudentissimum, cui nomen Johannes de Vriendt, cognomen, Floris, quem in causis haereditatum adhibere solebant varii; qui relictis post se duobus filiis Cornelio et Claudio Floris, mortuus est An. 1400. Claudius iste statuarius erat laude dignissimns, qui multa Antverpiae sculpsit opera clarissima, ex parte ibidem adhuc conspicua; mortuusque est an. 1540. relicto post se Francisco Floride hoc nostro, tribusque filiis aliis Francisci huius fratribus, qui in variis diagraphices generibus excellebant singuli. Cornelius enim Statuarius erat Architectusque insignis; Franciscus corona pictorum; Jacobus pingendorum encausticâ arte vitrorum celeberrimus artifex; Johannes autem pingendis urceis vitreatis tantoperè praecellens, ut nemo Belgarum testaceum hoc genus vasorum candicantium sive historiarum lepore, sive imaginum simplicium venustate expingeret elegantius: quorum Franciscus Floris sat magnam domi suae habebat copiam, visu dignissimorum. Cornelii autem opera architectonica, quae Autverpiae erant plurima, inter alia sunt Palatium Regium, Curia, Domus emporetica, quam Osterlingorum dicunt, et alia similia, qui mortuus est Anno 1575.

Franciscus autem noster, quem natura ad id destinasse videbatur, ut alios in pingendi arte longè post sese relinqueret, in statuariâ primùm sese exercuit, sive statuas, sive monumenta in templis sculpendo: cum autem ad genuinam eius et continuandam ipsi artem natura eundem, impelleret, Discipulus est Lamberti Lombardi. annōanno aetatis vigesimo Leodium veniebat, Lamberto Lombardo ibidem famigeratissimo in disciplinam sese committens, cuius etiam methodum tam arctis consectabatur vestigiis, ut per totam vitam suam eidem inhaereret. Undè Lambertus cum discipulos suos Antverpiae aliquando inviseret, et inter opera varia haud postremae laudis, et Francisci huius picturas longè artificiosissimas contueretur, hunc furem à teneris fuisse nobilem dicebat: quod cum bilem moveret condiscipulis reliquis, deinde sic interpretabatur, ut de Zeuxide dixerat Apollodorus, eum nempè mirâ dicendi solertiâ artem omnem sibi suffuratum esse: unde plausus inter omnes exoriebatur amoenissimus.

In Italiam abit.Franciscus igitur amore artis exardescens in Italiam tendebat, Romaeque summâ cum industriâ apographa faciebat omnium quae genio eius maximè arridebant: potissimum tamen cretâ rubrâ delineationes suas peragebat, prae coeterisceteris imaginum illarum nudarum extremi iudicii et fornicis Michaëlis Angeli, aliorumque antiquiorum Domum revertitur apographa instituens. Reversus igitur in Belgium, ob insignes suos in arte profectus diu haud delitescebat, sed post exposita publicè opera sua egregiam nominis mox assequebatur celebritatem. Primis enim temporibus, ut quanto artificio excelleret eò magis pateret, diligentiam ubivis adhibebat insignem, quin et colloquiis magnum prodebat ingenii acumen, discursibus institutis de rebus sacris atque profanis, tam Philosophicis quàm Poëticis, aliisque variis: unde et opibus mox affluebat haud exiguis, quod magna pro templis et palatiis principum saepius conficeret opera. In quâ tamen rerum omnium abundantiâ à sociis quibusdam ad compotationes nimias usque adeò seducebatur, ut in vulgare illud totique Belgio tum commune ebriositatis vitium planè provolutus tantus iam evaderet potator, quàm simùl erat pictor. Unde et modestè eundem ab hoc dehortabantur amici quidam, inter quos Dietericus Volkart Poëta, et Coornhertus; qui epistola quâdam et carmine singulari acutissimo eundem monebat, quasi somnio quodam detectum sibi esset, in hoc vivendi genus Franciscum illabi; item Albertum quidem Dürerum artificem illum famigeratissimum iam senem, magnis eundem ob artis elegantiam evexisse laudibus, sed ob asotiam hanc minùs tamen honestè de eo sentire. Ubi circa carminis finem id adiecerat, revera quidem haud ita se somniasse, sed famam de eo undiquaque sic dispergi publicam. Quae invitus omninò recenseo, id potius exoptans ut narratiunculâ hac supersedere mihi licuisset: quamvis immodicus iste bibendi excessus apud Germanos ferè haud amplius pro vitio habeatur, cum coeteraeceterae nationes aliique prudentes non tantùm inter peccata id connumerent enormia, sed et ceu brutale quid reiiciantreiciant atque damnent.

Interea familiaritatem cum ipso, tanquam artifice incomparabili, inibant singularem ex magnatibus plurimi, inter quos Matrimonio infelix est. Princeps Auriacus, Comesque Egmontanus et Hornensis, qui frequenter in aedibus eius conveniebant compotandi et convivendi gratia: quod tam aegrè plerumque ferebat Uxor Francisci Clara, ut nullo habitu respectu et ipsos hos magnates quandoque maledictis incesseret, litigiique serram non cum famulis tantùm illorum traheret, sed et in illorum uxores convicia saepius evomeret, cum dolore mariti maximo. Quamvis et in aliis eadem causa fuerit malorum eius plurimorum, quod nimirum in domo eius parvula quidem sed tranquilla commorari noluerit, saepius id reiterando, non posse se vitam suam in casa hac anachoretica transigere: ut Franciscus tandem emto fundo quodam palatium extruere cogeretur splendidius, in quo erigendo Cornelius frater eius architectus erat, qui antiquorum more portas et parietes cum antis è lapide pullo adornans non paratas tantum fratris sui pecunias, sed et mutuò sumtas haud paucas consumebat; ut non media tantum sui sic disperderet, sed et labores negligeret plurimos, quod cum operariis suis quotidiè compotationibus indulgeret, eosdemque à laboribus nimium quantum abstraheret: nimis enim benigno erat animo, rerumque suarum exindè negligentior, unde compotatores habebat plurimos, qui ad prodigenda bona eius, quicquid etiam non uxor tantum, sed et frater eius Jacobus Floris crebrius quererentur et rixarentur, omnes nervos suos intendebant.

Promtissimus est.Cum Carolus V. Imperator Antverpiam ingrederetur, Francisco nostro picturae maiores conficiendae erant, quarum indies septem consummabat, quamvis septem tantum horas per diem laborando insumeret; et tamen pro singulis libra Flandrica eidem numerabatur, quod sic per quinque septimanas integras continuabatur. Si autem pro aliquo discipulorum suorum unica die laborabat, hic octodecim vel viginti eidem florenos persolvebat: et quamvis in multas usque diei horas sterteret, nec ante nonam matutinam cubile relinqueret, multa tamen postmodùm optimè peragebat. Opera eius. Sic etiam cum deinde Philippus Rex Hispaniarum Antverpiam veniret, unica die tabulam quandam ingentem absolvit, in quâ victoriam, cui captivi et vincti varii ad pedes advoluti essent, una cum trophaeis antiquis plurimis aliis exhibuerat; quae pictura dehinc aere roso ab ipso publicata est atque caelata, magnâ cum admiratione omnium. Domum suam extrinsecus colore fulvo et quasi orichalceo depinxit, effiguratis ibidem Pictoriâ et aliis liberalibus artibus. Inter opera eius postrema, quibus et immortuus est, pro summo Priore Regni Hispaniae elaboratis unum è rarioribus imago erat crucifixi, et aliud historia resurrectionis Dominicae, singula viginti septem pedum altitudine, quae ante mortem eius adhuc absolvebantur: alia autem post obitum eius ab aliis absoluta sunt, quaedam nimirum à Francisco Pourbusio; quaedam etiam à Crispiniano et aliis. Sic Medioburgi quoque opus quoddam illius reperitur longè clarissimum apud Dominum Melchiorem Wyntgis, quod novem continet Musas dormientes. Apophthegma eius hoc fuisse dicitur: Dum laboro, vivo; dum ludo, morior; quod tyrones artis nostrae prae coeterisceteris notare deberent. Tribui pictoriae inserebatur Anno 1539. annus autem obitus eius erat 1570. aetatis eius quinquagesimus; et dies sepulturae eius, honestissimae sanè, erat dies S. Francisci. Effigiem autem illius tabula nostra G G. conspiciendam praebet.

LXXXIII. CHRISTO-PHORUS SCHWARTZ,

LXXXIII. CHRISTOPH SCHWARTZ.INgolstadiensis, suo quoque tempore gemma quaedam Artis nostrae erat pretiosissima, et quidem à picturis aulicis Serenissimi Bavariae Ducis. Quantus hic fuerit colorum artifex, magnifica eius testantur, quae Monachii et alibi in templis extant, opera. Inventionum eius quasdam Johannes Sadeler chalcographus celeberrimus typis publicis edidit, inter quas historia aliqua Passionis Dominicae, in quâ Christus ad pedes aliorum plerumque, vel in terrâ prostratus exhibetur, è quibus ingenium eius in ordinandis et disponendis imaginibus In albario recente excellit. argutissimum satis patescit. Inter alia autem Monachii in albario recente faciem domus cuiusdam maioris in veteri platea Castrensi integram picturis exornabat, exhibitis ibidem historiis plurimis Romanis de Camillo et similibus, quae omnes ordine optimo, curâ singulari, et colore tam vivido depictae sunt, ut colore oleario meliores haud fieri potuissent: prout omnia illius in tectorio humido confecta opera colorum ratione omnia superant reliqua; imò propriae eiusdem colore oleario elaboratae picturae istorum respectu plerumque aquario saltem subactu peractae videntur; quod tamen contra omnem artis indolem et rarum est admodum, cum colores olearii vitae aliàs imitationem promoveant, et albarium recens haud usque adeò admittat illam: unde cum ipse praestiterit contrarium, id meritò laudum assecutus est fastigium, ut vel celeberrimos aetatis suae longè post se reliquerit intervallo.

Sic eiusdem manu ad Braxatoris etiam cuiusdam in eâdem plateâ habitantis domum eiusque murum quendam ingentem depicta est historia resurrectionis Dominicae cum omnibus circumstantiis viventium quantitatem referentibus imaginibus, ubi ordo undiquaque decorque elucet maximus. Porrò in Platea, quae mercatorum dicitur, in domo quadam, ubi mercatores, quos Clivenses vocant, habitant, fastigium est pulcherrimum, ex omni parte picturis ab ipso refertum, ordine optimo, ubi fenestrae opere gypsato, adiectis figuris quibusdam aliisque ornamentis inclusae sunt, historia autem raptum Sabinarum refert, quae omnia tam quoad inventionem et diagraphicen, quàm quoad colores tectorii recentis, tam sunt magnifica, ut haud absque ratione graphicophili id in tabulâ depictum exoptarent, magno pretio aestimandum; cum certissimum sit, nec in Germania, nec in Italia in albario recente pulchrius quicquam aut nobilius ullibi pictum esse. Similiter in Collegio Opera eius olearia. Societatis JESU, eiusque oeco maiore D. Virgo ipsius manu depicta est, filiolum gestans, imagine dimidiatâ, viventis mole, venustate admirandâ, magno in honore, et meritò quidem, habita; quod non tantùm robore pleno et colore optimo quàm vividissima sit, sed pudorem simul virgienumvirgineum et pulchritudinem maximam prae se ferat, et reliqua omnia de summo artificis ingenio testimonia perhibeant luculentissima.

Eiusdem pretii Altare quoque aliquod minus ab ipso pictum fuit, colore oleario, duabus valvis instructum, sedulitate incomparabili, ubi in tabulâ internâ Pater coelestiscaelestis in gloriâ residens, sinu suo Christi fovet corpus nudum demortuum, circa quem angeli cum instrumentis passionis Dominicae plurimi tristi vultu et dolore maximo fungentes officio suo. In valvâ autem primâ intus in gloriâ spectantur Adamus, Abel, Noe, Moses et Henoch, cum omnibus Apostolis atque Evangelistis, nec non Doctoribus Ecclesiae recentioribus, quales sunt Augustinus, Hieronymus, Gregorius et similes. In alterâ autem Eva, nec non uxor Noachi, cum coeterisceteris Patriarcharum uxoribus, nec non Prophetissae et Sibyllae, cum Sanctarum aliarum numero haud exiguo, quales sunt S. Catharina, Barbara, Ursula, Helena, et è recentioribus Catharina Senensis, Teresia et similes; omnes tam diagraphicâ quàm chromaticâ consummatissimâ conspicuae. Extrinsecus autem historia Annunciationis exhibita est monochromate pullo; quae duo opera, imago nimirum supra commemorata D. Virginis, quae Monachii apud Patres Soc. JESU, et altare hoc, quod in Pinacophylacio nostro Sandrartiano, tanquam cimelium aliquod rarissimum asservatur, unà cum diagraphicis eius plurimis, inter olearia illius nobilissima recensentur. Et haec de viro hoc longè praestantissimo nunc sufficiant.

Quod autem ad rem ipsius oeconomicam attinet, negligentius nimirum ab ipso curatam, plura quidem de illâ enarrari possent, cum optimus iste artifex illius administratione nullatenus par fuerit, ut soepius, imò semper etiam, maximae subiectus fuerit rei familiaris difficultati haec lubens tamen omitto, cum artem ipsius, meritamque propterea laudem neutiquam diminuant, cuius in sempiternam eius memoriam undiquaque adhuc testimonia extant clarissima. Monachii autem ab Heinrico Goltzio, qui Anno 1591. illàc iter fecerat, coloribus siccis effigies eius depicta est, quam tabulâ nostrâ Gg. spectandam exhibemus. Ipse autem inter vivos esse desiit anno 1594.

LXXXIV. WILHELMUSCAIUS Pictor Bredanus,

LXXXIV. WILHELM KAY.INter laudatissima illa ingenia numerandus, quibus praeter artis excellentiam, studium etiam coeterarumceterarum virtutum, et praecipuè comitatis, affabilitatis, urbanitatis, homileticarumque similium tribuendum est, undè tanta illius plerumque subnascitur autoritas, ut inter miracula sui aevi recenseri soleant. Hic enim Antverpiae institutâ re familiari, vestitu utebatur splendido, domumque incolebat magnificam, ut in omnibus actibus suis hominem senatorii potius, quàm pictorii ordinis referret. Natus autem fuerat Bredae, cumque Francisco Floris discipulus extiterat Lamberti Lombardi Leodiensis: in tribum autem pictorum Antverpiensium recipiebatur Anno 1540. sedulus ob lucristudium atque industrius admodùm in laboribus, ut haud parvâ etiam augeretur opum affluentiâ.

Opera eius.Iconum autem è vivo exemplari artifex erat insignis, inque omnibus operibus suis naturam quàm proximè imitabatur, nec minus singulari ubivis venustate atque gratiâ laudandus erat: et quamvis tanto non esset ingenii acumine ac Franciscus Floris, in disponendis tamen historiis non minori utebatur felicitate, unde pretia quoque pro laboribus suis semper recipiebat satis ampla, quamvis eosdem haberet cumulatissimos. Illius manu Antverpiae in curia elaboratum erat opus quoddam praeclarum, curante Christophoro Pruym thesaurario confectum, in quo Senatorum omnium icones viventium quantitate, in summitate autem Christus cum Angelis Sanctisque variis; quod Anno 1576. cum milites Hispani flammas admovissent curiae, incendio absumtum est. In templo D. Virginis ab ipso pictum similiter erat altare mercatorum tabernariorum, inque eo historia de Christo, omnes ad se vocante oneratos: ubi multi appicti erant è mercatorio ordine, factâ deductione è verbis Prophetae Jesaiae: quid emitis, exhibitis nummis? cum lac atque vinum gratis veneant. Quod opus in tumultu iconomachico pariter confractum fuit. Sic eodem in templo laudatissima quaedam illius extabat pictura alia de Christo trumphantetriumphante.

Idem iconem pingebat Cardinalis Granvellani habitu Cardinalitio, pro quâ iste quadraginta eidem porrigebat imperiales non postulanti. Factis autem operibus plurimis, tandem et effigies Ducis Albani ipsi pingenda erat: ubi cum linguas exoticas non intelligere simularet, interea autem è colloquio Ducis istius cum Assessore quodam iudicii criminalis, certitudinem supplicii Comitis Egmontani et Hornensis, aliorumque magnatum perciperet; res ista, ipsius, qui Nobilium parti favebat, sic percellebat terrore moritur. animum, ut domum regressus in morbum incideret, eademque cum Comite Egmontano et Hornensi die debitum naturae exsolveret, anno nimirum 1568. 5. Junii, profesto Pentecostali (quamvis alii mortem eius per dies aliquot anticipare velint.) Quidam eundem vultu Albani Ducis iracundo sic territum fuisse scribunt, ut contracto hinc morbo, diem suum obierit. De illo hi divulgantur Versiculi:

Quas hominum facies, ut eos te cernerecredas, Expressit Caii pingere docta manus. Si tamen excipias unum, me iudice, Mo-rum, Culpari Belgae nullius arte timent.

Iconem eius tabulâ nostrâ Gg. exhibuimus.

LXXXV. HUBERTUSGOLTZIUS Pictor, Chalcographuset Historiographus Ven-loënsis:

LXXXV. HUBERTUS GOLTZIUS.COgnitâ singulari Lamberti Lombardi in arte pictoriâ famâ, in disciplinam eidem cum aliis sese tradidit, natus aliàs Venloae, sed educatus Herbipoli, quae parentum eius fuerat patria. Cum igitur apud Lombardum Lombardi discipulus. varia diagraphica pulcherrima secundum Antiquorum statuas tam Romanas, quàm quae in Germaniâ à veteribus Gallis relictae fuerant, conspexisset, amore Antiquitatum exardescens, historiam Romanam perquirere coepit, peritiâ rei historicae aliarumque scientiarum egregiè adiutus; ubi adminiculante Domino de Wasserfluß opera rarissima et clarissima in lucem protulit.

Magno enim Volumine typis publicis omnia Numismata vultusque Imperatorum Romanorum edidit, labore duodecim annorum maximo, et impensis plurimis: Xylographica enim erant omnia à Joâ Gietleughen pictore Cortracensi, viro praestantissimo, nominis sui omine haud culpando, confecta. Effigies istae pulchrae sunt admodùm et ingeniosae, magnaeque satis, à Julio Caesare incipientes, et usque ad Carolum V. et Ferdinandum Imperatorem deductae: ita ut vix ullum inveniatur numisma Imperatorium, cuius ipse non exhibuerit apographon rotundâ exhibitum figurâ. Magno autem hic usus est ingenio et industriâ maximâ, praesertim in accuratâ vultuum cum numismatibus similitudine: Liberque ille variis ab ipso editus est linguis, Brugis tùm in Flandriâ habitante, ubi officinam habebat typographicam propriam, typis elegantissimis commodissimè instructam, quamvis non publicam.

Opus eius de iconibus Imperatorum.Deindè alios quoque edidit libros magni apud Eruditos nominis atque existimationis, inter quos primo anno 1563. publicatus latino idiomate Caius Julius Caesar, seu Historia Imperatorum Romanorum ex antiquis numismatibus eruta, cui adiecta in specie est vita Julii Caesaris, Ferdinando Libri eius alii. Imperatori dedicata. Sic Anno 1566. idiomate latino edidit Fastos, sive historiam triumphorum et victoriarum Romanarum ab urbe conditâ, usque ad mortem Augusti numismatibus propriâ manu delineatis refertam, unà cum descriptione elegantissimâ, Senatui Romano dedicatâ; pro quâ Inter Equites Romanos recipitur. dedicatione Anno 1567. in Capitolio Romano diplomate Nobilitatis donatus, in Nobilem Urbis Romanae Civem recipiebatur, quod ob tantam plurimarum rerum scientiam dignissimus iudicaretur, qui Privilegiis equestris Romani ordinis uteretur. Anno 1574. alium publicabat Librum, cui nomen Caesar Augustus, numismatibus et antiquitatibus variis illustratum, unà cum historiâ Augustâ latinâ in tomos duos divisâ. Sic Anno 1576. Siciliam quoque suam et Magnam Graeciam edidit, numismatibus antiquis Graecis variè instructam; ut plures taceam libros alios, quae omnia opera sunt typo elegantissimo excusa et ingenii eius consummatissimi testimonia clarissima.

Picturae eius. De operibus autem ipsius pictoriis non multa habeo, quae recenseam, nisi quòd sciam, eum Antverpiae quaedam pinxisse, pro Osterlingis, cum festum illud Aurei velleris celebraretur. CoeterumCeterum in omni opere suo sedulus admodùm erat atque indefessus: uxoremque primò duxerat Uxoris Petri Koekii Alostani ultimae sororem, cum qua aliquot etiam liberos procreavit, quibus, ceu Romanus, Romana etiam indebat nomina, Marcelli scilicet, Julii, et similia. Hanc ut Romam perduceret, matrimonio scilicet sibi iam copulatam, instituto isto itinere, hoc pellexit astu, quod Coloniam saltem Agrippinam se petere affirmaret. Brugis cum habitaret, concionibus monachi cuiusdam discalceati, quem Fratrem Cornelium vocabant, ita delectabatur, ut illas calamo exceptas praelo subiecisse diceretur; unde coloribus etiam oleariis iconem illius verissimè expressit.

Tandem autem ad secunda vota conversus, uxorem sibi iungebat, haud de laudatissimis, quod in opprobrium non ipsius tantùm, sed et liberorum, et totius cognationis eius cedebat; quamvis et aliis quibusdam Viris prudentibus aliàs et eruditissimis simile quid acciderit, quibus uxorum suarum vehementia alicubi adhuc toleranda est. Idem cum Antonio Moro elegantissimum aliquando librum de numismatibus pulcherrimè compactum dono obtulisset, ab eodem pari, et ex eadem arte profluente donabatur munere, cum nempè sedentem unicâ horâ vividissimè depingeret, prout effigies illa adhuc Brugis apud agnatos viduae eius reperitur; et huius deinde iconis arte chalcographicâ fiebat apographum, cuidam librorum eius praemissum, cum adiecto Epigrammate subsequenti:

In Effigiem HVBERTI GOLZII ab Anto- nio Moro expressam, Epigramma.Danielis Ro- gerii Angli Epigramma.

Goltzion arte parem pingendi cernis A-pelli; Sculpendique parem, culte Lysippe,tibi: Notitia Imperii Graii, pariterque Lati-ni, Varroni similem, Pausaniaeque si-mul.

Hancque effigiem tabula nostra 4. exhibuimus.

CAPUT XI. ANTONIUS MONTFORTENSIS, et artifices adhuc septem alii. Argumentum.

LXXXVI. ANTONIUS MONTFORTENSIS, de Blockland cognominatus, pictor: Discipulus est Francisci Floris; maiorumque operum studiosus est. Methodus eius pingendi: Opera eius. In Italiam abit. Opera eius alia. Discipuli eius. LXXXVII. LUCAS de HEERE, pictor et Poëta Gandavensis, Discipulus est Francisci Floris. In Galliam peregrinatur. Opera eius: Antiquitatis studio delectatur. LXXXVIII. JACOBUS GRIMMERUS, pictor subdialium Antverpiensis. LXXXIX. CORNELIUS MOLINAER, vulgò strabo cognominatus, Antverpiensis: in subdialibus excellit. Johannes Nagel Harlemensis pictor. XC. PETRUS BALTON, pictor Antverpiensis. XCI. JOAS LIRANUS, pictor Antverpiensis. XCII. PETRUS et FRANCISCUS POURBUS, pictores Brugenses: Opera Petri. Opera Francisci. Johannes Jordan pictor. XCIII. MARCUS GERHARDUS pictor Brugensis.

LXXXVI. ANTONIUSMONTFORTENSIS,de Blockland,Pictor,

LXXXVI. ANTONIUS MONTFORT.PAtre Cornelío Montfortensi de Blockland, qui est locus propè Montfortum, genitus Montforti, ubi pater eius Praeturam gerebat, anno 1532. in pictoriâ autem primò informatus ab Henrico Assvero avunculo suo, Delphensi pictore communioris quidem generis, sed qui icones egregiè pingeret: Discipulus Francisci Floris. postmodùm in disciplinam traditus Francisco Floris tum temporis famigeratissimo, ubi intra biennium miris profecit gressibus. Anno 1552. igitur Montfortum reversus uxorem ducebat civis cuiusdam è primariis, cum quâ tamen improles manebat. Dehinc Delphis habitabat in aggere longo, ubi artis nostrae studiis magis semper magisque invigilabat, varia inveniendo, pingendo, et delineando, iuxta viva nudorum exemplaria tam virorum quàm foeminarumfeminarum. Magnis studet. Multa autem conficiebat opera maiora, qualia erant altaria magna, tabulaeque et valvae ibidem requisitae, nec non lintea maiora et similia alia. Icones autem vivorum rarius pingebat, cum historiis magis incumberet: quamvis et ob illas famâ publicâ celebraretur, quod Patris sui matrisque icones multâ cum laude efformasset: ubi barbam inprimis paternam artificiosissimè expinxerat, prout utraque effigies adhuc Amstelodami in plateâ olitoriâ in aedibus Assveri avunculi eius extat.

Methodus eius pingendi.In picturis suis Franciscum Floris imitabatur: in diagraphicis calamo uti solebat, peniculo umbras decussatim, tam in vestitis quàm in nudis, adiiciendoadiciendo: ubi vestes potissimum, manusque et pedes multâ curâ absolvebat, quin et in capillis multâ utebatur venustate, unde miram faciebus suis conciliabat elegantiam: quod pariter et in Opera eius. barbis Senum observare solebat. In templis Delphensibus varia ab ipso confecta existebant altaria, inter quae historia alicubi decollati Jacobi praestantissima; quae in turbis iconomachicis omnia confracta sunt. Ultraiecti tamen multae adhuc illius extant tabulae; et praesertim in aedibus Virginis cuiusdam Hundhorstianae post Aedem Dominicam ipsius quaedam spectatur tabula maior bivalvis, ubi intus depicta est Assumtio D. Virginis, in valvis interioribus nativitas Domini, et similia, in exterioribus Annunciatio Mariae exhibita est. Sic Dordraci quoque extat opus quoddam illius, crucifixio nempè Domini.

CoeterumCeterum in vitâ communi tranquillus erat atque sedulus, splendorem quidem externum haud assectans, sed vestitu tamen mundiore semper delectatus, famuloque ubivis stipatus incedebat pedissequo, et familiam suam ordine optimo gubernabat, unde haud exigua apud concives ipsi suboriebatur autoritas. In applicando colore pallido, methodo utebatur optima, quod ex opere quodam illius, Lugduni Batavorum in domo Petri Huyghesseri sub insigni campanae aureae extante, satis apparet: ubi Bathscheba lavans, cum nudis quibusdam mulieribus aliis, ab ipso depicta est; quae pictura, quamvis non absoluta, maioris tamen aestimatur, quàm aliae.

In Italiam abit.Romana et Italica alia visurus opera tam antiqua quàm moderna, cum aurifabro quodam Delphensi anno 1572. ex oppido Blockland iter ingrediebatur, ubi conspectis picturis artificum celeberrimorum clarissimis, vehementer easdem admiratus est; fassus quoque, ut plures dicunt, se nudas illas imagines in fornice Michaëlis Angeli, argutissimas non minus quàm difficillimas, imitari haud posse: quod pluribus etiam accidit aliis, quoniam talia non nisi usu addiscuntur longissimo. Insumto sic quasi semestri spatio, ab Aprili scilicet in Septembrem usque, Montforti primò, deindè Ultraiecti larem figebat, ubi, mortuâ uxore suâ priore, ad secunda vota properabat, ex alterâ hac uxore tres procreans liberos.

Opera eius alia. Ultraiecti altare pingebat pulcherrimum, quod Boscoducum transferendum erat, in quo Catharinam exhibuerat iacentem: deindè et aliud quoddam simile, de Spiritu S. in Apostolos demisso; in cuius valvis Ascensio Domini cum similibus aliis conspiciebatur; quod deindè Ultraiecti in templo S. Gertrudis collocatum fuit. Amstelodami tabulam quandam elaborabat pro Altari Fratrum minorum de morte et sepultura Francisci: quae tempore iconomachico etiam destructa fuit. Porrò pro quodam, cui nomen Keghelinger, Venerem pingebat nudam, non admodùm magnam, quae apud istius viduam adhuc existit, maximi semper aestimata. Ultimum eius opus Amstelodami adhuc apud Wolfartum de Byler existere dicitur; partes nimirum aliquae de vita Josephi Patriarchae, nondum consummatae. Ultraiecti in domo quadam Coenobii S. Catharinae habitabat, ubi etiam anno 1583. post natum Salvatorem, aetatis suae 49. è vivis excessit.

Imaginibus nudis pingendis excellebat, quod inter alia eiusdem opera etiam aera quaedam, quae Goltzius caelavit, testantur, Christus nimirum mortuus, eiusdemque sepultura. In faciebus muliebribus, perigraphiis et similibus, Parmensis methodum Discipuli eius. sectatus est. Inter Discipulos eius, quos optimos habebat, etiam Adrianus Cluyt Alcmariensis reperiebatur, qui iconibus pingendis praestantissimus erat, anno Christi 1604. demortuus: cum et Pater eius Petrus Cluyt in pingendis insignibus excelleret. Deindè discipulum quoque habebat nobilem quendam, qui, neglecto nomine Patrio, pictorium sibi assumebat, amore artis usque adeò effervescens, ut icones viventium dexterrimè exprimeret. Porrò Scholam ipsius quoque frequentabat Petrus quidam Delphensis, filius fabri cuiusdam ditioris; qui, referentibus pluribus, ingenio et arte praeceptorem superaturus fuisset, nisi praematura morte abreptus in flore aetatis suae decessisset. De Discipulo eius Michaële Mirefeld Delphensi deindè quaedam dicentur.

LXXXVII. LUCAS DEHEERE pictor et PoëtaGandavensis,

LXXXVII LUCAS DE HEERE. FRancisci Floris discipulos, filiusque Johannis de Heere statuarii hoc aevo inter Belgas celeberrimi, et Annae Smitteriae pictricis in monochromate miniato, nec non penicilli usu clarissimae, cuius hoc fuit opus singulare, mola nempè alata, in quâ molitores saccis onusti hic descendunt, alibi ascendunt, infra autem equus quidam carro iunctus, cum praetereuntibus quibusdam conspicitur; quod opusculum tamen granum tritici dimidiatum contegere potest. His parentibus natus est noster Gandavi anno Domini 1534. à teneris statim in diagraphicis informatus à patre, qui Architectus simùl erat insignis, et multa ex Alabastrite, Marmore et Lapide Lydio elaboravit opera; ubi cum istius rei gratiâ saepius Namurcum et Dinantum abire cogeretur, eodemque filium hunc suum aliquoties secum adveheret, hic varias ibidem ruinarum antiquorum fecit delineationes, mox castellorum, mox oppidorum et similium iuxta nativa exemplaria exhibitas.

Discipulus est Francisci Floris.Cumque sic in Diagraphicâ excelleret, Franciscus Floris, qui Patris eius amicus erat intimus, eundem in suam suscipiebat disciplinam, in quâ tantoperè hic proficiebat, ut confestim insigniter prodesset Praeceptori, quod sub illius nomine varia pro pictoribus vitrariis, nec non pro tapetiariis In Galliam abit. delinearet. Deindè in Galliam profectus, multa et ibidem tapetum prototypa pro Reginâ, Regiâque matre elaborabat: conspectisque rarioribus illis, quae Fontanis bellaquensibus extant, tam statuis antiquis, quàm picturis domum regressus; matrimonium inibat cum Eleonorâ Carbonieriâ, Quaestoris filiâ virgine.

Opera eius.CoeterùmCeterùm in iconibus pingendis tantâ excellebat veritate, atque gratiâ, ut ex illius picturâ statim agnosceretur persona ipsa. Sic Gandavi in Aede D. Petri valvae quaepiam ab illo pictae extant, in quibus historiam exhibuit Pentecostalem, vestibus Apostolorum laudatissimam. Ibidem in templo S. Johannis Epitaphium quoddam illius extat magnum, in cuius medio, historia Resurrectionis, in valvis hinc iter Emaunticum, illinc historia Apparitionis Christi in horto spectatur.

Antiquitatis studio delectatur.Inter alia magni eiusdem iudicii argumenta et hoc erat, quod Antiquitatum tam numismaticarum, quàm rariorum aliarum insignis esset cultor, totumque Musaeum suum similibus adornasset reliquiis: Inter quas Mercurii quidam aenei parvuli elegantissimi, Velbeci in Flandria, reperti. Similiter et calceum quendam asservabat antiquum, in Seelandia alicubi effossum, cuius solea, corrigiis plurimis, quales et Romae in statuis antiquis apparent, instructa erat. Proque cumulo similium, Carolus de Mandern discipulus eius, dentem ipsi molarem quinque librarum, monstrosum admodum, è singulari affectu dono misit; qui in campo quodam inter pagos Mülbeck et Engelmünster, quem terram mortuorum dicunt, cum aliis ossibus, nec non armorum variorum generibus, inventus fuerat. Symboli loco anagrammate quodam nominis sui Lucas de Heer, his verbis Belgicis utebatur: Schade leer u; quasi diceret: nocumenta tibi sint documenta. Mortuus tandem est an. 1584. die 29. Augusti, anno aetatis suae quinquagesimo.

LXXXVIII. JACO-BUS GRIMMER, Pictorsubdialium Antverpi-ensis,

LXXXVIII. JACOB GRIMMER. IN tribum Antverpianam receptus anno 1546. discipulus fuit primò Matthiae Koch; et deinde Christiani Queburg Antverpiae, Subdialium pictor.et subdialia plurima ad nativa expressit exemplaria, in quibus tantâ progressus est felicitate, ut in quibusdam parem illi vix noverim; praesertim si aerea illius spectentur. Quid autem circa imagines praestiterit alias, nihil habeo, quod referam. Hoc tamen sicco haud praetereundum est pede, quod et eloquentiae fuerit studiosissimus et in ludis Comicis personae suae satisfecerit summo cum applausu. Mortuus autem est Antverpiae, immortali suo ob opera varia pulcherrima nomine adhuc superstes.

LXXXIX. CORNE-LIUS MOLINAER, pi-ctor Antverpien-sis,

LXXXIX. CORNELIUS MOLINAER: STrabo dictus communiter ob oculos distortos; in subdialibus ita specialiter excellebat, ut elegantiora vix alius quis folia effingeret et arbores: quamvis et dispositio operum eius in coeterisceteris esset amoenissima. Imaginum humanarum studio haud in subdialibus excellit. ita ducebatur: quin et aquariorum more baculo haud utebatur; et tamen in picturis suis tantâ praevalebat promtitudine, ut integram saepè subdialium tabulam unâ die expingeret, ubi diurnum eius pretium esse solebat thalerus; quam vis interdum pro aëre solo, vel fundo quodam supponendo septem saltem acciperet Stüveros. Acceptus autem ubivis erat, multisque pictoribus, cum magno ipsorum emolumento auxiliares porrigebat manus. Ipse tamen non egenus tantùm vivebat, sed in egestate quoque moriebatur; quod uxor eius, referentibus quibusdam, verum non nosset usum pecuniae, nec ad rem satis esset attenta. Pater eius et ipse quidem pictor fuit, sed de communiore genere, et post istius mortem vitrico suo, ordinariae quoque sortis, usus est praeceptore. Mortuusque est Antverpiae, tanti saltem nominis, ut opera eius apud graphicophilos magni ubivis aestimentur.

Post ipsum in subdialibus, quamvis Johannes Nagel.minori longè formâ, excellebat Johannes Nagel Harlemensis, vel Alcmariensis, imaginum tamen picturâ priore melior, qui Hagae Comitis mortuus est anno 1602.

XC. PETRUS BAL-TON, Pictor Antverpi-ensis,

XC. PETRUS BALTON.ANno Domini 1579. in tribum pictoriam Antverpianam susceptus, in subdialibus multum excellebat, methodum Petri Breughelii cum laude sectatus, et in usu calami exercitatissimus. Hic variè quoque peregrinatus iuxta nativa exemplaria delineaverat plurima. Utroque autem colorum, tam oleariorum, quam aquariorum genere promtissimus atque gratiosissimus, ut et circa encoenia rusticorum experientia haud careret, unde opera eius mirè desiderabantur. In specie autem in manibus S. Caesarei Maiestatis opus quoddam illius erat de S. Johanne Baptista in deserto praedicante: cuius loco deinde, nescio quam ob rationem, ab Imperatore substitutus est Elephas, à magnâ populi multitudine spectatus. Sed et orator insignis hic noster erat et Poëta et Actor Scenicus; unde cum Cornelio Ketelio Goudensi commercium poëmatum atque carminum instituebat haud infrequens. Mortuusque tandem est Antverpiae, ibidemque sepultus.

XCI. JOAS LIRA-NUS, Pictor Antver-piensis,

XCI. JOAS LIRANUS.TAm oleario, quàm glutinario subactu clarus, nec imagniumimaginum minus quàm prototyporum pro tapetibus picturá celebris, patriâ alias Bruxeîlensis; qui tamen in ultimis Belgii turbis patriam omninò deseruit, dictoque et Pictoriae Vale Franckenthalii in senatum assumtus fuerat; unde postmodum, ceu Religioni reformatae addictus, minister verbi divini factus est Schwindrechti in provincia Waasensi secundo ab Antverpiâ lapide: Mortuusque ibidem est uno circiter ante obsidionem Antverpiensem anno, Christi nimirum 1583. tanta post obitum adhuc superstes fama, ut opera eius pro merito magni aestimentur.

XCII. PETRUS etFRANCISCUS POUR-BUS, Pictores Brugen-ses,

XCII. PETRUS et FRANCISCUS POURBUS.QUorum ille in Urbe Bataviae Goudâ satus, Brugis autem a teneris unguiculis educatus fuerat, ubi et matrimonium contraxit cum Landsloti filiâ. Insignis hic erat circa imaginum gratiam, inventionum curam, et iconum veritatem artifex, quod varia eius Brugis adhuc extantia testantur opera. Inter optima autem illius numeratur historia S. Huberti, in magno templo Goudensi collocata, cuius tabula interior Baptismum exhibet duorum catechumenorum ab Episcopo quodam peractum in templo scenographiâ elegantissimâ proiecto, praesentibus duobus aliis cereos tenentibus. In valvis hinc tentatio istius Sancti spectatur, in quâ maligni spiritus variè eundem impetunt, sed strenuè tamen ab eo abiguntur: Illinc quaedam ab eodem conversae depictae sunt foeminaefeminae: et extrinsecus monochromate nigricante Opera Petri. historia visitationis B. Virginis per gradus quosdam ad Elisabetham ascendentis: quae opera Delphis adhuc extant omnia. Praeterea idem et Topographus erat et Geodaeta insignis, proque Senatu Brugensi telam elaboraverat oleario subactu, cum pagis illius districtus, locisque omnibus: quamvis ob crassam nimis colorum applicationem convoluto linteo alicubi subortae fuerant rupturae atque hiatus. Deinde iconem quoque fecerat Ducis Alenzonii, quod opus erat longè praestantissimum: cuius occasione et hoc adiiciendumadiciendum, quod vix ullibi repertum sit conclave pictorium, commodius isto, quo hic utebatur. Mortuus autem est anno circiter 1583.

Opera Francisci. Eundem secutus est Franciscus Pourbus filius eius; Patris primò, et post mortem eius, Francisci Floris discipulus, apud quem tantos in arte nostrâ fecerat profectus, ut Floris ipse saepius diceret: hic mihi magistri loco est: qua in laude tantâ tamen semper usus est humanitate, ut in conversatione amabilis atque comis esset maximè. In tribum pictoriam receptus est Antverpiae anno Domini 1564. et opera elaboravit praeclara admodùm, praeter icones venustissimas, in quibus conficiendis mirâ utebatur dexteritate. Cumque extra patriam nunquam abiisset, anno tamen 1566. amore ducebatur Itiliae visendae; sed vix amicis Antverpianis valedixerat, cum detentum se nescio quo persentisceret nodo amoris, quo retractus, uxorem postea duxit Cornelii Floris, qui frater erat Francisci, filiam.

Singulari autem curâ atque veritate animalia pingebat; et in specie Paradisum alicubi pinxerat, animalibus variis nec non arboribus elegantissimis refertum: ubi pyri, pomi, et iuglandes arbores dexterrimè distinctae erant, quamvis adhuc tenerâ tum fuisset aetate. Sic et Gandavi in templo S. Johannis quaedam pinxerat pro Vigilio Praeside; Baptismum scilicet alicubi, et circumcisionem in valvis: cum similibus. Nec minus Oudenardae in coenobio tabula quaedam illius spectatur, in quâ historia trium Magorum: item historia nativitatis Christi, opus nocturnum, et alia exactissimè confecta. Praetereà et Brugis in domo Patris eius altare extat valvatum, in quâ historia S. Georgii spectatur: intrinsecus nimirum eiusdem decollatio, cum emblemate in tractu remotiore apposito, de occiso ab ipso Dracone. In valvis historiae conspiciuntur istius Sancti aliae, quâ ratione nimirum ad idololatriam vi fuerit compulsus; etc. quod Sanè opus est vario artis gradu commendabile.

Eius mors.CoeterumCeterum cum inter cives Antverpianos esset Signifer, et aliquando ad excubias commeando vexillum gyrans nimium quantum incaluisset; deindè autem in tugurio excubitorum recubans tetro quodam foetentis cuiusdam paludis odore fuisset correptus, exhinc ita malè habuit, ut confestim moreretur, anno nimirum Domini 1580. Ubi in ipsius honorem hoc compositum fuit Epigramma:

Patre fuit pictore satus Pourbusius, ar-te Verum Patre prior: Sic monumentadocent. Vivunt, quas pinxit, pecudes, pictaequevolucres, Pictoris lugent quae simul interi-tum.

Johannes Jordan.Uxor illius altera secundis pariter votis nubebat pictori cuidam alii, Johanni scilicet Jordani, Martini Clivensis discipulo, et artifici insigni tam in imaginibus, quàm in subdialibus et historiis pingendis: quamvis praeterea et iocosus esset in delineandis rusticis, militibus, nautis, piscatoribus, cymbis, incendiis, rupibus et similibus. Et hic in tribum pictorum Antverpiensium recipiebatur anno Domini 1579. moriensque filium relinquebat cognominem, qui et ipse in pingendis viventium effigiebus admodùm erat celebris.

XCIII. MARCUSGERHARDUS, PictorBrugensis,

XCIII. MARCUS GERHARD. DIgnus et ipse, qui in Catalogo artificum locum obtineat; quod in omni pictoriae genere, sive id diagraphicam, sive subdialia, sive architectonica, sive monochromatica, sive alia quaevis ad artem facientia concernat, peritissimus esset, et praesertim pro pictoribus encaustis delinearet plurima. Anno 1566. cum novorum praeconum monitu artis huius cursus haud parum sisteretur, fabulas Aesopicas aere roso edebat pulcherrimè, quemadmodum et antea fecerat. Et sic quoque Urbem Brugensem eâdem Chalcographiae methodo tanta delineavit sedulitate, ut melior fieri non potuisset. Tandem in Angliâ mortuus est; quo autem aetatis anno et mortis genere haud constat.

CAPUT XII. MICHAEL COCXIE, et artifices adhuc alii quinque. Argumentum.

XCIV. MICHAEL COCXIE, Pictor Mechliniensis. Opera eius Itàlica et Belgica; Raphaëlem Urbinatem sectatur. XCV. DIETERICUS BARENT, Pictor Amstelodamensis: discipulus est Titiani: Opera eius. XCVI. LUCAS et MARTINUS de FALCKENBURG, Pictores Mechlinienses. Opera Lucae. XCVII. JOHANNES BOL, pictor Mechliniensis. Opus eius, Daedali fabula et alia. Opera eius Antverpiana: monochromati miniato indulget. Discipuli eius. XCVIII. FRANCISCUS et AEGIDIUS MOSTARTI, pictores Hulstani, Opera eorum. Aegidius Hispano cuidam argutè illudit. Testamentum eius. XCIX. MARTINUS HEMSKIRCHEN pictor; à patre ad agriculturam adhibetur: artem discit à Johanne Schorel. Opus eius. Romam abit. In Belgium redit. Picturae eius ibidem factae. Testamentum eius. C. NICOLAUS NEUFCHASTEL pictor, è Comitatu Bergensi Hannoniae oriundus. Nicolaus Juvenellus Senior: Paulus Juvenellus iunior.

XCIV. MICHAEL COCXIE, Pictor Mechlinien- sis.

XCIV. MICHAEL COXIE.MEchliniae natus an. 1497. inque disciplinam traditus Bernhardo Bruxellensi, tanto ardore naturae impetum prodidit, ut omnes in artis cultura post se relinqueret condiscipulos. Deinde in Italiam profectus, diu ibidem vixit, delineatis magnâ sedulitate operibus Raphaëlicis aliorumque artificum celeberrimorum. Opera eius Italica. CoeterùmCeterùm in albario recente iam Romae quaedam pinxit in templo D. Petri Veteri: atque sic etiam in templo Germanico, quae D. Mariae Pacis dicitur; historiam nempè Resurrectionis Dominicae et alia. Ex Italiâ autem domum reversus uxorem secum adducebat, cuius intuitu tam in Italiâ, quàm domi honoris assequebatur plurimum, quod illa ad labores eundem continuò admoneret, undè in arte suâ exercitatissimus fiebat, ad perfectionis culmen omni nisu adspirans.

Belgica.Post mortem uxoris primae, alteram quidem ducebat, sed improlem. Primum inter opera eius et maximè singulare locatum erat Salsenburgi, secundo vel tertio Lapide extra Urbem Bruxellanam eratque imago crucifixi in tabulâ summi altaris maximâ, tantâ arte elaborata, ut multi artifices Bruxellani eodem abirent, ut illam contemplarentur. Et hoc ipsum opus in tumultu illo Belgico à mercatore quodam Bruxellensi Thoma Werry in Hispaniam abductum Cardinali Granvellano pro Philippo Rege cum multis similibus aliis vendebatur.

Hic noster autem gratiosissimus erat in picturis suis mireque facilis, nec non in ornamentis suis admodùm curiosus, inque pingendis foeminisfeminis magnâ excellebat venustate: propriis tamen inventionibus rarius, et operibus Italicis plurimis saepiùs utebatur; undè cum Hieronymus Raphaëlem sectatur. Koek Scholam Raphaëlis typis aeneis publicaret, aegrè id iste ferebat admodùm, quod exhinc plurima suis inseruisset, praesertim operi de morte D. Virginis ad S. Godelam Bruxellanam, quae iam, undè fluxissent, omnibus innotescebant.

Responsis autem argutis velox erat admodùm: undè cum pictor aliquis iunior opera quaedam sculpta Româ secum apportasset, hic noster ad illa conspicienda advocatus, conquerenti de nimio illorum pondere, humerorumque suorum exhinc nato dolore, hic regerebat: cur illa in sinu non exportasset? id innuens, si memoriâ artisque habitu eadem vel similia esservasset, non opus fuisse, ut operibus aliorum gravasset humeros. Tandem cum in curiâ Antverpiana opus quoddam elaboraret, de pegmate prolapsus paulò post obiit anno Domini 1592. aetatis suae 95.

XCV. DIETERICUSBARENT, Pictor Am-stelodamen-sis.

XCV. DIETERICUS BARENT.NAturâ quasi obstetricante ad consummationem huius artis natus, et magni illius Titiani discipulus, de quo verissimè dici potest, quod tum temporis veram Italorum methodum puram et incontaminatam in Belgium detulerit. Natus autem fuit Amstelodami anno 1534. Patre etiam pictore, et quidem haud de postremis, cuius manu in curiâ Amstelodamensi depicta extat historia Sectae cuiusdam furentis, anno 1535. hanc Urbem armis impugnaturae; quae pictura horrorem spectatori incutit, et pro illorum temporum modulo magnâ cum laude elaborata est. Hic noster autem anno circiter aetatis suae 21. in Italiam profectus, Venetiis apud Titianum commoratus est, cui etiam acceptissimus Discipulus est Titiani. fuit, ut filii loco haberetur. Cumque optimi esset ingenii, cum ingeniosis etiam libentissimè, et cum illis praesertim, qui in linguis exercitati erant, quas et ipse excoluerat, conversabatur, inter quos Dominus de Aldegonde, cum quo deinde et in Belgio magnâ utebatur familiaritate. Eademque rarione et cum Lampsonio familiaris erat, ut epistolis latinis crebrius sese invicem inviserent. Sic quoque Musicus erat insignis, varioque instrumentorum musicalium usu exercitatissimus.

Opera eius. Postquam autem absens iam fuisset per septennium, per Galliam in Belgium redux, Amstelodami matrimonium inibat cum virgine quadam omnium pulcherrimâ anno aetatis suae 28. ex quo et sui et uxoris suae confecit icones, quae deinde apud filiam eius Amstelodami ambae adhuc extabant, mirâ elegantiâ elaboratae, quod hoc pingendi genere admodum delectaretur, inque eo manu uteretur promtissimâ. Inter alias illius tabulas pulcherrimas potissimùm laudantur primò pro Centurione quodam Amstelodamensi confecta effiguratio Lapsus Luciferiani, ob multas imagines nudas artificiosissima, quae in turbis tamen iconomachicis confracta fuit. Deinde pictura Judithae, quae Amstelodami adhuc extat, et pro palmario eius opere celebratur. Porrò Venus quaedam, quae Lugduni Batavorum in domo Sisbrandi de Buyk existit. Sic historia nativitatis Dominicae, opus nocturnum, Goudae adhuc extans in domo Fratrum, more Italico elaboratum, et summâ cum admiratione spectabile. Item Amstelodami in domo Jacobi Bazet tabula quaedam illius extat ex imo conspicienda, quae est imago crucifixi, cum Mariâ Magdalenâ crucem amplexante, elegantissima. Postmodum et apud Isbrandum Wilhelmi Amstelodami, aliisque in locis, plura illius extant opera similia pulcherrima: in specie autem Amstelodami in fossâ iaculatoriâ, ubi societates quaedam ab illo depictae sunt, et primò quidem in domo sagittariorum cohors quaedam, in quâ ahenorum faber aliquis elegantissimè expressus est: item in domo ballistariorum cohors alia mensae accumbens apposito piscium ferculo: sic et in fossâ iaculatoriâ S. Sebastiani cohors alia, in quâ nautarum quorundam seniorum vultus furvi, è cornu argenteo bibentium, multis undiquaque argutiis plena, ut Titianum ubivis et Italicum abundè exhinc eluceat acumen. Deinceps et Titiani confecit effigiem, quae Amstelodami adhuc apud Petrum Isaaci pictorem reperitur. In linguâ Italicâ dialecto utebatur Venetâ: coeteroquinceteroquin agriculturâ potius delectatus quàm re nauticâ, unde Harlemum et alias Urbes maritimas ne viderat quidem. Habitu autem corporis tam erat obeso, ut nec curru nec equo vehi posset. Tandem et extremum iudicium ab ipso inchoatum adhuc Amstelodami spectatur cum septem operibus misericordiae, quod nondum consummatum in Xenodochio extat, cum huic labori immortuus sit, anno aetatis circiter 48.

XCVI. LUCAS et MAR-TINUS de FALKEN-BURG, pictores Mechli-nienses,

XCIV.XCVI. LUCAS et MARTINUS de FALKENBURG.QUos in annis suis iuvenilibus extra patriam quidem abiisse haud invenio, sed Mechliniae potissimùm vel Antverpie commoratos esse notum est. Hi tempore primarum Belgii turbarum, circa annum nimirum 1566. cum Johanne de Vries Aquisgranum abibant et Leodium, ubi multa iuxta viva exemplaria pinxerunt; fistula transversa, quâ omnes, et Lucas potissimum ludere docti erant, in societatibus saepius delectati. Pacatis autem per Principem Auriacum Belgii rebus, in patriam reversi sunt, ubi Lucas non subdialibus tantùm, sed et parvis picturis, iconibus et monochromate miniato tam celebris evadebat, ut et Matthiae ArchiDuci innotescens, cum eodem Lincium ad Danubium abiret, et varia ibidem pro isto elaboraret. Exorto autem paulò pòst in Hungaria bello Opera Lucae. Turcico, discedens abinde Norinbergam petebat, institutâ ibidem re familiari: Ubi opera varia nobilissima, qualia erant proelia diversi generis; excidium Troiae; turris Babelica ; excidium Hierosolymitanum; Convivium Belsazaris Regis, et similia difficiliora, multoque labore referta, propriâ inventione in lucem edidit; quorum adhuc quaedam in palatio Archiepiscopali Salisburgensi; item Pragae, et Augustae Vindelicorum, et quidem sub picturis Comitis de Wahl; item Norinbergae et in aliis Principum palatiis conspiciuntur. CoeterùmCeterùm erga uxorem et liberos serius erat; et egomet ipse eundem Norinbergae anno 1622. viventem adhuc vidi.

Frater eius Martinus Falckenburgicus vir pariter erat multo artificio insignis, et Francofurti ad Moenum potissimum degebat: iisdem ferè, quibus frater eius, pingendi generibus occupari solitus; cum et utriusque methodus in multis concordet. Potissimum autem pro mercatoribus Belgis, qui graphicophili sunt singulares, egregias pingere solebat historias: Mortuus tandem ibidem, relictis filiis quibusdam, iisdem, quantum ego memini, addictis pingendi studiis.

XCVII. JOHANNESBOL pictor Mechli-niensis,

XCVII. JOHANN BOL.ANno 1534. 16. Decembris ex optimâ familiâ Mechliniae natus, et anno aetatis 14. in informationem pictori cuidam ibidem traditus, ita profecit, ut post biennium in Germaniam abiens, Heidelbergae apud Electorem Palatinum, graphicophilum insignem, duobus annis operam suam elocaret: unde Mechliniam reversus, nullo adhibito praeceptore alio, ad praxin huius artis ulteriorem sese accinxit; varia in veniendo subdialia et similia, colore potissimùm aquario ingeniosissima, multaque cura elaborata. In specie autem apud Johannem de Mander dehinc Pensionarium Gandavensem, in tela maiore colore aquario Opus eius Daedali fabula. ab ipso depicta extat Daedali et Icari fabula; unà cum castro in rupe quadam è mari extante extructo elegantissimo, reflectentibus et undis iterum conspicuo; quibus accedunt tractus quidam campestres cum opilione quodam, et aratore, volatum hunc inconsuetum cum stupore spectantibus: in quibus omnibus tot argutiae, ut et cerarum è liquefactis Icari alis prolabentium guttulae undis innatare videantur.

Talia, desiderantibus instantissimè mercatoribus, pingebat plurima, haud parvo divendita, donec anno 1572. Mechliniae à militibus omnia ipsi diriperentur, ut quasi Opera eius Antverpiana. nudus Antverpiam se reciperet; ubi à Domino Antonio Couvreur Bellensi Flandro graphicophilo insigni susceptus, vestibus iterum aliisque necessariis instructus est. Inter alia autem Antverpiae picta, et liber erat monochromate miniato ab ipso elaboratus, varios pisces, avesque iuxta nativa exemplaria exhibens, visu certè dignissimus. Cumque tabularum eius lintearum quidam facerent apographa, quae pro suis venderent, id genus pingendi deserens, non nisi miniatis deinceps vacabat picturis historiarum potissimum et subdialium, quae illis imitari fas non erat. Sed anno 1584. ob exortas turbas Antverpianas et abhinc profugus, Montanam Hanoniae Urbem petebat, ubi per biennium in sede cathedrali commorabatur; unde Delphos primò, mox Amstelodamum abiens, monochromate miniato plurima exprimebat elegantissimè ; et in specie Urbem Amstelodamensem tam è parte marinâ unà cum navibus, quàm è parte terresti; cum pagis locisque vicinis aliis, undè nummos lucrabatur haud paucos.

Extant autem operum illius miniatorum adhuc aliqua Amstelodami apud Jacobum Razet; et in specie historia crucifixionis Dominicae formâ grandiore, in qua cumulavit plurima summâ cum industriâ, hic hominum genera varia, partim nudorum, partim vestitorum; illic equos, ibi aedificia, tractus campestres alibi ingeniosissimè coordinando atque exhibendo. Adde, quod magna quoque typorum aeneorum copia iuxta ipsius delineationes circumferatur. Tandem autem è vivis excessit Amstelodami anno 1593. 20. Novemb. relictâ uxore suâ alterâ, quam viduam duxerat, et eiusdem filio, privigno suo.

Discipuli eius.Huic nomen erat Francisco Boëts, qui et ipse illius discipulus fuerat, et in subdialibus atque monochromate miniato imitator singularis; quamvis paulo post vitricum suum et ipse inter vivos esse desierit. Sed et alius Bolio fuerat discipulus Jacobus Saverey Dordracenus, anno 1602. Amstelodami peste extinctus; pictor aliàs optimus; cui haud dissimilis erat et frater eius Rolandus Saverey. Effigies Bolii à Goltzio sub forma Epitaphii edita est, quae veritatem prae se fert satis accuratam.

XCVIII. FRANCISCUSet AEGIDIUS MOSTAR-TI, pictores Hulsta-ni:

XCVIII. FRANCISCUS et AEGIDIUS MOSTART.FRatres gemelli non vultu tantùm, sed aliàs quoque ita sibi similes, uti saepè â parentibus vix internosci possent. Pater autem illorum pictor erat communioris generis, Hülstae in Flandria habitans, quamvis aliàs à Johanne Mostarto Harlemensi descenderet. Erat autem in hac arte Aegidii Praeceptor Johannes Mandinus; et Francisci Heinricus Bless; ita, ut ambo insigniter proficerent, et Franciscus quidem in subdialibus et Aegidius in Imaginibus humanis, praesertim minutis. Hique fratres in tribum Pictoriam Antverpianam recipiebantur anno 1555. ubi Franciscus in floridâ adhuc aetate, contagio aeris venenati extinguebatur, relictâ tamen celebritate nominis ob opera sua clarissima haud exigua; ut et discipulo Johanne Soens artifice maximo, qui deinde Parmae in Italia larem fixit, et in subdialibus picturisque parvis tantoperè excelluit, ut per totam Italiam nemini cederet.

Aegidius autem non in coversando tantùm affabilis, sed et in pingendis historiis et figuris humanis artificiosissimus erat. Aliquando igitur cum Hispano cuidam (quamvis huic nationi parum aliàs faveret;) imaginem D. Virginis pinxisset, qui nimis parum tamen pro eadem numerare volebat, ille colore aquario habitum istius imaginis, appictis nimirum collo mammisque nudis, sic immutabat, ut procacissimae mulieri similior esset, quàm S. genitrici Domini. Quod cum reversus ad pictorem tum absentiam simulantem vidisset Hispanus, tantâ mox commovebatur iracundiâ, ut apud Marchionem, Aegidium nostrum accusaret; eò adactum, ut ipse visurus hocce scandalum ad pictorem accederet; qui tamen interea deletis coloribus aquariis rem totam in pristinum restituerat statum. Institutâ igitur inquisitione cum nihil eorum, quae Hispanus narraverat, inveniretur, hic non pudore saltem confundebatur extremo, sed et ut omnia, quae Aegidius petierat, persolveret, à Marchione condemnabatur. Et talia ludicra de ipso tot narrantur alia, ut integrum de iis conscribi Testamentum eius. volumen posset. Moribundus testamenti loco liberis suis totum legabat mundum, satis hic illos pecuniae inventuros asserens, si illam saltem sudore suo acquirerent. Decedebat autem anno 1598. 28. Decembr. senio gravis; et opera eius apud graphicophilos magni adhuc aestimantur. Medioburgi enim apud Dominum Wyntgis grande ali quod illius opus extat, de Dominis iaculatoribus à rusticis magnificè exceptis. Sic aliud quoque de Christo crucigero; item aliud nocturnum de Petro ab Angelo è carcere liberato, cum quibusdam aliis laudatissimis.

XCIX. MARTINUSHEMSKERKEN,Pictor,

XCIX. MARTINUS HEMSKERKENIN pago Hollandiae Heemskerken anno 1498. natus patre Jacobo Wilhelmo de Veen rustico, qui filium hunc suum in disciplinam quidem primò, ob singularem ad artem pictoriam inclinationem, tradiderat Cornelio Wilhelmi Harlemensi, qui pater erat Lucae et Floridis, duorum artificum praestantissimorum, ob peregrinationes in Italiam Romamque factas celeberrimorum; A Patre ad agriculturam adhibetur. sed quod rustico huic pictoria nihil in se habere videretur solidi, ad agriculturam filium repetiit, quamvis invitum.

Hic igitur cum inter Bucolica cum taedio versatus mulctram aliquando lacte plenam ad arborem offendens effudisset, irato exinde patri effugiturus, accepto à matre viatico Delphos primùm abiit, Johanni cuidam Lucae sese iterum submittens, ubi brevi tam delineando, quam pingendo mirum in modum proficiebat. Divulgato autem Artem discit à Johanne Schorel. tum temporis prae coeterisceteris Johannis Schorelii nomine, hic noster id tandem efficiebat, ut ab eodem in disciplinam susciperetur: ubi solitiâ suâ sedulitate eousque mox progrediebatur, ut praeceptori omninò aequalis esset. Cumque utriusque opera non amplius internoscerentur, Schorelius, ne umbram quandam hinc conciperet gloria nominis sui, veritus, eundem à se dimisit: Ubi Harlemi intra aedes Petri de Fopsen, ubi et Cornelius de Berenstein commorari solebat, suscipiebatur. Hîc inter varia alia et Phoebum atque Dianam in posteriore cubiculo suo viventium quantitate; et deinde Protoplastas quoque eadem mole nudos pingebat, ut hospita eius magistri eum deinceps nomine compellari vellet. Opera eius. Abhinc ad Joam Cornelii aurifabrum Harlemi similiter perveniens, inter alia et altare quoddam S. Lucae elaborabat, quod Romam discedens pictoribus Harlemensibus dono dabat: in hoc S. Lucam exhibuerat sedentem, Divamque virginem cum filiolo in gremio detento depingentem, tantâ venustate atque gratiâ, ut melius vix effici posset. Lucae autem faciem ad exemplar pictoris cuiusdam vivum, quasi naturalem expressit; cum Poëta quodam retrò adstante laureato, (quasi utriusque artis affinitatem innueret,) et angelo facem tenente; item Psittaco in caveâ, cui agglutinata videtur schedula, inscriptionem quandam Belgicam continens. Quae tabula deinde à Magistratu Harlemensi emta, et in palatio Principis publicè collocata est; factaque eadem est anno aetatis eius 34. prout annus ab autore appositus innuit.

Romam abit.Dehinc Romam profectus in servitiis Cardinalis cuiusdam, variorum apographa faciebat operum, à celeberrimis artificibus elaboratorum. Cum autem absenti aliquando, Italus quidam aliàs notus, reserato clam cubiculo eius duo è quadris abscissa, nec non plura alia è cistâ eius exemta abstulisset opera, hic suspicatus furem, pleraque quidem recipiebat; aliquas tamen illius insidias metuens, in Belgium redire meditabatur, postquam integro triennio Romae commoratus esset. Ditior igitur non diagraphicis saltem variis, sed et nummis, quàm fuerat, iter ingressus, in hospitio quodam, quod vera latronum erat fovea, in extremum vitae periculum incidisset, nisi navis cuiusdam occasione ante noctem illinc abiisset. Cui periculi generi et Venetiis eripiebatur, à pictore quodam artificioso in aedes receptus.

In Belgium redit.Hemskerkius igitur in patriam redux, pristinum pingendi morem valdè mutaverat: cumque â discipulo quodam suo hoc ipsi diceretur, ille, se antea non intellexisse quae Pictura eius. pingeret, regessisse dicitur. Inter opera eius altare quoddam fuit, in cuius interioribus nativitas Domini, nec non historia trium Magorum cum iconibus plebeiorum variorum, nec non et propria: extrinsecus autem Annunciatio D. Virginis, cuius facies pariter ad vivum exemplar confecta; angeli autem labia inferiora purpurea à Jacobo Rauewart, qui tunc apud ipsum degebat, expicta sunt. Sic ab illo quoque confectum fuit altare summum Medenblicanum. Item pro Domino de Assenfeld duae valvae altaris cuiusdam, quarum altera resurrectionis, altera ascensionis Dominicae historiam continebat. Similiter et Hagae Comitis in templo maiore Sacellum Domini de Assenfeld pinxerat. Imò cum suâ naturâ sedulus esset et promtissimus, omnium tabularum, epitaphiorum et iconum eius quis recensere posset historiam? Inter alia tamen illius artificiosa quatuorquattuor numerantur ultime multâ curâ expicta, Mors scilicet; extremum iudicium; coelumcaelum; atque infernus; quae exornata dicuntur quatuorquattuor imaginibus nudis diversorum gestuum.

Harlemi autem habitabat per annos viginti duos, ibidemque et mortuus est anno 1574. Calendis Octobribus, anno aetatis 76. sepultusque est ibidem in sacello templi maioris versus latus septentrionale. CoeterùmCeterùm naturâ suâ quidem ingeniosus erat, et parcus; sed et pavidus admodùm atque pusillanimis, ut processionem die corporis Christi visurus, ob metum displosorum sclopetorum in summam templi turrim ascenderet. Sic etiam quod in senio paupertatem metueret, coronatos quosdam aureos vesti suae semper insutos ad mortem usque suam gerebat. Occupatâ urbe plurima illius opera in manus perveniebant Hispanorum, ut pauca iam in his terris restitent.

Testamentum eius.Quamvis autem multorum liberorum esset pater, multas tamen ante mortem suam erogabat eleemosynas, quod divitiis insigniter afflueret. Inter alia praedium quoddam suum pauperibus quibusdam legabat, qui diem mortis suae anniversariam colerent. Sic Hemskerkii supra tumbam patris sui pyramidem erigi, curabat è lapide coerulocaerulo, in cuius summitate icon patris eius, cum epitaphio latino Belgico, nec non emblemate memorandae mortis, puerulo scilicet, flammas ossibus admovente, adiectâ hac inscriptione: Cogita mori! Ubi inter alia adiecta erant insignia eius, superius nempè aquila dimidiata à dextris, et à sinistris leo, sub quibus brachium nudum penicillum tenens alatum, cubito in clypeum quendam directum, quasi emblema sit mediocritatis inter laboris excessus atque defectus. In cuius Pyramidis conservationem reditus similiter quosdam legaverat noster, à cognatis nisi conservaretur mox retrotrahendos.

CoeterumCeterum methodo quoque utebatur elegantissimâ tam calamo delineandi, quàm aere roso exhibendi quaepiam: Et Effigies eius Alcmariae extat colore oleario propriâ illius manu facta, diversae aetatis in domo Jacobi Heckensis avunculi eius; quam etiam benevolo lectori tabulâ nostrâ G. G. exhibere voluimus.

C. NICOLAUS NEUF-CHASTEL, pictor è ComitatuMontano Hanoniae,

C. NICOLAUS NEUFCHASTEL.COmmuniter dictus Lucitellus, artem pictoriam discebat in Urbe Montensi circa annum 1540. pictorque iconum evadebat celeberrimus, quarum adhuc exempla Norinbergae extant plurima. Vultum enim delineabat quasi vividum, colores applicabat non nisi naturales, elevationem superinducebat quasi carneam, ut suo tempore aequalem non haberet. Historiae ab ipso pictae haud reperiuntur, nec plura de eo rescire licuit, nisi paucula haec, quae Manuscripto quodam Juvenelli Senioris nobis suppeditata fuerunt.

Nicolaus Juvenellus Senior.Hic Juvenellus autem è Belgio Norinbergam venit, artisque tam pictoriae quàm scenographicae plurima ibidem reliquit opera clarissima. In scriptis autem suis inter coeteracetera id annotavit, se tertio ab Urbe Montana lapide in oppido Bins regium invenisse Palatium, cui nomen Mariae Mons, ubi Maria Hungariae Regina, Caroli V. Imperatoris Soror, suam habuerit sedem; ibidemque se reperisse apographa nobilissimarum statuarum Romanarum optima, cum ornamentis et picturis aliis rarissimis, inter quas Titiani Prometheus, à Cornelio Court typis aeneis publicatus ; nec non Tantali fabula; quae omnia paulò pòst à Gallis diruta essent funditus.

Paulus Juvenellus iunior.Istius Juvenelli filius Paulus multa quoque, quae à Patre didicerat, post se reliquit laudabilia, quae Norinbergae et alibi adhuc reperiuntur. Prae coeterisceteris autem apographa faciebat prototypis quàm simillima, cuius exemplum praebet historia Assumtionis D. Virginis Francofurti apud Praedicatores ab ipso iuxta picturam Alberti Düreri transsumtatransumta: unà cum variis aliis Düreri, quae ab huius manu descripta à multis pro prototypisprototypis habentur. Inter coeteracetera autem illius opera etiam numeratur domus illa Norica, quae viridium dicitur puerorum.

CAPUT XIII. CAROLUS DE MANDER, et artifices adhuc quinque alii. Argumentum.

CI. CAROLUS DE MANDERN, pictor et Poëta Meulebreckanus: anni tyrocinii eius: Opera eius Italica; Belgica; Scripta eius. CII. MARTINUS DE VOS, pictor Antverpiensis. CIII. JOHANNES STRADANUS, pictor Brugensis: Opera eius. CIV. AEGIDIUS DE CONINXLOY, pictor Antverpiensis: Opera eius. CV. BARTHOLOMAEUS SPRANGER, pictor Antverpiensis, picturis aulicis Pii V. Pontificis praeficitur. Opera eius Italica. Viennam venit; Opera eius hoc loco facta. Magnâ utitur gratiâ Rudolphi Imperatoris. Belgas visitat. CVI. JOAS DE WINGEN, pictor Bruxellanus: Opera eius Belgica. Adhuc aliae picturae eius. Jeremias de Wingen filius eius iconibus excellit.

CI. CAROLUS DEMANDERN, Pictor etPoëta Meulebrecanus,

CI. CAROLUS DE MANDERN.NObili satus familiâ optimâ filiusque Cornelii de Mandern, qui praedium suum nobile Meulebreck dictum in Flandria incolebat, filiumque hunc suum in omni virtutum et studiorum genere informari curabat, ubi in vitâ tali rurali hic noster ludicra exercebat plurima, nobilissimumque ingenium suum ad Poësin potissimum et picturam applicabat. Tanta autem futurae perfectionis suae adhuc iuvenis edebat indicia, ut ad omnes domus patriae muros, inque chartis variis delinearet varia, et inter alia quosdam Parentis sui ministros, hunc capitonem, brevioribus pedibus, vel gibbosum illum, et sic quoque pedissequas depingeret, naturali veritate omnes, adiectis et versibus iocosis, partim risum, partim iurgia excitantibus, praesertim si vestes ipsis adiiceretadicieret ludicras, et colore aquario in chartâ ipsas depingeret.

Anni tyrocinii eius.Cum igitur iuxta studia ordinaria picturae simùl continuò incumberet, parentes tandem in disciplinam eum tradebant Lucae de Heer tum temporis celeberrimo, et post egregios in hac Scholâ profectus, Petro Udalrico, penes quem multas Veteris Testamenti historias ingeniosè depinxit: ubi simùl in Poësi, componendisque Comoediis strenuè sese exercebat. Exortis autem interea turbis intestinis, parentes eius, quod hoc torrente et praedia i!lorumillorum abriperentur, Brugas sese conferebant, quorum consensu hic noster 26. tum annorum in Italiam cum aliis nobilibus iunioribus peregrinabatur, quamvis quod delineando rariora quaedam hîc illîc reperta, ubivis detineretur, eundem haud expectaret societas. Romam igitur perveniens anno, qui Jubilaeus erat, 1575. rarissima ibidem conspiciebat plurima; magnoque cum emolumento per integrum triennium ibidem commorabatur.

Opera eius ItalicaInterea pro Comite Ternensi, qui est locus haud procul ab Urbe Romanâ dissitus, in folio maiore lanienam depingebat Lutetianam; Item in societate Italorum quorundam iuniorum, nec non Sprangeri, varias pingebat icones, nec non foliorum gyros et Alabandaea varia in albario recente, quod promtus esset in omnibus. In reditu autem Basileae in coemiterio fugam Jacobi pingebat, quod opus Sprangerus admodùm laudabat; quo cum dehinc Viennam abiit, ubi pro introitu triumphali Rudolphi Imperatoris, auxiliante Johanne Month, statuario optimo, opera quaedam elaborabant elegantissima.

Belgica.Desiderio autem patriae ductus Meulebrecam tandem revertebatur, ubi à totâ societate Comica rurali, ministrisque patris et vicinis salutatus, inque domum patriam deductus summo cum gaudio recipiebatur. Facto autem ibidem pingendi initio, Protoplastas primùm pulcherrimè exhibebat nudos: deinde historiam diluvianam variis hominum actibus ingeniosissimè refertam; unde mira confestim nomini eius exoriebatur celebritas, ut opera plurima pro templis et palatiis elaboranda ipsi offerrentur.

Adauctis autem illis in locis magis semper magisque turbis Hispanicis, unà cum tumultibus religiosis, nec non iconomachicis, bona quoque parentum eius per milites penitus diruebantur: et quamvis ipse per militem quendam Italum, cum quo ipsi Romae quaedam intercesserat familiaritas, à maioribus malis protegeretur, salvandi ipsi tamen erant parentes morbis quoque miserè correpti, unà cum sororibus atque fratribus eius Cortracum; quibuscum à monachis illius loci discalceatis tam habitatione quàm alimentatione provideretur; hic noster in grati animi sui testimonium varia illis pingebat opera pulcherrima: iuxta quae et alia quaedam Cortraci elaborabat altaria, inter quae illud, quod ad S. Catharinam dicitur, multis laudibus effertur. Cumque uxorem interea duxisset, altera ibidem illi pronascebatur proles. Exorto autem paulò pòst his in locis pestilentis morbi contagio, anno 1582. cum uxore et liberis Brugas commigrabat: atque exhinc porrò cum supellectile quadam, Meulebrecam: ubi spoliatus in itinere à militibus, nudusque in Urbem dimissus, cum hîc securitatem nullam speraret, ita miser cum suis navem conscendens in Hollandiam abibat, cumque Harlemi appelleret, benevolè receptus, necessariaque supellectilè instructus, opibus mox iterum abundabat: unde postquam diluvii historiam iteratò pinxisset, Goltzio quoque et Cornelianis innotescebat; ut inter hos tres Academia dehinc ibidem erigeretur ad delineationes iuxta viva exemplaria instituendas; docente eos Italorum methodum Carolo.

Pingit historiam passionis.Hic Passionem Domini pingebat duodecim partibus magno cum ingenio, prout eandem De Geyn typis aeneis vulgavit, quae tam argutis referta est inventionibus, rariore industria secundum textum historicum expictis, ut melior haud facilè fieri posset. Atque sic et alia ibidem conficiebat opera tam celebria, ut quilibet Graphicophilorum Batavorum aliquem artificiosae manus eius partum possidere desideraret.

Scripta eius.Similique felicitate et rem poëticam tractabat idem, prout ingeniosissima eius testantur Poëmata, inter quae Homeri opera tam ligato quàm soluto styli genere translata; Bucolica et Georgica Virgilii; Domus Panis; Novus Orbis, sive descriptio rerum Americanarum; Olivetum, de Urbe Harlemensi; item Amstelodamensi: Liber pictorius; Metamorphosis Ovidii cum explicatione fabularum; praeter carminum, odarumque et similium genera alia plurima, linguâ Belgicâ edita; quibus accedit Comoedia de Sichemo et Dina, à Comicis ruralibus Flandris Publicè exhibita; et alia nondum praelo submissa. Sic notissima quoque est cithara eius aurea Davidica, sive Psalmi et cantica sacra alia, à Christianis Belgis summâ cum devotione adhuc cantari solita. Nullâ autem satis laude decantari potest magnum illud et illustre volumen eius Pictorium, in quo Pictorum vitas, artemque et virtutes atque encomia tantâ descripsit dexteritate, ut immortalem ipse nominis sui propterea meritus sit gloriam. Inque hoc genere et ipse Ego gratias eidem debeo immortales, quod tantâ curâ tantoque ingenio facem mihi praeluxerit opus hoc paulò auctius edituro, cum eodem si caruissem, tot sanè Belgarum artificiosissimorum encomia tam perfectè describere nunquam potuissem.

Tandem autem cum in morbum aliquem incidisset, imperitiâ medici, loco confortantiarum, medicamina ipsi propinabantur omninò nociva, ut mortem iam effugere haud posset: quo comperto, paratum sese omninò perhibebat, et sermone quodam valedictorio eleganter id testabatur, omnem spem suam unico Jesu Christi merito fundari. Post obitum igitur laureâ viridante redimitus, Amstelodami in templo Veteri magnâ cum solennitate terrae mandabatur anno 1607. Effigiemque illius tabula nostra G. G. spectandam exhibuimus; subnexo et hoc, quod in honorem eius compositum fuit, epigrammate:

Peniculo vivunt pictores inge-niosi, Et vivunt Calamo, Carole docte,tuo, Pictor, Pictorum censor, tu candi-dus idem: Pulchrum est artificis pingereiudicio.

CII. MARTINUSDE VOS, Pictor Antver-piensis,

CII. MARTIN DE VOS.CElebrioribus artificibus aliis et ipse annumerandus, quod arti huic magnâ cum industriâ invigilaverit, et propterea Romam, Venetias, aliasque Italiae Urbes visitaverit. In Tribum pictorum Antverpianorum receptus est anno 1559. ex quo tempore varia elaboravit opera praestantissima, iconesque vividissimas quàm plurimas. Sic quoque quae iuxta inventionem eius copiosè satis editae sunt figurae aeneae abundè testantur, quàm decoro ordine atque dispositione in concinnandis historiis ubivis usus fierit, ut summum illius ingenium non satis depraedicari valeat. Et quamvis frater quoque illius Petrus de Vos in arte nostrâ haud imi fuerit subsellii; Martinus tamen picturarum copiâ praeeminuit; vel Hemskerkio in hoc longè superior. CoeteroquinCeteroquin corpore erat obeso atque crassiore, et in summâ aetatis crepidine anno Christi 1604. inter vivos esse desiit: ubi in honorem eius subsequens compositum fuit Epigramma:

Qui se offert oculis Martinus Vossi-us ille, Cuius erat frater pictor, et ipsepater. Arte hic Martinus sanè est Hemsker-kius alter, Nam simili ductu pinxit uterquemodo.

CIII. JOHANNESSTRADANUS, PictorBrugensis,

CIII. JOHANNES STRADANUS Brugensis.TAnta fuit patriae suae, Brugensium scilicet Urbi, in arte pictorum gloria, quanta Johannes de Bononia eidem fuit in statuario: quamvis utrumque Hetrusca illa Circe Florentia, à patria sua abstractum sinu suo in ultimum usque senium foverit. Natus autem fuit Johannes iste Stradanus anno 1536. è celebri quondam Stradanorum familiâ, quae dehinc tamen, quod anno 1127. eadem curante Carolus Goudensis Comes Flandriae decimus tertius Brugis in templo S. Donaës, tanquam iniustus istius comitatus usurpator, occisus esset, dispersa omninò et tantum non extirpata fuit. Hic igitur amore artis nostrae stimulatus, in Italiam sese conferens, Florentiae pedem figebat, ubi opera plurima

IOHANNES BOLONIE.

PETERUS. BREVGEL BREDANUS

BARTHOLOMAEUS. SPRANGER ANTV.

IODOCUS A. WINGEN BRUXEL.

IOHANNES AB ACH COLONIESIS.

IOSEPH HEINZ BERNESIS.

Waldreich fe

pulcherrima partim in albario recente, partim colore oleario confecit, tanquam Vassarii in magno oeco Ducali, aliisque in locis adiutor laudatissimus, quorum causa celeberrimi artificis assecutus est famam.

Opera eius.In templo ibidem Annunciationis cognomine claro imaginem crucifixi pinxit praestantissimam, in quâ tabulâ praecipuè notantur milites spongiam aceto immergentes, prout et typis aeneis id vulgatum est. Sic pro Magno illius loci Duce prototypa plurima pinxit in usum peristromatariorum, quae omnia de excitatissimo eius ingenio testimonia praebent insignia: Undè et in meritam illius laudem subsequens compositum fuit Epigramma:

Stradano Belgâ Florens Hetruriagaudet, Quae tantum Belgis invidet Arti-ficem. Cuius et ipse Mycon opera, et mira-tur Apelles, Quem doctae et pulchrae proge-nuére Brugae.

CIV. AEGIDIUS DECONINXSLOY,Pictor Antverpien-sis,

CIV. GILLIS DE CONINXLOY.ANtverpiae nascebatur anno 1544. 24. Januarii parentibus Bruxellanis: postmodumque discipulus fiebat Petri Alostani iunioris, quod matertera eius uxor esset Petri Alostani senioris; abhinc autem in disciplinam tradebatur Leonhardo Krösio, qui tam humanas imagines, quàm subdialia colore et oleario et aquario pingere solebat. Deinde ad mensam accedens Aegidii Mostarti operas elocabat proprias, donec peracto itinere Gallicano, visitatisque Parisiis, Aurelianensibus et aliis Galliae locis, Franckenthali in Germaniâ larem poneret, ibique per decennium commoraretur; et postea demum Amstelodamum peteret.

Opera eius.Inter alia opera eius celebria unum elaboratum erat pro Rege Hispaniarum: iuvenem autem quendam morientem Jacobus Rolandus Advocatus ibidem in auctione quadam emerat. Multa enim elaborabat pro mercatoribus, qui picturas ipsius huc illuc transvehebant. Amstelodami apud Abrahamum de Maret opus adhuc extat magnum, ab illo factum: similiterque et apud Johannem Icket aliud, in quo Martinus Clivensis figuras humanas expinxit: praeter quae innumera quasi alibi adhuc supersunt alia, cum suo tempore pro celeberrimo subdialium pictore haberetur, praesertim quoad arbores atquerupes.

CV. BARTHOLO-MAEUS SPRANGERAntverpiensis Pi-ctor.

CV. BARTHOLOMAEUS SPRANGER.NAtus est Antverpiae 21. Martii anno 1546. Patre Joachimo Sprangero Viro è Praecipuis: artem autem nostram à variis addidicit et in Italia potissimùm. Romae, cum illuc venisset, hospitium nanciscebatur apud Eminentissimum Cardinalem Farnesium, in cuius Palatio S. Laurentii Damasini per triennium commorabatur: et quamvis deindè à Cardinali in Palatium illius Caprarolense, quod unius diei itinere ab Urbe Romanâ distat, mitteretur, ut ibidem subdialia quaedam in albario recente pingeret, ex improviso tamen revocabatur, ut cum Cardinali et Domino Pictor evadit aulicus Pii V. Pontificis. Julio, Pontifici Pio V. pedes oscularetur et benedictionem acciperet: ubi cum à Pontifice ad picturas aulicas susceptus esset, extremum iudicium, sex pedum altitudine, quod in Palatio Belvederano è regione Laocoontis locabatur, pingendum ipsi erat: quo in opere facies quasi quingentae, prout illud in Monasterio Nemorali inter Papiam et Alexandriam super Monumento Pii V. adhuc extat: illudque mensibus triginta quatuorquattuor consummavit.

Opera eius Italica.Et quamvis à Vassario è merâ invidiâ apud Pontificem deferretur, quasi inutiliter tempus suum tereret: id tamen hic noster mox eo ipso diluebat, quod in laminâ aeneâ plagulae chartaceae magnitudine, Christum ad olivetum nocturno opere depictum Pontifici offerret, quod tantoperè huic arridebat, ut et reliquam Passionis Dominicae partem ab eo pingi vellet; hac tamen conditione, ut singulas delineationes prius exhiberet, quo debito adhuc tempore, sicubi displicerent, corrigi possent. Quamvis autem Sprangerus (qui aliter quam carbone vel creta delineare haud consueverat, invitus id faceret; in gratiam tamen Pontificis duodecim efformabat partes in charta coerulacaerula monochromate pullo, quas deinde urgente Papâ calamo elimare cogebatur: ubi cum circa ultimam versaretur historiam, Pontifex è vivis excedebat. Quae sanè partes admirandae sunt elegantiae, prout una ex illis, quae in Aula Caesareâ adhuc existit, satis et abundè testatur.

Opera maiora.Deinde cum ad megalographica sese converteret primo in templo S. Ludovici Gallico, ad murum colore oleario pingebat S. Antonium, Johannem Baptistam, et Elisabetham; et desuper in aëre imaginem D. Virginis, in consortio Angelorum elegantissimè omnia. Deindè ad S. Johannem propè Portam Latinam historiam pingebat S. Johannis colore oleario, imaginibus viventium magnitudine paulò minoribus. Postea in templo apud Fontanam de Treves S. Annae partum dimidiâ viventium mole, cum variis foeminisfeminis circa Mariam modò genitam occupatis et similibus; prout figurae et Minora. aeneae id edocent.

Minora opera quasi innumera conficiebat, quae quamprimùm consummata essent, vel etiam citius, suos iamiam habebant emtores. Post mortem Pontificis plurimum temporis inaniter trivit, quod in consortio Mercatoris cuiusdam Belgae iuvenis amici sui viveret, qui venationi continuò vacabat, in cuius societate otio pariter indulgebat, manum operi haud admovens, nisi cum nummis Viennam venit. careret.

Interea cum Maximilianus II. Imperator Romanorum à Johanne Bononiensi Statuario Florentini Ducis Belga celeberrimo pictorem quendam pereximium et statuarium desideraret, quos ipse ad opera maiora iudicaret idoneos; hic Sprangerum, cuius picturas in Palatio Papali saepè viderat, et Johannem Mont, è discipulis suis, summâ cum Imperatoris satis factione illuc mittebat.

Cumque interim Imperator in Comitiis esset Ratisponensibus ob coronationem filii sui Rudolphi II. statuarius iste Mont ideas quasdam cereas vel gypseas, et Sprangerus delineationes et picturas conficiebat pro camerâ quadam in aedificio novo extra Viennam, in turri quadam è regione horti Phasianorum. Dehinc et Epitaphium quoddam elaborabat, in quo sepultura Christi, quae in Xenodochio Caesareo Viennae adhuc conspicitur.

Coronato interea Rudolpho et mortuo anno 1576. mense Octobri Maximiliano, cum duo hi artifices circa opera quaedam gypsata et picturas albarii recentis versarentur, mandatum tamen ad Quaestorem Aulicum emanabat, ut non attento sive frigore, sive luctu ob Imperatoris obitum, duos hos exoticos haud dimitteret, sed usque ad adventum novi Caesaris menstruum ipsis salarium suum debitè porrigeret. Interea Opera eius Viennensia. Sprangerus Mercurium pingebat, Psychen in Deorum consilium introducentem. Item in lamina aenea Romam sedentem cum Tyberi fluvio Lupaque lactante puellos: quarum picturarum prior ad Imperatorem recentem mittebatur. Appropinquante autem post semestre spatium adventu ingressuque Caesareo, magistratus Viennensis Artificibus nostris ad erigendam in foro rustico Vetere portam triumphalem magnificentissimam utebatur: ubi Montanus Architecturam, Sprangerus imagines octo novemque pedum curabat. Exhibebantur autem utrinque Maximilianus atque Rudolphus, et inter alia Neptunus quidam nudus curâ maximâ elaboratus: in summitate autem Portae super arcu quodam Pegasus, circa quem Musici adventantem Imperatorem harmoniâ elegantissimâ excipientes. Imagines autem hae partim colore oleario albo, tanquam è marmore candido essent; partim fulvo, ut virtutes et circumstantes figurae aliae, omnes viventium quantitate expictae erant. Opusque hoc, maximis illius fori domibus longé erat altius, quod singularem Senatus hic ostentare vellet magnificentiam; et cum magnâ tamen universorum admiratione die vigesima octava consummatum erat, quamvis et pluviae interea ingruentes eosdem haud parum impedivissent.

Postmodum autem recens hic Imperator, quod primò arti nostrae haud adeò faveret, Viennâ Lyncium abiens, alterum ex his artificibus aulam sequi, alterum Viennae subsistere volebat, quod postremum Sprangerus observabat.

In summâ est gratiâ apud Rudolphum Imperatorem.Anno dehinc 1582. Imperator Sprangerum Pragâ Viennam vocabat, ut Augustam Vindelicorum in Comitia, et abhinc iterum Viennam aulam sequeretur: ex quo Sua Maiestas Sprangerum alibi haud pingere volebat, quàm in conclavi quodam cubiculo Caesareo proximo, quod saepissimè summâ cum delectatione laboribus eius interesset; unde fiebat, ut Sprangeri opera tam rarò iam invenirentur; cum praecipuè socios non haberet, nec nisi propria voluptate stimulatus labori manum admoveret: tot enim iamiam affluebat opibus, ut lucrandi panis causâ laborare non cogeretur, sed in gratiam Principis ac Domini sui omnia tantummodò faceret: quod in decimum septimum usque ita continuabat annum. Interea tamen opusculum quoddam Domino Pilgrim graphicophilo insigni amico suo è peculiari favore mittebat, nimirum Mercurium, praesente Venere, Cupidinem literas docentem; quod sive inventionem, sive picturae solicitudinem spectes, quasi inaestimabile est.

Incomparabilis in Diagraphicis.In Diagraphicis similem non habebat, fatente non tantùm Goltzio, sed docente id etiam celeberrimo illo Deorum convivio, ob matrimonium Psyches instituto, quod Goltzius typis aeneis publicavit, in quo officia singuli habent argutissima, ut Hercules praetorium; Apollo cum Musis Harmonica; Ceres, culinam; Bacchus cellam etc. curet. Singulari enim Sprangerus ubivis pollebat acumine, unde et haud minore eundem prosequebatur favore Imperator, quàm Apellem Alexander.

Belgium visitat.Cumque ferventissimo semper videndae semel patriae ureretur desiderio, permittente tandem Imperatore post triginta septem annorum absentiam in Belgium abiit: et quoniam in Comitia non Caesareis, (quod facere potuisset.) sed propriis sumtibus profectus esset, Imperator pro itinere hoc Belgico mille ipsi numerari iubebat florenos: ipse autem ab omnibus graphicophilis summâ cum comitate recipiebatur, ut et Senatus Amstelodamensis Vini eundem exciperet munere; et Harlemenses artifices liberali eundem cum suis honorarent hospitio, additis et a quibusdam donis singularibus; Antverpia autem patria, peculiari eundem prosequeretur honore; donec per terram Coloniensem, Pragam iterum reverteretur, ubi suum habebat domicilium, quod tamen paulò pòst cum aeternâ permutavit mansione. Iconem autem illius tabulâ nostrâ H. H. exhibuimus.

CVI. JOAS DE WIN-GEN Bruxellensispictor.

CVI. JOAS DE WINGEN.ARto Mytenio artifici celeberrimo coaevus Bruxellis natus est Anno 1544. inque pictorem evasit longè clarissimum, ut et à picturis esset Parmensi Principi. Opera eius Belgica. Opera autem pinxit varia praestantissima, et in specie in templo S. Godelae Bruxellensi Sacram Coenam, in altari quodam, pro quo Paulus de Vries ornamenta gypsata adornavit, quod optimum dicitur operum eius, quaecunque in Belgio existunt. Deinde Bruxellis apud Doctorem quendam Johannem Mytens Historia Samsonis spectatur, cui capilli praescinduntur: et Pauli conversio alibi in domo civis cuiusdam. Postmodùm aliò transmigraturus suo loco Principi Parmensi Octavium de Veen recommendabat, ipse autem anno 1584. Francofurtum abibat, ubi Belgii pressi emblema argutissimè depingebat, foeminamfeminam exhibendo nudam, catenâ quadam gravissimâ rupibus affixam, cuius capiti superimminebat figura temporis, quasi eandem liberaturi, catenasque diffracturi; pedibus autem illius prostrata adiacebat Religio cum Seriptura S. quam Tyrannis sub habitu militis, districtum manu tenentis gladium, pedibus conculcabat: quod opus adhuc Francofurti apud Dominum de Neufville Graphicophilum celeberrimum, unà cum picturis aliis longè praestantissimis spectari potest.

Adhuc alia eiusdem.Unius deinde historiae duas expinxit partes pulcherrimas, de Apelle, scilicet, Campaspis pingente iconem; et illius interea amore exardescente: quarum partium una Hanoviae existit in Neopoli apud Danielem Sorreau mercatorem et graphicophilum maximum; alteram autem Rudolphus Imperator Pragam misit. Sic Francofurti quoque apud Doctorem quendam elegantissima illius conspicitur Andromeda; unà cum iconibus quibusdam: item Epitaphium quoddam pulcherrimum in pinacothecâ Domini Schellekens, ibidem, Medioburgi apud Melchiorem Wyntgis ab ipso facta quoque extat historia Pinehae Sacerdotis, lancea scortatorem et Madianitidem nudos transfodientis, quod opus magnificum admodum est, ob figuras viventium quantitate exhibitas. Sic et Amstelodami apud Cornelium de Voort magna existit Iustitiae figura, quasi innocentiam contra iniustitiam defendens. Similiter et figurae quaedam aeneae ab ipso vulgatae reperiuntur: inter quas Convivium aliquod nocturnum; societas quaedam larvatorum; Imago Crucifixi, et alia, ex quibus arguta eius dispositio, summumque ingenium et delineandi venustas satis apparent.

CoeterumCeterum sodalitiis insigniter delectabatur, haustulum vini neutiquam abhorrens, et colloquiorum inter pocula institutorum sedulus cultor, ita tamen, ut nec pergraecatoris nec helluonis nomine notaretur.

Ieremias de Wingen filius eius iconibus excellit.Post sese filium relinquebat, cui Jeremiae nomen erat, quique ob naturalem erga hanc artem inclinationem, in illâ tantopere proficiebat, ut in Italia plurimùm celebraretur, et opera aspiceret laudatissima varia. Quamvis deinde Francofurtum reversus iconibus potissimum pingendis inclaresceret, quod historiarum picturis minùs delectaretur. Cum autem morum civilitate polleret singulari, eiusque beneficio amorem virginis cuiusdam ditissimae, Annae Mariae Martens, sibi acquisivisset, quam et uxorem duxit; in medio hoc opum affluxu, artis suae usum sic omninò negligebat, ut per multos annos penicillum haud contingeret, sed equis tantùm pulcherrimis alioque voluptatum genere tempus consumeret. Auctâ autem interea sobole et decrescentibus magis magisque opibus, necessitate tandem urgente, et ingravescente aetate, picturae iterum studia reassumsit, ut per paucos quosdam annos iconibus pingendis rursum vacaret, quas tamen tantâ elaborabat curâ, ut prototypo omninò essent similes: donec anno aetatis suae 70. et aerae Christianae 1648. è vivis excederet: cum Pater eius Joas Francofurti mortuus esset anno Domini 1603. aetatis suae 61. cuius effigiem tabulâ nostrâ H. H. exhibuimus.

CAPUT XIV. CORNELIUS KETTEL, et artifices adhuc tres alii. Argumentum.

CVII. CORNELIUS KETTEL, pictor Goudensis: in Galliam venit: in Angliam abit, et varia ibi pingit opera. CVIII. HEINRICUS GOLTZIUS, pictor, Chalcographus, et encaustes Mülbrechtanus: iuvenilibus annis matrimonium init: per Germaniam in Italiam abit. Apographa facit statuarum Romanarum antiquarum: Neapolin abit. Typi eius aenei: picturae eius. Apophthegmata quaedam illius. CIX. HEINRICUS CORNELIUS VROOM, pictor Harlemensis: primò plastes est vasorum Porcellanorum: itinera eius: Rebus nauticis pingendis incumbit. CX. JOHANNES SOENS, pictor Boscoducensis, in subdialibus celebris est.

CVII. CORNELIUSKETTEL, PictorGoudensis,

CVII. CORNELIUS KETTEL.NAtus anno 1548. Dominica Judica, tanto fervore in tyrociniis hanc artem prosequebatur, ut omnes condiscipulos suos post se relinqueret; anno igitur aetatis suae 18. ad Antonium de Blockland Delphos se conferebat, annum ibidem commoratus integrum. In Galliam venit.Anno 1566. In Galliam profectus Fontanas bellaquenses adibat, ubi in consortio Hieronymi Frank, Apri Fransen, Johannis de Maye et Dionysii Ultraiectani, Belgarum iuvenum, vivens, per aliquot menses certaminibus intererat suae artis variis amicissimis, donec adventante Rege societate solutâ ipse Parisios abiret, ubi sumto apud Johannem de la Hame, encaustâ Regis, hospitio, nonnullas pro sese historias pingebat.

Eiectis autem edicto regio paulò pòst peregrinis omnibus, qui non per biennium ibi iam commorati essent, in patriam, deficiente conditione aliâ, redeundum ipsi erat, ubi, quamvis per sexennium integrum occasiones connubii haud paucas haberet, ob turbas tamen bellicas caelebs manens In Angliam abit. Annoque 1573. in Angliam profectus Londini ad statuarium quendam sympatriotam suum sese conferebat: ubi benevolè acceptus, emergente ob vendita quaedam mox fama eius, ad icones varias pingendas confestim Et opera quaedam ibi conficit. adhibebatur; ut et uxorem ibidem duceret, et per octennium ibidem commoraretur. Inter alia opus quoddam ibi pingebat figurarum viventes exaequantium, de providentia, sapientia et fortitudine, quod à mercatore quodam Anglo coëmtum, summo Angliae Cancellario dono dabatur. Dehinc anno 1578. effigiem conficiebat Reginae Anglicanae, et Comitis Oxfortensis, cum variis aliis viventium mole expressis. Anno 1581. in Hollandiam redux, Amstelodami pedem figebat, ubi labores habebat plurimos. Tandem et Venetias abibat; ubi postquam anni spatio degisset, Romam quoque tamdiu circiter incolebat: quo in loco sic porrò proficiebat, ut ad summum perfectionis fastigium ascendisse dicendus esset. Postremò autem febris ardentis malo abripiebatur floridâ adhuc aetate, dum Regis Danici effigie pingenda occupatus esset.

CVIII. HENRICUS GOL-TZIUS, Pictor, Chalcograpuset encaustes Mülbrech-tanus,

CVIII. HEINRICUS GOLTZIUS.CUius patria pagus quidam erat Ducatus Juliacensis, nomine Mülbrecht, parentes autem clarissimi; ibidemque nascebatur Anno 1558. Cumque Harlemum venisset, paulò pòst magnum istius Urbis incendium, circa diem Johannis Baptistae, in disciplinam Leonhardi susceptus, hâc in arte fideliter informabatur; profectisque interea Parentibus eius in Germaniam, ipse eodem in loco subsistens, uxorem tandem ducebat viduam quandam, cui filius erat Jacobus Matthan, quem in Chalcographicâ informabat. Iuvenilibus adhuc annis matrimonium init. Cum autem iuvenilem suam aetatem, quod annum vigesimum primum demum attigisset, et varias insimul matrimonii aerumnas maturiùs perpenderet, tanto propterea obruebatur moerore, ut in morbum exhinc incideret phthisicum, sanguinisque vomitu, quicquid adhiberent medici, per integrum conflictaretur triennium.

Per Germaniam Proficiscitur.Cumque nulla iam ipsi spes esset reconvalescendi, in Italiam proficisci statuebat, ut inibi, si non restitutionem sanitatis, maiorem tamen in arte suâ perfectionem assequeretur. Assumto igitur in hunc finem famulo, relictisque domi discipulis plurimis, circa finem Octobris anni 1590. Amstelodamo Hamburgum primò, quamvis procellis et tempestate adversâ graviter quassatus, abibat, et deinde pedes quasi totam Germaniam peragrans, de die in diem ob mutatum aërem, sanitatis suae statum in melius converti sentiebat: quô et id haud parum conducere videbatur, quod non tantùm tot provinciarum nationumque mirè delectaretur varietate, sed et cum apud artifices, tam pictores quàm chalcographos, ignotus esse vellet, famulumque domini loco substitueret, insigniter gauderet, cum ab imperitis alicubi reprehenderetur, à peritioribus alibi laudaretur ipse praesens, nec agnitus tamen: quod ita alterabat statum animi eius, ut morbus pristinus omninò cederet, et ipse plenariae sanitati restitueretur.

In ItaliamIn Italiam itaque progressus, visis Venetiis, Bononiâ et Florentiâ, 10. tandem Januarii anni 1591. Romam perveniebat, quod tam diu desideraverat: ubi assumtis veste Alemannicâ, et nomine Heinrici Brachtensis, Ubi statuas antiquas delineat. per menses aliquot incognitus manebat, tanquam tyro statuas antiquas delineaturus: Undè tyrones alii ipsum ferè contemtui habuissent, nisi exhibito specimine confusi et in admirationem conversi essent, ex quo amicitiam deinceps illius ambitiosè quaerebant. Et quamvis praeter magnam huius temporis annonae caritatem febribus quoque ardentibus Romae aliquot millia abriperentur, ut fora omnia, cunctique vici cadaveribus contegerentur, Goltzius tamen periculo hoc insigni à proposito suo praedictas delineandi statuas neutiquam dimovebatur, ut ut etiam propè has ipsas statuas, circa quas ipse tunc occupabatur, corpora quaedam iacerent, tetrum iamiam spirantia foetorem.

Neapolin proficiscitur.Sub finem autem Aprilis anni sequentis Neapolin abibat in societate viri cuiusdam iuvenis Johannis Matthiadae aurifabri, et Philippi de Wingen nobilis Bruxellensis ditissimi, ubi tres isti ob latronum pericula sepositis vestibus ordinariis, viliori induti erant habitu. Wingensis autem, qui diligentissimus erat antiquitatum scrutator, Abrahamique Ortelii Historici illius celeberrimi amicus singularis, exhibitis Goltzio epistolis quibusdam, docentibus Goltzium in Italiâ nunc versari, adiectâ et icone eius, non tamen eundem agnoscebat. Imò nec à Matthiade monitus, hunc ipsum esse Goltzium illum, cum quo loqueretur, ob vilem illum habitum id credebat: donec per alias iterum literas monitus, visoque brachio Goltzii laeso, inque hoc nominis illius characteribus H. G. quae cum effigie eius omninò conveniebant, exsiliens eundem amplexaretur. Postquam igitur non Neapoli tantùm, sed et Puteolis omnia vidissent notatu digniora; quin et in Urbe Neapolitanâ Goltzius statuam illam Herculis antiquam elegantissimam delineasset, triremibus tandem Papalibus Romam revehebantur, unde Goltzius cum socio suo Matthiade, post elaborata opera quaedam artificiosissima, magnoque rarissimarum delineationum numero onustus domum quoque iterum abibat. Ubi cum paulò post, malum ipsius pristinum eundem invaderet, consulentibus medicis lac primò caprinum per multos annos bibere, quin et ubera foemininafeminina exsugere cogebatur, quo remedio tandem iterum reconvalescebat.

Chalcographica eius.Opera autem eius praesertim chalcographica de promtitudine manus et acumine iudicii eius testimonia perhibent abundantissima; ut vel sola sufficeret historia eius de Lucretia, ad ipsius inventionem aeri quoque ab ipso incisa, ubi convivium simul quoddam pro exornando hoc opere tantâ vestium varietate abundat, ut revera hic demum ea eluceat differentia, quae inter illum et Belgas antiquiores. Et quamvis aliorum quoque artificum opera veluti Hemskerkii, Francisci Floris, Blocklandii, Friderici et Sprangeri quaedam aere exprimeret, inter quae convivium Sprangeri coelestecaeleste; plurima tamen laudatissima manu invenit propria, quae ob brevitatis studium hoc loco recenseri nequeunt; cum aliàs per sese integrum requirerent Volumen Silentio tamen praeteriri non possunt sex illa opera pretiosissima, Serenissimo Bavariae Duci ab ipso dedicata, pro quibus etiam torquem aureum unà cum numismate gratioso dono accepit. Quibus etiam similis est Passio eius Dominica iuxta methodum Lucae Lugdunensis, quamvis in multis emendatior: item Imago D. Virginis Christum mortuum gremio sustinentis, opus parvum quidem, sed arte plurimâ refertum, et iuxta methodum Alberti Düreri omninò elaboratum, quod apud D. Beernstein Graphicophilum maximum Harlemi asservatum fuit, è quibus omnibus satis apparet, quantus hic noster in arte pictoriâ fuerit Proteus, et quàm facilè modò hanc modò illam pingendi formam assumere potuerit.

Picturae eius.Cum autem iuxta caelandi artem et colorum usum mirè fuerit insignis, de picturis quoque ipsius quaedam subiiciendasubicienda sunt. Postquam enim ex Italiâ domum fuisset reversus, artificiosissimas illas picturas Italicas tam firmiter memoriae suae impresserat, quasi eaedem ob oculos ipsi adhuc versarentur. Semper enim memor erat ditissimae delineationis Raphaëlicae; propriissimaeproprissimae vividitatis Correggianae, floridissimi coloris Titianei, ut mirè delectarentur artifices plurimi, cum Goltzium de arte hâc saltem audirent disserentem. Non enim cretarum saltem usu mirè pollebat, sed easdem et coloribus egregiè illustrare solebat: ut de eo id diceretur paradoxum, eum ad consummatissimam penicilli et colorum oleariorum praxin pervenisse vix biennio post ablactationem suam, quamvis tum iam natus esset annos 42. Primum eius opus in gratiam Gisberti Ryckersen Harlemensis fiebat, quod erat nocturnum figuris minoribus in laminâ aeneâ confectum de Christo sepeliendo, ubi ê longinquo Urbem Hierosolymitanam adiecerat.

Apophthegmata eius.Nihil autem maioris aestimabat, quàm libertatem et honorem, ut et pro Symbolo ipsi esset hoc dictum: Aurum aequat honor. Ambitiosior enim erat, quàm avarior, quamvis vestium luxui haud nimium indulgeret. CoeterùmCeterùm et in naturali Philosophiâ insigniter erat peritus, et dictorum argutiorum haud parum studiosus. Sic cum factis iconibus duorum Nobilium Polonorum, horum loco Mercator quidam Amstelodamensis, qui pecuniam numeraturus erat, summam pro illis ab ipso postulatam iudicaret esse nimiam, quod hoc modo ipse plus lucraturus esset, quàm Mercator quidam: subridens, Eheu! supponebat Goltzius: quantum ab Artibus differt mercatura! cum datis nummis facilè quis mercator, non autem tam facilè evadere queat artifex. Sic ad alios Nobiles vocatus ad conficiendam iconem quandam, cum vino hi eundem obruerent, in quem finem vocatus esset, interrogabat? regerentibusque, quod res erat; quid ergò, inquit, impedire conamini scopum istum? cum ebrius bestia potius fierem, quàm desiderio vestro arte meâ satisfacere possem, Similiter cum quempiam audiret sese collaudantem: divitem illum satis affirmabat, satisque felicem: cum dives sit ille, qui contentus est, et felix, qui felicem se opinatur. De semet ipso autem saepius dicere solitus est, nunquam sese proprio labore suo penitus fuisse contentum.

Eius discipuli.Discipuli eius fuerunt Gheynius et Jacobus Mattham privignus eius; Vitamque tandem cum morte commutabat Harlemi, summo cum dolore non graphicophilorum minus quàm cognatorum, quamvis nomini eius immortalitatem conciliare fama adhuc allaboret.

CIX. HEINRICUS COR-NELIUS VROOMPictor Harlemen-sis.

CIX. HEINRICUS CORNELIUS VROOM.NAtus est Harlemi Anno 1566. Vitricus eius erat Cornelius Henrici statuarius, et plastes artificiosorum illorum vasorum Porcellanorum: avus Heinricus Vroom statuarius insignis. Ipse autem à Primò plastes est; vitrico ad plasticam primò Vasorum illorum artificiosorum adhibebatur, quâ in arte quoque multâ progrediebatur industriâ.

Cum autem ad altiora aspiraret, Roterodamum primò, et hinc in Hispaniam ad Urbem Itinera eius. Lucarensem, mox Seviliam adibat, ubi ad pictorem quendam Belgam, communioris generis, quem Pintemony i. e. pictorem simiarum vocabant, sese conferebat: abhinc Romam veniebat in servitia Eminentissimi Cardinalis Medicaei, cui intra biennium multa elaborabat opera, ubi Paulus Bril saepius eundem visitabat, in pluribus eundem hic illic informans. Hinc Venetias abiens ad plasticam Vasorum Porcellanorum revertebatur, sed uno tantùm ibidem moratus anno Mediolanum, Genuam, Arbizziolum, et porrò Turinum, et Lugdunum visitabat, ubi in arce quadam Domini Bottoini res bellicas istius et parentum eius, in Italiâ circa Pisam terrâque marique gestas picturis illustrabat, quibus triremes plurimae, aliaeque naves, nec non equi et milites varii tam pedites quàm equites inserendi erant; non concesso tamen nisi semestri pro tanto labore spatio. Tandem autem per Parisios et Rotomagenses in Hollandiam redibat, uxoremque Harlemi ducebat. Post annum verò Dantiscum abibat, in auxilium cognati cuiusdam sui tabulam quandam pro Jesuitis in Poloniâ inchoaturus. Hinc cum uxore domum quidem, sed statim cum picturis quibusdam artificiosis in Hispaniam navigabat, cum insigni commodo suo, quamvis inter extremas tempestatum procellas domum reversus.

Rebus nauticis pingendis incumbit.Ubi consulentibus amicis ad picturas nauticas sese applicabat, circa quas brevi insignem adipiscebatur perfectionis famam. Cumque interea Franciscus Spiring peristromatarius insignis pro Navarchâ Anglicano, Domino Haubert, proelium illud navale, quod inter classem Anglicanam et Hispanicam Anno 1588. gestum erat, tapetibus intexendum suscepisset, nec circa naves exprimendas sufficientem haberet peritiam, opus hoc nostro relictum artifici, ab hoc cum laude quoque consummabatur; pro quo, praeter mercedem ordinariam, ab Admiralio centum insuper florenorum donum accipiebat. Et hoc opus à Mauritio Comite, et Admiralio Justino summâ cum admiratione conspiciebatur, quod non tantùm circa naves, sed et circa subdialia alia, ceu sunt tractus campestres, rupes, arbores, castella, pagi, urbes, pisces et similia multa contineret rariora.

CX. JOHANNES SOENSPictor Boscoducen-sis,

CX. JOHANNES SOENS.PRima quidem Parmae in Italia, apud Ducem illius Urbis, huius artis iecit fundamenta, deinde autem Antverpiam profectus, primò pro sese, deinde et apud Aegidium Mostartum laboravit, ubi elegantissimorum Francisci Mostarti operum fecit apographa, quem magno quoque ingenio laudabiliter aemulabatur. Opera eius quaepiam Amstelodami extant apud Subdialibus excellit. Dn. Heinricum Louwers, inter quae campus quidam frugibus iam maturescentibus abundans. Alia autem in Italia extant, et plurima Romae in Oeco Papali; inter quae pictura de S. Augustino et puero maris undas cochleari minuto in foveolam quandam exhausturo: ubi mare illud multo claret artificio, sive umbrae omninò naturalis, sive solis reflexio, sive fluctuum undulaturae, sive alia spectentur. Quamvis nec minori cura et imagines humanas pingeret, quarum multae adhuc Romae conspici possunt: ut adeò artificibus aliis celebrioribus haud immeritò annumerari queat.

CAPUT XV. JOHANNES AQUISGRANENSIS, cum quatuordecim artificibus aliis. Argumentum.

CXI. JOHANNES AQUISGRANENSIS pictor Coloniensis. In Italiam venit, Venetias sc. Romam et Florentiam: deinde Monachium et in aulam Caesaream. Epigramma. CXII. HAINZ Bernensis pictor: Romam venit: opera eius: Balneum Dianae, et alia. CXIII. PETRUS de WITT pictor Brugensis. CXIV. MATTHAEUS BRILL, pictor Antverpiensis. CXV. PAULUS BRILL Pictor Antverpiensis: subdialibus studet. CXVI. CORNELIUS CORNELIDES Pictor Harlemensis: Opera eius: Cohors militum; Charitas; Diluvium et alia. Nocturnis incumbit. Discipuli eius. CXVII. de GHEYN Pictor Antverpiensis. Filius eius operibus miniatis et Chalcographicis studet. CXVIII. ADAM de ORT Pictor Antverpiensis. CXIX. OCTAVIUS de VEEN, Lugdunensis pictor Antverpianus. Opera eius praecipua. CXX. JOHANNES ROTENHAMMER, pictor Monachiensis: Opera eius Augustana. Vita eius. CXXI. JOACHIMUS UTENWALIUS, pictor Ultraiectinus. CXXII. TOBIAS VERHOECH, subdialium Pictor. CXXIII. PETRUS CORNELIUS de RYK, Pictor Delphensis: Opus eius. CXXIV. FRANCISCUS BADENS, Pictor Antverpiensis. CXXV. DAVID VINKEBOOM pictor Mechliniensis; Opera eius.

CXI. JOHANNES A-QUANUS Pictor Colo-niensis,

CXI. JOHANNES de AKEN.NAtus est Coloniae Agrippinae Anno 1556. parentibus honestissimis, et patre quidem Aquisgranensi, unde cognomen filio, qui post iacta in Trivialibus fundamenta, ad diagraphica applicitus, methodum Sprangeri statim imitari conabatur. Profectus autem Venetias abit. circa annum aetatis 22. Venetias, ut apud pictorem quendam Belgam Casparum Rems ulteriora artis comprehenderet, cum ab hoc ob patriae vitium, quae ingeniosos non produceret, ad Morettum pictorem communioris sortis dimitteretur, factis primò picturarum quarundum in templis suspensarum apographis, deinde et Magistri sui effigie, ridente et extra speculum prospiciente, ob insignem circa hanc adhibitam argutiam atque curam à praedicto Casparo Rems tantoperè aestimabatur, ut effigiem hancper totam vitam suam asservatam cum laude pluribus exhinc ostenderet.

RomamqueDeinde Romam profectus pro Patribus Socieratis JESU noctem Nativitatis Dominicae pingebat cum choro Angelico, inventione acutissimâ, quae in templo illorum propè Capitolium adhuc extat. Postmodum et sui ipsius confecit iconem, quasi à tergo Fidicinae cuiusdam, quae Madonna Venusta vocabatur, adstantis, vinoque plenum tenentis vitrum, de quo opere, quod nunquam melius quidpiam vidissent, asserebant et Florentiam. artis periti. Porrò et Florentiam est digressus; ubi praeter Magnatum utriusque sexus variorum effigies, iconem quoque Francisci Magni Ducis pingebat. Venetias autem redux Illusionem Christi pingebat, ubi Dominum ferè nudum exhibuit, sed magno artificio. Deinde et Danaen viventis magnitudine pinxit pulcherrimam. Item Imaginem D. Virginis et S. Catharinae, quae a Raphaële Sadlero aeri incisae sunt. Coloniam porrò regressus, ab Ottone Henrico Comite Schwartzburgensi Serenissimi Bavariae Ducis Aulae Dehinc Monachium. Magistro Monachium vocatus in Sacello eiusdem Sepulchrali Epitaphium quoddam pingebat, quod in coemiterio Franciscanorum ibidem adhuc extat, de inventa ab Helena S. cruce; quâ picturâ tantoperè delectabantur Dux ipse atque Ducissa, ut utriusque nec non Principis et Principissarum icones ipsi pingendae essent, pro quibus, unà cum mercede laudatissimâ, aureum simul dono accipiebat torquem.

et ad aulam Caesaream.Ex Bavaria Pragam discedebat, in aulam scilicet Imperatoriam, quo iam ante quadriennium vocatus fuerat: ibi pro Imperatore Venerem pingebat et Adonidem, quibus hic ob recentem eius gratiosumque colorandi modum admodùm contentus erat. Ob certas tamen causas Monachium rursus abhinc, et mox Augustam Vindelicorum abibat, ubi Comitis cuiusdam Fuggeri conficiebat iconem. Sed statim ab Imperatore revocatus, non iterum dimittebatur, cum quotidiè, ceu Alexander Apellem, eundem visitaret, unde hic innumera quasi opera artificiosissima in gratiam S. Suae Caes. Maiestatis, partim pro pinacothecâ porticus; partim pro Oeco maiore elaborabat.

Praetereà Amstelodami apud Dominum Henricum de Ot graphicophilum insignem ab ipso picta extat imago pacis, sub specie foeminaefeminae nudae venustissimae, olivae ramum gestantis, ad cuius pedes arma varia: ad denotandum tranquillum sui aevi statum, sub quo artes omnes floreant. Inter omnes autem Germanos et Belgas hic noster singulariter conatus est apographa facere omnium operum artificiosorum, tam Romae quàm Venetiis existentium; eaque omnia tantâ curâ atque sedulitate, qualis unquam adhibita fuit: undè ab ipso Imperatore Romam mittebatur, ut pro Maiestate Suâ omnes statuas antiquas delinearet.

Tantâ autem affluebat opum copiâ, ut nemo sui seculi pictorum ipsi aequalis esset: imò tanta etiam in Aulâ Caesareâ ipsius erat autoritas, ut eodem mediante apud Rudolphum Imperatorem gloriosissimae memoriae multi admitterentur. Unde in videntibus quasi Parcis è terris sublatus, hoc honoratus est Epigrammate:

Epigramma. Picturae Aquanus primis se tradit abannis: Quae praestat iuvenis, vix potuéreviri, Germanum iuvenem cum temneretItala tellus, Mox artem observans Roma Magistrastupet.

Iconem autem ipsius tabulâ nostrâ H H. exhibuimus.

CXII. JOSEPHUSHAINZ BernensisPictor;

CXII. JOHANNESJOSEPHUS HAINZ.SUb eodem Rudolphi Imperatoris graphicophili maximi regimine cum Johanne Aquisgranensi, Bartholomaeo Sprangero, Hufnagelio, Brügelio, Rulando, Saverio, Johanne et Aegidio Sadlero, et aliis inclaruit. Cum enim ab Imperatore in Romam venit.Italiam, et praesertim Romam, mitteretur, non tantùm statuas antiquas pulcherrimas, sed et omnes picturas elegantiores tam Venetiis, quàm alibi tantâ curâ delineabat, ut singulari propterea gauderet Imperatoris gratiâ.

Opera eius.Inter opera eius, laudatissima omnia, singulariter tamen eminuit Leda nuda cum cygno inclusa; quo in opere delineationem, colorem, omnemque elegantiam Antonii de Corregio tam accuratè observavit, ut si ipsissimum fuisset eius apographum, similius fieri haud potuisset.

Balneum Dianae.Deindè Balneum Dianae pingebat, cum nymphis nudulis plurimis, ob Actaeonis adventum partim sese occultantibus, partim vestibus sese contegentibus. Porrò pro eodem Imperatore magnam pingebat tabulam de raptu Proserpinae; quae ob gratiam admirandam et venustatem singularem tantoperè arridebat Imperatori, ut aliâ formâ eandem iterum pingere cogeretur fabulam; quod iterum tanto cum successu praestabat, ut annuum S. Maiestas eidem numerari iuberet stipendium, praeter singularem pro quolibet opere mercedem. Unde tantoperè indies inclarescebat fama eius, ut opera eius anxiè conquirerentur: quorum plurima Aegidius Sadler, Lucas Kilian, Johannes Sadler, et Isaac Mayer Francofurtensis typis edidêre aeneis. CoeterùmCeterùm autem in conversatione civili tanta erat illius comitas atque affabilitas, ut multos undique sibi acquireret amicos. Mortuus autem tandem est Pragae, magnoque cum dolore tam Imperatoris ipsius quàm Graphicophilorum omnium in Aede S. Johannis terrae mandatus. Filiusque eius, quantum ego memini Venetiis adhuc vestigiis insistit paternis. Iconem autem ipsius tabula nostra H H. in gratiam benevoli Lectoris exhibere voluimus.

CXIII. PETRUS deWITT Pictor Bru-gensis

CXIII. PETRUS de WITT.QUem inter varias artis pictoriae gemmas Florentia mater protulit, unde postmodum Brugas in Flandriam abiit, multo artificio sive in albario recente, sive in opere oleario inclaruit; praesertim cum arte plasticâ ceras argutissimè tractare nosset, quod in arte pictoriâ multum ipsi proderat. Non enim pro Georgio Vassario Equite tantùm Romae in Palatio et Oeco Papali multa elaboravit, sed Florentiae quoque pro Magno Duce ad peristromata prototypa pinxit pulcherrima: ut et Monachii in Bavaria, quibus omnibus haud exilis percrebuit nominis illius fama.

CXIV. MATTHAEUSBRILL Pictor Antver-piensis

CXIV. MATTHAEUS BRILL.A magnâ illâ artium Altrice Roma, unà cum fratre Paulo attractus, in Palatio Papali, eiusque porticu et oeco varia edidit artis suae specimina, praesertim in porticu superiore, ubi tam subdialia quàm historica, nec non processiones Romae usitatas depinxit varias. Mortuusque ibidem est anno Domini 1584. aetatis suae 34.

CXV. PAULUS BRILLPictor Antverpia-nus,

CXV. PAULUS BRILL.AUtem in patriâ iactis apud pictorem quendam communiorem Danielem Wortelmann fundamentis, colore aquario panduras, et alia instrumenta musica primùm pingebat, quo genere per quatuordecimquattuordecim annos vitam sustentare cogebatur. Antverpiâ autem Bredam primo, et abhinc insciis cognatis suis Lugdunum in Galliam, tandemque Romam ad fratrem suum abibat, apud quem in arte varios faciebat Subdialibus studet.progressus. Inter opera eius autem potissimum eminebat opus quoddam subdiale maximum, in albario recente ad planum 68. pedum altum in Oeco Papali novo anno 1602. expictum, de S. Clemente anchorae alligato et in undas proiecto, cum Angelis quibusdam in aëre. Sic in aestiva Pontificis conclavia sex pingebat tractus campestres, sex in montibus vicinis in territorio Papali circumiacentia monasteria exhibentes. Sic pro Cardinali Matthaeo et fratre eiusdem Asdrubale Matthaeo sex topographica alia pingebat, de castellis totidem ipsi subiectis, cum prospectu in longinquum amoenissimo.

Sic Henricus de Os laminam quandam cupream ab ipso pictam possidet, ruinis et figuris elegantissimis refertam, qualem sese campus Vaccinus Romae spectandum exhibet. Et talia subdialia hic noster elaborabat plurima, tam minori quàm maiori formâ, naturali situ omnia, artificio maximo, et ingenio hactenus inusitato, arboribus praesertim, omnibusque illarum speciebus argutissimè expressis: unde haec typographica eius magno saepè in auctionibus certamine desiderata, inque regionibus variis sollicitè quaesita, et á magnatibus et Principibus ingentibus pecuniae summis coëmta sunt. Tandem autem Romae è vivis excedebat Anno 1622. multâ laude cumulatus, dolentibusque eundem omnibus artis peritis.

CXVI. CORNELIUSCORNELII Pictor Har-lemensis.

CXVI. CORNELIUS CORNELII.NAtus est Harlemi Anno 1562. Patre Petro Cornelii pictore quoque (ut dictum ante) expertissimo, unde stimulante naturâ ad idem studii genus excitus, primoribus statim annis tantoperè proficiebat, ut pictor iam in teneriore adhuc aetate cognominaretur. In Disciplinam autem traditus Anno Opera eiusaetatis 17. Antverpiae Aegidio Coigneto, fluidum istius modum tantâ arripiebat promtitudine, et vasculum aliquod floribus plenum tanta ibidem pingebat veritate, ut multi quosdam decerpere conarentur: unde Praeceptor eius diu eosdem, antequam venderet, asservavit, quamvis magnum saepius ipsi offerretur pretium. Harlemum dehinc abiens Anno Cohors militum. 1588. Cohortem ibidem pingebat militum ordine et dispositione singulari, quasi in foro Veteri existentium, ut cuilibet actio quaedam esset propria, aliis ob familiaritatem dextras sibi porrigentibus; bibentibus cantharumque vel vitrum tenentibus aliis, aliis tabaci spirantibus fumum; talos vel similia tractantibus aliis: quin et vestibus, vultibus, crinibusque tantâ proportione tantâque similitudine verorum exhibitis, ut opus hoc eodem in loco multis aliorum praeferatur centuriis.

Charitas.Dehinc in telâ maiore Charitatis pinxerat imaginem, infantulis circundatam, quorum unus cum felem caudâ prehenderet, unguibus bestiae vulneratus tam argutè videbatur, ut rem ipsam spectare di. xissesdixisses: quod opus in itinere eius in Galliam quidam sociorum eidem surripuit, ut nec tabulam nec proemium dehinc viderit Diluvium, et alia.unquam. Deinde admirandum illud maximumque diluvii opus pingebat, quod postmodum Comes Lycestriae in Anglia accepit. Inque optimo hoc studiorum eius incremento historiam quoque Serpentum in deserto; Lapsusque Luciferiani pro Jacobo Raccaerto Amstelodamensi elaborabat: quae ambo opera tantam undique spirant perfectionem, ut calami arte satis nunquam decantari valeant: unde meritò in loco quodam collocari deberent publico, cum inibi, quicquid valere potest et ordo et symmetria, et gestus, et Nocturnis studet.ars tota, adhibitum sit dexterrimè. Post innumera autem alia longè clarissima Nocturnis in specie operam dabat; ubi circa verum colorum usum tantam promerebatur admirationem, ut opera eius ab aliorum picturis similibus facillimè dignoscerentur: prout è pulcherrimâ illâ historiâ resuscitati Lazari apparet, quam Harlemi Anno 1602. pro Johanne Matthiâ confecit, ubi omnia tam sunt naturalia tamque plausibilia, ut meliora fieri non potuissent. Similiter et in iconibus humanis pingendis excellebat, quamvis easdem haud libenter tractaret, quod animus eius maiori voluptate circa sublimiora occuparetur.

Discipuli eius.Discipulos etiam quosdam habebat egregios, interque alios fratrem Johannis Petridae, Organoedi Amstelodamensis celeberrimi, Gerhardum; qui rudimenta artis apud Jacobum Leonhardum Amstelodamensem Encausten vitrarium posuerat, ubi tantâ etiam profecerat sagacitate, ut nihil quasi quod ulterius disceret ipsi superesse videretur: donec à Jacobo Rauwaerto commendatus huic nostro, unius anni spatio tantam assequebatur consummatae peritiae perfectionem, ut penicillum suum, ne cum Regio qui dem Hispaniae sceptro se commutaturum diceret.

CXVII. JACOBUSde GEYN PictorAntverpien-sis;

CXVII. JACOBUS de GEYN.NAtus est Anno 1565. parentibus Ultraiectinis nobili stemmate oriundis: primumque in encausticâ vitrariâ singulariter clarus evadebat, quod opera quaedam illius in fenestris templi Arcis Antverpianae extantia abundè testantur. Deinde singulari quoque pollebat gratiâ in pingendis iconibus minoribus colore gummato. Porrò et colores olearios dexterrimè tractabat, ita ut prototypa sua, quae antehac in charta depinxerat, postmodum colore oleario in lintea transferret. Mortuus autem est in statu aetatis medio, annoque circiter quinquagesimo, filium post se reliquens quasi septendecim annorum, qui opera patris sui inchoata omnia consummavit; mandatum simùl patris sui Filius eius. agonizantis sedulò observans, quod scilicet caelaturae operam dare deberet. Quamvis enim gummatis magis delectaretur, ad gummatis studet et chalcographiae.Goltzium tamen denique se conferebat, ubi chalcographicam intra biennium perfectè satis absolvebat: ut et uxorem propterea duceret. Ad priora tamen studia retractus, aliqua in illo genere praestitit insignia admodum, prout adhuc liber quidam eius floribus elegantissimis refertus apud Dn. Heinricum Os Amstelodami existit: ut et vitrum aliquod pictum pulcherrimis floribus plenum, quod S. Caesarea Maiestas emit. Deindè cum Mauritius Comes equum quendam Turcicum generosissimum dono accepisset, illiusque iconem hac arte expressam desideraret; eiusdem voto hic quoque plenissimè satisfecit. Sic caput quoddam mortuum: item Venus dormiens illius, nec non Cupido dormiens, ad cuius pedes duo Satyri, Amstelodami apud Dn. Wilhelmum Jacobi adhuc asservantur, quae singula omnimodam perfectionem prae se ferunt. In chalcographicis tamen quoque discipulos quosdam habuit egregios, ceu sunt Johannes Sanredam; Zacharias Dolendo, Robertus, et Cornelius quidam, qui omnes surculi fuerunt celeberrima hâc radice neuti quam indigni.

CXVIII. ADAMUS deORT Pictor Antver-piensis.

CXVIII. ADAM de ORT.NAtus est Antverpiae A. 1557. Patre Lamberto de Ort, qui et ipse Praeceptor erat huius filii sui in arte pictoria. Excellebat autem megalographicis, multisque operibus rarissimis inclarescebat, quae adhuc de magna ingenii eius perfectione testantur. Mortuus tandem est anno 1641. Antverpiae, ubi vitam continuò egerat: eiusque effigies tabula nostra II. exhibita est.

CXIX. OCTAVIUS deVEEN Pictor Antver-piensis,

CXIX. OCTAVIUS de VEEN.LUgduni Batavorum natus est è bono stemmate: cumque naturali inclinatione suâ ad artem nostram duceretur, in patriâ eandem apud Isaacum Nicolai didicit. Profectus autem Romam, et peragratis coeterisceteris quoque Italiae Urbibus, apud Taddaeum et Fridericum Zuccarum ad longè sublimiores perfectionis gradus ascendit, ut Princeps Parmensis cum plurimâ Nobilitatis eius parte magni eum aestimarent. Abhinc in servitia Alberti Archiducis admissus, eiusdem et Archiducissae coniugis conficiebat effigies optimas, quae deinde ad Jacobum Angliae Regem transmittebantur.

Et quamvis eodem tempore à S. Caesareâ Maiestate, nec non ab Archiepiscopo Salisburgensi, item ab Hispaniae, nec minus à Galliae Rege desideraretur; cum Alberto tamen Archiduce in Belgium abibat picturis eiusdem aulicis praefectus, et ab omnibus Opera eius.Aulicis magni habitus. Hîc varia elaborabat opera pulcherrima, inter quae potissimum celebratur festum aliquod Bacchi, quod iuxta prototypum Hemskerkii disposuerat, prout illud Medioburgi apud Dominum de Wyntgis adhuc spectari potest. Similem laudem et Zeuxis eius promerebatur in medio quinque nudarum consistens. Adde, quod et celeberrimus Petrus Paulus Rubens rudimenta artis suae huic debeat, quae haud minima est laudum eius portio.

Frater eius Gisbertus de Veen chalcographus erat clarissimus. Petrus autem alter illius frater pictor erat summâ pariter laude dignissimus, quamvis opera eius pluribus haud facta fuerint communia. Iconem autem Octavii tabulae nostrae II. inseruimus.

CXX. JOHANNES RO-TENHAMMER Pictor Mo-nacensis.

CXX. JOHANNES ROTENHAMER.NAtus fuit Anno 1564. et Monaci à Donawero quodam, communioris generis pictore artem didicit. Romam autem profectus laminis pingendis incumbebat, quod in more positum erat et Belgis quibusdam aliis: quamvis ipse ob proprias inventiones Opera eius.pulcherrimas singulari hic uteretur successu. Celebris autem fiebat picturâ quadam maiore, in loco sublimi facta, de Sanctis omnibus, Sanctisque Virginibus, nec non Angelis, tam inventione, quàm vestium raritate, vultuumque gratia, et colorum amoenitate maximè spectabili.

Venetis dehinc uxorem ducebat, ibidemque opera tam maiora quàm minora elaborabat plurima, per omnes mundi angulos dispersa atque divendita. Inter alia autem Dn. Johannes Ultraiectinus Assumtionem quandam B. Virginis ab ipso factam possidebat; item Actaeonem et Dianam multâ arte conspicuam; quorum operum causâ in Belgio celeberrimis annumeratus est artificibus.

Opera eius Augustana.Praecipuè tamen Augustam Vindelicorum operibus exornavit plurimis laudatissimis: inter quae in templo S. Crucis altare magnum omnium Sanctorum: nec non in aede S. Udalrici tabula similis alia. Sic porta quoque Discalceatorum ab ipso elegantissimè expicta est. Deindè domum integram Domini Hopferi in loco, quem Grottenaviam dicunt, recenter tunc extructam, nunc autem à Domino Eberts, graphicophilo maximo, possessam, picturis à summo fastigio usque ad imum plateae, nec non quoad coeteracetera latera tam cortis quàm horti exornavit rarissimis. Similiterque porticum ibidem singularem, et Pinacothecam maioris Oeci, partim fabulis poëticis, partim historiis, partim Alabandaeis variis, nec non subdialibus aliisque inventionibus ingeniosissimis, inter Architecturae ornamenta in albario recente sic illustravit, ut opus hoc adhuc indies à magnatibus et graphicophilis visitetur, et pro pulcherrimâ, ob tot albarii recentis picturas optimas, totius Augustae domo habeatur: unde eandem quoque Dominus Possessor reparatione sedulâ in optimo statu hactenus conservavit. Nec minori industriâ nobilissima haec manus domum Steiningerianam in calce humidâ exornavit, ut et huius picturae ab omnibus artis peritis cum admiratione considerentur.

Vita eius.Quamvis autem per tot opera illustria tam oleario colore, quàm in albario recente facta ingentem pecuniae summam tam Imperatoris atque Regum, quàm aliorum artis fautorum liberalitate lucratus esset; tanta tamen bonorum copia nullatenus ipsi sufficiebat, cum omnia tam citò rursus consumeret, ut in magna semper viveret egestate. Undè pro certo asseverarunt quidam familiarium eius, eum plus, quàm octoginta millia florenorum lucratum, è contrario supra octoginta duo millia consumsisse, ut plura semper prodigeret quam acquisivisset, et post obitum eius Amici ipsius quaedam congerere cogerentur, quo honestè sepeliri posset. Alia ipsius gesta dolenda sanè silentii potius peplo involvuntur, quàm ut recensendo eadem famae illius ob artem eximiam gloriosissimae, tam lurida ob nimiam vitae ataxiam obducenda sit caligo.

CXXI. JOACHIMUSUTENWAL pictor Ultraie-ctinus,

CXXI. JOACHIMUS UTENWALL.NAtus est Ultraiecti Anno 1566. Patre encauste vitrario, viro honestissimo, quem ipse ego anno 1626. tempore studiorum meorum ibidem saepius visitavi, aetate iam gravem, sed benevolum admodùm, qui opera sua artificiosissima, quorum haud pauca asservabat, libenter conspicienda praebebat. Istius filius alius eandem professus artem, plurimum iam in ea profecerat, et procul dubio ad sublimiores gradus ascendisset, nisi lini mercimonio, cui non sine insigni rei familiaris augmento vacabant, distractus, commodo potius, quàm gloriae studuisset.

Joachimus autem postquam artem suam apud Joam Baer pictorem Ultraiectinum didicisset, Patavium in Italiam profectus apud Episcopum de Malo per biennium commorabatur; cum quo dehinc tamdiu et in Galliâ permanebat, interea è propriâ suâ inventione pro eodem plurima elaborans. Post reditum varia pingebat, tam magna, quàm parva, ut dubium sit, utrum minoribus an maioribus picturis praevaluerit. Antverpiae apud Graphicophilum quendam tabula quaepiam ipsius reperitur sex pedes alta, decemque longa, de Lotho eiusque filiabus, in quâ figurae quaedam nudae pulcherrimae viventium magnitudine, nec non arbor quaedam ardens elegantissima, et similia alia. Sic apud patruelem eius Lucam Amstelodami Apelles quidam ipsius extat: Item Nocturnum de nativitate Christi, Angelisque pastoribus apparentibus; quae sola, quantum ipse valuerit, sufficientissimè commonstrant; ut plura deiis adiicereadicere supersedeamus.

CXXII. TOBIAS VER-HOECH, subdialiumPictor.

CXXII. TOBIAS VERHOECH.NAtus est Antverpiae Anno 1566. ubi subdialibus deinde magnam assecutus est nominis sui celebritatem: quae non parum et hinc aucta est, quod Petrus Paulus Rubens pictorum illud Lumen eundem primum suum appellavit praeceptorem. Mortuus autem est Antverpiae anno post natum Salvatorem 1631.

CXXIII. PETRUS COR-NELIUS de RYK PictorDelphensis

CXXIII. PETRUS CORNELIUS de RYK.FUndamenta artis suae in patriâ iaciebat apud Jacobum Wilhelmum, quamvis post duos tyrocinii menses ab arte hac iterum abstractus, ad alia applicaretur. Ductus autem inclinatione quadam naturali, ad priora redibat, discipulus factus Huberti Jacobi, icono-poëtae optimi; à quo intra semestre spatium veram colorum et simul iconum pingendarum notitiam assequebatur. Cumque hoc praeceptore suo et in Italiam abibat, per quindecim annos ibidem Opera eius. commoratus. Anno autem 1604. qui erat aetatis eius trigesimus sextus, Harlemum redux, larem ibi figebat; pictoque mox opere quodam praestantissimo de Lazaro et Divite, quod in Nosocomium transferebatur, undique innotescebat. Quicquid autem conficiebat, ingenio abundabat, Bassani modum referens: ut verè de ipso dici queat, eum artificum haud fuisse postremum.

CXXIV. FRANCI-SCUS BADENS, PictorAntverpiensis,

CXXIV. FRANCISCUS BADENS.QUinquennis erat tempore turbarum Hispanicarum, anno 1576. exortarum. Pater eius, qui Amstelodami mortuus est anno 1604. quô, brevi ante hoc tempus, sese contulerat, pictor erat communior, et Francisci huius praeceptor. Hic autem cum Jacobo Matthan dehinc in Italiam abibat, undè modum planè alium, multoque laudabiliorem, Amstelodamum reportabat, ut ab aliis pictoribus vulgò saltem pictor Italus diceretur; quod tam in historis, quàm faciebus et iconibus pingendis felicissimus esset. Huius tabulam quandam obtinebat Cornelius de Voort pictor Amstelodamensis, pulcherrimam, in quâ duo amantes, alter chely ludens, cantansque altera. Eodem artificio insignis quoque erat Johannes Badens frater eius: cum quo postquam nummos lucratus esset haud paucos, domum abiturus, ab Hispanis captus, omnibus bonis liberisque suis spoliabatur, ut anno 1603. prae moerore moreretur.

CXXV. DAVID VIN-KEBOM, Pictor Me-chliniensis,

CXXV. DAVID VINKEBOOM. NAtus est an. 1578. et ut infans Antverpiam, septennis autem Amstelodamum delatus est, ubi pater eius, qui coloribus Opera eius.aquariis haud inter postremos erat, anno 1601. moriebatur. Huius quidem primò discipulus erat David hic, sed qui colores o.leariosolearios deinde adiungeret ipse, in parvis sed elegantissimis pericula faciens opusculis, prout pulcherrima illa pictura eius de Christo crucigero, quae Amstelodami in plateâ vitulorum apud Dn. Johannem de Bruyn graphicophilum insignem existit, satis testatur. Ubi simùl etiam asservatur opusculum eius aliud, quod encoenia ruralia refert, variis equis, curribus, domibus, arboribus, armis, similibusque argutiis plenum. Sic Francofurti illius manu elaborata extat historia de Christo Bartimaeo visum restituente; cum aliis subdialibus quasi innumeris, quorum plurima à Nicolao de Breun typis aeneis edita sunt. Quemadmodum autem in pictura sublimiore noster hic artifex erat autodidascalus, sic artem quoque chalcographicam, et encausticam vitrariam, absque magistro, studio proprio didicerat; ut suâ laude nullatenus fuerit indignus.

CAPUT XVI. PETRUS PAULUS RUBENS, cum pictoribus adhuc tribus aliis. Argumentum.

Antverpia in proferendis pictoribus Româ felicior est. CXXVI. PETRUS PAULUS RUBENS, pictor Antverpiensis: Praeceptores eius: in servitia Alberti Archiducis assumitur: dehinc Romam abit. Opera eius Romana. In Belgium redit, magnamque ibidem sibi conciliat autoritatem. Opera eius. Artifices Hollandos visitat. Iudicium eius de pictoribus Batavis. Methodus eius discipulos suos informandi. Inventum eius ditescendi. Abrahamus Jansonius fortunae eius invidet. In Angliam mittitur tanquam Legatus Regius. Ob concredita negotia statûs periclitatur. Magnum colligit operum artificiosorum thesaurum. Opera eius in Germaniâ superiore extantia. Sepultura eius. CXXVII. PHILIPPUS UFFENBACHIUS, pictor Francofurtensis. Opera eius. CXXVIII. ADAMUS ELZHEIMER, pictor Francofurtanus. Romam venit. Operibus minoribus incumbit, pingitque Iter Tobiae: Latonam, et alia. Nocturna eius. Opus eius Francofurtanum. Desiderii impletio. Fuga Christi in Aegyptum. Differentia chalcographiae et picturae. Ingeniositas eius, genusque vivendi. CXXIX. JACOBUS ERNESTUS THOMAN de HAGELSTEIN: Subdialium pictor est ingeniosissimus. Commissarius fit bellicus Caesareus praefectusque Annonae.

Antverpia felicior Româ.NOtissimum est Antverpiam, quae Brabantiae Urbs est celeberrima à seculo iam, et quod excedit, in proferendis enutriendisque pictoribus singulari artificio claris ante omnes orbis terrarum civitates usque adeò inclaruisse, ut ne ipsa quidem Roma eidem fuerit similis, cum ferè omnes, qui hanc olim mundi Dominam operibus suis rarioribus illustrarunt, exotici, et vel Urbinales, vel Florentini, vel Veneti, vel maximam partem Bononienses fuerint. Unde Antverpia in hoc genere caput suum meritò exserere, praeque aliis felicem sese praedicare potest. Inter alios autem hic quoque exortus est

CXXVI. PETRUS PAU-LUS RUBENS, PictorAntverpiensis,

CXXVI. PETRUS PAULUS RUBENSARtificum princeps anno 1577. 28. Junii, parentibus haud exiguae sortis. Hic ad Scholas primò applicitus, et coeteracetera necessaria iuventuti studia, tam acre mox prodebat ingenium, ut praeceptores eius ad iuris ipsum studia functionemque tandem Advocati habilem existimarent, non sine insigni parentum suorum gaudio. Cum autem insimùl peculiari semper desiderio erga nobilissimam artem pictoriam ferretur, variasque subinde conficeret delineationes optimas, hoc ipso tandem commoti parentes Praeceptores eius. eius in disciplinam eum tradebant primò Tobiae Verhoch artifici tum temporis celeberrimo: deinde quoque Octavio de Veen; ubi in primis statim tyrocinii annis promtitudinem ingenii eius omnes admirabantur, ut ob famam peritiae fundamentalis In servitia Alberti Archiducis assumitur. et acuminis superabundantis ab Alberto Archiduce Austriae, tum temporis Belgii Gubernatore, in servitia assumeretur, qui non tantùm varia eum opera ingeniosissima elaborare curabat; sed et in Italiam illum ad Ducem Mantuae mittebat, quo in Palatio eiusdem picturas illas statuasque tum temporis in Europa incomparabiles, non tantùm conspicere, sed et apographa illarum in sui perfectionem conficere posset: quod magno etiam cum commodo sui praestitit, ut omnia studia sua iuxta haec rariora emendaret, inprimis autem Venetorum methodo, quae prae coeterisceteris ipsi arridebat, assuesceret.

Romam venit.Abhinc Romam sese contulit, ibidemque partim statuas antiquas omni laude dignissimas, partim opera quoque Michaëlis Angeli, Leonhardi Vincii, Raphaëlis Urbinatis aliorumque sedulò quidem contemplatus est, sed eadem omninò imitari subdubitavit, quod Venetorum pingendi ratione Opera eius Romana. magis delectaretur. Duas tamen altarium tabulas pro Duce Mantuano ibidem pingebat, unam Sanctorum stantium, alteram Sanctarum imaginibus plenam viventium quantitate omnibus, quae adhuc Romae in templo Novo, iuxta altare summum, conspici possunt.

Sic eâdem in Urbe quoque conficiebat crucifixionem Christi, utrâque scilicet manu quidem affixi, pedibus autem liberè pendentis, insolito hactenus modo, multis imaginibus aliis magno ingenio nec minore ausu appictis: quae tabula iam inserta est altari in Aedicula quadam eiusdem Urbis, quam à Sancta Cruce Hierosolymi, tanaHierosolymitana cognominant.

Sic emendata tam feliciter manu, collectisque tam pro aliis, quàm pro sese curiositatibus ad studia sua mirè conducentibus plurimis moram ulteriorem non trahens, Mantuam redibat: atque exhinc per Venetorum Urbem in patriam ad Albertum Archiducem, ubi institutâ re familiari, ob eloquentiae, variarumque linguarum studium, nec non insignem morum civilitatem, summam apud omnes acquirebat In Belgium redit, magnamque sibi conciliat autoritatem. autoritatem. Praesertim quod totum illo tempore Belgium umbra quadam Pacis quietatum, non divitiis tantum, sed et artis huius amore insigniter abundaret; cui tamen satiando nemo ferè par erat; cum nonnulli artificum maiorum picturarum consummatam non haberent peritiam, nonnulli ad similia nimis essent socordes, deambulationibus potius et conventiculis quàm labore delectati. Ubi è contrario Rubens non nisi primatum consortia quaereret, in laboribus autem promtissimus atque sedulus, erga omnes civilis atque affabilis, adeoque omnibus quoque acceptus esset, unde professio quoque ipsius insigniter eidem erat lucrosa, praesertim accedente et matrimonio eius summè proficuo, magnoque famae eius per omnem Germaniam totumque Belgium incremento, ut omnes Magnates aliquod ab ipso confectum desiderarent artificium, omnesque graphicophili Belgici opera quaedam illius pinacothecis suis insererent, quibus gradibus omnibus ad altius paulatim emergebat fortunae fastigium.

Opera eius. Id enim semper conabatur, ut inventiones eius rarae, iucundae, operosae, et amoenae; delineatio venusta, coloresque oculis spectantium gratissimi essent: unde et innumera quasi opera eius aeri incisa edebantur, ad quae benevolus lector pro lubitu recurrere potest. Utum autem praecipuorum saltem operum eius aliquam faciamus mentionem, pro Galliae Rege porticum pingebat Parisiis: item Palatium Lutzenburgicum; dein Vitam Heinrici IV. et coniugis eius Mariae Mediceae, sub allegoriis poëticis, tanto acumine, ut brevi tempore

ADAM. VAN. OORT.

OCTAVIO. VAN. VEEN.

GUIDO RHENUS.

ADAM ELSHEIMER.

ABRAHAM, BLOMAERT.

PETRVS PAVLVS RVBBENS.

Waldtreich f.

praeter laudem summam, ingentia pro iis acciperet proemia. Deinde megalographica multa pro Rege Hispaniarum elaborabat; proque Nobilibus aliis similia laudatissima, ut omnium quasi ora laudibus Rubenii diffluerent.

Artifices Batavos visitat.Cum autem interea uxor ipsius morbo correpta, nullâ succedente medicaminum ope, vitam cum morte subitò commutaret, iter quoddam in moeroris medelam hic noster in Hollandiam suscipiebat, artifices istius provinciae, quorum toties et fama et opera ad ipsum delata fuerant, visitaturus. Ultraiectum igitur ad Hundhorstium perveniens, ab hoc benevolentissimè suscipiebatur, exhibitis ipsi quaecunque prae manibus essent omnibus. Cumque inter alia et Diogenes lucerna interdiu in foro Atheniensium frequentissimo homines quaerens ipsi offerretur, Rubenius, cui inventio quidem arridebat, sed pictura novitii cuiusdam esse videbatur, quo autore hoc opus inchoatum esset interrogabat? et ostendente Hundhorstio meam tenuitatem, qui inter iuniores plures tum adstabam, laudatis initiis istis ad ulteriora me instigabat, percurrendo magnâ cum voluptate et reliqua. Cumque porrò et Abrahamum Blomartum et Cornelium Pullenburgium, aliosque visitaturus esset, Hundhorstius autem ob quandam corporis indispositionem eundem comitari non posset, me comitem desiderans convivio prius ab Hundhorstio honoratus abibat, qui omnia quoque ipsi magna cum satisfactione eius demonstravi. Amstelodamum ergò pergens, et in alia Hollandiae loca, per quatuordecimquattuordecim dies, quicquid laudabile esset, undique perlustrabat, me interea eidem tanquam Artifici summo, qui in professione mea discursu, consilioque et opere magnam theoriae partem mihi reserare poterat, lubenter inserviente, donec ad limites Brabantiae perveniremus: Ut multa de hoc itinere, et conversatione eius laudatissima recensere possem; de quo tamen hoc sufficiat unicum, me eum, proutin arte suâ magnoperè excellebat, sic in omni quasi virtute alia consummatissimum deprehendisse, et proindè ab omnibus omnium statuum hominibus magno vidisse observari respectu. Iudicium eius de pictoribus Hollandis. Inter alia autem in hoc itinere mirè extollebat perfectissimum Hundhorstii pingendi modum, praesertim in nocturnis; deinde diagraphica Blomarti nobilissima; et argutissima Pullenburgii minuta, quae ad morem Raphaëlis campestribus elegantissimis, ruinis, animalibus, et similibus illustrare solebat, ut nonnullas picturas similes Rubenius et pro se sibi elaborari desideraret.

Methodus eius informandi discipulos. Deinde megalographica elaborabat plurima pro Carolo Stuarto Angliae Rege, et Duce Buckingamio, quae Londini in Aede Banchetinia et Jeerkia adhuc conspici possunt. Ad maiorem autem tantorum operum accelerationem multos penes se elevabat iuvenes, quos iuxta singularem cuiusque inclinationem atque capacitatem singulos fideliter informabat, ut in laboribus deinde suis auxiliatrices ipsi porrigere possent manus: cum hi omnia ferè animalia, avesque, et pisces, nec non campestria alia, ut arbores, rivos, fundos, aërem, aquas, et sylvassilvas ipsi appingerent. Ipse igitur manu semper propriâ inventionis suae prototypon in tabulâ quadam duarum vel trium spithamarum altitudine proiiciebatproiciebat, quam à quodam discipulorum suorum, veluti Antonio de Dick; Jacobo Jordano de Huck, vel alio simili in linteo magno expingi curabat, quam picturam ipse dehinc sive emendabat, sive partes praecipuas proprio labore supplebat; quo ipso non sibi saltem commodum procreabat haud exiguum; sed et tyronibus suis emolumento erat incomparabili, cum isti in omni huius artis parte singulariter exercerentur, et tota Urbs Antverpiana per illius industriam in Academiam exsurgeret extraordinariam, in qua tyrones ad magnos perfectionis gradus ascendere poterant.

Ad vota autem secunda pergens Simentiam uxorem ducebat virginem, virtute, divitiis et pulchritudine suo aevo nulli postponendam, ut hoc ipso affinitas eidem magnae familiae, multorumque cognatorum adnasceretur numerus. Inventio eius ditescendi. Dehinc et domum sibi extruebat commodissimam et pulcherrimam, inque eadem iuxta hortum Pinacothecam ad instar templi rotundi, cum lumine è summo tecto allabente, quod omnes ibidem optimo repositas ordine tam picturas sive suas, sive alienas, quàm statuas rariores cum curiositatibus aliis iucundissimo collustrabat aspectu. Cumque huc fautores talium deducere, eademque Amicis eundem visitantibus ostendere soleret, Dux Buckingamius ista resciens, ut palatium suum picturis artificiosissimis aliisque ornamentis similibus citò repleret, totam hanc pinacothecam per Michaëlem le Blon Amstelodamensem virum similiter artificiosissimum, omnisque virtutis Mecoenatem verissimum coëmi iussit, pactis pro ea sexaginta florenorum Belgicorum millibus: è quibus apparet, Rubenium non ex arte saltem propria, sed et certa quadam mercaturae peritia commodi modi sui methodum optimè calluisse, viamque sibi ad divitias stravisse haud angustam. Unde cum aliquando Brendelius Londinensis Chymicus tum temporis celeberrimus magnique ab omnibus aestimatus eundem visitaret; narranti, quod proximè iamiam ad veram Tincturae praxin pervenisset, offerentique suum eidem consortium, si domo saltem instructa impensisque necessariis eidem prospiceret, hic noster respondisse fertur: nimis illum tardè venisse unico annorum vicenario, cum ipse illo iam tempore verum invenisset Philosophorum Lapidem per penicillum atque colores.

Abraham Janson fortunae eius invidet.Alio tempore, cum Abrahamus Jansonius historiarum pictor celeberrimus Antverpiae habitans, qui, prout suo loco narrabitur, partim ignaviâ, partim pravis quibusdam moribus aliis, fortunae suae cursum nimium sufflaminabat, Rubenium tamen ob singularem suam habilitatem insigniter emergere cerneret, famaeque eius facturus remoram, ad certamen eundem provocaret, sub certis quibusdam iudicibus, qui utrius pictura praeferenda esset, iuxta veri normam pronunciarent; certò fore sperans, cum Rubenius pleraque memoriter saltem et è nudo cerebro pingeret, sese, qui correctè et praemeditatè multoque tempore ad viva exemplaria omnia repraesentaret, ob tantam cum natura similitudinem summumque colorum suorum robur eidem facilè praevaliturum: Rubenius confestim renuens, non iam demum sese primò pingendo certaturum, replicabat; sed istud sibi semper fuisse familiare; quin imò se et porrò sic continuaturum: suoque sic et Jansonium abundare posse sensu.

Legatus in Angliam mittitur.Inter eximios honores alios, quos Rex Hispaniae Artifici huic exhibuit, recensendus est et hic, quod aliquando in certis negotiis status legatum eundem ad Carolum Stuartum Angliae Regem mitteret. Quamvis autem Carolus, quod proponendum erat, praevidens, cum condescendere non posset, rem totam, sub hoc praetextu, quod in more positum sit Anglis legatos non nisi Duces recipere, declinaret; Rubenii tamen personam, seposito charactere, tanquam privatum gratiosissimè suscipiebat: cumque pro domo conviviorum magnificis quibusdam operibus pictis exornanda, haud ita pridem cum Rubenio contractum esset, hic paulò pòst picturas illas Antverpiâ, summâ cum satisfactione Regis Londinum transmittebat.

Cum Rubenius in Hispania esset, icones ipsi faciendae erant Regis Philippi, Reginae, Ducisque Olivarii, quas postmodum Paulus Pontius Lucas Vastermann typis aeneis publicavit: atque tum etiam apographa faciebat multorum megalographicorum palatii Escurialaei, et praesertim operum Titiani, quae in Belgium Ob concredita negotia status periclitatur. secum transportabat. Cumque fama esset, Rubenium ad mandatum Isabellae Infantis Hispaniae Gubernatricis Belgii, statum patriae tum satis lamentabilem, et qua ratione varia fortalitia suo quasi ordine in Hollandorum manus pervenirent, Regi exactius repraesentare debuisse, ut de mediis sollicita esset Sua Regia Maiestas, quibus in melius restitueretur negotium; ad quae etiam responsa Regia, cum secretis pluribus aliis eidem concredita fuissent: hunc nostrum post reditum suum, Antverpiae primatum quidam, qui iam ob quaedam contra Regem actitata suspectus erat, visitabat, expiscaturus clanculum, quae fortè ad propositum suum facere possent. Ubi cum tantam in Rubenio deprehenderet taciturnitatem, ut in foveam usque nihil propalaturus esset, mirumque in modum propterea excandesceret, ut nec à minis sese contineret; hic noster consideratâ Principis istius autoritate, summâque rerum omnium periclitatione, tandem negotia status omnia negligere statuit, silensque non nisi Musarum suarum commercia tractare: è quibus omnibus facilè apparet, quanto fuerit ingenio, quod periculo adhuc tempestivè sese subtraxerit, cum plures ipsi similes paulò pòst in carceres coniecti, inque imum fortunae adversae praecipitium acti sint.

Eodem tempore magnam Antverpia patiebatur iacturam, ob captam ab hostibus classem Hispanicam ex India reducem; quo ex causa cambia Belgica emanebant, unde foro multi cedere cogebantur, imò vix unicus citra damnum insigne remanserat, praeter fortunae hunc filium Rubenium, quamvis hic magnas pecuniae summas cambiis expectaret, quae omnes periculo carebant.

Magnum operum artificiosorum thesaurum colligit.In medio circumactarum sic per aëra tempestatum Rubenius studiis suis domi solus vacabat, summâ laborans industriâ ut magnum operum artificiosissimorum tam propria manu, quam ab aliis pictorum, delineatorum, sculptorum, tam è marmore, quàm ex ebore et similium colligeret numerum, id plerumque ope Petelii nostri Augustani sedulâque istius indagatione: Unde plurimi eundem tam multa expendere, quod aliàs nimiae liberalitatis non esset, admirabantur. Post mortem tamen ipsius res illicò patuit, quod ita de facultatibus suis disposuisset, ut quicquid ad studia huius artis pertineret, sive è diagraphicorum, sive è chalcographicorum et similium genere, hic vel ille filiorum suorum, qui amore huius artis ducerentur, vel, deficientibus istis, generi eius similes, obtinerent; coeteracetera autem auctione publicâ venderentur: quod etiam post obitum ipsius in domo eius factum est, ubi institutâ auctione plus licitantibus, pro regionis illius more, paratâ pecuniâ opera haec omnia vendita sunt, et quidem pretio maximo, quod è Pinacothecâ Rubenianâ quilibet particulam quandam habere vellet; unde incredibilis emergebat pecuniae summa.

Opera eius prima.Iuxta primam suam ex Italiâ assumtam methodum, robur illud colorum Caravagii, quem prae coeterisceteris observabat, imitari sedulò conabatur: cum autem hic Alter modus eius. modus difficilis nimis atque tardus esset, faciliore deinceps et velociore usus est, cuius exempla adhuc extant sequentia: Bacchanalia maiora in Aulâ Caesareâ Viennensi: deinde Venatio quaedam Barbarorum equitum contra Leonem quendam ferociorem instituta, Schleisheimii in conclavibus Electoralibus Bavaricis existens, quae et typis aeneis edita est. Item Venatio quaedam Crocodilorum. Similiter Altare summum unà cum duobus lateralibus Neoburgi ad Danubium extans, quorum illud extremum iudicium, haec historiam nativitatis et Pentecostalem exhibent. Porro Hemmavii, in Ducatu Neoburgico, in altari summo expressus est lapsus Luciferianus, summae aestimationis. Sic Frisingae summum altare visionem de Dracone à Michaële victo è 12. Cap. Apocalypseos repraesentat; ingeniosissimè omnia, amoenissimisque coloribus expicta. Eodem modo Augustae Vindelicorum in templo S. Crucis Assumtio B. Virginis ab ipso depicta extat. Sic et ego quoddam illius operum possideo, Herodiada nempè, unà cum filia, caput Johannis Baptistae in lance Herodi offerente, quod cum ab artis peritis omnibus tantoperè laudaretur è Pinacotheca Milichiana emtum inter rariora alia collocavi. Prout et Nessi et Deianirae fabulam felicissima illius manu confectam: nec non militem quendam cataphractatum, qui mulierem fugientem lascivam arreptam amplexu stringit, cui et anus quaedam adest; figuris dimidiatis viventium magnitudine mirâ arte expressis.

Finis autem vix foret, si omnia ab ingeniosissimo hoc artifice elaborata recenseri deberent, cum praeter ingenii solertiam, mirabili quoque polleret promtitudine manus, citiusque absolvere soleret opera sua, quàm ab alio inchoari possent: donec tandem affligente illum chiragrâ à maioribus desistere, et ad mediocria atque minora, tam sacra quàm profana, nec non campestria sese conferre cogeretur. Sepultura eius. Cum autem nuncios hos mortis paulatim advenire videret, dispositis rebus suis, tandem in medio laudum suarum decursu è vivis excedebat, sepulturâ honoratus magnificentissimâ, ut et ante feretrum eius, in pulvinari holoserico nigro, aurea ferretur corona. Inter vivos autem esse desiit trigesimo Maii anni post natum Christum 1640. aetatis suae 63. Effigiemque illius benevolus Lector in tabulâ nostrâ J. J. conspicere poterit.

CXXVII. PHILIPPUSUFFENBACH, PictorFrancofurta-nus,

CXXVII. PHILIPPUS UFFENBACHIUS.FRancofurti optimo genere satus, Praeceptorem suum Adamum Grimmerum, cui à parentibus concreditus fuerat, magnâ Opera eius. imitatus est solertiâ. Inter opera eius primaria Francofurti in templo Praedicatorum adhuc extat altare quoddam, quod Ascensionem Dominicam exhibet, iuxta Veterum industriam egregiè propositam. Sic turrim quoque ibidem in ponte extructam variis expinxit argutiis: nec minus et alibi insignia reliquit artis suae vestigia. Cum autem Alchimiae Sectator esset strenuus, et emblematibus theologicis frequenter invigilaret, multaque scriberet: et praeterea tempore rebellionis à Vincentio Fettmilchio pistore contra Senatum illius Urbis institutae negotiis civilibus nimium occuparetur, quod favorem eius insigniter diminuebat, domi plerumque victu tenui vitam transegit, tandemque ibidem circa annum 1640. mortuus est. Praeceptor autem erat Adami Elsheimeri, magnusque omnium artium fautor, praesertim artificum Germanorum Veterum cultor insignis, qui magno claruerant ingenio: adde quod et Regulas de Symmetria, Geometria, Prospectiva, et Anatomia calleret optimè, et quamvis peregrinationibus haud vacasset, ex aliorum tamen discursibus multaque variorum Librorum lectione peritiam in variis nactus esset insignem.

CXXVIII. ADAMUSELZHEIMER Franco-furtanus pictor,

CXXVIII. ADAMUS ELZHEIMER.INter antesignanos huius artis meritò numerandus, vulgoque Adamus Francofurtanus audiens, natus est Francofurti anno 1574. ponè Balneum, quod rubrum dicitur, patre sartore; cumque ob insignem erga pictoriam artem inclinationem, delineationibus primum indulgeret, in disciplinam mox Philippo Uffenbachio tradebatur. Sed quod nobilissimum ipsius ingenium ad summam tantùm aspiraret perfectionem, ad itinera statim sese accingebat, Romam venit. pervadensque Germaniam, Romam sese conferebat, ubi inita cum celeberrimis et artificiosissimis, quales tum erant Petrus Lastmannus; Johannes Pimias Amstelodamensis; Jacobus Ernestus, Thomas Lindaviensis, atque similes alii familiaritate cum istis omnibus ad ipsum consummatae perfectionis culmen ascendere annitebatur. Picturis parvis studet. Quemadmodùm autem Adamus Protoplastes primus erat humani generis autor; sic Adamus iste primus erat autor picturarum minutiorum, praesertim quoad subdialia et curiosa alia, quae ipse tam naturali similitudine micrographicè exhibere solebat, ut modum hunc ipsius, ceu perfectissimum, selectissimumque omnium, et maximè vividum omnes deinde pictores secuti sint.

Inter meliora eius alia non postremum erat, quo fama eius mirum in modum extollebatur, Iter Tobiae pingit. opusculum quoddam de Tobiâ iuniore in lamina aenea unius spithamae longitudine confectum: ubi Angelus conductor per rivulum quendam vadosum Tobiam traducere videtur, cane interea comite, de saxo quasi in saxum subsulturo, et Sole simul tum oriente, punicantibus radiis suis utriusque faciem elegantissimè feriente. In hac tabella campestria tam sunt amoena, et renidens ex undis coerulicaeruli species coelicaeli tam naturalis, viatoresque et animalia tot argutiis variata, ut simile quid antea visum haud esset, totaque tum temporis Urbs Romana de novâ hac Elzheimeri pingendi methodo Latonamque, et alia. undiquaque personaret. Sic et Latonam in tractu quodam campestri paulo maiore depingebat cum duobus infantulis suis, cui in palude rustici quidam aquam, ne bibere posset, conturbarent, propterea in ranas transmutati. Porrò eadem quantitate ab eo et Procris picta est vulnerata, quam herbis medicantibus curaturus videtur Cephalus; congregatis interea haud procul Dryadibus, Satyris, Faunisque variâ aetate, ignemque ad ingressum sylvaesilvae struentibus. Nec minori artificio claret opus eius de S. Laurentio ante iudicem vestibus nudato, iamiamque in craticulam immittendo, nisi idolo immolaret, cum hic ex adverso summâ sese devotione coelumcaelum versus converteret, ubi indicibili proprietate affectus expressi sunt undique: quod autographon ab Illustrissimo Dn. Dn. Johanne Comite Nassoviensi Saarpontino in arce et Musaeo suo celeberrimo Idsteiniano, unà cum operibus rarioribus aliis, asservatum fuit. Sic et alium pinxit S. Laurentium minorem pro patrueli meo Abrahamo Martini Francofurtano, tunicâ Levitica amictum, alterâ manu craticulam, alterâ palmam tenentem, ubi retrò montana apparent remotissima, cum vallibus et cataractis, nec non arboretis Sole occidente collustratis amoenissimis tantò acumine tamque naturali similitudine expressis, ut lingua laudibus his omnibus deficiat. Assuetus hoc modo recenti huic methodo oleariae circa minuta, à megalographicis, quibus tamen primò singulariter invigilabat, omninò desistebat, fortunâ in minimis proniore usus.

Sic aere quoque roso subdialia quaedam edebat, de Satyris atque nymphis ad cymbalorum sonitum choreas agentibus, cum similibus argutiis aliis. Similiter et auroram expresserat post sylvamsilvam quandam obscuriorem emergentem, cum prospectu per iuga montium longius concatenata, valliumque interstitia iucundissima ad ultimum usque Horizontem, coloribus mirâ dexteritate applicitis.

Nocturna eius.Dehinc forma minore elliptica Decollationem quoque Johannis Baptistae exhibuerat, quo in opere iudicium suum circa nocturna maximum, verumque eadem exhibendi modum summâ cum laude prodidit. Quo facto et fabulam Baucidis et Philemonis eodem modo expressit, Jove sc. et Mercurio in tugurio illorum ad lucernam assidentibus, festisque quasi ab itinere suo apud pauperculos istos pernoctaturis. Tantundem artificii quoque in alio quodam eius nocturno elucescit de Cerere noctu bibente, potumque eidem porrigente vetulâ quadam cum candelâ adstante, illudentibus interea eidem pueris quibusdam petulantibus: quae omnia partim ob ordinem et inventionem singularem, partim ob delineationem et colores, luminumque vibrationem admirandam, partim quoque ob campestrium amoenitatem, arborumque et frondium sive prominentium, sive demissarum gratiam, nec non foliorum atque herbarum curam extraordinariam non summam tantùm in sese laudem merentur, sed Schola simul sunt integra, et instructio dilucida maximè, è quâ verus nocturna exprimendi modus fundamentaliter addisci potest; ubi ingenuè fateor ipse, me in iuvenilibus annis meis, cum nocturna pingere inciperem, his usum esse ceu idea atque prototypo longè utilissimo.

Quàm felix porrò et inventis propriis, allusionibusque poëticis atque moralibus fuerit opus illius maximum, luce meridiana clarius ostendit, quod Francofurti Dominus du Fay Mercator celeberrimus anno 1666. mihi conspiciendum exhibuit, ubi Desiderium eiusque expletionem in lamina Desiderium, eiusque expletio. quadam aenea maiore hoc modo repraesentavit: Desiderium ipsum sive cupiditas unà cum expletione sui in aëre obversatur sub specie duarum figurarum elegantissimarum. Inferiùs autem in terra plurimi sunt varii status atque ordinis, certis quibusdam actibus desideria sua ostentantes: quidam enim ad Divos conversi sacrificando vota fundunt, ubi in templo quodam obscuriore sacerdos aliquis Senior, veste candidâ amictus suffitum adolet, ministrantibus Vestalibus laureatis; puerisque iuxta veterem ritum thuribula tenentibus, unà cum aliis ad aram requisitis apparatibus, in quâ accensus lucidiore flammâ ignis circumstantiam vultus variè collustrat. Anterius ad immolandum destinatae hostiae; superiùs altitonans apparet Jupiter fulmine soluto armatus, quasi ad explendum sacrificantium desiderium pronus accedens. Extra templum hoc varii alii diversa prae se ferunt desideria alia; hi nimirum honores expetentes atque dignitates, hi luxum atque honorum nummorumque abundantiam; alii, ut Philosophi atque similes, eruditionem, artesque et scientias; nonnulli lucri sive per mercimonia sive per militaria dulcedinem; quidam et decurrendo, sive in stadio, sive in hippodromo, palmam; alii ludendo, partim chartulis, partim conis, voluptatem: quae omnia ab ipso dexterrimè et felicissimè expressa sunt, ut opus hoc pro singulari istius Urbis in arte pictoriâ ornamento haberi atque extolli queat.

Fuga Christi.In opere quodam maiore alio fugam Josephi in Aegyptum cum puerulo Jesu, quem Maria asino insidens pallae suae involutum gestat, exhibuit: ubi asellum per rivulum quendam excrescentibus herbis refertum traducit Josephi, alterâ manu taedam facis loco ardentem gestans: è longinquo pastores apparent, noctu in pascuis gregem detinentes, ignique paludem proximam collustranti assidentes: ante quos sylvasilva quaedam opaca, supra quam ad serenati fornices coelicaeli corusca apparent siderea, unà cum via lactea, et circa Horizontem Luna, plenâ resplendens facie, quasi iuxta nubes quasdam iamiam oriens, lumenque suum undis quibusdam totum communicans, quod ex istis iucundissimè reflectitur: cui simile quid haud factum erat unquam, ut opus hoc in omnibus partibus suis simùl sumtis, et in singulis speciatim omninò sit incomparabile: quemadmodum omnia illius opera erant, quae pauca quidem, sed longè praestantissima, typis aeneis quoque, partim à Magdalenâ de Pas, partim ab aliis edita sunt. Autographon autem Dominus Gauda Nobilis Ultraiectinus, graphicophilus singularis, mihi saepissimè monstravit ipsum: quod quamvis saepiùs ipse conatus sit aeri incidere quàm simillimum; totam tamen praestantiae eius consummationem attingere nunquam potuit: prout Differentia picturae et chalcographicae. impossibile est, ut ars chalcographica totam exhaurire queat pictoriam. Licet enim caelatura haec Gaudiana omnes superaret alias, ipsa tamen autographa si conferantur, sic offuscant figuras istas aeneas, quemadmodum à Sole meridiano obtenebrantur lumina terrena.

Profunditas ingenii eius.Non autem tam profundo saltem excellebat ingenio, sed memoriâ quoque pollebat tam acutâ, ut si pulchras quasdam arbores saltem conspexisset, (licet ante illas dimidium saepè, quandoque et integrum recubaret diem,) figuram illarum tam arctè imbiberet, ut antea non delineatas domi totas expingeret quasi naturales. Sic enim cum Romae hortum illum, qui Vignia Madama vocatur, ita sibi imaginatus esset, eundem postmodum nullâ praeviâ delineatione subdialibus suis tam naturaliter inserebat, ut quamlibet arborem iuxta speciem suam quoad stipitem, ramosque et folia omninò cognoscere liceret, quod tam colores, quàm umbrae eius et lumina reflexa quàm simillima essent, et planè vivida: qui tamen modus non est cuiusvis; cum res sanè longè sit difficillima, nec re ipsâ, nec delineatione eius obvia, eandem tamen pictura repraesentare perfectissimam.

Modus eius vivendi.Difficilior autem haec methodus eundem tandem sic defatigabat, maloque melancholiae affligebat, in quod iamiam aliàs satis erat pronus, ut rem suam familiarem vel minimè curaret, quamvis, uxore ducta Romanâ, plures iam suscepisset liberos: unde egestate semper premebatur, utut sat magno pretio ipsi rependerentur labores eius. Quare taedio affectus plurimo debita contrahebat cumulata, ut et Gauda supradictus, ob pecuniam mutuo ipsi datam, labores quosdam illius nondum consummatos per aliquot annos magnis cum impensis Romae expectare cogeretur: donec ob nimiam debitorum copiam in carcerem tandem coniicereturconiceretur Elzheimerus; è quô tamen, prout meritò facere debuisset, non labore mediante sese liberabat, sed moerore nimio oppressus in morbum denique incidebat: et quamvis dimissus iterum fuerit, paulò tamen pòst, summâ cum laude artis suae eximiae, Romae è vivis excessit: iconemque eius tabula nostra JJ. benevolo lectori exhibuimus. Vidua autem illius, à quâ et ipse ego opus quoddam comparavi, Romae adhuc vivebat an. 1632. cum filiis quibusdam, de quorum tamen laudibus, brevitatis studio, hic abstineo. De Patre hoc unicum adiiciensadiciens, eum difficilia semper non tantùm suscepisse, sed felicissimè quoque absolvisse: omnes enim actiones eius artificum omnium spem longè Eius perfectio in pingendo. superabant. Quin et tantas in ipso radices egerat consummata perfectio, ut si sive calamo sive cretâ extremas saltem figurae cuiusdam lineas duxisset, plus ex hisce elucesceret ingenii, quàm aliorum labores multâ elimati curâ prae se ferrent. Unde opera eius nunquam festinantem prodebant penicillum, coloresve levi saltem fuco coruscos, sed diagraphicam in omni parte integerrimam, coloresque naturalibus quàm simillimos, ita ut picturae eius in speculo unà cum re ipsa conspectae, nullam superaddere viderentur differentiam, sed una res bis apparere censeretur. Et haec ipsi laus per universum tribuitur mundum, unde omnes graphicophili nobiliores, omnesque peregrinantes exotici summo cum desiderio rariora quaedam à celeberrimâ hac manu confecta in curia patriae eius videre expectant, cum vulgò Adamus Francofurtanus vocetur. Et sanè non immeritò à laudatissimo illius Urbis magistratu id praesumi potuit, quod ab aliis Urbibus pariter observatum invenitur: sic enim Roma Raphaëlis Urbinatis; Florentia Michaëlis Angeli; Venetiae Titiani; Basilea Holbeinii; Norinberga Alberti Düreri, Lugdunum Batavorum Lucae Lugdunensis, et aliae aliorum artificum suorum opera iactant atque ostentant; et nihilominus in curiâ Francofurtanâ nulla sive nominis sive operum eius extat memoria, quamvis nec olim unquam, nec hodie occasio defuisse dici queat eadem obtinendi. Interea nunquam tamen intermorietur perennantis famae eius gloria, vereque.

In freta dum fluvii current; dum monti-bus umbrae, Laudes, Elzheimere, tuae, nomenquemanebunt.

CXXIX. JACOB ERNESTUS THOMAN de Hagelltein.CXXIX. JACOBUSERNESTUS THOMANde Hagelstein,

PAtritius Lindaviensis, natus anno 1588. artis pictoriae rudimenta primò Constantiae et Campoduni aliquatenus arripuit; anno 1605. autem in Italiam profectus, primitus Mediolani per aliquod temporis spatium, deinde per quindecim annos Neapoli, Romae et Genuae commoratus; Romae autem maximam in arte nostrâ perfectionem assecutus est: ubi familiaritate usus est singulari cum Adamo Elzheimero artifice nunquam satis laudando; aliisque sociis eius, Petro Latsmanno; Iohanneque Pinnasio Amstelodamensi, quorum studia tum erant communia, in subdialibus, fundis firmioribus, arboribus eleganti naturalique differentiâ conspicuis, horis matutinis et vespertinis exprimendis, et similibus ad Horizontem humiliorem elaborandis consistentia, quibus verum naturalemque campestria et subdialia repraesentandi modum introduxerunt.

Hic noster igitur, cum Romae permansisset, donec immaturo obitu, ut dictum supra, è vivis ereptus esset Elzheimerus, in patriam rediit, ubi non domi tantùm, sed per totam circumiacentem viciniam, quantum in historiis megalographicis, figurisque maioribus, praeprimis autem in subdialibus valeret, variis comprobabat speciminibus: campestria enim, ad quae sua natura pronior erat, mirâ facilitate, tantâque elegantia pingebat, ut opera eius laudatissima, tam in Italiâ quàm in patriâ, saepè pro Elzheimerianis habita fuerint: prout adhuc illorum quaedam, cum variis Elzheimerianis et aliis apud Dn. D. Davidem Thoman filium eius, Consulentemque Urbis Augustanae, graphicophilum insignem, praeter statuas antiquas selectissimas, numismata rariora atque pretiosa, diagraphica plurima, et libros integros techno - chalcographicos consummatissimos in Musaeo quodam omnibus meritò Praefectus annonae fit apud Caescreanos. laudibus evehendo asservantur. Inundatâ autem universali belli diluvio Germaniâ in servitia Sacr. Caes. Maiestatis bellica sese recepit, annonaeque praefecturam per multos annos gessit, quo temporis spatio, prout facilè colligere licet, arti nostrae amplius vacare haud potuit: mortuusque tandem est Lindaviae 2. Octobr. anno 1653.

CAPUT XVII. DANIEL SORIAU, unà cum Artificibus adhuc sedecim aliis. Argumentum.

CXXX. DANIEL SORIAVIUS Hanoviensis, pictor et Architectus Urbis patriae. CXXXI. PETRUS SORIAVIUS, filius eius. CXXXII. GEORGIUS FLEGEL Francofurtensis, pictor oporeticorum et convivialium. CXXXIII. MARTINUS de FALCKENBURG, Francofurtanus. CXXXIV. ABRAHAMUS BLOMART, pictor Gorcumensis. Itinera eius: Opera eius: Filii eius. Epigramma in honorem illius confectum. CXXXV. HORATIUS GENTILESCIUS Florentinus, pictor Londinensis: Opera eius: In Angliam venit, et opera ibidem pingit artificiosissima. CXXXVI. ADRIANUS ULTRAIECTINUS. CXXXVII. BACCARELLI Antverpiani. CXXXVIII. HEINRICUS de STEINWIG, pictor Francofurtensis. Filius eius. CXXXIX. GEORGIUS HUFNAGELIUS, pictor et Poëta Antverpianus: Opera eius iuvenilia: in paupertatem demergitur: Sed in aulâ Bavaricâ iterum emergit: quatuorquattuor eius libri de animalibus. Arte poëtica excellit. CXL. ABRAHAM JANSONIUS, figurarum pictor Antverpiensis. Apophthegmata contra errores amoris: Vitae eius qualitas: modus ipsius pingendi. Opus eius Campidunense. CXLI. GERHARDUS SEGERUS, pictor Antverpiensis. Quid post diagraphicam, in pingendis historiis, primarium sit? tandem alium planè modum assumit. CXLII. MICHAEL JANSONIUS MIREFELDIUS, pictor Delphensis. Opera eius: Discipuli eius. Plures quàm decies mille icones pinxisse dicitur. CXLIII. WENCESLAUS COUBERGE, pictor Bruxellensis. CXLIV. CASPARUS RAVENSTEINIUS Hagensis. CXLV. PALAMEDES PALAMEDIADES. CXLVI. CORNELIUS SCHIDI Antverpiensis. Paulus Morellus. Franciscus Petrus Grobius. Petrus et Paulus Somerii.

CXXX. DANIEL SO-RIAVIUS, Pictor Ha-noviensis,

CXXX. DANIEL SORIAU.EGalliâ Belgicâ oriundus, cum suburbium sive Neapolis Hanoviana, quae recenter in Germaniâ extructarum Urbium pulcherrima est, conderetur, unà cum aliis patriae suae primariis ob belli Hispanici incommoda illuc sese contulit, novamque hanc structuram, iuxta regulas Architecturae primùm designatam, plateis amplissimis dilatatam, et coordinatam, aedibusque magnificis eleganti ordine exornatam, arte sua architectonicâ, consiliisque prudentissimis insigniter promovit. Hic iam aetate gravis mero artis amore allectus pictoriam amplexus est, inque figuris maioribus, iconibus, rebusque immotis tantoperè excelluit, ut omnes illius viciniae artifices alios, longo post se relinqueret intervallo: unde relictis omninò mercaturae negotiis singulari penicillum Architectus est Urbis Hanovianae. cum laude tractavit. Quantum autem in Architecturâ praestiterit, ipsa loquitur Urbs Hanoviana, cuius templa amplissima, domus magnificentissimae, Portae augustae et valla ordinatissima, muti sunt praecones prudentiae eius rerum struendarum laudatissimae.

Meo autem tempore, cum in Diagraphicis Hanoviae informarer, quidam adhuc filii eius his in partibus pariter admodum seduli erant; de quorum progressu tamen ob nimium temporis intervallum nihil iam habeo, quod commemorem. Nisi quod Francofurti adhuc degere dicatur.

CXXXI. PETRUSSORIAU, Filiuseius,

CXXXI. PETRUS SORIAU.CUi in pingendis iconibus, floribus et fructibus laudem tribuunt haud exiguam.

CXXXII. GEORGIUS CXXXII. GEORGIUS FLEGEL Francofurtensis oporeticorum pictor.FLEGEL Francofur-tensis,

QUantum ego memini natione Moravus, paulò ante haec tempora celebris erat, pingendisque naturali similitudine oporeticis et hortensibus variis, item fructibus terrae, piscibus, convivialibusque, nec non vitris, poculis, vasisque metallicis omnis generis mirè excellebat; ob iudicium, curamque et argutiam singularem: ut omnes graphicophili, aliquod ab ipso confectum opus desiderarent; et inprimis, qui inibi habitahant, de Belgarum natione: unde, quamvis labore esset promtissimus, omnibus tamen satisfacere minimè poterat. Vitam autem cum morte commutabat circa annum 1636.

CXXXIII. MARTI-NUS DE FALKEN-BURG Francofur-tanus,

CXXXIII. MARTINUS DE FALKENBURG.IBidem pariter iconibus pingendis erat celeberrimus, inque hoc genere exercitatissimus, unde similitudinem, omnibus conciliabat incomparabilem, unà cum artis charactere singulari: quam ab causam ab omnibus quoque illius viciniae primoribus datis casibus requisitus, haud exiguam promeritus est nominis sui gloriam. CoeterumCeterum et comis erat atque civilis admodùm: sed nihilominus in saevissimâ illa peste anni 1636. unà cum multis miserorum aliorum millibus vita illi cum morte commutanda erat.

CXXXIV. ABRAHA-MUS BLOMARTUSGorcumensis pi-ctor,

CXXXIV. ABRAHAMUS BLOMART.NAtus fuit Gorcumi in Hollandia anno 1567. circa festum Natalitiorum: sed abhinc patrem suum Ultraiectum sese conferentem sequi, inibique iuxta diagraphica Francisci Floris rudimentis artis pictoriae assuescere cogebatur, ubi ipse Ego eundem anno 1637. dum Româ per Urbem illam Amstelodamum me reciperem, adhuc incolumem, et quidem penicillum et in Itinera eius. senio tractantem conspexi atque visitavi. Dehinc pater eius informationi illum committebat pictoris cuiusdam Geritii Spintleri, ut inibi colorum acquireret cognitionem: ubi tamen magister iste mox perspiciebat, Blomartum rem omnem seipso melius intelligere. Ab hoc, anno aetatis 15. vel 16. Lutetiam abibat ad Johannem Bassottum, apud quem sex circiter septimanas dimorabatur, dehinc autem apud Herrium pictorem duobus annis cum dimidio subsistebat, quo tempore absque singulari informatione opera multa pulcherrima è propriâ elaborabat inventione: donec ad patrem Ultraiectum, et abhinc unà cum illo Amstelodamum, ubi pater eius officium architecti illius urbis susceperat, abiret. Post huius obitum autem Ultraiectum rediit; tantosque in arte nostrâ fecit progressus, ut nullo praevio magistro inter summos artificum reputatus fuerit. Unde saepè dicere solitus est ad discipulos suos: nihil se in votis habere crebrius, quàm ut artificioso quodam usus fuisset praeceptore, à quo laudabilia quaedam addiscere potuisset.

Opera eius.In praedicta Urbe Amstelodamensi figuris maioribus fabulam Niobes pinxit, et quâ ratione istius liberi ab Apolline atque Diana telis transfixi fuerint: quam picturam et pro Imperatore, sed multo aliter, repetiit, proemioque insigni, nec non laude maximâ propterea honoratus est. Nihil hic superaddam de convivantibus abipso exhibitis Diis, apud Comitem Lippensem conspiciendis: nec de pulcherrimis Veneris, Junonis, et Palladis faciebus; nec de tractibus, tuguriis, sylvissilvis, agris, pratisque variis circa Urbem Ultraiectanam hinc inde iacentibus; in quibus elegantissimas quasdam de radiis solaribus, undis, unbibus, et animantibus tam cicuribus, quàm feris circumstantias hinc inde inseruit. Iconibus viventium haud vacabat, ne ingenii sui acumen à recentibus rarioribusque inventionibus abstraheret. Quaedam illius operum Johannes Müllerus et Samredamus figuris aeneis ediderunt, quod diagraphica eius singulari quodam illis lumine radiare viderentur.

CoeterumCeterum moribus erat modestis, profundoque erga artem amore quasi abstractus, unde nomen illius, quod à floribus acceperat, perennanti pictoriae artis viridario, floridissima laude eius Fama haud immeritò Filii eius. inseruit. Mortuus tamen est circa annum 1647. relictis post se pluribus, et arti huic plerumque addictissimis filiis. Primus Heinricus Blomartus, diagraphicâ haud erat ignobilis, et tamen cum fortunae suae rotam haud satis prudenter propelleret, sub vepribus pusillanimitatis flosculus iste suffocabatur. Secundus autem fratrum pictor erat optimus, qui ex Italiâ Salisburgum profectus, Patribus illius loci Benedictinis plurima elaborabat opera laude dignissima. Cumque tanto maiori polleret vivacitate atque animositate quàm frater ipsius modò dictus, et propterea saepiùs cum studiosis duello congrederetur, in simili aliquando tumultu transfossus animam efflavit. Frater tertius, Cornelius Blomart, condiscipulus hac in arte meus, à me Romam vocatus, in Libro technico statuarum Justinianearum iuxta delineationes meas conficiendo, unà cum aliis per aliquot annos adiutor mihi erat: quamvis et posthac adhuc diu ibidem permanserit, ob singularem in arte hac peritiam haud inanem promeritus

HORATIVS GENTILESCO.

ARTEMISIA GENTILESCA.

HENRICVS STEENWYCK.

SIMON VOVET.

ROELANT SAVERY.

GEORGIVS HOVFNAGLIVS.

laudem; de quâ suo postmodum dicetur loco.

Iconem autem Abrahami Blomarti Lector benevolus in tabulâ nostrâ J.J. conspicere poterit: inque honorem eius compositum fuit Epigramma subsequens:

Epigramma.Pictor naturâ est, usus vix ille Magi-stro; Arte hic egregiis nec tamen infe-rior. Pinxit aves, naves, homines, herbasque,ferasque, Et laetos flores, floridus innume-ros.

CXXXV. HORATIUSGENTILESCIUS, Floren-tinus, pictor Londinen-sis.

CXXXV. HORATIUS GENTILESCO.EX Italorum ordine inter Germanos atque Belgas propterea relatus à nobis est, quod à Carolo Stuarto Angliae Rege, ob insignem in arte pictoriâ praestantiam Londinum vocatus fuerit. Natione autem Florentinus erat, et iuxta omnes istius professionis regulas artifex nobilissimus; ut nomen ipsius omine neutiquam caruerit. Opera eius.Opera enim illius maximi ubivis aestimantur, inter quae Romae praeeminet Porticus Cardinalis Bentivoglii, variis ab intra Musicis, aliisque imaginibus exornata; quo opere unà cum aliis Florentinis, fama ipsius insigniter dilatata fuit.

Ex Italiâ in Galliam profectus, haud diù ibidem commorabatur, sed quod regio ista In Angliam venit. minùs ipsi placeret, Londinum in Angliam abibat, ubi opera pinxit praecellentissima. Et quamvis icones etiam nonnullas expingeret satis elegantes, ingenium tamen eius ad istas minùs ferebatur, quam ad historias megalographicas viventium quantitate elaborandas, in quibus Phoenicis instar omnes anteibat alios. Illo tempore, cum ego Londini essem, Mariam Magdalenam pingebat poenitentem, in terra prostratam, et devotissimâ quadam meditatione abstractam: quod opus sicut pro Rege pingebatur, ita singulari artis cura eousque evectum erat, ut meliùs fieri neuti quam potuisset. Sic Mariam quoque exhibebat in terrâ sedentem, Iesulumque ubere suo lactantem. Josepho interea supino adiacente, saccumque habente sub capite: quae omnia sive delineationem, sive picturam, sive dispositionem, sive naturalem spectes similitudinem, ductibus expressa erant nobilissimis: Nec minori felicitate ab ipso exhibitus erat Lothus in gremio filiae suae dormiens, alterâ filia interea ad actionem patris retrospiciente; miro omnia acumine confecta, ut meliora vix cogitari potuissent.

Postquam autem Londino valedixissem, amico hoc meo intimo ibidem relicto, tandem hoc me haud parum exterruit nuncium, quod vitam cum morte commutaverit: quod cum ulterior de eo mihi notitia non suppetat, in perpetuum ipsius honorem, sempiternamque apud posteros memoriam, brevem hanc vitae ipsius descriptionem aliorum vitis apponere, amicique genuini officium eo ipso explere volui. Effigies eius propterea non inter Italos, sed in tabula K.K. â nobis exhibetur, quod plurimam vitae suae partem extra patriam consumserit; et extra illam quoque fuerit mortuus.

CXXXVI. ADRIANUSULTRAIECTA-NUS.

CXXXVI. ADRIANUS ULTRAIECTANUS.NAtus fuit Antverpiae anno 1599. nec antehac huic arti addictus, sed fingendis variè avibus tam feris, quàm cicuribus occupatus fuerat, quales sunt gallinae decorticatae, pavones integri, et in specie Gallopavones, quos tanta repraesentare poterat similitudine, ut revera vivere viderentur. Unde et à S. sua Caesarea Maiestate, Rege Hispaniae, et inprimis ab Hollandis singulariter desiderabantur, atque plurimum aestimabantur. Mortuusque etiam est in urbe patria.

CXXXVII. BACCA-RELLI Antverpiani.

CXXXVII. BACCARELLI Antverpiani.VIx ulla datur familia, apud quam nobilissima ars pictoria quasi haereditario iure tam diu floruit, quàm Baccarellorum Antverpianorum, qui pingendis subdialibus tam Antverpiae, quàm romae quasi ab immemoriali tempore excelluerunt: ut magna operum eorum copia utrobique reperiretur, tractus nimirum campestres maiores, inque iis singulari cura arbores, folia, fundique expressi. Romae autem, quamvis Baccarelli morerentur plurimi, Antverpia tamen exaudita saltem de morte alicuius fama, mox subministravit alios, qui nisi morte praepediti, tam diu ibidem manebant, donec alii è Belgio agnati eorum locum hîc supplerent. Unde ipse ego septem vel octo tales Romae meo tempore pernovi, qui omnes laudabiliter res suas curabant, quamvis eiusdem quasi genii omnes, quicquid acquisiverant, hilari societate iterum consumere solerent. Singulari autem laude prae coeterisceteris eminebant Aegidius et Wilhelmus Baccarellus, qui licet sanguine et amicitiâ iunctissimi, morte tamen longius ab invicem semovebantur, ut alter Romae, Antverpiae altor sepultutam suam invenirent.

CXXXVIII. HEINRI-CUS de STEINWIG, PictorFrancofurensis.

CXXXVIII. HEINRICUS de STEINWIG.OPeribus quidem artificiosissimis clarus, quae tamen à graphicophilis haud usque quaque aestimata fuerunt, quo non obstante dignus tamen haud immeritò iudicandus est, qui inter artifices celeberrimos locum inveniat. Natus autem fuit Steinwigii, discipulusque factus Johannis de Vries, operibus dehinc opticis, qualia in templis spectantur, magno incubuit zelo, quae singulari cura, atque argutiâ ab ipso elaborata reperiuntur, ut meliora ab alio expectari nequeant. Cunctarum tamen hostis artium Mavors è Belgio Francofurtum eundem compellebat, ubi et è vivis excessit anno 1603.

Filius eius.Post se autem filium relinquebat, vestigia paterna cum laude secutum; qui similiter iuxta columnarum ordines architectonicos opera elaborabat prospectiva, unde tanta nominis sui inclarescebat fama, ut hac in parte coeterisceteris omnibus praeferretur, et hanc ob causam in Angliam quoque à Carolo Stuarto Rege Britannico evocaretur, ut illius palatium variis picturis artificiosis exornaret, quae in hodiernum usque diem magno in honore habentur. Ipse autem maximo gaudebat favore regio, nobilique utebatur statu ad obitum usque suum: Vidua autem ipsius, foeminafemina pariter virtuti artique magnoperè addicta Amstelodami sedem figebat, picturis opticis similibus vitam sustentans, quibus etiam usque adeò proficiebat, ut domui suae honestissimè prospicere posset.

CXXXIX. GEORGIUSHUFNAGEL Antverpianus,pictor atque poëta.

CXXXIX. GEORGIUS HUFNAGEL.NAtus suit Antverpiae anno 1545. parentibus magno divitiarum affluxu abundantibus: cumque ab istis omni conatu ad architecturam applicaretur, natu- alinaturali tamen inclinatione sua ipse ad pictoriam ferebatur, ita ut omni in loco, tam in Scholâ, quàm domi in diagraphica sese exerceret, ut tam à matre, quàm â praeceptoribus saepiùs charta ipsi et alia ad delineandum Opera eius iuvenilia. necessaria subriperentur. Cum autem Legatus aliquando Sabaudicus in domo patris eius divertisset, et conspecto gigante quodam, quem puer iste creta elegantissimè in pariete ligneo expresserat, parentes ut inclinationi eius melius succurrerent, admonuisset; in disciplinam tandem pictori cuidam traditus suit: ubi brevi temporis spatio in Poësi et pictoriâ mirè profecit. Cuius specimina deindè edidit varia, et inter alia libro quodam magno, in quo, quicquid in itineribus suis vidisset rarius, de agricultura, vinearum generibus, hydraulicis, variis vivendi generibus, nuptiis, choreis, festivitatibus, cum innumeris similibus aliis, nec non urbibus, castrisque, et vestium generibus omnibus, summâ cum industriâ delineaverat.

Cumque Caletum in Hispaniam ipsi à pictore quodam Belga varii aliquando mitterentur colores aquarii, istorum beneficio hanc urbem depingebat, quod primum erat opus eius, coloribus expictum. In Belgium autem redux, cum certa quaedam genera animalium rariora, nec non arborum et similia secum attulisset, à Johanne Bol dehinc ulterius informabatur, In paupertatem incidit. institutâ simul Antverpiae re familiari. Hîc autem cum iacturam passus esset omnium mercimonii sui bonorum, eò quod unà cum patre, in cuius societate negotia tractabat, in tumultu Hispanico gemmas multis florenorum millibus aestimatas in puteo quodam occultaverat, quae ab ancillâ deinde conscia militi cuidam Hispanico proditae fuerant; cum Abrahamo Ortelio Augustam Vindelicorum abibat ad Comites Fuggerianos, et hinc cum literis quibusdam commendatitiis Monacum, In aulâ Bavaricâ iterum emergit.pinacothecam visitaturus Ducalem. Qua conspecta cum, nunquid et artis propriae quaedam haberet specimina, interrogaret Bavariae Dux? ipse autem suam et uxoris suae prioris effigies, unà cum opusculis quibusdam de bestiis nonnullis et arboribus opere gummato in membrana depictis exhibuisset; digressum in diversorium, quanti illa venditurus esset interrogari curabat Dux? ubi cunctante Hufnagelio, cum Ortelius centum pronunciasset coronatos aureos, eosdem mox numerari iubebat Dux Bavariae, eiusdem simul sollicitans servitia: quae cum post reditum ex Italiâ spopondisset, ducentos ipsi praeterea coronatos aureos numerari iubebat Dux iste, ut uxorem suam è Belgio eodem transferri curaret: adeoque plurima cum satisfactione eodem utebatur Princeps iste; maiorique quàm sibi pollicitus esset.

Dehinc Ferdinandus quoque Archidux Oenipontensis stipendium ipsi largiebatur quadringentorum florenorum annuorum, pro pingendo Missali quodam opere gummato intra octennium, quod intra promissum tempus etiam tanto ingenii acumine, tantaque arte absolvebat, ut citra admirationem conspici haud posset: eò quod tam variae inibi reperirentur inventiones argutissimae, ut totam vitam hoc opere potiùs consumsisse videretur artifex, quàm annos tam pauculos: unde ducentis quoque coronatis aureis paeterea eundem donabat Archidux.

QuatuorQuattuor eius libri de animalibus.Deinde pro Rudolpho Imperatore quatuorquattuor componebat libros, primum de quadrupedibus, alterum de reptilibus, tertium de volatilibus, et quartum de natatilibus, pro quibus singulis mille coronatos aureos accepit, assumtusque fuit in servitia Caesarea, sub salario annuo splendidissimo. In Belgio nihil de ipsius operibus extare novi, nisi Amstelodami apud Jacobum Razet, opusculum aliquod longè pulcherrimum. In arte Poëticâ excellit. Nocturnis horis, prae nimiâ sedulitate vix dormire poterat, quartâque matutina semper surgebat, ad elaboranda Carmina, quae tam latino quàm Germanico idiomate composuit varia ingeniosissima; translationibus quoque felicissimus, quod singulari quodam opere plus satis testatus est. Praeterea beneficus erat atque liberalis, inque omni negotio suo modestissimus: mortuusque est anno 1600. post natum Salvatorem; aetatis suae quinquagesimo quinto, relicto post se filio unico Johanne Hufnagelio, qui et ipse in arte pictoriâ suâ non caruit celebritate. Effigiem autem illius tabulâ nostrâ K. K. benevolo Lectori exhibuimus.

CXL. ABRAHAMUSJANSONIUS Antverpien-sis Pictor

CXL. ABRAHAM JANSONIUS.INter perfectissimos suae aetatis Antverpienses primum locum habebat, quod in praematurâ adhuc aetate hanc artem tam consummatè addidicisset, ut in historiis maioribus similem tum non haberet: unde tanta quoque evadebat apud omnes Principes nominis eius autoritas, ut singuli sive pro templis, sive pro oecis magnificis aliquid, quod iste confecisset, desiderarent. Et sanè dubium nullum est, quin ad gradum longè sublimiorem ascendere potuisset, nisi loco mox assequendae consummationis consumptus fuisset amoris incendio, cuius vulnera iucunda, venenum In amorem.palato gratum, amaror dulcis, morbus fuavis, poena accepta et mors laeta.

Sed eheu! quàm vera sunt hoc in casu vulgata haec dicteria:

Si quis amore calet, consueta negotiacessant.

Et:

Pluribus intentus, minor est ad singulasensus.

Labore enim opus est gloriam quaerenti et assiduitate; iuxta illud Poëtae:

Qui studet optatam cursu contingeremetam, Multa tulit fecitque puer, sudavit etalsit. Abstinuit Venere et vino, qui Pythia can-tat Tibicen; didicit prius, extimuitque magi-strum.

Labor enim bonae gloriae pater est; quem et Ovidius inculcat, sic inquiens:

Dum vires annique sinunt, tolerate labo-res; Nam veniet tacito curva senecta pe-de.

E contrario, Nemo unquam, tradente Sallustio, ignavia factus est immortalis; quippè quae fores pandit ad omnia vitia. Curriculum vitae eius.Ita Jansonius ad scopulos amoris sui inconsiderati naufragium passus, pulchritudini virginis cuiusdam omnem suam sacrificabat fortunam: quam cum uxorem duxisset, deambulationibus vacans, rem familiarem minus curabat: cumque liberis domum haberet ditiorem, quàm rerum necessariarum copiâ, moerore praepeditu, singeniosisingeniosis inventis vacare vix poterat; unde in tantam postremò incidebat mentis imbecillitatem, ut quandoque ex improviso in mediis laboribus fuis optimis exsurgeret, quasi omnium pertaesus, perque urbem discursitans de novis quibusdam esset sollicitus sive piscibus exoticis et Hollandicis, sive aliis quibusdam cibis Italicis, quos deinde ipsemet lautissimè praeparabat, cumque sociis quibusdam aliis inter pocula consumebat: quibus omnibus non tempus saltem terebatur inutiliter, sed et cura rei familiaris omninò negligebatur, imò quicquid fortunae ab ipso sperari poterat, cassum evadebat atque evanidum; non attento insigni illo Petri Pauli Rubenii exemplo, cuius prosperitas tum quasi radii orientis noviter in hemisphaerio artis nostrae, Solis, magno cum splendore promicabat.

Modus eius pingendi.Opera autem pinxit, non quidem copiosa, sed praestantissima atque maxima, quae partim Antverpiae, partim alibi in templis praecipuis adhuc spectari possunt: ad historias enim maiores singulari ferebatur studio, in quibus vivis undique utebatur exemplaribus, naturam sectatus in omnibus, cui datâ qualibet occasione multum decoris sive addendo sive minuendo conciliare poterat: diagraphicam enim examussim callebat, regularumque universalium gnarus erat quàm maximè. Sic imaginibus quoque suis rotundam planè tribuebat molem, ut quasi carneae viderentur, cum summo colorum robore, perpetuâ duratione verè constantium, imò diuturniate temporis exaltatorum potius quàm corruptorum; prout in urbe ipsius patriâ, ut dictum supra, exempla extant plura maximè conspicua: in Germania Opus eius Campodunense. autem pauca; praeterquam Campoduni; ubi tabula quaedam altaris maior reperitur (quae antea in Bosco Ducis locata fuerat) ablationem Christi è cruce exhibens, quae à summo illius loci Antistite pro opere quidem Rubeniano existimabatur, sed istius Abrahami Jansonii manu picta fuit, et ita quidem, ut Rubenii operibus minimè postponenda sit, cum viventium molem superet, multoque artificio illustris, nec minùs ordine quoque optimo, et affectibus pulcherrimis omninò naturalibus decora sit. Et utinam templum illud maximum tabulis similibus pluribus condecoraretur, principiumque hoc, quod facilè fieri potuisset, ulteriore continuatione non fuisset destitutum! Iam enim unico hoc opere cum usque adeò sit celebre, quod à Graphicophilis tam multa laude, in perpetuam autoris memoriam, extollitur; quid non sperandum esset, si pluribus inclaresceret?

CXLI. GERHARDUSSEGERUS Pictor Ant-verpiensis,

CXLI. GERHARDUS SEGERS.EAdem urbe progenitus, suoque tempore fama celebris plurima. Hic Romae, quo ut meliùs artem suam fundaret, sese receperat, Bartholomaei Manfredi modum sectatus fuerat, ut in omni picturâ vitam ipsam quàm simillimè exprimeret, omni studio conatus. Umbras igitur undique adhibebat profundiores, luminumque extantias, quantum fieri poterat, coarctabat; unde figurae eius rotundâ planè extuberantiâ prominebant, coloremque prae se ferebant omninò carneum; quoniam ab omni colorum duritie et cruditate, quae à cinnabari, caerulo claro, flavo fulgido, et viridi nitente prodire solet, penitus abstinebat; harmoniam in omni coloratura observans, de qua alibi satis à nobis dictum est: quo ipso Manfredianam illam methodum tam proximè imitari poterat, ut una Methodus eius. quasi eademque manus videretur. Et hac ratione Antverpiae sodalitia quaedam, partim militum chartulis ludentium, partim musicorum variis canentium instrumentis, et similia imaginibus dimidiatis viventium quantitate et similitudine tanto artificio exhibuit, ut non tantum celeberrimis aequarentur operibus, sed quaedam illorum ita deprimerent, ut plana potius aquaria vel gummata, quàm naturam imitantia olearia viderentur. Et hasce ob causas fama ipsius mirum in modum excrescebat, quam et divitiae sequebantur tantae, ut partim ex acquisitis, partim è dotalibus Antverpiae domum sibi extrueret magnificam, et conclavibus pictoriis instructissimam tantique pretii, ut ad sexaginta florenorum millia in eandem impenderet.

Postmodum opera pingebat plura, et quidem artificiosissima, et inter alia totam Christi passionem figuris maioribus, tam vividam animosque moventem, ut eadem conspecta vix aliquis à lachrymislacrimis sese cohibere valeret: unde laudes eius et Hispaniarum Regem eò commovebant, ut eundem in Hispaniam evocaret, ad pingenda opera clarissima plurima, quorum causa non pretio saltem maximo, sed et muneribus ditatus est splendidissimis. Exhinc dispersa ulterius fama eius, plura pro templis, monasteriis, voluptuariis, et palatiis pinxit laude dignissima, quorum aliqua et typis aeneis in lucem emisit.

Modum pingendi alium assumit.Mortuo autem Antverpiae Petro Paulo Rubenio, et profecto Londinum Dykio, quorum pingendi methodus ibidem coeterisceteris omnibus praeferebatur, Segerus noster derelictâ priori naturae assimilatione, praxin quoque lucidiorum et pulchriorum colorum aggrediebatur, ut oculis spectantium foret acceptior: sic enim cum anno 1645. Amstelodami eundem visitarem, opera quaedam, quae pro suis mihi exhibebat, ab ipso facta non amplius iudicassem, nisi asseveranti fides habenda fuisset; ubi hanc simul mihi exponebat rationem, Rubenii Dykiique modum potius arridere seculosaeculo, unde eundem et sibi sectandum, nummorumque potius, quàm famae aucupio studendum. Nec minori tamen ingenii dexteritate in hac quoque methodo utebatur, naturam secutus quantum posset: unde certa haec sit ad perfectionem aspirantibus regula, ut ad viva exemplaria quamplurima pingant, è quibus non vera saltem artis theoria, sed magnum quoque ingenii acumen exoritur pictori.

Post plurima autem acquisitae gloriae testimonia, vitamque laudatissimè peractam, inter vivos tandem esse desiit anno 1651. die Martii 18. Antverpiae, relicto post se filio, qui Italiam et ipse visitavit; quamvis et ante abitum suum magna iam optimorum profectuum edidisset specimina.

CXLII. MICHAELJANSONIUS MIREVEL-DIUS Pictor Delphen-sis,

CXLII. MICHAEL JANSON MIREVELD.NAtus est anno 1568. patre aurifabro: à quo cum à teneris unguiculis ad Scholas applicaretur, tantoperè ob naturam ingenii tranquillam, et moratissimam mox profecisse dicitur, ut anno iam aetatis suae octavo omnes Urbis Delphensis Ludimagistros et elegantis scripturae artifices praecelleret. Proximiorem autem pubertati cum ad icones delineandas Pater assuefaceret, tanto easdem quoque tractabat successu, ut anno iam aetatis duodecimo proprio Marte quaedam aeri incideret: Opera eius. et inter alia historiam mulierculae Samaritanae, cui Christus ad fontem sese manifestat, unà cum Urbe Sicharitica haud procul in montanis adiacente, et Apostolis è longinquo adventantibus; eleganti omnia artificio. Nec minorem meretur laudem ipsius quoque Judith, caput Holofernis tenens, quae ad methodum quasi Blocklandi efficta videtur: in cuius etiam disciplinam anno aetatis duodecimo sese committebat, ubi et penicilli arcana tantâ apprehendebat promtitudine, praeceptoremque tam feliciter assequebatur, ut utriusque picturae quàm difficillimè dignosci possent, prout adhuc testantur icones quaedam ab ipso relictae, et inprimis effigies quorundam senum, tam in Urbe Delphicâ, quàm aliis in locis Hollandiae adhuc extantes.

Lugduni autem Batavorum ab ipso confectae conspiciuntur icones Heinrici Egberti, et filii eius, unà cum uxore illius; nec non effigies Geritii Johannis ab Eych Consulis; eiusdemque coniugis et liberorum: porrò et Principissae Auriacae, et aliorum nobilium. Tanta enim in iconibus pingendis inclarescebat fama, ut Albertus Archidux libertatem ipsi concederet Religionem Mennonisticam exercendi.

Discipuli eius.Discipuli eius erant Paulus Moreels, qui et ipse in iconibus quàm dexterrimè pingendis insigniter excellebat, et Ultraiecti hac in arte haud parvam assecutus est nominis sui celebritatem. Deinde è Scholâ ipsius quoque prodierunt Petrus Geritius Montfortensis; Petrus Dietericus Cluyl; Claudius Cornelides, et alii. Divulgatâ igitur per totum Belgium famâ illius, picturis domesticis Nassovianae familiae à Principe Auriaco praeficiebatur; â quo tempore Delphensium civitatem omnes illi visitabant, quorum effigies conficere iubebatur, ne magnatibus quidem exceptis, quoniam ibidem conclave quoddam pictorium optimum, debitoque lumine instructissimum extrui curaverat. Adde, quod conversatione eius quivis delectaretur, quod et comitate et affabilitate omnes sibi devinciret.

Effigies plus quam decies mille confecisse dicitur.Ipse autem commemorasse dicitur saepiùs, quod ultra decem iconum elaboraverit millia, inter quas pro Regibus, Principibus, Comitibus, aliisque Magnatibus plurimae; ut pro quibusdam centum et quinquaginta floreni, pro aliis et plures, eidem numerati fuerint: ubi beneficio generi eius Wilhelmi Jacobi Delphini plurimae harum quoque typis aeneis publicabantur, quae in hodiernum usque diem apud Graphicophilos ob insignem artis excellentiam maximè aestimantur. Mortuus autem est anno aetatis suae nonagesimo; sepultusque cum egregio, ob virtutum artisque excellentiam, epiphonemate: Effigiemque illius tabula nostra L.L. exhibuimus.

CXLIII. WENCES-LAUS CUOBURGERPictor Bruxella-nus,

CXLIII. WENCESLAUS CUOBURGER.IN servitiis erat Archiducis Alberti; et ob artis ingeniique, variorumque arcanorum excellentiam ab omnibus honore colebatur plurimo. Sic et

CXLIV. CASPARUSRAVENSTEINIUS,Hagensis,

CXLIV. CASPAR RAVENSTEIN.A Principe Auriaco, Comitibusque et primatibus vicinorum locorum omnibus, ob picturas suas iconicas Hagae Comitis ab ipso elaborari solitas, cum insigni naturae expressione, singulariter aestimabatur. Porrò quoque

CXLV. PALAMEDESPALAMEDIA-DES.

CXLV. PALAMEDES PALAMEDIS.PIngendis praeliis, exercitibus, et expeditionibus, tam equestribus quàm pedestribus excellebat, quae omnia in tractibus campestribus elegantissimis tam argutè repraesentare solebat, ut qui inter flammas, fumique globos conciderent mortui, pugnaeque ardore excandescerent vivi, quasi prae oculis spectanti versari viderentur. Sed et

CXLVI. CORNELIUSSCHUDT Antver-pianus,

CXLVI. CORNELIUS SCHUDTMAgni erat ingenii et ad historias picturasque Poëticas nati; quas imaginibus haud adeò magnis quidem, sed ob inventionis raritatem et vividitatem singularem laudatissimis, exprimere solebat.

Eodem autem tempore in Belgio et alii excellebantin arte pictoriâ artifices; inter Franciscus Petrus Grob. quos Franciscus Petrus Grobius civis Harlemensis, Jacobi Saverii discipulus, et in subdialibus longè praestantissimus. Sic et Amstelodami duo erant fratres Bernhardus et Paulus Sommerii, iconibus pingendis celebratissimi; nec non Artus Johannes Dryvesteinius, tam iconicis quàm subdialibus praestans: quibus innumeri iungi possent alii, si desiderata istius operis brevitas id admitteret.

CAPUT XVIII. GERHARDUS DE HUNDHORST, cum sedecim artificibus aliis. Argumentum.

CXLVII. GERHARDUS DE HUNDHORST, pictor Ultraiectinus: operibus nocturnis studet: opera eius Romana: Ultraiectum redit, ibique plures habet discipulos: in Angliam evocatur, ibique operibus artificiosissimis inclarescit. Vita eius civilis. Opera eius pro Principe Auriaco facta: tandem picturis potissimum iconicis vacat. CXLVIII. ANTONIUS DE DYCK, pictor Antverpianus: multa in Anglia elaborat: iconibus iuxta methodum Titiani pingendis incumbit: Icones eius maiori volumine editae. CXLIX. ADRIANUS BRAUER, pictor Flandricus: iocoso vivendi genere delectatur. CL. CORNELIUS PULENBURG. CLI. RULANDUS SAVERIUS, pictor Flandricus: in subdialibus clarus est: Ultraiectum venit. CLII. JOHANNES TORRENTIUS Amstelodamensis: in suspicionem haereseos incidit, torturaeque vehementia extinguitur. CLIII. JOHANNES DE WAEL. CLIV. JODOCUS DE GRAESBECK. CLV. ADAMUS WILLARTUS. CLVI. JOHANNES WILHELMUS BAUER, Argentoratensis: picturis gummatis membranaceis incumbit, aliisque curiositatibus delectatur. Neapolin venit, et deinde Viennam. CLVII. NICOLAUS KNIPFERUS Lipsiensis: historias plurimas pingit minori forma. Opera eius typis aeneis vulgantur. CLVIII. JOHANNES BILERTUS Ultraiectanus. CLIX. JOHANNES DE BALEN. CLX. HEINRICUS von der Borch, Franckenthalensis: in Italiam venit, magnamque acquirit rerum antiquitatis notitiam. Francofurtum venit. FliiFilii eius. CLXI. JACOBUS BACKERUS Harlingensis: velocitate pingendi inclarescit. CLXII. PAULUS MORELIUS, pictor et Senator Ultraiectanus; picturis iconicis incumbit. CLXIII. HEINRICUS VERBRUGIUS Ultraiectanus.

CXLVII. GERHAR-DUS DE HUNDHORST,Pictor Ultraiectanus;

CXLVII. GERHARDUS HUNDHORSTIUS.IN Urbe patria suo aevo inter primarios numeratus artifices, parentibus natus erat honestis, liberaliterque educatus, discipulus evasit Abrahami Blomarti: â quo cum vera artis pictoriae fundamenta graviter addidicisset, Romam profectus in nocturnis viventium quantitate pictis tantam adeptus est nominis celebritatem, quantam in minutis Nocturnis operam dat. Adamus Elzheimerus; prout exempla testantur in multis palatiis, et praesertim apud Marchionem Justinianum conspicua, apud quem diu commoratus opera pinxit Opera eius Romana. nobilissima plurima: et inter alia tabulam maiorem nocturni generis de Salvatore nostro in vinculis, albaque tunica induto ante Iudicem consistente; Ubi candelarum, lampadumque splendor omnia ad ipsam naturae similitudinem tam eleganter collustrat, ut ad talem gradum ars nostra nunquam adhuc perrexerit. Sic ibidem quoque in templo ad D. Virginem scalarem altare extat de decollatione S. Johannis Baptistae in carcere ad lumen facis peracta, quod opus est inter nocturna quasi palmarium, summaque laude dignissimum. Quibus accedit tabula alia maior in templo D. Virginis victoriosae, de S. Paulo in tertium rapto coelumcaelum.

Ultraiectum redit;Post plura alia laudatissimae manus suae monumenta ibidem relicta, in patriam redux cum summo cognatorum suorum gaudio, varia mox artis suae ibidem pariter edebat specimina: unde et matrimonio prosperatus felicissimo, ob magnam maiorum ad viva exemplaria pictorum operum copiam, quae partim historiae erant biblicae, partim fabulae poëticae, quas pro more suo velocissimè consummare solebat, domum suam tam reddebat celebrem, ut pueris variis honestissimis natis

MICHAEL MIREVELT.

IACOBVS CALLOT.

GERARDVS HONTHORST.

ANT. VAN DYCK.

ADRIANVS BROVWER.

CORNELIVS POELENBOVRCH

parentibus, in disciplinam ipsi traditis, quasi repleretur: sic enim et meo tempore, viginti quatuorquattuor et plures numerabamur, singuli didactri loco quotannis centenos ipsi erogantes florenos.

In Angliam vocatur.Adauctâ autem ulterius celebritate nominis eius, Rex Angliae Carolus Stuartus eundem ad se vocabat, ad pingendum opus quoddam maximum, quo sub iconibus Regis et Reginae Apollo et Diana è summis prospectant nubibus, Mercurium respicientes, qui sub effigie Ducis Buckingamii septem artes liberales in conspectum introducit Regium, quae pictura est longè clarissima, tam diagraphices, quàm argutiarum et colorum laude plurimum depraedicanda. Cui porrò adiecta sunt vitia quaedam, ut Invidia, Odiumque, Amore Virtutis prostrata: cum similibus aliis in regio Convivatoriae domus oeco cum perpetuâ nominis eius exaltatione conspicienda. Pro quibus unà cum effigiebus quibusdam Domus Regiae, semestri tamen spatio omnibus absolutis, honorarium ipsi porrectum fuit ter mille florenorum, unà cum vasis ad instruendum convivium duodecim personarum, argenteis omnibus; nec non equo generosissimo. Ultraiectum pro voto graphicophilorum omnium intensissimo reversus, magnam adhuc picturarum copiam pro eodem Rege; adhuc autem plures pro Rege Daniae conficiebat, in quibus gloriosa priscorum Regum gesta tam terra quàm mari praestita, suo ordine exhibita erant, quae omnia, si describenda essent, integrum sola requirerent volumen; nobis autem id unicum satis exponunt, Hundhorstium in omni artis nostrae specie, perfectissimâ excelluisse peritiâ atque sedulitate. Cui Vita eius civilis. id iungimus, quod eandem ingenii perfectionem in omni suâ exhibuerit vitâ, si de hominum sorte perfectum quid praedicare fas est; cum et virtuti undiquaque studeret, morumque inculpabilitati, et comitatis laude praecelleret, nec felicitate minus abundaret et honore apud quoscunque; unde thesauros sibi colligebat haud exiguos, quos et promtitudinis et industriae ope tantoperè prorogabat, ut fortunae suae faber dici posset longè dexterrimus.

Opera eius pro Principe Auriaco.Post varia alia opera similia summâ laude decantanda omnia, poëticâ plerumque inventione pro domibus Principis Auriaci voluptuariis, partim Hagae Comitis, partim Reswici, Honslardici, et aliis in locis vicinis elaborata, ab eodem Principe Reswicum vocabatur, ad pingendam ibidem aedem quandam rotundâ concameratione instructam, quam brevi etiam temporis spatio artificiosissimè consummavit; depictis primò in summo fornice, quasi coelumcaelum ipsum foret, angelis et cupidinibus circumvolantibus variis, ceu venatione quadam argutissima varias persequentibus aves, ut sunt manucodiatae, phasiani et similes, invento rarissimo atque elegantissimo: infernè autem Xystum appinxerat, gyro integro totam structuram ambientem, ibidemque variarum nationum, variorumque instrumentorum musicos hilari quasi conversatione detentos: et porrò picturas ulteriores architectonicas, unà cum tapetibus, avibus undiquaque Indicis, quales sunt corvi, psittaci, nec non simiae saltantes, ludentesque cercopitheci, refertis; opere non amoeno saltem sed admirando pariter: pro quo, quamvis festinabundâ manu absoluto, octo millia florenorum ipsi numerata sunt.

Iconibus incumbit.Dehinc omnium quasi totius Hollandiae Magnatum pingebat effigies, ut et hoc studium unica ipsius tandem esset professio; quas omnes non singulari tantùm artificio, sed et venustate quadam gratiosissimâ exprimere solebat, ut omnibus hac ratione satisfaceret, non pictorio tantùm, sed et politico acumine, laurea meritò laudibusque omnibus dignissimo.

Cumque in lucem editus esset Ultraiecti anno 1592. ad umbras reclusus est subterraneas Hagae Comitis anno 1660. relictis duobus filiis, paternae non tantùm artis, sed et virtutis haeredibus. Iconem autem illius benevolus Lector in tabulâ nostrâ LL. spectare poterit.

CXLVIII. ANTONIUS DYKIUS, PictorAntverpiensis.

CXLVIII. ANTONIUS de DYK.OBstetricante quasi naturâ in teneris adhuc aetatis suae annis ad artem nostram, infusâ, ut ita dicam, potius, quàm acquisitâ molestiùs scientiâ promotus; ut quicquid penicillo referret, gratia quadam polleret singulari. Quamvis enim difficiliorum istius artis axiomatum praeceptis nondum assuevisset, picturis tamen partim iconicis, partim historicis, et aliis, iam tum usque adeò inclarescebat, ut nec honore, nec amore populi, imò nec opum destitueretur abundantiâ. Prima autem peritiae suae fundamenta Antverpiae apud Petrum Paulum Rubenium cum iaceret, ab hoc ad megalographica sua plurimum applicabatur: cum tamen natura suâ ad In Anglia multa elaborat. iconica potiùs ferretur, hoc quoque genere potissimùm ita celebrabatur, ut et in Anglia, praeter opera alia praecipua, in aulâ ibidem Regiâ effigies pingeret plurimas.

In iconicis Titianum sequitur.Ab hinc in Italiam profectus summo studio Titianam sibi methodum reddebat familiarem, cuius et venustatem tantoperè assecutus est, ut proximior eidem nemo fuerit unquam; unde specimina quoque huius tam Genuae quàm Venetiis et Romae edidit plurima laudatissima. Cum autem Romanorum regulae, et Academiae antiquorum, nec non seria illa nimis tam Raphaëlis, quàm aliorum studia haud satis ipsi arriderent, ibidem non diu commoratus Genuam redibat, ubi icones brevi pingebat praestantissimas, et pretio quidem non exili; unde onerato abundantissimè marsupio Antverpiam navi revertebatur. Ubi graphicophilos pariter haud paucos Volumen eius iconicum. reperiens, arte suâ satisfaciebat plurimis, quod magnum ipsius Volumen iconicum satis demonstrat, in quo manu expressit propria omnium Monarcharum, Principum, Magnatum, variorumque artis nostrae fautorum effigies. Deinde Imagines quasdam D. Virginis pingebat, filiolum tenentis venustate incomparabili, inter quas nonnullae gloriosos appictos habent angelorum choros tantâ elegantiâ, ut et typis aeneis eaedem expressae fuerint. Tanta igitur iam clarus famâ ad Carolum redibat Magnae Britanniae Regem; ubi opera iterum elaborabat plurima nobilissima, iconesque tam Regis et Reginae, quàm aliorum primatum, nec non foeminasfeminas gratiosissimas, magnam ita lucratus pecuniae summam, ut si attentior ad rem familiarem fuisset, aureosque Cupidinis evitare potuisset arcus, opibus abundasset quasi infinitis. Vxorem ducit. Tandem autem uxorem quoque ducebat primariam, et quidem tam formâ quàm nobilitate clarissimam, cum quâ ante obitum adhuc suum filiam quoque generabat, ad lectulum quasi agonizanti tamen allatam. Doloribus enim podagricis diu attritus, quamvis aetate adhuc florida, praematura tamen morte abripiebatur anno 1641. cum natus fuisset anno 1599. Effigiem illius autem, Gratiarum hospitium, tabulâ nostrâ LL. exprimere voluimus.

CXLIX. ADRIANUS BRAVER, PictorFlandricus.

CXLIX. ADRIANUS BRAVER pictor Flandricus.MOstarti sectatus methodum varia proprio Marte inveniebat, quae mirâ deinde profunditate picturis exprimere poterat, quibus inprimis minutas quasdam inserere solebat imagines, unde magna ipsi enascebatur nominis celebritas: praesertim Iocosus est. cum iocosi esset ingenii, lepidisque dicteriis ad instar Diogenis Cynici omnium sibi pronos redderet animos. In parvis igitur picturis suis simplicitatem naturamque et vitam rusticorum tam argutè exhibere solebat, ut ob admirandas has penicilli eius lepiditates opera eius saepè auro rependerentur, non tam quantitate quàm pondere aestimata, quae tamen et incomparabilia Opera eius incomparabilia. longeque maioris pretii erant. Quamvis autem similia pingeret plurima, plus tamen aliis, quam sibi hac arte sua proderat, cum ita semper sibi prospiceret, ut nec corpori, nec domui, nec marsupio quicquam superesset: ubi tamen semper simul ipse sui erat derisor, quod in rebus consumendis tantâ polleret perfectione. Unde in eundem Biensis carmine quodam iocatus est, cuius hic est sensus:

Epigramma.Ob bona Braweri nec lis nec iurgia sur-gunt: Aurum hîc qui quaerit, peniculos re-perit. Axiculum, pluteumque vides, cui cruravacillant: Braweri haec bona sunt omnia, quaebona sint. Fama sed ingenium laudans, hunc dicitApellem, Qui modò de terris pauper ut Irusabit.

Cum igitur ob tantam rerum omnium inopiam inter plebeios primò in coemiterio sepultus esset; postmodùm urgentibus istius artis cultoribus atque fautoribus primariis è tumulo iterum extractus, magnâ cum solennitate, comitantibus omnibus Antverpiae tam ecclesiastici quàm politici ordinis primoribus, in templo recondebatur, magnifico insuper honoratus monumento atque epitaphio. Effigiem autem illius tabulâ nostrâ LL. expressimus.

CL. CORNELIUS PULENBURGIUS,

CL. CORNELIUS PULENBURG.ULtraiecti natus, post exactos pubertatis annos Abrahamo Blomarto in disciplinam traditus est; postmodum iactis hic optimè fundamentis Romam invisit et Florentiam, ubi in subdialibus in comparabilem illum Adamum Elzheimerum, in imaginibus humanis autem Raphaëlem, quoad eius fieri potuit, secutus, tractus campestres elaboravit admiranda elegantia, figuris venustissimis exornatos ; quorum beneficio Romae primùm, deinde et in patria summam promeritus est laudem, ita, ut tandem et à Rege Angliae evocatus, annuo honoraretur salario splendidissimo. Postmodùm cum Ultraiectum reversus esset, et opera eius tam Amstelodami, quàm Hagae Comitis et Antverpiae magis semper magisque aestimarentur, ipse ego quoque picturas quasdam pro celebratissimo illo Petro Paulo Rubenio ab ipso confieri curavi, quas etiam magnâ cum satisfactione illius optimè elaboravit. Iconem autem ipsius tabulâ nostrâ LL. exprimi curavimus.

CLI. RULANDUS SAVERIUS, PictorFlandricus,

CLI. RULAND SAVERY.NAtus Jacobo Saverio pictore medii generis, à quo, cum ad sublimiora pronitatem quandam prae se ferret, omnibus promovebatur viribus, unde Rulandus in picturis variorum animalium, tam quadrupedum quàm reptilium, nec non volatilium et natatilium tantoperè proficiebat, eademque in subdialibus suis elegantissimis tam argutè exhibebat, ut similem in istis In subdialibus excellit. non haberet. Eandemque peritiam in petris quoque et rupibus, montibusque et praecipiti undarum lapsu saepius demonstrabat, ut Rudolphus Imperator propterea eundem in Montana Tyrolensia mitteret, ad uberiùs indaganda similia naturae admiranda. Hic ergo montana pulchriora et convallia implicatiora omnia calamo delineabat quàm diligentissimè, maiores arbores carbone, remotiora autem colore aquario illustrans, ut biennii spatio magnum hinc conficeret volumen, quod dehinc in picturis eius campestribus magno Pragae commoratur ipsi erat usui, quorum exempla Pragae in pinacotheca Caesarea, (ubi in servitiis S. C. Maiestatis per multos annos laboravit:) existunt plurima, quae deindè ab Aegidio Sadlero eiusque discipulo Isaaco Maiore pleraque aeri incisa sunt.

Opus eius laude dignissimumInter omnia verò opera eius, iuxta meam quidem sententiam, summam meretur laudem magnus ille tractus campestris, in quo S. Hieronymum poenitentem in deserto exhibuit, prout hic ab Isaaco Maiore praememorato typis aeneis publicatus est.

Ultraiectum venit.Post obitum Rudolphi Imperatoris gloriosissimae memoriae Ultraiectum se conserebat, ibidemque, magnâ cum satisfactione graphicophilorum, varia elaborabat subdialia, ita ut tempus diei antemeridianum his laboribus impenderet: sub vesperam autem consortia quaedam frequentabat laetiora, atque sic vitam suam coelebs transigebat inter hilaritates licitas, et plerumque cum patrueli suo Johanne Saverio, qui et ipse subdialium pictor erat. Vitam autem ad senium satis grande producebat, tandemque soluto naturae debito Ultraiecti inter vivos esse desinebat; cuius imaginem tabula nostra KK. exhibuimus.

CLII. JOHANNES TORRENTIUS,Amstelodamensis

CLII. JOHANNES TORRENTIUS AmstelodamensisINter illos, qui ad sublimiora artis pictoriae annisi sunt fastigia, pariter numerandus; quamvis enim terram suam natalem nunquam deseruisset; multa tamen ibidem elaboravit opera pulcherrima. Vitae nimirum sibi elegerat genus quoddam singulare; quin et picturis minutioribus potius operam dabat, quàm megalographicis, quibus libros tumultuaria confusione varios tam apertos quàm clausos, clepsammidia, Picturis minutioribus operam dat. calamos, atramentaria, vasa floribus plena in mensis locata, tapetes, vela et similia tantâ exhibebat industriâ, tantaque argutiâ, ductu etiam tam laevigato tamque robusto, ut naturam quasi superare videretur ipsam, nullaque istius generis opera alia istius manu factis essent similia; quae propterea pro admirandis magnoque in pretio habebantur. Ultra immota talia (cum ad activa maior requiratur spiritus;) nihil ab ipso factum conspexi, quod singulare esset; praeter nudas quasdam foeminasfeminas ineptissimas, et maximè inficetas, adeoque laude nullâ dignas; quae propterea etiam singulari destructae sunt casu, prout ex sequenti patebit historia.

In suspicionem haereseos incidit.Hic nempè Torrentius cum conversatione amicabili, specie decorâ, moribus optimis et facundiâ singulari conspicuus esset, magnâ gaudebat amicorum frequentiâ, ex primariis quoque et ditissimis, qui honore eundem et amore prosequebantur plurimo, ut et nummos ipsi suppeditarent et alia, quaecunque ab ipso desiderari possent: undè è tantâ rerum omnium abundantiâ in luxuriam prolapsus, clandestina instituebat conventicula, de quibus honestiores famam disseminabant haud optimam, quod Libertinismo omnia viderentur quam simillima: unde et pro seductore populi ad magistratum deferebatur, quasi clam docuisset: peccatum originale Christi sublatum esse, ut absque legis norma iam vivere, virisque et mulieribus promiscua uti familiaritate liceret. Equulei cruciatu moritur. Quo percepto Magistratus Harlemensis captivatum, cum omnia constantissimè negaret, torturae tandem subiiceresubicere iussit; quâ tanta tractatus suit vehementiâ, ut in carcere propterea expiraret: ex quo praedicta asseclarum eius factio statim dissoluta est, picturaeque supra commemoratae nudae atque lascivae carnificis manu publicè combustae sunt.

Plura ergò de ipso commemorare haud possum, quàm pauca illa immobilium, et optima quidem opuscula, Amstelodami, Lugduni Batavorum et Hagae Comitis adhuc existentia. Excessus autem hic illius ex hac vita dolorosissimus et ignominiosissimus Harlemi contigit circa annum 1640. Effigies autem ipsius tabulâ nostrâ M. M. spectari potest.

CLIII. JOHANNES DE WAEL.

CLIII. JOHANNES D WAEL.ET ipse inter pictores Antverpienses multa arte clarus erat, unde picturis suis et vitâ honestissimâ ad divitias emersit insignes, mortuusque est anno 1633. anno aetatis suae 73. Sic pariter et

CLIV. JODOCUS DE GRAESBECK.

CLIV. JODOCUS DE GRAESBEK.IBidem caput suum haud minus extulit, quàm ceu lenta solent inter viburna cupressi. Sed porrò

CLV. ADAMUS WILLARTUS

CLV. ADAM WILLART.ETiam mihi succurrit, Antverpiensis patria, Ultraiectanus domicilio, qui in subdialibus variis, qualia sunt campestria, nautica, piscationes halecum, littora, portus, procellae marinae, et similia admodum fuit celebris, ut laudes illius ob artis comitatisque singularitatem mirum in modum mihi decantatae fuerint.

CLVI. JOHANNES WILHELMUS BAUE-RUS, Argentoratensis,

CLVI. JOHANN WILHELM BAUERPIctor membranarum celebratissimus, Argentoratinatus et educatus, Brendeliique ibidem discipulus. Hic laboriosissimus erat, inventionibus dives et velocitatis ad mirandae in picturis minutis membranaceis, quarum infinitum quasi confecit numerum, figuris plerumque parvis hinc inde insertis, sub argumento venationum, piscationum, itinerum terrestrium, procellarum marinarum, tempestatumque, cum variis casibus aliis argutissimè et elegantissimè In variis curiosus. exhibitis. Praeterea autem et circa labores quosdam alios minores curiosissimos occupabatur, ceu sunt erosio aeris, smaltum auro inductum, et encaustica similia alia: quare et in Italiam porrò profectus, Romae commoratur. Romae apud Principem Brassanum, omnium artium fautorem eximium, unà cum artificibus pluribus aliis, per aliquod tempus commoratus est, ubi ob insignem artis suae elegantiam magnum reperit applausum. Quamvis et ipse ulteriores semper faceret progressus, delineando iuxta nativa exemplaria palatia praecipua, hortos et prospectus elegantiores, tam intra quam extra Urbem, nec non aedificia splendidiora et plateas integras, item fontes artificiales, statuas, opera anaglyphica semiplena, vasa marmorea, ruinas antiquas, sodalitia aulica, et conversationes nobilium alias, item festivitates quotidianas, ludosque et similia, quorum omnium beneficio in methodo suâ nobilissimâ ad maiores semper ascendit gradus.

Neapolin venit.Deinde Neapolin sese conferebat, ubi aequoris ipsius tractum, portus, castella, promontoria, et similia alia, unà cum variis navium generibus, pro diversa singularum nationum specie, sive Turcae essent, sive exotici alii, cum mancipiis et apparatibus aliis elegantissimè depinxit, tamque distinctè, ut quilibet facilè dignosci posset, utrum Hispanus, an Gallus, Italusve, vel alius esset: undè prout labores, sic et laudes eius tantoperè excrescebant, ut magnam ibidem pecuniae summam acquireret. Namque et diutius ibidem permansisset, nisi anno 1634. ut memoriam certae cuiusdam obliteraret foeminaefeminae, Romam iterum, et persequente eundem hoc malo et hîc, porrò et Venetias, imò planè Viennam Austriae se confert.Viennam Austriae metropolim sese contulisset, ubi pro Ferdinando III. Imperatore Romanorum, aliisque magnatibus atque nobilibus, curiosa plurima ex historia tam sacra quàm profana, nec non fabulis poëtarum pinxit, quaedam etiam aere roso ipse exhibuit, inter quae subdialia plurima, procellae marinae, et inprimis Metamorphosis Ovidii in quarto edita; quod opus est extraordinarium, inventionibusque ditissimum, et argutiis innumeris refertum. Quedam autem opera ipsius, et quidem elegantissima, â Melchiore Küsselio Opera eius typis aeneis vulgantur. Augustano chalcographo celeberrimo apographis laudatissimis transsumtatransumta, inque graphicophilorum gratiam typis aeneis publicata sunt: ut sunt proelia varia pulcherrima, venationes diversi generis, sodalitia elegantissima; palatia magnifica; aedificia Romana varia, viridaria amoenissima, fontes artificiosi lepidissimi, nec non tota de Pastore fido Comoedia; et Christi similiter tam vita quàm passio; quae omnia aequè ob inventionum raritatem, ac ob singularem chalcographi industriam, cultoribus horum studiorum non minus delectabilia sunt, quàm utilia.

Lepidae quaedam pictorum consuetudines.Pictoris istius haec erat consuetudo, ut inter labores suos perpetuò quaedam mussitaret, quasi loco ipsius imaginis pingendae ipse verba faceret; Sive Hispanum pingeret, sive Italum, sive Gallum. Similiter celeberrimus ille Petrus Laarius, aliàs Bambotsius, durante labore, mystace suo praegrandi semper partem quandam faciei suae obtegebat. Praedictus autem Bauerus Viennae moriebatur anno Christi 1640. postquam paulò ante uxorem duxerat.

CLVII. NICOLAUS KNIPFERUSLipsiensis

CLVII. NICOLAUS KNIPFERUS Lipsiensis.EManuelis Nyssii pictoris Lipsiensis discipulus, anno 1630. Magdeburgi primùm, deinde Ultraiecti apud celeberrimum illum Abrahamum Blomartum commoratus, picturis parvis similiter insignem Historias minutas pingit. assecutus est famam, sed historicis et colore oleario pictis ingenio maximo et elegantiâ singulari: quae propterea â Principibus variis mirè desiderabantur, et inprimis à Potentissimo Daniae Rege coëmebantur plurimae, quarum descriptionem, ob singularem, quam promeritae sunt, laudem, peculiari studio instituere mihi proposueram, nisi citius, quàm pro voto, abinde redeundum mihi fuisset.

CLVIII. JOHANNES BYLERTUSUltraiectensis

CLVIII. JOHANNES BYLERTUS Ultraiectensis.NOn patriâ tantùm, artificibus nostratibus semper divite, sed et praeceptore Abrahamo Blomarto clarus, iactis apud hunc optimè fundamentis, in Galliam primò, et abhinc Romam sese contulit, ubi per multos annos in imaginibus dimidiatis, conversationibus pingendis et iconibus sese exercuit. In patriam autem redux, ob virtutum civilium et manus artificiosissimae gratiam statim innotuit, ut et matrimonium iniret exoptatum, et multis afflueret divitiis atque gaudiis, donec ingruente bello Gallico Musarum omnium Ultraiecti cessarent studia, insimulque et artificis huius fortuna à prosperitatis cursu nimium quantum cohiberetur. Sic quoque.

CLIX. JOHANNES DE BALEN

CLIX. JOHANNES DE BALEN.EX Italia in Urbem patriam Antverpiam redux, magnâ mox, ob artis eximiae gratiam, inclaruit laude, cuius testimonia perhibent abundantissima opera eius plurima, tam minutiora, quam maiora Antverpiae adhuc existentia.

CLX. HENRICUS BORCHENSISFrankenthalensis,

CLX. HENRICUS van der Borch.BRuxellis quidem natus, sed ob bella Belgico Hispanica cum parentibus in Germaniam profectus, cum ducente naturâ ad pictoriam inclinaret, Aegidio Falcoburgico Francofurti in disciplinam committebatur, à quo imbibitis mirâ solertiâ rudimentis In Italiam abit. in Italiam abiit, ubi per aliquod temporis spatium ardore maximo arti huic invigilabat, magnamque praeterea peritiam in antiquitate picturarum, statuarum, numismatum, aliorumque curiosorum acquirebat, quorum haud exiguam colligebat copiam, historiasque singulorum tam accuratè recensere poterat, ut multos, qui ipsum inviserent, amicos, ad idem studium incenderet.

Francofurtum venit.Ductâ uxore, Frankenthalii primùm instituit rem familiarem, tandem autem ob belli tumultus Francofurtum se recipiebat, ubi domus eius vera evadebat tyronum Academia, praeludentibus inprimis Filii eius. duobus filiis eius: quorum qui natu maior erat, iuxta patris nomen Henricus et ipse dictus, ob singularem, quam à patre assuxerat, in his artibus dexteritatem, à celeberrimo illo Comite Arondelio vocatus, omnibus eius pinacothecis et exoticotamiis praeficiebatur, è quibus et curiosa quaedam rariora typis aeneis publicavit. Hic igitur Comes de Arondel eundem in Italiam secum abductum tam diu in servitiis suis detinebat, donec à moderno Britanniae Rege, prout mihi relatum est, picturis aulicis praeficeretur. Alter autem frater eius Franckenthalii adhuc habitare dicitur, inque arte nostra singulari excellere laude; de quo tamen, deficiente ulteriore notitiâ, plura superaddere non valeo. Sed et

CLXI. JACOBUS BACKER, Har-lingensis,

CLXI. JACOBUS BACKER Harlingensis.OBlivione à nobis neutiquam transmittendus est, quod multâ pariter hac in arte praecelleret excellentiâ. Hic enim quamvis Harlingae natus esset, Amstelodami tamen artem suam didicit, ibidemque similiter continuò permansit, inque picturas maiores moderni generis iuxta viva exemplaria inseruit plurima. Multâ autem in pingendo pollebat venustate, iconumque copiam Amstelodami confecit quasi innumeram: unà cum operibus quibusdam maioribus integrarum turmarum è civibus armatis constantium, quae summâ depraedicantur laude.

Ob velocitatem celebratur.Inprimis autem admirandae erat promtitudinis, ut mihi ipsi iconem aliquando ostenderet foeminaefeminae cuiusdam, quae, ut effigies ipsius consiceretur, Harlemo Amstelodamum venerat, eademque die absoluto opere domum fuerat regressa, ut tantillo temporis spatio non facies tantùm illius, sed et collare, vestisque pellicea, unà cum pectorali, vestibusque aliis, et utraque manu, figura dimidiata viventis mole expicta essent quàm elegantissimè. Qualia specimina edidit plura; undè in Urbe praedicta Moritur Amstelodami.Amstelodamensi longam quoque, faustamque transegit vitam, quam tandem ibidem placidâ quoque commutavit morte.

CLXII. PAULUS MOREELIUS,Pictor et Senator Ultraiectensis,

CLXII. PAULUS MOREELSEN.MIchaëlis Mireveldii suprà commemorati discipulus laudatissimus, honestorumque parentum filius optimè educatus: post absoluta apud Mireveldium tyrocinia in Urbe Delphensium, in Italiam abiit, Romamque invisit promovendorum Picturis iconicis operam dat. ulteriùs studiorum suorum gratiâ. Domum autem reversus, ab omnibus magno colebatur honore, quod in picturis iconicis mirum in modum excelleret, naturalemque singulis similitudinem penicilli ductibus tribueret. Quamvis enim et picturis historicis ingenii sui vires quandoque proderet, ut quaedam istarum etiam typis publicis vulgarentur: ob nimiam tamen pingendarum iconum copiam, circa quas singulari utebatur felicitate, talibus rarò vacare poterat. Inter vivos autem esse desinebat ibidem anno 1638.

CLXIII. HENRICUS VERBRUG,Ultraiectensis

CLXIII. HENRICUS VERBRUG.EOdem tempore florebat, qui celeberrimi illius Blomarti ibidem fuerat discipulus; applicitisque in usum suum quàm maximè picturis et exemplaribus Italicis Ultraiectum reversus erat. Cum autem natura sua ad profundiora inclinaret, melancholico quodam picturas suas plerumque imbuebat charactere; et quamvis naturam accuratâ satis, in tristioribus praesertim, exprimeret imitatione, gratiâ tamen carebat: undè tristiori quoque fortunae ad tumulum usque subfuit; cui illatus est ibidem anno 1640.

CAPUT XIX. HENRICUS GAUDT, cum artificibus adhuc viginti novem aliis. Argumentum.

CLXIV. HEINRICUS GAUDT, Comes Palatinus: Opera Elzheimeri typis aeneis edit: in amentiam incidit. CLXV. DEODATUS de MONTE, Astronomus, pictor et architectus: Opera eius. CLXVI. DAVID TENIERIUS Senior, Antverpiensis. CLXVII. JOHANNES de HOUCK, Antverpiensis; in servitia Leopoldi Archiducis assumitur. Opus ipsius. CLXVIII. AUGUSTINUS BRUNUS Coloniensis. CLXIX. JOHANNES HOLZMANNUS Coloniensis. CLXX. JACOBUS HEYDANUS Argentoratensis. CLXXI. FRIDERICUS BRENDELIUS Argentoratensis. CLXXII. WENDELINUS DIETERLINUS Argentoratensis pictor et Architectus. CLXXIII. SEBASTIANUS STOSSKOPF Argentoratensis: Discipulus est Danielis Soriavii: arte sua Ferdinandum Imperatorem in errorem inducit. CLXXIV. WALTERUS Argentoratensis. CLXXV. WALTERUS iunior. CLXXVI. HASELINUS aliàs Krabetius Hollandus. Jesaias Veldius Hagensis. CLXXVII. ADRIANUS NEULANDUS. CLXXVIII. BONAVENTURA PETRUS. CLXXIX. FRANCISCUS WAUTER. CLXXX. PETRUS SAUTMANNUS Harlemensis. CLXXXI. DAVID BECK. CLXXXII. JACOBUS FROQUIERIUS Flandro-Gallus. CLXXXIII. WILHELMUS de HUNDHORST Ultraiectensis. CLXXXIV. PETRUS de LAER, aliàs Bambotius, Harlemensis. Opera eius iuvenilia et memoria illius praeclarissima. Modus illius pingendi: Vita et forma corporis eius. Varia instituit ludicra. Harlemum venit. Opera eius. CLXXXV. JOHANNES BOTH et frater eius, pictores subdialium Ultraiectenses; labores suos iungunt. Opera eorum. Alter fratrum Venetiis undis suffocatur. CLXXXVI. THOMAS VVILLEBORTWILLEBORT Montisomanus. CLXXXVII. DANIEL SEGERUS Societatis Jesu. CLXXXVIII. JOHANNES de HEERN Ultraiectensis. CLXXXIX. JUSTUS SUTERMANNUS Florentinus. CXC. SUTERMANNUS Viennensis; Sutermannus Musicus. CXCI. JOHANNES LIEVENIUS Lugdunensis. David Haenius Roterodamensis. Theodorus Baburius Ultraiectensis. Nicolaus Regnierus Mabusaeus. CXCII. JOHANNES CAMPINUS Cameracensis: rebus forensibus operam dat. CXCIII. MATTHAEUS MAYVOGELIUS Seelandus. CoecitatisCaecitatis malo corripitur.

CLXIV. HEINRICUS GAUDT, Co- mes Palatinus,

CLIVCLXIV. HENRICUS GAUDTIUS.ECelebri Gaudtiorum familia Ultraiecti natus, nullâ urgente necessitate mero artis amore ductus diagraphicen supra modum excoluit, ut omnes in patriâ suâ coaetaneos longè superaret. Ex quo ulteriori ductus desiderio Romam se confert. Romam sese contulit, inibique per aliquot annos magnam in hoc genere adhibuit diligentiam, ut rarissimo inter Academicos eluceret exemplo. Cumque interea cum Adamo Elzheimero tum temporis celeberrimo familiaritatem contraheret, non omnia tantùm, quae istius manu picta erant, coëmebat, sed per aliquot etiam annos ad picturas singulares solum conducebat, numerato eidem pro singulis pretio sat liberali.

Opera Elzheimeri typis aeneis vulgat.Domum ergò reversus opera Elzheimeri aeri incidebat quàm accuratissimè, iunctisque matrimonio incomparabili arte et industriâ sic in lucem eadem edebat, ut paria non habere censerentur; prout abundè testantur (1.) Tobias minor in tractu quodam campestri. (2.) Horae matutinae, et fuga Christi in Aegyptum, noctu instituta. (3.) Tobias maior in tractu quodam subdiali ad miraculum elegante, affulgente Aurorâ. (4.) Decollatio Johannis minor noctu facta in carcere. (5.) Ceres sitibunda noctu ad facem bibens. (6.) Campus quidam profundissimis argutiis nocturnâ offuscatus caligine, suboriente procul diluculo. (7.) Jupiter fessus cum Mercurio noctu in tugurio Philemonis et Baucidis divertens, ad lucernae lumen: quae septem figurae Gaudtianae in aeternam chalcographi laudem à Graphicophilis omnibus summo aestimantur pretio.

In amentiam incidit.Dehinc autem accepto philtro è statu sanae mentis omninò excidebat, multaque laborabat animi imbecillitate; quamvis amoris saltem conciliandi gratia illud eidem esset propinatum. Ipse ego autem anno 1625. et 26. in aedibus eius saepius ipsum visitabam, praesente illâ, cui malum hoc acceptum referre dicebatur, quippè quae cum sororibus suis rem inibi gerebat familiarem, ipsiusque tanquam hospitio excepti, et quasi paralytici coelibis curam habebat: ubi mirâ semper exultabat laetitia, cum picturas suas Elzheimerianas mihi ostenderet; magnasque adhuc summi ingenii notas depromebat, ubi quis de arte nostrâ institueret colloquium. Unde tantam quoque post se reliquit famam, quam hactenus nemo adhuc laude transgressus est.

CLXV. DEODATUS DE MONTE,Astronomus, Pictor et Archite-ctus,

CLXV. DEODATUS DEL MONT.AD Fanum S. Gertrudis in Flandria anno 1581. è nobili stemmate natus, Antverpiae post seria primò Astronomiae aliarumque scientiarum studia, in pictoria quoque et Architectura diu sese exercebat: ex quo ad assequendam perfectionem sumtibus Alberti Archiducis et Isabellae in Italiam quoque proficiscebatur. Hisce mortuis autem à Serenissimo Principe et Domino, Domino Wolfgango Wilhelmo Comite Palatino Rheni, Düsseldorffium et Neoburgum vocatus, varia ibidem erigi curabat aedificia pulcherrima, ibidem adhuc Opera eius. conspicua. Sic Neoburgi quoque in templo fratrum misericordiae ad S. Wolfgangum in suburbio magna summi Altaris tabula ipsius manu picta est, ubi Patroni fratrum istorum abitus figuris variis pulcherrimis ad veram naturae analogiam ingeniosissimè exhibitus est. Porrò Antverpiae quoque, nec non in Artesia, Hannonia, locisque finitimis varia reliquit operum suorum monumenta laudatissima: quamvis in omnibus actionibus suis Astrologica sua semper sequeretur vaticinia. Post absolutum autem laudabilem vitae suae cursum eadem ratione anno aetatis suae climacterico magno, id est, sexagesimo tertio Antverpiae mortuus est anno 1634.

CLXVI. DAVID TENIERIUS SeniorAntverpiensis,

CLXVI. DAVID TENIERS.RUbenii in patria discipulus; maiorem deinde Romae apud Adamum Elzheimerum perfectionem assecutus, mox redux, domi imaginibus minutioribus et subdialibus magnam acquirebat nominis celebritatem; interque vivos esse desinebat anno 1649.

CLXVII. JOHANNES DE HOUK,Antverpiensis.

CLXV.CLXVII. JOHANN de HOUK.EAndem patriae suae conciliavit gloriam, quam artifices alii summa laude condecorandi, quod ad ipsa artis nostrae fastigia promtissimo emerserit pede, iactis primò fundamentis apud Petrum Paulum Rubenium, et peragrata deindè Italia, visitataque Roma, ubi summus Romani Urbis Praesul cum Cardinalibus, ob insignem ipsius peritiam, summo eundem prosequebatur amore. Nimis autem prolixum foret, omnia illius memorabilia, ibidem confecta latius recensere; imò sicco eadem praeterire pede praestat, quàm pauca nimis de illis enarrare. Id saltem superaddimus, eundem, dum in patriam regrederetur, In servitia Leopoldi Archiducis assumitur. à Leopoldo Wilhelmo Archiduce Austriae detentum fuisse, multisque annis in bello apud ipsum permansisse: ita ut anno 1637. cum Serenissimus iste Princeps hac me bearet gratia, ut in arce mea Stockaviensi me inviseret, hic artifex pariter in illius comitatu comprehenderetur, cui ego tum opera illa, quae pro Serenissimo Electore Bavariae Maximiliano, et Episcopatu Herbipolensi sub manibus habeham, exhibebam.

Inventionibus autem dives erat, inque omni opere suo emendatissimus, ut nec quoad ingenii culturam, nec quoad penicilli curam ulli cederet; ut de promtitudine nihil hic adiiciamadiciam, qua rarum illud in ipso delitescens naturae artisque connubium Opus eius. felicissimè propalare solebat. Cuius exemplum prostat luculentissimum in effigie quadam S. Catharinae, Jesulum in gremio matris sedentem sibi desponsantis multis stipatum angelis; quod opus Viennae in nova arce Caesarea adhuc conspicitur. Cum autem ad longè maiora spem nobis faceret, invida vitale filum eidem Parca praecidit in flore adhuc annorum Antverpiam regresso, anno 1650.

CLXVIII. AUGUSTINUS BRUN,Coloniensis,

CLXVIII. AUGUSTINUS BRUN.MUltis annis ante in celeberrima illa Colonia Agrippina multâ laude insignis erat, et opera plurima egregia tam iconica quàm historica, et alia post se reliquit. Sic Discipulus quoque illius

CLXIX. JOHANNES HOLZMAN-NUS Coloniensis,

CLXIX. JOHANNES HOLZMANNUS.INgenio clarus erat rarioribus inventionibus divite, et in omni imitatione felice; undè quicquid inchoabat, prosperrimè quoque consummatum erat, coloribus applicitis laetissimis, et operibus confectis quàm plurimis; vitamque ibidem cum morte commutavit circa annum 1639.

CLXX. JACOBUS HEYDANUSArgentoratensis:

CLXX. JACOB von der HEYDENARgentorati exercebat chalcographicam, cum technopolio; inque caelando aere et faciendis apographis picturarum artificiosissimarum promtissimus erat, undè apud Principes magnae quoque erat autoritatis.

CLXXI. FRIEDERICUS BRENDE-LIUS Argentoratensis.

CLXXI. FRIEDERICUS BRENDEL.VIr erat industrius et in picturis gummatis peritissimus, qui opera plurima curiosissima, multoque labore et indefessâ sedulitate elaborata post se reliquit. Cui accedit, quod praeceptor quoque fuerit Johannis Wilhelmi Baueri, quae haud minima est laudum eius.

CLXXII. WENDELINUS DIETER-LIN Argentoratensis pictor etarchitectus.

CLXXII. WENDELIN DIETERLIN.INsignis et ipse patriae gloria fuit, sive picturam, sive Architecturam spectes; ubi inter picturas eius primum habet locum Elias ipsius, curru igneo in coelumcaelum assumtus, qui iuxta prototypon hoc etiam typis aeneis editus est. Praeterea etiam libros edidit de Architecturâ varios, iuxta quos haud pauca in Germaniâ erecta fuerunt aedificia; quamvis scriniarii illius methodum potissimùm sectentur. Iconem eius tabula nostra MM. exhibuimus. Sed et

CLXXIII. SEBASTIANUS STOSS-KOPF Argentoratensis.

CLXXIII. SEBASTIAN STOSSKOPF.INter artis peritos huius loci meritò est numerandus, qui filius erat pictoris cuiusdam Argentoratensis, qui ob maximam illius ad artem pronitatem Danieli Soriavio Discipulus est Soriavii. Hanoviae eundem in disciplinam tradebat; ubi etiam haud malè tempus suum collocabat, cum praeceptor hic eius vir primarius esset et prudentissimus, qui ingruente iam senio ad hanc artem sese applicuerat, maioresque in eâ facturus fuisset progressus, nisi à morte praepeditus fuisset. Hic igitur Sebastianus Hanoviae praeceptoris sui opera absolvebat, cum praecipuè in delineationibus rerum quarumvis naturalium esset felicissimus, ut praeter varios tyrones alios, et discipulus quidam Caroli Sovagii, et ipse pariter ego apud Stosskopsium hunc prima diagraphices rudimenta addisceremus.

Abhinc in Galliam abibat, multaque ibidem relinquebat opera optima. Parisiis relictis in Italiam pergebat, (ubi ego Venetiis anno 1629. eum vidi:) sed et Lutetiam deindè revertebatur, et porrò Argentoratum se conferebat, ubi opera varia curiosissima rerum immotarum, ut sunt mensae bellariis, poculis, vitris, fructibus, vasis aureis et argenteis, et similibus refertae, multâ sedulitate elaborabat: è quibus Johannes Nassovius S. R. Imperii Comes, graphicophilus maximus, cum multa huius autoris possideret curiosa, Ferdinando III. Imperatori anno 1651. duas exhibebat tabulas, quarum prima corbem referebat variis poculis recenter elutis plenam, quae profectò maiori curâ atque industriâ expingi haud potuissent. Altera autem erat figura quasi chalcographica, Satyrum cum nympha quâdam in tractu subdiali referens, In errorem inducit Imperatorem. ut figura haec chartae impressa, cerâque tabulae cuidam affixa videretur: idque tantâ solertiâ, ut ipsa Sacra Sua Caesarea Maiestas, cui ego picturam hanc humillimè offerebam, manu suâ figuram chalcographicam tollere vellet, donec detectâ fraude argutâ, arridens multis laudibus opus hoc extolleret, illudque pinacothecae suae Pragensi inseri curaret. Haec igitur et similia plura Stosskopfius hic in insignem patriae suae celebritatem, posteritati reliquit.

CLXXIV. WALTERUS Argentora-tensis.

CLXXIV. WALTERUS Senior.QUi Senioris cognomen adeptus est similiter picturis gummatis excelluisse, sedulusque et melioris notae artifex fuisse dicitur, qui apud Magnates plurimos egregia reliquerit artis suae monumenta.

CLXXV. WALTERUS Iunior.

CLXXV. WALTERUS Iunior.SEnioris filius in eodem pingendi genere felicissimus, inque picturis iconicis pariter peritus admodum esse, iamque in Servitiis Serenissimi Ducis Neoburgici versari fertur.

CLXXVI. HASSELINUS Hol-landus,

CLXXVI. HASSELIN aliàs KrabetierALiàs Krabetius dictus, inter Amstelodamenses subdialium pictores valdè celebris erat, tam quoad equorum, quàm aliorum animalium, hominumque figuras, et Jesaias de Velde Hagensis. quoad praelia: discipulus enim suit Jesaiae de Velde, artificis in hoc pingendi genere praestantissimi, qui Hagae Comitis habitabat. Assumto igitur in tyrociniis charactere optimo, in Galliam peregrinabatur Hasselinus, Romamque porrò petebat, ubi methodo Larii, aliàs Bambotsii, praeclarissimae diligentissimè invigilabat; undè factis in arte sua progressibus laudatissimis, subdialium, imaginumque minutarum et animalium picturas praecellentissimas plurimas tam Romae, quàm Venetiis et Lugduni post se reliquit. In Pinacotheca mea ipsius manu elaboratum habeo Pontem Salarium propè Romam, qui à cataphractatis custoditus equitibus, à Croatis oppugnatur, ubi velitatio quàm proximè ad veritatem accedens summâ curâ exhibita est. Similia autem plurima in urbe patria Amstelodamensi graphicophilis post se reliquit variis, quae omnia magni aestimata caro venduntur pretio: ibidemque hic noster vitam quoque cum morte commutavit.

CLXXVII. ADRIANUS NEU-LAND

CLXXVII. ADRIAN NEULAND.PAtriâ Antverpianus erat; Amstelodami autem larem fixerat, ubi historias Biblicas figurasque similes pinxit plurimas.

CLXXVIII. BONAVENTURAPETRI

CLXXVIII. BONAVENTURA PETRI.PEritissimus erat in effigurandis Oceano, navibusque bellicis, et aliis instrumentis similibus, naviumque adminiculatoriarum generibus; nec non littoribus marinis, proeliis navalibus, piscationibus et id genus aliis, unà cum tractibus littoralibus: vixitque haud exiguâ ob ista celebris famâ Antverpiae circa Annum 1650.

CLXXIX. FRANCISCUSWAUTER

CLXXIX. FRANCISCUS WAUTER.ANtverpiensis, in exhibendis minori formâ historiis et rebus gestis, et nudis praecipuè corporibus multâ prodebat arte ingenium suum.

CLXXX. PETRUS SAUDTMAN-NUS Harlemensis,

CLXXX. PETRUS SAUDTMANN.MAgnas pingebat imagines; et aere roso multa publicabat, praesertim icones Celsissimae Domus Auriacae; aliasque similes. Antehac autem in servitiis Regis Poloniae fuerat.

CLXXXI. DAVID BECKIUS

CLXXXI. DAVID BECK.DElphensium Urbi in Hollandia ortum debebat: cumque in arte suâ peritissimus esset, picturis iconicis Reginae Suecorum praeficiebatur; in cuius etiam servitiis Romae diu persistebat, donec in patriâ suâ animam efflaret.

CLXXXII. JACOBUS FOQUIE-RIUS Gallo-Belga

CLXXXII JACOB FOQUIERS.IN Flandriâ nimirum occidentali natus ex optimâ familiâ; celebris potissimum erat in subdialibus maioribus, arboribus scilicet naturali quasi mole expressis, aquis stagnantibus, petris, rupibus, montibus, sylvissilvis altioribus, frondibus, herbis, fundisque remotis; quae omnia tanto elaborabat ingenio, tantaque artis sollicitudine, ut coaetaneum neminem haberet similem, sive pingendi modum pulcherrimum, sive ingenii vires consideres exquisitissimas: undè admiranda quoque tam in Belgio, quàm in aulâ Electorali Palatinâ horum omnium post se reliquit monumenta. Adde quod et Parisiis apud Graphicophilos in maximo habitus fuerit honore, et Rubenio quoque arte suâ per multos annos in megalographicis eius auxiliatrices porrexerit manus.

CLXXXIII. WILHELMUS DE HUND-HORST Ultraiectensis,

CLXXXIII WILHELM de HUNDHORST.GErhardi Hundhorstii frater, insignis erat magnarum historiarum pictor, nec minus etiam in assimilandis picturis iconicis excellebat; undè etiam è patriâ Ultraiecto Berolinum evocatus, totam familiam Electoralem effigiebus praeclarissimis exhibuit; quam ob causam, postquam tam in aulâ illâ, quàm in urbe laude innotuisset plurimâ, stabilem ibi fixisse sedem, et quantum mihi relatum est, ibidem adhuc in magnâ satis autoritate versari dicitur.

CLXXXIV. PETRUS de LAER,aliàs Bambotius Harlemensis,

CLXXXIV. PETRUS LAER aliàs Bambotsio.INter varios Belgii et Harlemensis praesertim Urbis artifices haud minimus; parentibus notae optimae natus, et honestisimâ educatione pro civitatis illius more elevatus, post primos statim infantiae Opuscula eius iuvenilia. annos, cum ad studia applicaretur, singularem ad artem hanc pingendi pronitatem in sese persentiscens figuras minutas varias, subdialia, aedificia, animalia omnis generis, et quotidiana similia; nec non venationes, campos, vias regias, tuguria, horrea, diversoria, ruinas veteres et muros collapsos, carceres, conclavia, nationes varias, earumque vivendi genus; diversa anni tempora, diei horas, solem matutinum, meridianum et vespertinum pingere Memoria eius optima. solebat: quae omnia nudo aspectu tam profundè imbibere poterat, ut, quamvis multo tempore ante conspecta, penicillo tamen in tabellâ unius digiti magnitudine quàm perfectissimè exhiberet, è vivâ scilicet memoriâ, et quidem cum singulari ipsorum quoque affectuum expressione.

Hoc igitur ad artem nostram amore ulterius promotus, ex Urbe patriâ in Galliam, et porrò Romam abibat, ubi sedecim annos magna cum laude perseverabat, propagata semper ut studiorum solertiâ, sic famae Modus eius pingendis. quoque gloriâ continuâ. Quamvis enim, qui picturis operam dant parvis, accuratiores artis regulas in dispositione suâ non semper observent, nec in ordinando dividendoque picturae fundo ad axiomata ubivis optica respiciant, sed eleganti imaginum suarum situatione contenti sint: hic tamen opuscula sua minuta eâdem tractavit methodo, quâ alii prudentiores in tabulis suis utuntur maximis, ut et pavimentorum observaret prospectus, diviso quam correctissimè fundo, praefixo immutabiliter Horizonte, et dimensurata quavis picturae parte, ut et colorum proportionem, viresque iuxta regulas dimetiretur: eaque proprio Marte omnia, non adhibitâ figurarum chalcographicarum ope. Quamvis enim et iuxta nativa quandoque exemplaria quaedam effiguraret, in ipsis tamen picturis suis non nisi ingenio fidens atque memoriae quaecunque deambulando in foro, sive ante Urbem viderat notabilia, tam perfectè iuxta regularum fundamenta exprimere poterat, ut similem nec ante nec post sese habuerit unquam.

Vita ipsius communis.Quod porrò attinet ad communem ipsius vivendi modum, hic nemini melius innotescere potuit, quàm mihi, qui ex intimis ipsius eram amicis, quod per multos annos partim Romae, partim in Hollandia perpetuò iunctissimâ usi essemus familiaritate: undè verissimè id attestor, quod omnium virtutum studiosus, animique fuerit amicabilis et humanissimi. Cum autem nimiis meditationibus atque speculationibus ingenium suum nimis oneraret, beneficio musices, et quidem pandurae subindè reficere solebat animum. CoeterumCeterum in consortiis benignus, civilis, et pacificus erat, quamvis sodalitia parum affectaret. Formam autem corporis habebat extraordinariam, ut à Romanis propterea il Bambotio, Forma corporis eius. quasi monstrosus diceretur. Pars enim corporis eius inferior, unâ tertiâ maior erat quàm superior, ubi collum habebat brevissimum, unà cum pectore brevi similiter; undè figurâ hâc suâ risum excitavit pluribus, ioco tamen omnia excipiens urbanissimo, facetiisque laetitiam cumulans. Ludicra instituit varia. Sic instituto aliquando conventiculo potatorio, quod Baptismum receptatorium appellare solent, praeligatis feminalibus in angulum post ianuam recollectus, à praetereuntibus quibusdam pro cercopitheco maiore habebatur. Choreas agendo lepidissimus erat, dum contractis humeris, pedibus suis longissimis gyros vibraret super capitibus aliorum, ut homo dimidius huc illuc saltare videretur. Aliquando Pousinus, Claudius Lorenius, Ego, et Larius Tibur equis vecti eramus, ut tractus illos elegantissimos iuxta nativa exemplaria delinearemus; ubi circa reditum, insciis nobis, ob imbrium metum Bambotius prior regressus fuerat: ad portam igitur urbis progressi, deque absentiâ illius solliciti, cum excubitores interrogaremus, an fortè hic iam intrasset? illi negantes, non nisi equum Viterrini, absque sessore per portam procurrisse aiebant, vidulo oneratum, superligato pileo, et propendentibus utrinque ocreis; quod non nobis tantùm, sed et ipsi Lario, cum â nobis id acciperet, ansam ridendi propinabat plurimam.

Acumen ingenii.Praeter insolitam hanc proportionem monstrosus tamen non erat, nec deformis; imò defectus quoque corporis sui ingenii admirandi acumine, prudentiaeque donis multivariis abundantissimè resarciebat, ut artificibus excellentioribus omninò sit annumerandus. Romae enim infinitam talium operum pinxit copiam, quae nunquam iuxta nomen eius, quod Itali ignorabant, Lariana, sed Bambotiana saltem cognominabantur; donec tandem plus satis inclaresceret. Appropinquante autem paulatim senio, cum et à cognatis suis, et praesertim Amstelodamensibus, magno expeteretur desiderio, quippè quod opera eius, quorum Ego tam egregium habebam numerum, mirum in modum efflagitabant, Harlemum venit. ad literas meas varias humanissimas, promissumque, quod maiori in patriâ, quàm in Italiâ fruiturus sit voluptate, anno tandem 1639. ad nos Amstelodamum veniebat; acceptusque quàm benignissimé, omni officiorum et humanitatis genere honorabatur, donec Harlemum ad fratrem suum, qui Ludimoderator erat celeberrimus, diverteret; ubi in prospero tum satis patriae statu, iucundissimos artis suae fructus edebat illicò: et inprimis mihi opus quoddam pingebat trium palmorum quantitate, quo circa solis ortum Venatores quidam equis insidentes, unà cum foeminâfemina nobili, servis canibusque stipati in tractu quodam campestri venatum abeunt, pontem quendam transituri magnum, sub quo Sol oriens undis collustratis ad partem infernam concovam reflectitur, mirâ arte magnaque solertiâ expressis omnibus. Cumque per quinquennium subsequens similia elaborasset plura, hinc factum est, ut peculiari libello talia aere roso effigurata, publicis ederet typis, quae omnia sedulò conquiruntur, proque ornatu pinacophylaciorum non attento pretio coëmuntur, ita ut et illa, quae Romae ab ipso confecta fuerunt, carò vendita Amstelodamum transportata sint.

Moritur Sexagenarius.Interea cum iam sexagesimus aetatis eius annus appropinquaret, et complexio eius, quae, utpotè melancholiae soboles, in se infirma satis atque debilis erat, crescentibus annis cum insigni virium diminutione sic decresceret, ut memoriâ quasi excideret penitus, tandem Harlemi, summo cum dolore graphicophilorum, mortalitatis suae exuvias deponebat; plangentibus potissimùm Italis atque Belgis illis, qui Bambotianis hisce prae coeterisceteris invigilabant. Effigiem autem illius tabulâ nostrâ N. N. exhibuimus talem, qualis nostrâ manu quondam delineata fuit.

CLXXXV. JOHANNES BOTHIUS,et frater eius, Ultraiectenses,

CLXXXV. JOHANN BOTH cum fratre.FIlii erant pictoris cuiusdam vitrarii, qui tum temporis, cum ego discipulus essem Gerhardi de Hundhorst, eadem studia tractabant apud Abrahamum Blomartum. Hi Academiam nostram diligenter frequentabant, et indefessâ suâ sedulitate spei de sese locum dabant plurimae: postmodùm quoque peregrinaturi, pro more huius nationis Galliam primò, et deindè Italiam visitabant, Romamque inprimis; ubi non tantùm laboribus magno vacabant fervore, sed et prudenti meditatione omnia solertissimè perlustrabant; tandem Socii sunt laborando. in subdialibus methodum celeberrimi Claudii Lorennii, in imaginibus parvis autem Bambotii modum sectati: Alter enim tractus pingebat campestres elegantissimos, eosdemque alter hominibus, brutis, avibus, aliisque requisitis replebat, idque tantâ solertiâ, ac si omnia unâ eademque manu confecta essent: quibus operibus etiam brevi tempore ad tale scandebant famae fastigium, ut iuxta excellentissimos haud immeritò locari possent artifices.

Opera eorum.Tabulas autem plerumque subdialium maiores pingebant; quas ditissimo cumulabant ornatu, horarum, verbi gratiâ, matutinarum, roscido adhuc gramine, et sole per montium iuga prospiciente conspicuarum: Sic et meridiei et occidentis Phoebi tempora; nec non nocturnum Lunae splendorem et similia proferebant, colore et inventione tam admirabili, ut in picturis eorum, quasi ipsae diei horae dignosci possent; ut camporum, montium, arborumque proprietates hîc praeteream. Et quia Claudius Lorennius subdialibus ingeniosior erat, quàm imaginibus humanis; hi autem in utroque genere exercitatissimi erant, isti sanè eundem ad insignem laborum compellebant aemulationem, praesertim cum celeritate vix parem haberent, et multa quasi absque difficultate elaborarent; undè brevi tempore multas pulcherrimorum operum centurias Romae producebant, è quibus Ego duas adhuc tabulas maiores temporis, nimirum matutini et vespertini, cum aliis ad ipsorum memoriam Alter fratrum undis suffocatur. asservo. Sed et Venetiis magna similium pars reperitur, ubi per aliquod temporis spatium commorati sunt; donec alter istorum fratrum, qui imaginibus ditabat tabulas, noctu, dum è sodalitio domum abiret, ex improviso in canalem illapsus, defectu auxilii, undis miserrimè suffocaretur: ex quo alter domum illicò regressus, suam ibidem propagabat artem; ubi mihi quoque horam quandam vespertinam in campo elegantissimo optimè dispositam, et meliori adhuc colore expictam concessit; coeterùmceterùm emtoribus abundans, quamvis caro sua divenderet pretio. Tandem morbo correptus in patriâ ultimum suum obibat diem circa annum 1650. Effigies autem ipsius tabula nostra N. N. expressa est.

CLXXXVI. THOMAS WILLEBORT,Bergensis,

CLXXXVI. THOMAS WILLEBORT.PAtriâ Monti - Somanus, discipulus Gerhardi Segeri Antverpiae, historiis megalographicis inclarescebat, prout et iconibus, et praesertim Antverpiae magnam satis acquirebat nominis celebritatem; ubi etiam è vivis excessit.

CLXXXVII. DANIEL SEGERIUS Societatis Jesu,

CLXXXVII. DANIEL SEGERS.IN celeberrimo istorum Patrum collegio Antverpiensi clarus ob insignem in pingendis floribus elegantiam, quos tantâ industriâ tantâque elaborabat curâ, tamque naturali similitudine variis ad imaginum devotarum picturas modis eosdem applicans, ut apud omnes Magnates magno in Opera eius. honore esset; quem sanè nec immeritò experiebatur, ob singularem colorum venustatem, methodumque laetissimam et accuratissimam, quam varia eius et innumera quasi in templis Antverpiensibus extantia opera publicè adhuc prae se ferunt. Iconem eius exhibuimus tabulâ nostrâ NN.

CLXXXVIII. JOHANNES de HEEM,Ultraiectensis,

CLXXXVIII JOHANN de HEEM.EX Urbe patriâ propterea Antverpiam se conferebat, quod varia ibidem fructuum genera rariora, ut sunt species prunorum grandiorum diversae, nec non malorum Persicorum et Armeniorum; item aurantiorum, citrorum, uvarumque et similium maiori perfectione et maturitate adipisci, naturalemque illorum similitudinem penicillo exprimere posset; talia enim cum omni florum aliorumque immotorum genere tam gratiosè tamque perfectè imitabatur, ut in his, prout notorium, in Belgio neminem haberet aequalem; et propterea nec laude, nec honore, nec emolumento careret.

CLXXXIX. JUSTUS SUTERMAN-NUS Antverpiensis,

CLXXXIX. JUSTUS SUTERMANNUS Florentinus.POstquam picturis iconicis excelleret, è patria in Italiam sese recipiebat; ubi ad id perfectionis cacumen ascendit, ut Magnus Hetruriae Dux in Urbe Ducali Florentiâ multo eundem prosequeretur favore, totiusque Serenissimae familiae, et omnium Cognatorum, nec non ministrorum aulicorum effigies illius manu expingi curaret; cum magno istius et lucro et honore.

CXC. SUTERMANNUS Vien-nensis,

CXC. SUTERMANNUSPRioris frater, haud ita pridem in aulâ adhuc Caesareâ Viennensi degebat, ibidemque in pingendis iconibus excellebat, praesertim foeminarumfeminarum mundo suo muliebri Sutermannus Musicus. exornatarum. Tertius autem frater Musicus erat in Aulâ Imperiali celebritatis plurimae.

CXCI. JOHANNES LIVENIUSLugdunensis,

CXCI. JOHANN LIVENS.INter illos, qui deserta nunquam patria, et peragrato tantùm in viciniâ Belgio, tamen excelluere, quasi felicissimus. Magnis enim historiis icones plurimas iuxta viva exemplaria inserebat, coloribus adhibitis pulcherrimis, quorum peritiâ pollebat praeclarâ. Antiquorum severiora studia haud admodum curabat, operibus suis invigilans iuxta methodum propriam haud contemnendam. Illius manu elaborata Antverpiae et Amstelodami spectantur plurima; ubi, quantum mihi innotuit, adhuc in vivis erit.

Iamque si Nationis ordinem sequeremur, huc etiam referendi essent celebris ille

DAVID de HAEN.DAVID de HAEN Roterodamensis;nec non THEODORUS BABURE.THEODORUS BABURE, Ultraiectensis, et NICOLAUS REGNIER.NICOLAUS REGNIERIUS Ma-busaeus.

Sed quia horum primus omnes labores suos Romae perfecit; ibidemque etiam mortuus est; alter autem eiusdem fuit socius; et tertius nihil etiam in patriâ, (prout in vitis illorum declaratum fuit) sed plurima in Italia perfecit, ibidemque habitavit et sepultus est; hanc ob causam eosdem inter Italos reliqui; è contrario autem Horatium Gentilescium Florentinum, quod in Galliâ, Belgio et Anglia commoratus sit, ibidemque extremum suum obierit diem, Belgis associavi, quod ex Indice quaerenti satis patebit.

CXCII. JOHANNES CAMPINUSCameracensis,

CXCII. JOHANN del CAMPO.ANtverpiae artem pictoriam didicit facto apud Abrahamum Jansonium initio. Positis autem dexterrimè fundametis Romam sese contulit, ibidemque primò methodum sectatus est Caravagianam, imaginesque dimidiatas plurimas Apostolorum, Evangelistarum, et similes iuxta viva exemplaria elaboravit. In specie autem in historiâ illâ de Petro per Angelum è vinculis liberato satis superque demonstravit, ad quae fastigia cognitae veritatis ingenio suo iam ascenderit: undè Romae inter Belgas magnae fuit autoritatis, ubi auxilio iudicii eius plurimi singulari cum respectu et Rebus forensibus operam dat. veneratione utebantur. Ipse verò officiosum quoque erga omnes sese exhibebat, Belgarum causas, actionesque forenses, qualescunque illae forent, Patronorum suorum ope promovens, scriptis defendens, advocati instar gerens, et absque ullo emolumento suo procuratorum more ad finem perducens, ut per totum saepè diem indefessus in Capitolio processibus hisce vacaret. Cumque in hoc negotiorum genere haud exiguâ quoque uteretur prosperitate, iisdem delectatus, artem pictoriam per annos seposuit haud paucos, in quâ tamen si eidem ulteriùs invigilasset, mirè fuisset scansurus.

Interea tamen cum quibusdam aliis ipsius hospitio usis circa hanc artem adhuc quandoque versabatur, inter quos Alexander de Welinkshofen; Gorcumensis; Gerhardus de Krik, Petrus de Laër, aliàs Bambotius, et alii, qui omnes diligentissimi erant, ipsoque manuducente artifices evadebant Madritiũum abit. praeclarissimi. Sic igitur consumendo bona sua Romae tamdiu rem habebat familiarem, donec necessitate compulsus cum Marchione Castelli Rodericiani in servitiis Regis Hispaniae Madritium abiret, ubi opera quaedam post se reliquit politissima: tandemque ultimum suum mundo dicens vale, plus genio semper, quàm arti indulserat, et crumenae, circa quas coeteroquinceteroquin haud minus felix esse potuisset, quàm nudâ opinione suâ.

CXCIII. MATTHAEUS MAYVOGELSeelandus

CXCIII. MATTHAEUS MAYVOGEL.HOc nomen propterea adeptus est, quod primo Maii Romam ingressus esset, Societate pictorum baptisando neophytos sic agnominante. Cumque clarissima in arte nostra posuisset fundamenta, nec minori deindè sedulitate atque curâ studia sua promovisset, deinceps, ut Campinus forensibus, sic ipse amore distractus, artem quasi penitus neglexit: ubi ob nimium rei Venereae usum exiccato quasi toto corpore oculis quoque illius subnascebantur humores viscosi, ut visum amitteret totum, frustra adhibitis medicis: atque sic in flore adhuc annorum summo cum moerore coecitatecaecitate percussus, vitam mox perdidit miserrimè.

CAPUT XX. JOHANNES LYSIUS, et artifices adhuc triginta novem alii. Argumentum.

CXCIV. JOHANNES LYSIUS, aliàs Pan dictus, Oldenburgensis. Opera eius Veneta, caedes Abelis; Lapsus Phaëtontis; duo ruralia, et alia: Vita eius civilis. CXCV. CASPARUS CRAYERUS. CXCVI. BALTHASAR GERBIER. Delineationes nimiae pictorem haud reddunt excellentem; nec pictura nimia excellentem delineatorem. CXCVII. SALOMON REX. CXCVIII. LEONHARDUS BRAEMERUS. CXCIX. JOHANNES CASSIERIUS. CC. DAVID BALLIUS. CCI. HERMANNUS SACHTLIEVEN. CCII. DANIEL de HEEL. CCIII. JACOBUS ARTESIUS. CCIV. PETRUS de LINT. CCV. DAVID RICHARTUS. CCVI. HERMANNUS SCHWANENFELD Wurdensis. Quanti aestimanda sit peritia pingendarum imaginum humanarum. CCVII. GELDORPIUS Londinensis. De pictura gummata in membranis. CCVIII. OLIVIRIUS Londinensis pictor membranarum. CCIX. N. KEUPER. CCX. LUDOVICUS HERING, Pragensis. CCXI. JOHANNES BRONCHORSTIUS. CCXII. BARTHOLOMAEUS ELZIUS. CCXIII. PETRUS DANKERUS de RY. CCXIV. NICOLAUS HELDIUS. CCXV. JOHANNES BAPTISTA de HEIL. CCXVI. JOHANNES PHILIPPUS de THIELEN. CCXVII. FRANCISCUS de NEVE. CCXVIII. CORNELIUS de HEEM. CCXIX. LUCAS FRANCISCUS. CCXX. CAROLUS SABAUDUS. CCXXI. PETRUS BREDANUS. CCXXII. LILIUS, aliàs LAELIUS. CCXIII. CASPARUS de WITTE. CCXXIV. FRANCISCUS VERWILDIUS. CCXXV. JOHANNES BAPTISTA de DEINUM. CCXXVI. JOHANNES KESSELIUS. CCXXVII. HENRICUS BERGMANNUS. CCXXVIII. ROBERTUS de HOECH. CCXXIX. RUDOLPHUS BREINIUS mutus, Tigurinus. CCXXX. ABRAHAMUS DIEPENBEKIUS Buscoducensis. CCXXXI. DAVID TENIERIUS. CCXXXII. CORNELIUS JANSONIUS Londinensis. CCXXXIII. GOVERTUS FLINK Clivensis.

CXCIV. JOHANNES LYSIUS Oldenburgensis,

CXCIV. JOHANN LYS aliàs Pan.ALio nomine Pan dictus, tanto maiori dignus est laude, quanto laudabiliori industriâ omnes patriae suae pictores artis excellentiâ superavit; cum è dissitis hisce terris Oldenburgensibus hactenus nullum adhuc denominare potuerimus artis nostrae asseclam. Hic igitur post iacta dexterrimè pingendi fundamenta Amstelodamum sese contulit, ibidemque Heinrici Goltzii methodo, quoad eius fieri poterat, in stitit, expictis operibus quibusdam ingeniosissimis. Abhinc Lutetiam et Venetias, mox autem Romam profectus alium planè pingendi modum assumebat: cumque faustiorem sibi expressus esset Venetorum Urbem, eodem mox revertebatur, pictisque ibidem iuxta inclinationem suam operibus quibusdam duorum triumve palmorum praeclarissimis, in quibus antiquorum et modernorum methodum mirè contemperaverat mixto quodam elegantiae genere, ori nec gratia, nec venustas, nec colorum amoenitas deerat, tanta mox inclarescebat fama, ut in omnibus exercitatus videretur insigniter.

Opera eius Veneta.Inter alia autem memorabilia in templo Tolentinorum Venetiis viventis magnitudine pinxerat S. Hieronymum nudum in eremo, tubam Archangeli extremam subaudientem, prehensoque ad scribendum calamo quasi vivum atque palpabilem, laetisque coloribus conspicuum. Minores tamen eius imagines duarum triumve spithamarum praeclarum illud opus longè superant; Abel occisus. inter quas Abel â Caino interfectus abbreviato situ tergum spectatori obvertens â Protoplastis primo tunc mortuo mirè perculsis, summo cum dolore inspectus. Phaëton. Nec non Phaëton excussus curru ex aethere delabens, territis in terra Nymphis vario situ sursum respicientibus: ubi Nympharum harum nuditate et pulchritudine, nec tractu minus campestri elegantissimo nubiumque ardore Lysius hic satis superque declaravit, se colores, rerumque colorandarum elegantiam ad nutum habere. Eodem modo Amantium quorundam Conversationes et colloquia depingebat methodo modernâ: nec non de foeminisfeminis Venetis amori indulgentibus varia, nimirum vel musica delectatis; vel chartulis ludentibus, vel deambulatione detentis, vel similibus amoris casibus, quae omnia tantum prae se ferebant iudicium, ut laudibus satis extolli non possent.

Duo ruralia.Porrò nuptias quoque pingebat rurales, ubi finitis epulis choreae aguntur, ducente chorum cum sponsâ Parocho laetissimo, et sequente cum hospita sponso, rusticisque dehinc aliis ad utriculi tibiarumque sonum sub umbra tiliae cuiusdam patulae hilari socias suas agitantibus gyro: ibidemque et spectantium genus vicinorum, et in hospitio ferventi opere compotantes adiecti sunt varii alii. Altero autem opere ebriorum dissidia rusticorum exhibuit, furcis et ligonibus decertantium, accurrentibus hinc indè uxoribus, maritosque prae ira pallescentes retrotrahentibus; dum mensa interea potatoria senem quendam ebrium collisa ad solum prosternit, cum similibus quibusdam casibus ruralibus sat inurbanis.

Et alia.Posthaec tentationem S. Antonii elaboravit rarissimam sed eleganti ordine, ubi nempè calvaster hic senioque attritus Anachoreta spectris monstrosissimis, igniculisque et foeminisfeminis tentatur variis. Dehinc conversationes quoque militum quorundam cum meretricibus Venetis exhibuit, ubi inter musicorum strepitum, chartularum ludicra, vinique hilaritates suo quilibet indulget genio, affectibus undique quàm prudentissimè expressis; ut non laudibus tantùm haec omnia depraedicata fuerint innumeris, sed et pretio divendita maximo. CoeterùmCeterùm in Academiâ nostrâ Venetâ multa delineabat iuxta prototypa nuda, quibus deindè in picturâ singularem conciliabat gratiam, vitamque plus ferè quàm naturalem: Antiquorum autem seria magis studia minùs curabat, non quod ea haud magno satis aestimasset affectu, sed quod, si eadem, quae suo pingendi generi contraria planè essent, affectare nunc deberet, ad nova redeundum sibi diceret tyrocinia: undè Titiani potiùs, Tintoreti, Pauli Veronesii, Fettii, aliorumque Venetorum methodum sectabatur, et ultimi huius potissimùm.

Genus vivendi.In more autem positum habebat, ut diu meditaretur, antequam laborem suum inchoaret: inchoato autem semel opere, nullâ re amplius hinc abstrahi poterat. Cum Venetiis cohabitaremus, duos saepenumerò vel tres dies domum haud veniebat; deindè autem noctu cubiculum subitò ingressus, axiculum coloribus mox instruebat, institutaque temperaturâ totam noctem laborando terebat: porrò capto sub diluculum tantillo somni, duos iterum vel tres dies unà cum noctibus operi invigilabat, ut ferè nec quiete, nec cibis reficeret corpus: interea me nullatenus audiens, qui saepè ipsum monebam, hoc eum modo non nisi malum sibi creare proprium, destructâ sanitate, vitaque abbreviatâ: Antiquum siquidem obtinens, per dies aliquot noctesque ignotis mihi in diverticulis emanebat, donec evacuato marsupio ad labores rediret, è nocte diem, eque die noctem Peste moritur. faciens. Ab illo autem cum discedens Romam abirem, ille finito, quem inchoaverat, labore, se secuturum quidem promittebat; adversâ autem impeditus fortunâ anno 1629. pestilentiâ illis locis exortâ corripiebatur, cumque aliis huic aevo sic valedicebat. Opera eius Venetiis quidem extant plurima, plura tamen Amstelodami, ubi magno in honore habentur.

CXCV. CASPARUS CRAYE-RUS,

CXCV. CASPAR de CRAER.PAtriâ Antverpiensis erat, et Raphaëlis Caxii discipulus, Bruxellis habitans anno 1585. opera sua primaria pro templis elaboravit, quamvis et pro aliis, et in specie pro Eminentissimo Cardinali Ferdinando, in cuius servitiis per annos fuit plurimos.

CXCVI. BALTHASAR GER-BIERIUS,

CXCVI. BALTHASAR GERBIER.ANtverpiae pariter in lucem editus erat, picturisque gummatis in membranis insigniter excellebat: desiderio autem ulteriorum stimulatus, multos in Italiâ annos consumsit, ubi ad tantam quoque peritiae perfectionem pervenit, ut â Rege Britanniae in Angliam vocaretur, in quâ Duci Buckingamio multâ cum laude, non tantùm arte suâ, sed et aliis in expeditionibus serviit, suâque virtute promeritus tandem est, ut equestri ordine condecoratus fuerit; ex quo Bruxellis per multos annos negotiorum Regiorum gestor fuit. Natus autem erat anno 1592.

CXCVII. SALOMON REX;

CXCVII. SALOMON de CONINGH.Cum sequentibus pluribus ansam nobis praebet, quaedam hîc praefationis loco Praemittendi: Aequè nimirum necessarium esse artificibus nostri generis, ut penicilli colorumque usu polleant, quàm ut in diagraphicâ Non statim benè pingit, qui benè delineat. emineant. Plurimos enim, praesertim apud Italos, vidi, qui maturè satis diagraphicis appliciti studiis, theoriam, regulasque fundamentales examussim callebant, de hisce omnibus similiter cum iudicio differentes; undè et antiquas Raphaëlis picturas dexterrimè delineabant, et circa usum prototypi Academici exercitatissimi erant, in chartam illud emendatè satis proiicientesproicientes, ut hac ratione nihil ipsis deesse videretur, quod ad assequendam subitò artis nostrae perfectionem requiri posset. Iidem tamen, quamvis hac ratione per triginta, quadraginta, vel quinquaginta annos, et quod excedit, haec studia continuassent, circa picturam ipsam difficultates offenderunt maximas, ut plerumque pingendo laudem omninò nullam adepti sint, imò ea, quae, sive calamo, sive cretâ tam nigrâ quàm rubrâ facillimè delineare solerent, penicillo et coloribus (quorum artificium tamen multò utilius est, minorique conatu maiorem perfectionem conciliat,) naturali similitudine exprimere Nec benè delineat, qui benè pingit. haud possent. Alii è contrario, et Belgae praesertim, à teneris statim annis ad peniculi colorumque exercitia applicantur, absque singulari diagraphices studio, et ad bonam saltem ideam, methodumque laudabilem assuefacti, undè in colorandis rebus ad admirationem usque proficiunt, vitamque ipsam et quidem naturalem quasi repraesentant. Si tamen rem quandam vel tantilli momenti invenire, vel ipsi componere atque ordinare praesumunt, nihil omninò praestant, ut boni saltem Apographarii maneant, prout illi alteri delineatores saltem dicendi sunt, cum nostra tamen ars utramque simùl requirat praxin, si scilicet ad perfectionem quis tendat. Hic igitur Salomon Amstelodami natus erat anno 1609. ubi etiam praeceptoribus usus erat pluribus. Studia autem illius potissima naturam pro obiecto habebant simplicissimam, in quâ solâ excellere intendebat: undè in hoc quoque genere ita profecit, ut variis Amstelodami, Harlemi et Ludguni Batavorum celebretur operibus.

CXCVIII. LEONHARDUS BRAE-MERUS

CXCVIII. LEONHARD BRAEMERCIvis cuiusdam Delphensis filius natus anno 1596. ingenii erat acutissimi, picturisque minutis potissimum et variis argutiis historicis et similibus inclaruit; cumque et Italiae exemplis magno cum fructu usus esset, plurima ibidem reliquit artis manusque suae specimina. Quin et postquam in patriam reversus esset, illius opuscula avidissimè collegerunt graphicophili, tam diurna, quàm nocturna, et pinacothecas suas eleganter iisdem exornarunt.

CXCIX. JOHANNES CASSIE-RIUS

CXCIX. JOHANN CASSIER.SUo quoque tempore celebris admodùm erat in Urbe patriâ Antverpiâ ob figuras imaginesque humanas.

CC. DAVID BALLI

CC. DAVID BALLI.LUgduni Batavorum in lucem editus picturis iconicis, effigiebusque viventium similitudine sive penicillo sive calamo exprimendis laudem assequebatur maximam.

CCI. HERMANNUS SACHT-LIEVEN

CCI. HERMANNUS SACHTLIEVENROterodami natus anno 1609. in pingendis subdialibus variis, nec non rebus ruralibus et oeconomicis similibus exprimendis excellebat; tam ob curam quàm ob argutiam.

CCII. DANIEL de HEEL.

CCII. DANIEL de HEEL.BRuxellensis, tractuum similiter campestrium, item nocturnorum ignium, et similium aliorum picturis famam sibi acquisiverat.

CCIII. JACOBUS ARTESIUS,

CCIII. JACOB de ARTOIS.BRuxellensis et ipse picturis minutioribus, rerum subdialium nobilis erat, sed tabulis similibus maioribus melior.

CCIV. PETRUS de LINT,

CCIV. PETRUS de LINT.ANtverpiensis, imagines maiores plurimas, ut et icones Romae pingebat, deinde et Regi Daniae operam suam locabat, ut et nationalibus tandem suis.

CCV. DAVID RICHARDUS

CCV. DAVID RICHARD.IMaginibus minutis delectabatur, nec minus historiarum, animalium, equorum in stabulis locatorum, et similibus pictruis naturam ipsam referentibus.

CCVI. HERMANNUS SCHWA-NENFELD

CCVI. HERMANN SCHWANENFELD de Wurde.COmmuniter Eremita cognominatus, quod subdialibus et ruinis pingendis, praecelleret, et propterea semper in ruinis veteribus, eremis, locisque desertis circa Romam, Tibur, Tusculumque degeret; quo in genere magnum quoque assecutus est gradum, cum laude promotis studiis hisce singularibus. Quamvis iuxta illa minimè sperneret Academias, sed in illis tam sedulò iuxta viva exemplaria delineationes institueret, ac si imaginibus pingendis operam daturus fuisset: undè subdialia quoque sua variis imaginibus iudiciosissimè Quanti aestimanda sit imaginum pictura. exornare poterat. Quin imò imaginem nudam emendatè pictam pluris aestimabat, quàm scientias omnes, quod suo quidem arbitratu, in homine pingendo tota rei pictoriae contineatur substantia, imò in unicâ solius manus picturâ plus sit laboris, quàm in subdialibus omnibus. In quo sanè neutiquam erravit. Quemadmodum enim Deus hominem post conditas creaturas omnes creavit ultimùm, et quidem secundum imaginem suam: sic in eodem summam quoque omnium recondidit perfectionem, ut pictor ille, qui figuram hominis perfectè et accuratè exprimere valet, coeteracetera omnia exiguo repraesentaturus sit conatu: cum è contrario, qui imaginum humanarum caret peritiâ, in coeterisceteris omnibus debilis quoque sit et imperfectus.

CCVII. GELDORPIUS Londi-nensis,

CCVII. GELDORP. Londinensis.PIctor erat iconicus Londini celebratissimus, ubi effigies viventium magnitudine plurimas, facietenus, iconesque alias pinxit simillimas. Ex adverso autem in diagraphicis tam leviter imbutus erat, ut impossibile ipsi esset, faciem quandam manu propriâ in telâ sive in chartâ proiicereproicere. Cui malo ut mederetur, sex vel octo facies venustissimas ab artifice quodam alio in chartâ depictas acu traiecerat: ex quibus illam, quae obiecto proposito potissimùm conveniret, assumtam rasura cretacea telae suae applicabat, effigiem suam dehinc iuxta eandem efformando. Quo medio, utut delineando tam infelix esset, iconibus tamen satis erat felix, vitamque sic sustentabat prosperrimè.

CCVIII. OLIVIERIUS, membranarumpictor Londinensis,

CCVIII. OLIVIER. Londinensis.PIcturae hoc genus pulcherrimum et curiosissimum, quod colore aquario in membranis exercetur, excoluit. Hic enim pingendi modus inter primos referendus est, prout è Vitis primorum artificum satis apparet, ubi varia talium pictorum tam Graecorum et Romanorum, quàm Italorum et Germanorum recensuimus exempla. Inter illos autem, qui mihi ex hoc genere innotuerunt, primus erat Olivierius iste, qui in Angliâ primò apud Jacobum Regem, deindè apud Carolum Stuardum tantam adeptus fuerat nominis celebritatem, ut in hodiernum usque diem in Palatio Londinensi Regio, historiae, icones, et aliae inventiones ipsius pulcherrimae pro miraculo istius pingendi modi asservatae ostententur, praesertim quod eaedem, utut durando dimidium iam excesserint seculumsaeculum, incorruptae tamen adhuc et integerrimae perseverent.

CCIX. N. CEUPERUS.

CCIX. N. CEUPER.OLivierii huius discipulus longè celeberrimus, eadem cum pluribus aliis amplexus studia, me tùm, cùm Amstelodami degerem, humaniter visitabat; cumque omnia ipsi tam inchoata, quàm consummata opera mea, quae pro Magnatibus quibusdam Germaniae elaborabam, ut pro Leopoldo Wilhelmo Archiduce, pro Electore Bavariae et aliis, cum rarioribus meis coeterisceteris, quae domi asservabam, ostendissem; ipse quoque icones quasdam manu suâ elaboratas mihi exhibebat, plerorumque scilicet primatum Aulae Anglicanae, quae profectò omnibus perfectissimae picturae gummatae requisitis abundabant. Cumque omnes, qui Amstelodami tunc commorabantur, artifices, pro merito eundem prosecuti essent honore, in Sueciam ipse discedebat, ad Christinam vocatus Suecorum Reginam, graphicophilam longè maximam; ex quo tempore nihil de eo inaudii amplius.

CCX. LUDOVICUS HERIN-GUS, Pragensis,

CCX LUDOVICUS HERING.EX alio quidem mihi non innotuit capite, nisi quod Pragae vixerit, virtute suâ omnium amorem in se pertraxerit, itemque in flore adhuc aetatis suae decesserit: unde plura quoque de laudibus eius superaddere non valeo, nisi quod Germanica honoratus fuerit post obitum elegiâ elegantissimâ, cuius sensum hoc expressimus epigrammate:

Epigramma in ipsius honorem.Quis furor iratae radiat de Palladis ore? Heu fuge! saeva manus te, fera Parca,ferit. Scilicet invitae rapuisti forfice Divae Halecem, vivsam pingere qui pote-rat. etc. Centum igitur, Lachesis, rapias, insta-mus, asellos; Unicus ast Halec de tumulo redeat.

CCXI. JOHANNES de BRON-CHORST

CCXI. JOHANN de BRONCHORSTULtraiecti natus, pictor aliàs vitrarius erat; sed cum Academiam nostram pictoriam sedulò frequentaret, in pictorem tandem evadebat perfectissimum; qui et chalcographus erat rodendo aere felicissimus; quae studia ambo in aetate eius iam senili multâ cum laude exercuit.

CCXII. BARTHOLOMAEUSELZIUS

CCXII. BARTHOLOMAEUS van der ELZ.AMstelodami habitabat, picturamque saltem iconicam didicerat, ut vivorum effigies accuratè exprimere posset: alia non curabat, quamvis ingenio gauderet admirando et acumine singulari. In pingendis autem iconibus non tantùm multà laude nobilis erat, sed magnâ quoque promtitudine, ut multum hoc laborum genere lucraretur. Dein connubio virginem sibi iungebat pulcherrimam, inque conventiculis compotantium genio libenter indulgebat; peregrinationibus et studiis ulterioribus omninò sepositis, hoc uno contentus, quod in Urbe patriâ laetiores sibi horas decerperet plurimas.

CCXIII. PETRUS DANKERUSde RY.

CCXIII. PETRUS DANCER, de R Y.AMstelodamus et ipse, nec non pictor egregius erat; arteque suâ Polonorum Regi Uladislao diu inserviit.

CCXIV. NICOLAUS HEL-DIUS.

CCXIV. NICOLAUS de HELD.NEomagensis, Stocade dictus, ingenio industriaque suâ in Belgio primùm, deinde et Romae celebris admodum evadebat: coloribus autem oleariis potissimum operam dabat, diuque à servitiis Regis Galliae fuit.

CCXV. JOHANNES BAPTISTAde HEIL

CCXV. JOHANNES BAPTISTA de HEIL.EOdem tempore Bruxellis ob singularem parvarum iconum elegantiam mirum in modum extollebatur.

CCXVI. JOHANNES PHILIPPUSde THIELEN

CCXV.CCXVI. JOHANN PHILIPPUS de THIELEN.DOminus in Louvvenberg etc. Mechliniensis, pingendis floribus operam dederat, et instruente Fr. Daniele Segero Societatis Jesu in hoc genere sic excellebat, ut magni artificis famam acquireret.

CCXVII. FRANCISCUS NE-VIUS

CCXVII. FRANCISCUS de NEVE.ANtverpiensis, picturis tam magnis quàm parvis excellebat. Cumque ante aliquot annos Româ Augustam Vindelicorum veniret, icones quasdam viventium quantitate, ut et imagines alias, nec non historias methodo ingeniosissimâ elaboravit, ut artis periti satis superque cognoscerent, quantum in diagraphicis colorum usu praestitisset; penicillum siquidem tantâ tractabat promtitudine, ut universalis hac in arte dici mereretur. Augustae autem moram haud diu trahebat: sed Monaci Serenisimae Electricis iconem summâ pingebat industria: undè Salisburgum profectus Celsissimo Archiepiscopo illius loci operam suam offerebat. Sed et Viennam porrò petens, arte suâ mox innotescebat quàm maximè, ut fortè ibidem adhuc degere posset.

CCXVIII. CORNELIUS deHEEM

CCXVIII CORNELIUS de HEEM.ANtverpiensis, rebus naturalibus immotis operam dabat, ut sunt, poma, fructus, conchae, bellaria, ludicra, instrumenta, vasa floribus plena; quae omnia sive in metallo, sive in vitro depingere solebat tantâ perfectione, ut naturalibus omninò viderentur similia, undè in hisce omnibus Artifex incomparabilis. incomparabilis habebatur, cum flagrantissimâ operum eius conquisitione. Cum enim Ego ipse unum ex operibus istius duarum ulnarum longitudine, quod immota similia varia repraesentabat, apud Thomam Kretzerum Amstelodamensem graphicophilum insignem offenderem, rarissimâ eiusdem elegantiâ ductus, quadringentos ei et quinquaginta florenos paratae pecuniae pro illo offerebam: quod ille tamen, utut aliàs amicus meus singularis, concedere mihi renuit, hoc adiiciensadiciens, nullo pretio venalem sibi hancce tabulam; nobilissimae enim manus istius picturas auro et argento apud artis gnaros aestimari cariores.

CCXIX. LUCAS FRANCISCI.

CCXIX. LUCAS FRANCOIS.MEchliniensis, multis depraedicabatur laudibus ob ordinationem magnarum historiarum singularem, nec non effigierum et similium picturas acceptissimas.

CCXX. CAROLUS SABAUDUS,

CCXX. CAROLUS de SAVOYE.ANtverpiensis, magnoperè aestimabatur ob imagines minores, praesertim figuras nudas venustissimas.

CCXXI. PETRUS BREDANUS,

CCXXI. PETRUS de BREDA.ANtverpiae pariter ob artem suam singulariter colebatur, ut ex ipsâ Hispaniâ, aliisque locis procul dissitis literae ad eum delatae opera eius clarissima et pulcherrima vehementer efflagitarent.

CCXXII. LILIUS, aliàs LAELIUS,

CCXXII. LILY, aliàs LAELIO.IN Anglia ob insignem hâc in arte peritiam singulari florebat celebritate, praesertim ratione iconum viventium magnitudine expictarum, venustaeque in illis calligraphiae et similitudinis. Ipsas quidem illius picturas oculis meis usurpare nunquam mihi obtigit, unde ad specialia quoque laudum eius capita descendere hic non potero: nihil superadiicienssuperadiciens, nisi Epigramma illud Belgicum, quod De Bieu in Graphicographiâ suâ de illo composuit:

Epigramma in eius laudem. Soo, als een Lelie, die onder Doorensbloeyt, Kan haer de eel Pictuer ook ongehin-dert draghen: In oproer en crakeel, die in haer kon-sten groeyt; En vreest gheen ongemaeck in speitvan d’ oorloghs-plagen.

Cuius sensus est hic:

Lilia ut in dumis; sic et Pictura reni-dens Nec populi turbas, nec fera bella ti-met.

Adhuc in vivis esse dicitur.Idemque adhuc Londini in fausto satis prosperitatis cursu vivere, iconibusque naturam quàm proximè imitantibus, et gratiosissimis multâ arte excellere, magnoque in honore degere dicitur.

CCXXIII. CASPARUS WIT-TIUS,

CCXXIII. CASPAR de WITTE.ANtverpiensis ingenio inclarescebat et sedulitate maximá in Italiâ et Galliâ, ut in imaginibus tam parvis quàm maioribus, subdialibusque et ruinis atque similibus ars ipsius laudatissima aliis si non praeferenda, neutiquam tamen postponenda sit.

CCXXIV. FRANCISCUS VER-WILT,

CCXXIV. FRANCISCUS VERWILT.ROterodamensis, Cornelii de Boio Lenburgici methodum tantâ sectabatur aemulatione, ut tandem in figuris parvis, subdialibus campestribus et ruinis eundem superaret, eodemque aestimaretur praestantior.

CCXXV. JOHANNES BAPTISTADEINUMENSIS,

CCXXV. JOHANN BAPTISTA de DEINUMANtverpiensis, iconibus gummati coloris tam maioribus quàm minoribus clarissimus erat: tandem et turmae militum civicorum ut centurio in eâdem Urbe praeficiebatur anno 1651.

CCXXVI. JOHANNES KESSE-LIUS,

CCXXVI. JOHANN de KESSEL.COloribus oleariis minore quantitate animalia pingebat atque flores, ad ipsam rerum naturam quàm proximè accedentes.

CCXXVII. HEINRICUS BERG-MANNUS,

CCXXVII. HEINRICUS BERGMANN.CLunderensis, deserta priori methodo proeliorum mole minuta expingendorum, instruentibus Jacobo Jordano et Willebordio, ad imagines maiores sese convertebat, iamque Mittelburgi in Seelandiâ ob artis elegantiam magno in honore vivit.

CCXXVIII. ROBERTUS deHOECH,

CCXXVIII. ROBERT de HOECH.ANtverpiensis, in urbe patriâ proeliis minoribus excellebat tam pedestribus quam equestribus, quae sub praesidio tormentorum bellicorum, igne fumoque conspicua, unà cum fortalitiis forma parva cum admiratione exprimere solebat: in quo singulariter hoc ipsi proderat, quod in servitiis Regis Hispaniae tanquam Architectus militaris fortalitiis Flandricis praefectus esset: unde picturae ipsius plus desiderantur, quàm reperiuntur. Eundemque Debiaeus Poëta his honoravit versibus.

Versus in eius honorem. Seltsam en veel; al even eel; Veel en kleyn, eelen reyn.

Quasi diceret:

Rara refert; et multa tamen; parvisquesuperbit: Nobilis ingenio, nec minor arte ma-nûs.

CCXXIX. RUDOLPHUS BREI-NIUS mutus,

CCXXIX. RUDOLPHUS BREIN Tigurinus.TIgurinus hoc loco similiter sicco praetereundus haud est pede: quamvis enim novercante natura et auditu careret et loquelâ; ingenio tamen tanto abundabat, ut et diagraphicam et pictoriam, nec non caelaturam aeris insigniter excoleret: idque divinâ adminiculante gratiâ, quae liberali affluxu, quod unâ in parte ademtum est homini, loco quodam alio supplere solet. Versiculi Germanici de seipso. Undè Mutus iste naturâ suâ Tigurinus, de se ipso hos scripsit versiculos germanicos:

Dem höchsten GOtt zu Lob und Ehr, Der mich ein Stumm begabt hat sehr, Dass ich les, schreibund rechnen kan, In Geometri auch thu bestahn. Astronomi auch Kupferätzen, Flach mahlens auch mich zu ergötzen. Darum, ô Mensch, an Gott zag nit, Der ein Gnad nimmt, und viel dargiebt, Ob mir schon gnommen Red und Ghör; Sey doch dem höchsten Gott, Lob, Ehr!

Quorum hic est sensus:

Laus tibi, summe Deus, muto haec quidona dedisti, Ut legere et numeros tractare, et scribe-re possim; Astraque, metirique locos, et pingerenorim, Et tabulas aeris rodam: quae cuncta su-pernum Numen largitum est, quod linguâ ac au-re fatiscam. Cui sit summus honos, et laus et gloriasemper!

CCXXX. ABRAHAM de DIEPEN-BECK, Boscoducensis,

CCXXX. ABRAHAM de DIEPENBECK.INter laudabiles Antverpianae Urbis artifices pariter numerandus est, et quidem haud inter postremos. Primò autem pictor erat vitrarius, omnesque sui aevi encaustas in hoc genere superabat. Deindè autem coloribus oleariis operam dans, inter discipulos Rubenii ex optimis evadebat, qui beneficio acutissimi ingenii sui varia inveniens diagraphica, chalcographis Antverpiensibus eadem caelanda praebebat, quae laudes eius plus satis decantant. Inter illa autem praeeminet clarissimum illud Eius opera. magnumque opus quinquaginta figurarum, à Cornelio Blomarto et Matthamio caelatarum anno 1663. sub nomine Gallico, quod Tabularium templi Musarum denotat; quod solum sufficeret, singularibus ingenii eius dotibus depraedicandis. Et procul dubio, cum integrâ adhuc utatur sanitate, vel in hodiernum usque diem exercitia operum huius modi artificiosissimorum continuabit.

CCXXXI. DAVID TENIERIUSIunior,

CCXXXI. DAVID TENIERS.IBidem celebris quoque erat imaginibus minutis et subdialibus, qualia pro Rege Hispaniae, Leopoldo Wilhelmo Archiduce, Principe Auriaco, et aliis plurima pinxit. Antverpiae autem habitans adhuc vivere dicitur.

CCXXXII. CORNELIUS JANSO-NIUS Londinensis,

CCXXXII CORNELIUS JANSON.BElgis propterea annumerari potest, quia parentes eius in Belgico Hispanico nati fuerant, et ob tumultus saltem bellicos Londinum concesserant, ubi hunc deinde genuére filium. Hic cum ad artem pictoriam sese applicuisset, iconibus potissimum conficiendis operam dedit; unde in servitia Regis Angliae pictor. Caroli Stuarti Regis Angliae assumtus, Regis atque Reginae, totiusque aulae elegantes elaborabat effigies. Ortis autem inter Regem hunc atque Parlamentum dissidiis, adeoque in turbas hasce involutâ tota Anglia, Jansonius noster unà fere cum omnibus celebrioribus artificibus aliis ex Anglia discedebat, translato in Hollandiam tum temporis omni felicitatis genere affluentem, domicilio: ibidemque postquam icones confecisset egregias plurimas, tandem anno 1665. Amstelodami ex hac miseriarum valle emigravit.

CCXXXIII. GODOFREDUS FLIN-KIUS Clivensis,

CCXXXIII. GOVERT FLINK.ARtifex longè clarissimus, ex Urbe Clivensi Amstelodamum ad Rembrandum primò se contulit, ibidemque insigniter profecit, quod praeter industriam et ingenio polleret singulari, ut laudes eius inter angustias haud adeò diu sese continerent. Quamvis enim pingendi modo in plurimis praeceptorem suum sectaretur, in assimilatione tamen et gratiâ iconum eodem aestimabatur felicior. Permultos autem annos apud Ulenburgium commorabatur, artificem longè celeberrimum; cui icones celebratissimas manu suâ elaboratas relinquebat plurimas; inter quas et effigies Consulis cuiusdam Amstelodamensis, formâ dimidiatâ, quae deindè in labyrintho Clavenirianâ locata fuit, naturali admodùm et verissimâ similitudine, cum operibus variis aliis.

Mirus picturarum Iconicarum Artifex.Adauctâ igitur indies laude eius, ad Serenissimum tandem Electorem Brandenburgensem Cliviam vocabatur, ut Serenitatem suam, unà cum Serenissima coniuge, ut et Principe Auriaco, nec non Principe Mauritio Nassoviensi pingendo in tabulis exhiberet: quod summâ quoque cum laude praestitit. Sic et imaginibus maioribus et historiis manum applicans, laude quidem nullibi caruit, sed naturâ suâ ad picturas iconicas pronior erat: et ad sublimiora procul dubio annisus esset, si Parcarum Stamine uti potuisset longiore, quo abrupto vitae quidem, sed non famae eius statutus est terminus.

CAPUT XXI. CAROLUS MANDERENSIS iunior, et Artifices viginti quatuorquattuor alii. Argumentum.

CCXXIV.CCXXXIV. CAROLUS MANDERENSIS iunior. CCXXXV. LUDOVICUS PRIMUS Bruxellensis. CCXXXVI. GERHARDUS DAU, Lugdunensis; coloribus oleariis picturas parvas exhibet: Opera eius: Patientia eius insignis atque diuturna: iconibus suis characterem quendam melancholicum imprimit. Modus taxandi opera sua, eiusdemque accurata observatio. CCXXXVII. FRANCISCUS MIRES. CCXXXVIII. HANEMANNUS Hagensis. CCXXXIX. MATTHAEUS GONDOLACH Hassus. CCXL. JOHANNES KORNMANNUS Augustanus. CCXLI. MATTHIAS KAGERUS Augustanus: Opera eius: Epicedium eius. CCXLII. JOHANNES FISCHER Augustanus. CCXLIII. FRANCISCUS LEUX Antverpianus. CCXLIV. CHRISTIANUS STEINMÜLLERUS Augustanus. CCXLV. GEORGIUS BACHMANNUS Friedbergensis. CCXLVI. TOBIAS POCH Constantiensis: Opera eius Viennensia. CCXLVII. PAULUS POCH Societatis Jesu, pictor. CCXLVIII. POCHIUS, Statuarius et Architectus Viennensis. CCXLIX. NICOLAUS de HOYS Antverpianus. CCL. OSSENBEKIUS Roterodamensis. CCLI. JOHANNES ULRICUS LOTH Monachiensis: Opera eius illo loco facta. Colorum gummatorum usus, arti oleariae nocivus est. CCLII. CAROLUS LOTH. CCLIII. BRÜDERLE. CCLIV. FISCHERUS. CCLV. De PAY. CCLVI. NICOLAUS PRUCKER; variis operam dat curiositatibus: Virunculum adinvenit prototypicon pro pictoribus opticum. CCLVII. CHRISTOPHORUS STORERUS Constantiensis. CCLVIII. MATTHAEUS MERIANUS Francofurtanus. Discipulus est Sandrarti. Itinera eius. Opera eius Norinbergensia: Matrimonium eius: Opera eius alia: Consiliarius fit Electoralis Brandenburgicus et Badensis: Artemisia eius.

CCXXXIV. CAROLUS MANDE-RENSIS Iunior,

CCXXXIV. CAROLUS de MANDEREN Iunior.POëtae illus ingeniosissimi et pictoris artificiosissimi Caroli Manderensis, de quo suo loco fecimus mentionem, filius, cui Pater non nomen saltem suum, sed artem quoque sic conferebat, ut omnium quasi scientiarum et laudum eius haeres esset unicus. Opera eius praecellentissima. Hic igitur Carolus non minoris industriae quàm ingenii editurus specimina, opera elaborabat praecellentissima varia, ut laudibus illius ipse quoque Danorum Rex excitatus, eundem ad se vocaret, ubi, raro felicitatis eventu, picturis suis famam ipsam longè superabat; tam iconibus quàm aliis tantam prae se ferendo perfectionem, ut ad summos honorum gradus artis suae intuitu admitteretur. Inter quae civilitate suâ, tantum ubivis sibi alliciebat omnium amorem, ut consortio eius quilibet delectaretur.

CCXXXV. LUDOVICUS PRIMUSBruxellensis,

CCXXXV. LUDOVICUS PRIMO.NAtus fuit anno 1606. in aula Bruxellensi: cumque maturè satis ad professionem hanc accederet, tyrociniis initiatus est in urbe patriâ, facto ulteriori in hisce Romae commoratur per 16. annos. studiis progressu Lutetiae. Cum autem nondum usquequaque ad sublimia in hac arte emersissent Galli, Romam profectus per sedecim annos in pristinâ sedulitate perrexit, donec eo usque eniteretur, ut Alexandri Pontificis omniumque Romae primorum conficeret icones, unà cum operibus clarissimis tam singularum imaginum, quàm intergrarum historiarum aliis. Tandemque Bruxellas reversus, suam ibi quoque tam iconibus, quàm historiis aliisque picturis propalabat praestantiam. Vitae autem civili tanto cum decore invigilabat, ut Romana pictorum Societas Gentilem illum sive Nobilem cognominaret anno 1626. Ulterioribus laudibus eius decantandis inserviunt opera eius pulcherrima per totum Belgium variè dispersa.

CCXXXVI. GERHARDUS DAU,Lugdunensis,

CCXXXVI. GERHARDUS DAU.REmbrandi quidem discipulus, sed certo quodam et hactenus nondum observato pingendi modo ab eodem distinctus plurimùm: dum industriâ suâ singulari et patientiâ inimitabili omnia, quaecunque ad imaginem viventis quantitate pingendam sive ratione diagraphices, sive colorum, sive luminis, umbraeque sive splendoris ratione requiruntur, quâm perfectissime et ad miraculum usque in imaginibus minutis digitique vix longitudinem habentibus colore oleario observaret; idque tantâ vividitate, tantoque robore et elevationis decore, nec non harmoniâ, ut ante eum nemo picturas minutas simili methodo expinxerit.

Opera eius.Praecipua operum eius, quae apud Dominum Spiringium, Residentem Hagae Comitis celeberrimum, et alibi vidi, haec erant: In conclavi quodam occluso puella Belgica residens et limbos denticulares texens, dimidiae spithamae altitudine. Vetula quaedam pelliceo amicta sedens et ocularium beneficio in libro legens. Senex quidam prolixam habens barbam, ad ignem assidens et manus calefaciens. Musicus chely ludens mensae assidens cum libris suis coràm expositis; palmi quasi altitudine. In quibus omnibus praeter imagines ad muros etiam conclavium et alibi varia suppellectilium copia atque similia optimo ordine tantaque perfectione et naturalibus tantoperè similia adiuncta erant, ac si opera expicta essent viventium molem prae se ferentia. Omnes autem picturas suas specillorum beneficio conficiebat, quamvis floridae adhuc aetatis et triginta vix annos natus esset.

Cum aliquando Ego ipse cum Laerio sive Bambotsio apud illum diverterem, cogniturus hominem et artem ipsius, non multâ ille tantùm civilitate nos excipiebat, sed opuscula quoque sua nobis proponebat: Patientia eius admiranda. laudantibus autem nobis singularem illius sedulitatem, quâ manubrium saltem quoddam scoparum expoliverat, quod unguem tamen digiti vix tantillum excedebat, ille regerebat: se quidem vel triduum adhuc insumturum, donec illud consummaret.

Iconem autem fecerat supra memorati Domini Spiringii, sedentis in pinacothecâ suâ manu tapeti ad mensam imposita; cum assidente uxore eius non omnium artium saltem peritissimâ sed quae exemplar quoque omnium virtutum esset, cui filia eius natu maior libellum porrigere videbatur: quod opus quidem ad miraculum usque expolitum et longè pulcherrimum erat, sed ita tamen, ut laudatissima Domina Spiringia per quinque integros dies summâ cum patientiâ eidem assidere coacta fuerit, pro fundandâ unicâ saltem manu; undè facilè coniecturari licet, quantum temporis pro reliquis illius operis partibus insumtum fuerit. Undè cum Ego praedictum Dominum Residentem, ad desiderium ipsius, iconicè repraesentarem in tabulâ quadam maiore viventis magnitudine, unà cum dilectissimâ coniuge è pinacophylacio suo per Palatium in hortum procedentem, totumque hoc opus sat aliàs curiosum, pro satisfactione summae illius in hac arte peritiae, Hagae Comitis in aedibus eius intra tres hebdomades absolvissem, illi mihi referebant, se praesenti artifici nostro Dauio pro proiiciendâ unâ minimarum eius imaginum, diutiùs assedisse, quàm mihi, pro Melancholiae causa est in effigiebus. complendo integro hoc opere. Hacautem tarditate sedentibus effigurandis omnem subtrahebat gratiam, ut prae sedendi taedio Physiognomiam aliàs venustissimam sensim immutarent, moeroremque quendam quasi indignabundi vultu prae se ferrent, suppressis hilarioribus illis spiritibus vitalibus, qui pictorum tamen artificiosorum requisitum sunt summè necessarium.

CoeterumCeterum tamen negari haud potest, eundem in immotis artificem fuisse verè admirandum, quod praememoratum Dominum Spiringium eò quoque commovit, ut annuum illi salarium mille florenorum promitteret, pro hac unicâ conditione, ut è picturis eius, pro lubitu elaborandis non nisi optio sibi esset, illam semper emendi, et praesenti quidem pecuniâ, quae optima sibi videretur. Solebat autem opuscula sua, quae si maxima essent, non ultra palmi molem excurrebant, sexcentis, octingentis, et mille florenis Hollandicis divendere: Taxa operum eius. taxaeque huius computum inibat iuxta horarum numerum, quas illis elaborandis impendisset, indies fideliter consignatas, ubi pro singulis horis libram assignabat Handricam, qui sunt duo imperiales cum dimidio. Si coelicaeli serenitas aliquatenus saltem remitteret, à labore mox cessabat; ad omnia enim nativis utebatur exemplaribus. Colores tandem suos in tabulâ saltem vitreâ terebat, penicillosque suâ conficiebat manu. Axiculum suum pictorium cum penicillis et coloribus propter pulveris molestiam, de quâ insigniter conquerebatur, quàm diligentissimè recludere solebat; cumque ad opus pingendum se accingeret, diu adhuc quietus assidebat, donec pulvisculus omninò subsedisset: atque Eius conclave pictorium. tum demum strepitu quantum fieri poterat minimo è cistula propè apposita axiculum depromens, temperatisque coloribus et penicillis laborem inchoabat, finitoque labore haec omnia anxiè iterum recondebat. Conclave eius pictorium magnum erat versus Septentrionem, altoque instructum lumine, utque eò magis evitaretur pulvisculus, stagnantem fossae respiciebat undam. Et haec de sedulitate, elegantiâ et patientiâ artificis huius sufficiant.

CCXXXVII. FRANCISCUS MI-RESIUS,

CCXXXVII. FRANCISCUS MIRES.PRaecedentis artificis discipulus, praeceptorem suum tam accuratè imitatus est non sedulitate saltem indefessâ, scientiaque et iudicio; sed inventionibus quoque ingeniosissimis, historiis amoenis, et delineandi genere tam exquisito, ut praeceptore ferè iudicaretur superior, non praxeos saltem, sed et theoriae ratione. De arte autem illius testimonium nobis praebet luculentissimum taberna illius mercatoria, sesquipalmi circiter altitudine, in quâ variae mercatorum depictae sunt merces, à muliere quadam Belgica venales expositae, â quâ vir quidam telam emturus videtur sericam. Hîc imagines cum omnibus mercibus tam sericis, quàm laneis, vinculisque et similibus, propriâ, vigorosâ et naturali protuberant elevatione; colorumque usus maximè appropriatus, omnique errore vacuus est, ut pretium illud bis mille florenorum, quos Leopoldus Wilhelmus Archidux Austriae pro opere hoc numerari iussit, adhuc vile sit respectu tot elegantiarum totque argutiarum: dolendumque omninò sit, artificem tantum tam maturo interiisse obitu.

CCXXXVIII. HANNEMANNUSHagensis,

CCXXXVIII HANNEMANN Hagensis.LOndini primò habitabat, et deindè Hagae Comitis, modumque observabat Dykii, cuius et fuerat discipulus: undè icones confecit plurimas elegantissimas atque viventibus simillimas, quibus Hagam Comitis, totamque quasi multâ cum laude implevit Hollandiam.

CCXXXIX. MATTHAEUS GON-DOLACHIUS Hassus,

CCXXXIX. MATTHAEUS GONDOLACH.AB Academiâ Pragensi celeberrimâ cum aliis ex urbe patria Casselensi eodem ferè modo attractus, ut ferrum à Magnete trahitur: ubi ob ingenii vivacitatem, et inveniendi argutiam in servitia Caesarea assumtus, in tantâ erat Imperatoris gratiâ, ut post obitum celeberrimi artificis Heinzii, à S. C. Maiestate eiusdem vidua in matrimonium ipsi daretur, cum variâ favoris Caesarei exhibitione aliâ. Erepto autem è vivis Imperatore, Academia haec pictorum, adinstar gregis pastore orbati, omninò dispergebatur: ubi Gondolachius Augustae vindelicorum sedem figit. Augustae Vindelicorum pedem figebat, ibidemque opera elaborabat plurima pulcherrima, inter quae historia Caroli V. in curiâ illius Urbis celeberrima, et alibi alia. Qualia procul dubio adhuc plura in lucem protulisset, nisi partim turbulentus illorum temporum status, partim appropinquantis senii imbecillitas, et tandem mors ipsa heu! nimio eidem fuissent impedimento. Discessit autem ex hoc lachrymarumlacrimarum barathro anno 1653. et concio eius funebris prima erat, quae in recenter extructo Evangelicorum illius loci templo, cui à S. Cruce titulus, habebatur. Effigies autem illius tabulâ iconum nostrarum M. M. spectari potest.

CCXL. JOHANNES KORNMAN-NUS Augustanus,

CCXL. JOHANNES KORNMANN.CUm aurifex fuisset suâ laude dignissimus, plasticae quoque cereae artem delibabat, propterea Venetiis diu commoratus: ubi opera quoque alia elegantissima ex auro, ferro, chalybe, et lapide elaborabat, ut nominis eius fama insigniter celebraretur; praesertim ob opera quaedam anaglyphica in chalybe semielevata historica, quae pro technophylacio longè celeberrimo Danielis Nyssii ibidem confecerat, ut ad miraculum quasi ex immiti hoc durissimoque metallo imagines eminerent rarissimae Eius opera. et hactenus inauditae: unde in fusionibus numismaticis, plasticisque et caelaturis pro primario tunc habebatur artifice: praesertim quia Romae opera Antiquorum summâ cum industriâ contemplatus, eademque quàm proximè imitatus fuerat, ut exhinc Urbano quoque Pontifici Maximo, variisque Cardinalibus et Magnatibus numismatibus quibusdam fusis vel excusis summâ cum laude inservierit. Quibus mediis magnam cumulare potuisset nummorum copiam, nisi licentiosâ quadam linguae incontinentiâ potentes quosdam in sese irritasset hostes; quibus autoribus in Inquisitione diu admodùm mala perpessus est plurima, consumtis insimul omnibus bonis suis; quod summè dolebant omnes verae artis fautores, qui prosperiorem fortunae aspectum omnibus eidem votis exoptassent.

CCXLI. MATTHIAS KAGERAugustanus,

CCXLI. MATTHIAS KAGER.MOnaci natus in arte pictoriâ similiter clarus admodum evasit, ut et in Architecturâ operam variè suam locaret. Tandem Augustae Vindelicorum larem figebat, ibidemque senatorum numero accensebatur: Opera eius. undè non tantùm pro curia illius Urbis longè celebratissima varia elaborabat opera summâ laude digna; sed et pro Patribus Dominicanis magnum Altare, inque eo extremum iudicium, unà cum opere illo, quod in externâ templi facie conspicere licet. His accedit cum pluribus aliis Porta ad S. Crucem splendidissima, et Textoria pariter domus, extrinsecus ab ipso pulcherrimis exornata picturis; Epitaphium eius. undè Epitaphio quoque honoratus fuit valdè memorabili, cuius haec verba:

Heic MATTHAEI KAGERI domo Monacensis, Reipubl. August. Pictoris, quàm Nobilis et docti, manus et tabu- lae loquantur, pii manes siti. Vixit Anno Christi clɔ lɔ LXVI. MD. Heic LIBIA MAGDALENA Sal- vatonia chara castaque Coniunx, ex- pectat vitam meliorem. Vixit Anno clɔ lɔ LXVI. MD. Heic dulces Nati et Nepotes quiescent, donec à coelesticaelesti praecone ad ultimum tribunal citemur omnes. Tu mite no- bis vove hospes et expecta. Una domum totam tegit urna, preca- mur ut olim Iudicis hanc totam vox beet una do- mum.

CCXLII. JOHANNES FISCHERUSAugustanus,

CCXLII. JOHANNES FISCHER.AUrifaber praestantissimus priori coaevus, qui operibus singulari inventione laudatissimis magnâ celebritatis famâ ibidem inclaruerat. Hic interno quodam ingenii motu ad altiora semper instigatus è patriâ tandem in universalem illam omnium Artium Academiam Pragensem se conferebat, ubi posito in arte pictoriâ fundamento optimo, huic deindè in Italiâ aliisque in regionibus structuram superimposuit longè gloriosissimam. His opibus ditatus domum revertebatur, ingeniique sui mox fructus edebat pulcherrimos, partim iconibus naturam ipsam referentibus, partim historiis ingeniosissimis et inventionibus elegantibus admodum, in fori potissimum vinarii aedibus magnificis depictis. In specie autem colorum ad insignem diuturnitatem praeparandorum peritiâ singularem sibi acquirebat famam: tandemque ibidem anno 1643. et aetatis 63. inter vivos esse desinebat, post vitam laudabiliter admodùm transactam: è cuius, tanquam Phoenicis, cineribus non filia tantum arte quoque clarissima, sed et nepos similis, de quorum laudibus atque virtutibus sequenti capite, prodiére.

CCXLIII. FRANCISCUS LEUXAntverpiensis,

CCXLIII. FRANCISCUS LEUX.PIcturis aulicis Caesareis praeficiebatur Viennae, ubi iuxta Rubenii methodum labores suos instituebat. Ut autem artem suam eò melius expoliret, in Italiam profectus, per aliquot annos ibidem commorabatur; Imperatori Ferdinando II. à Servitiis. reversusque in servitia Ferdinandi II. Imperatoris reassumebatur, in quibus etiam ad obitum usque suum perseveravit. In iconibus pingendis excellebat, quas plerumque viventium quantitate elaborabat, naturae simillimas, hilarique vultu conspicuas: et quidem in tantâ copiâ, pro S. Caes. Maiestate septemque Electoribus, ut numerari vix queant. Historias pingebat pauciores, quod iisdem nunquam dedisset operam. Effigiebus tamen hisce, morumque civilitate magnam sibi laudem, nec minores acquirebat divitias; discedensque ex hac mortalitate duos relinquebat filios; qui, prout fama fert, paterna in eadem arte vestigia studiosissimè calcant.

CCXLIV. CHRISTIANUS STEIN-MULLERUS Augustanus,

CCXLIV. CHRISTIANUS STEINMULLER.FIlius erat aurifabri cuiusdam Augustani, qui primò elegantissimis delineationibus in exercitiis diagraphicis magnam de sese spem promittebat: dehinc autem Romam profectus in historiis megalographicis admodum evadebat celebris, ut laudum eius fama Augustam usque deferretur. Unde domum revocatus, itineri quidem sese accinxit, sed Viennam pervenit: ubi varia quidem elaboravit opera, sed quaedam saltem argutè atque sedulò; alia autem levi satis brachio; ita tamen, ut omnia satis declarent, eum magnae fuisse peritiae atque prudentiae.

CCXLV. GEORGIUS BACHMAN-NUS Fridbergensis,

CCXLV. GEORGIUS BACHMANN.EOdem tempore Viennae ob tabulas maiores celebris, colorum temperatura utebatur gratissimâ; inque exornandis altaribus, pingendisque historiis indies ita proficiebat, ut admirationem mereretur: prout altare illud, ad D. Virginem Scoticam Viennae, de S. Augustino cum Angelis, quod operum eius quasi palmarium est, satis superque demonstrat. Porrò et iconibus excellebat, inque templis eiusdem urbis tempore mortis suae, quae anno 1651. eveniebat, opera post sese relinquebat pulcherrima plurima.

CCXLVI. TOBIAS POCH Con-stantiensis,

CCXLVI. TOBIAS POCH.OB artis huius excellentiam eodem tempore non minore dignus iudicabatur laude, tam colorum oleariorum, quàm albarii recentis peritia: undè tam in urbe, quàm in locis finitimis opera conficiebat clarissima, et maxima, ob methodi Opera eius Viennensia. praestantiam admodùm decantata. In specie autem nullae ferè laudes sufficiunt tabulae altaris summi in templo S. Stephani, quam ad maiorem operis constantiam adhibuit stanneam, historiam lapidati illius Protomartyris exprimendo, et maximo quidem cum iudicio, inque effigurandis actionibus dexteritate. Nec vilior est ipsius imago S. Sebastiani unà cum ornamentis pulcherrimis in albario recente ad faciem templi Scotorum depicta. Qualibus augmenta laudum sibi cumulavit continua; et fortè adhuc continuat.

CCXLVII. PAULUS POCH Socie-tatis Jesu,

CCXLVII. PAULUS POCH.PRaecedentis frater, primò arti phrygionicae incumbebat, deindè in societatem istius ordinis assumtus, picturis etiam operam dabat, praesertim theatrorum et scenarum, quas mirâ dexteritate exornare poterat. Praeterea inventionibus quoque celebris erat ingeniosissimis variarum ad ornamenta templorum facientium machinarum, tam architectonicarum quàm similium.

CCXLVIII. POCH StatuariusViennensis,

CCXLVIII. POCH tertius.TErtius horum frater statuis maioribus sculpendis, nec non operibus architectonicis excellebat, prout ipsius manu elaborata Viennae extant plurima, praesertim summum altare in templo S. Stephani, è mero marmore albo scilicet et nigro sculptum, cuius statuae et columnae laudes autoris sui pleno incessanter ebuccinant ore.

CCXLIX. NICOLAUS de HOIEAntverpiensis,

CCXLIX. NICOLAUS de HOIE.POst obitum supramemorati pictoris cubicularii Caesarei Francisci Leuxii ad eadem ministeria non sine praegnanti causa assumebatur: cum enim post abitum è patria Antverpia, in Italiâ ad cacumina perfectionis omni nisu ascendisset, in historiis magnam statim peritiam, inque diagraphicis, et naturali calligraphiâ mira edebat specimina. Quin et iconibus pingendis clarissimus est, operibusque praestantissimis variis encomio suo cumulos adhuc addit continuos.

CCL. OSSENBEKIUS Rotero-damensis,

CCL. OSSENBECK.QUem modo dictus Hoius Româ secum adducebat, incomparabilem ferè Bambotsii modum in effigurandis variis actibus ruralibus quotidianis, nec non subdialibus, diversisque animalium generibus assumserat, quae omnia ad admirationem propria, naturae simillima et argutissima exhibebat: undè confestim in ore erat omnium, omniumque sibi conciliabat favorem: prout opera eius varia pulcherrima, tam animalibus quam tractibus campestribus, imaginibusque parvis conspicua, mirâ promtitudine ab ipso expicta abundè testantur: qualia adhuc produxisset plura, nisi abrupto â Parcis Stamine inter vivos esse desisset.

CCLI. JOHANNES ULRICUS LOTH,Monacensis,

CCLI. JOHANNES ULRICUS LOTH.OPtimis Monaci artificibus, qui manu suâ artis nostrae gloriam decenter propagarunt, haud immeritò quoque annumeratur: postquam enim in aetate suâ iuvenili visitasset Italiam, Monaci deindè larem posuit, ibidemque opera elaboravit plurima encomio dignissima, praesertim in Aula Electorali, inter quae primas obtinet laudes Opera eius. Iudicium eius Salomonaeum. Nec minoris tamen aestimanda est tabula Altaris in templo D. Virginis, historiam trium Magorum exprimens. Optimam autem picturae suae methodum à Carolo Venetiano assumsit, quem in expingendo prototypa viva diu est secutus, prout ex operibus eius sufficienter apparet.

Picturae gummatae nocivae sunt oleariis.Saepè quoque colore gummato quaedam elaborabat, ob lucrum velocius; sed cum damno suo in laboribus oleariis manifesto; quod colorum splendore fulgidiore tantoperè exhinc delectaretur, ut ad cruditatem quandam pingendi descenderet. Debilitatis autem denique senio viribus, communem similiter absolvit naturae cursum Monaci anno 1660.

CCLII. CAROLUS LOTH,

CCLII. CAROLUS LOTH.JOhannis Udalrici filius, paternâ imbutus arte in Italiam abiit, longoque temporis spatio Venetiis utplurimum commoratus est. Ubi pingendis colore oleario imaginibus maioribus, tampro templis, quàm pro locis aliis, eodem mox in lucem prodiit decore, quem è scaturigine hauserat paterna. Inter alia Monaci apud Graphicophilum quendam, Cleerium nomine, ipsius manu confectus extat Silenus ebrius nudo dormiens corpore, brachio innixus proprio Opera eius. imagine dimidiatâ; quod opus magistrum prodit, naturae asseclam, colore elegantem, elevatione superbum, aliisque requisitis valdè laudabilem. Similia autem in patriâ adhuc plura elaboravit alia; quorum aliqua et hîc Norinbergae conspicere licet: inter quae Cato Uticensis transfosso abdomine intestina sua dilacerans: Silenus nudus dormiens vino madidus: Hieronymus nudus; viventium quantitate omnes, sed figura saltem dimidiata, arte vera; natura vividia, colore valido, et rotunditate prominula nobiles, multisque decantandae laudibus.

CCLIII. BRUEDERLE

CCLIII. BRUEDERLE.ANte hos Monaci clarus erat, qui imagines quoque dimidias plures optimas post sese reliquit. Sic et

CCLIV. FISCHERUS quidam,

CCLIV. FISCHERQUi colores olearios multâ tractavit curâ, operumque Alberti Düreri varia confecit apographa, quorum beneficio peritiam sibi conciliavit insignem, eidemque methodo cum laude institit. Eodem modo et alius

CCLV. De PAY.

CCLV. De PAY.IN faciendis apographis minori mole sedulus admodùm erat: quamvis et megalographica pingeret et iconibus exprimendis insignis admodùm esset.

CCLVI. NICOLAUS PRU-CHERT,

CCLVI. NICOLAUS PRUCHERTIN servitiis pariter Electoralibus erat, colorumque tam oleario quàm gummato genere utebatur, licet posteriore potius delectaretur: prout celeberrima Sedes Electoralis Urbs Monacensis multa adhuc opera eius laudatissima ostentat, quibus omninò persuasi sunt artis periti, eum vi ingenii sui optimi ad altiora adhuc scansurum fuisse, nisi curae rerum oeconomicarum nimium tribuisset, vel potius nimium temporis aviculis quibusdam, praesertim sturnis ad loquelam assuefaciendis impendisset. Adde quod et theatra quaedam ludicra extruere soleret, comoediis ope Puparum puellarium exhibendis congrua, quibus ut spectacula chorearum suarum eò elegantius exhiberent, chely quandoque praeludere visus est. Praeterea instrumenta quoque pictoria inveniebat recentia, item axiculos novi generis, coloresque vernice diversimodè imbuendos, et similia: et prae coeterisceteris Virunculum quendam mechanicum ligneum, ad prototypa maximè idoneum, cuius artus singuli, imò ne articulis quidem digitorum omissis, flecti poterant; ut nihil quasi deesset, quàm peniculus automatarius, proprio motu colores applicans. Interea autem dum nugis hisce vacaret artifex noster, vera artis opera negligendo, quis crederet, rem familiarem ita fuisse curatam, utet crumenae suus ne de esset vigor?

CCLVII. CHRISTOPHORUSSTORER

CCLVII. CHRISTOPHORUS STORER.COnstantiensis tyrociniis artis suae apud patrem transactis, Augustam Vindelicorum, et mox Mediolanum sese contulit, ubi sat longa temporis mora artis sectatus est ulteriora, ad secunda interim progressus vota. Dehinc in patriam reversus, non Constantiae tantùm, sed et in omni circumiacente viciniâ imagines pinxit maiores plurimas, nec non historias, et similia, sacra tamen plerumque, sive pro altaribus, sive pro locis aliis sacris, quorum adhuc quaedam in Aede Dominicâ Augustanâ D. Virgini sacrâ spectantur, inter quae Altare illud, quo Christus crucem tenens peccatores alloqui videtur; et alia ibidem collocata, quibus magnam ipse impendit diligentiam. Sed et alibi opera eius extare dicuntur, mihi incognita, ut Landshuti apud Patres Soc. Jesu summum altare, in quo Assumtio B. Virginis: Sic et Campoduni aliqua, de iudicio atque industriâ eius luculenter testantia; undè inter Germanos pro insigni temporis sui artifice habitus est. Romam tamen et Florentiam, Academiasque illas Antiquitatum non vidisse, sed Mediolani saltem et Constantiae plerumque degisse dicitur; quo in loco posteriore etiam obiit anno 1671.

CCLVIII. MATTHAEUS MERIAN,Francofurtanus,

CCLVIII. MATTHAEUS MERIAN, nobilis arte pictor.MAtthaei Meriani, de quo suo loco plura narrabimus, filius, Basileae natus anno 1621. et à teneris unguiculis ad diagraphicen applicitus, magna mox tam ingenii, quàm sedulitatis edebat specimina; undè iuxta inchoata bonarum literarum studia in Gymnasio Francofurtano, à patre simùl ad artem pictoriam adhibebatur; praesertim cum eodem tempore Ego Francofurtum (ubi Merianus tegebat;) Româ venissem, qui multis amicitiae vinculis eidem iamdudum eram obstrictus, eidemque opera quaedam maiora manu meâ elaborata Discipulus est Sandrarti. exhibuissem. Ex quo, consentiente Patre, Merianum hunc iuniorem ad me receptum in fundamentis rei pictoriae mox fideliter informavi, quae cùm diligentissimè quoque imbibisset, porrò mecum Amstelodamum sese conferebat: ubi ingenii ope continuataeque industriae tantos faciebat progressus ulteriores, ut brevi in Angliam profectus, visis in aulâ Regiâ omnibus memorabilibus, cum Antonio Dickio intimiorem contraheret familiaritatem: Visitat varia Regna et Regiones. mox et Antverpiam procedens, ibidem pariter Rubenio, Jordano, aliisque artificibus optimis cum laude innotesceret. Lutetiae et in Italia primò similiter operibus quibusdam dignissimis felicia proferebat specimina; dehinc apum instar è floribus pulcherrimarum Urbis Romanae picturarum favum sibi assugens scientiae in his studiis perfectioris, hoc onustus thesauro in Germaniam redibat, ibique tam propter insignem artis excellentiam, quàm ob morum urbanitatem variamque plurium lingvarum cognitionem à singulis amore iudicabatur et honore dignus.

Opera eius Norinbergensia.Primò autem aliquandiù Norinbergae artem excolebat suam, apud Primates illius tum durantis Diaetae, idque non absque singulari certoque lucro et emolumento. Icones enim ipsius naturali simillimae erant vultui, quas et tam venustè et iudiciosè disponere solebat, ut non saltem Francofurti et Norinbergae, sed per totam Germaniam à variis Principibus expeteretur. In specie autem non minus in expeditione, quàm Norinbergae Excellentissimo Domino Wrangelio, Campi Mareschallo Suecorum celeberrimo, anno 1650. in Comitiis pro Executione Pacis institutis arte suâ inserviebat: quin et Officiariorum bellicorum sublimiorum tam Caesareorum, quàm Suecorum et Gallorum, unà cum plurimâ parte Chiliarcharum effigies viventium magnitudine quàm perfectissimas et simillimas brevi temporis spatio expinxit, acceptis pro hoc labore ad quinque imperialium millia muneribus.

Dehinc cum à variis Electoribus, Principibus, Provinciisque et Urbibus desideraretur, Francofurti tandem pedem figebat, Matrimonium eius. contracto insuper matrimonio anno 1652. longè felicissimo cum Antonetta Margaretha Bertelia, Virgine ob virtutum et venustatis decorem inter Gratias relata. Atque tum ulteriore operum suorum laude famam suam continuò divulgabat latiùs; Opera eius. cum praesertim Bambergae in Aede Dominica Episcopali magnam Altaris tabulam de martyrio S. Laurentii, nocturno opere depingeret; nec non Celsissimi illius Principis atque Episcopi, ut et Electoris Moguntini, Electorisque Palatini et aliorum Principum conficeret Effigies, eorundemque templa, conclavia atque pinacophylacia variis picturis tam historicis, quàm Poëticis exornaret. Deinceps autem, cum ad Comitia pro eligendo et coronando Invictissimo atque Potentissimo Leopoldo, in Romanorum Imperatorem, Francofurti convenirent Electores, Titanii prosperitatis eius radii multò scandebant altius, ut Monarcham hunc gloriosissimum Equo cuidam pulcherrimo insidentem vividissimâ exprimeret icone, cum variis picturis aliis clarissimis, quas recensere prolixum nimis foret: pro quibus, praeter mercedem splendidissimam, torques etiam aureos maiores, numismata mnemonica et munera accipiebat lautissima.

Edit Theatrum Europaeum.Sed libris quoque porrò famae suae ulteriorem conciliabat celebritatem technicis; inter quae Theatrum Europaeum, cum variis aliis, in quibus ditissimas ingenii sui dotes inventionibus elegantissimis, figuris aeneis pulcherrimis, scriptisque, (quae ab ipso ut Autore dirigebantur) laudatissimis longè latèque prodebat; ut apud Principes diversos maiorem semper promereretur gratiam; et praesertim apud Serenissimam Domum BrunsvciensemBrunsuciensem Lunaeburgicam; (cuius etiam effigies elaboravit:) quin et apud Serenissimam Domum Badensem Durlacensem; nec non apud Serenissimum Electorem Brandeburgicum, quem ut omnium virtutum, sic omnium quoque Artium meritò cognominamus Patrem atque Mecaenatem ter maximum; qui eodem ut Negotiorum gestore usus est in variis, ut et in aedibus eius aliquoties divertere haud dedignaretur; Consiliarius fit Brandenburgicus et Badensis. undè Consiliarii quoque titulo tam Brandenburgico quàm Badensi ulterius inclaruit; quâ gloria non tantùm ob singularia sua in arte pictoria, sed et ob diversa alia tam animi quàm corporis dona meritò aestimatur dignus: ut dolendum sit saltem, egregium illius pro ampliandâ artis celebritate propositum, morbo ArtrhiticoArthritico gravissimo toties fuisse interruptum atque impeditum.

Habet autem tota illius in arte nostrâ dexteritas fundamenti loco, diagraphicam emendatissimam, quae coloribus vestita est naturalibus, non robore tantùm suo, sed et venustatis dulcedine, pro substratâ materiâ promicantibus: studiumque illius primarium sunt megalographica et icones, quas praeter assimilationem indistinctam affectu cumulat gratioso, ut in felicissimo hoc naturae artisque consortio prae coeteris[Leyal: should be cet- or caet-] emineat laudata illa veteribus Charis, velocitate tamen promota quàm promtissima: Undè pro magno Nationis Germanorum haud immeritò depraedicari potest Decore.

Artemisia eius.Et prout dotes hae supra commemoratae in omnibus eius concurrere solent historiis, sic in specie hoc loco reticenda minimè mihi, quae Augustae Vindelicorum in Pinacophylacio conspicitur Werneriano illius Artemisia, longè praestantissima, mariti cineres potui suo admiscens, cuius facies aequè pulchritudine ac miro doloris affectu insignis sursum respiciens omni parte elimata est, et naturali quàm simillima. Adde quod haud ita pridem virtutum istarum pictoriarum aequè dignum exhibuerit specimen in magnâ quadam Altaris tabulâ de crucifixione Domini in Urbe Francofurtanâ pro Coenobio Discalceatorum elaborata, cum plenissimâ omnium Artis peritorum satisfactione atque laetitiâ.

CAPUT XXII. REMBRANDUS de RYN, cum quinque artificibus aliis. Argumentum.

CCLIX. REMBRANDUS de RYN: Regulas pictorias sibi adinvenit proprias. Divitiae eius: Verum docet pictores colorum artificialium usum: modus illius pingendi. CCLX. CAROLUS SCRETA pictor Pragensis: Venetias venit, Bononiamque et Florentiam, nec non Romam; iterumque Pragam. Opera eius. CCLXI. JOHANNES HEINRICUS SCHOENFELDIUS Augustanus. Modus eius pingendi. Opera eius. CCLXII. SUSANNA MAYRIA, pictrix Augustana. CCLXIII. JOHANNES UDALRICUS MAYR, pictor Augustanus, in Belgium abit et in Italiam: Iconibus excellit. Opera eius. CCLXIV. JOHANNES SIGISMUNDUS MÜLLERUS, Assessor Iudicii et Pictor Augustanus: tyrocinia eius: Itinera eius in Italiam: Opera eius. Officia eius publica.

CCLIX. REMBRANDUS deRYN,

CCLIX. REMBRAND de RYN.RUri tantum et patre molitore natus, naturâ tamen instigante, et singulari industriâ adminiculante ad gradum artis nostrae ascendit insignem. Inchoatis autem tyrociniis Amstelodami apud Lasmannum pictorem satis celebrem, eò usque progrediebatur, ut nihil quasi eidem deesset, nisi quod Italiam et alia loca, ubi Antiquitates artisque theoria addisci possunt, non adiisset: praesertim quod ne legere quidem, nisi Belgicae saltem literas simpliciores, didicisset, ut è libris parum haurire potuerit auxilii. Undè consuetudinem suam semel assumtam continuò retinebat, ipsas artis nostrae Regulas fundamentales, de Anatomia et symmetria artuum humanorum, de Prospectiva, de usu statuarum antiquarum, de Diagraphicâ â Raphaële exculta et iudiciosâ pingendorum dispositione, imò ipsum Academiarum ad culturam Professionis nostrae summè necessariarum usum impugnare nihil veritus, id unicum cum contradictione coeterorumceterorum omnium praetendens, solam naturam eandemque simplicissimam, omissis regulis omnibus Proprias sibi adinvenit artis regulas. aliis, sectandam. Undè pro re natâ omnem lucem umbramve, omnesque rerum omnium circumscriptiones, quamvis Horizonti contrarias, ipse tamen approbabat; modò, prout ipse opinabatur, rem ipsam decorè et propriè referrent. Ut autem haec imaginum eius circumscriptio correcta satis atque emendata videretur, ad evitandum errandi periculum, extremas lineas obscurâ quadam nigredine hac ratione opplebat, ut nihil ex omnibus, nisi concentum universalis Harmoniae desideraret: in quâ sanè omnibus modis excelluit, ut naturae simplicitatem non modò in se accuratè exhiberet, sed colore quoque naturali vigore efficaci, et elevatione validâ exornaret, praesertim in imaginibus dimidiatis, senumque vultibus: quin et in picturis minutis, vestibus elegantibus, argutiisque aliis; quamvis haec omnia sine Regulis depromeret.

Praeterea manu suâ aere roso multa effiguravit deindè publici iuris facta, ut satis appareat, eundem Virum fuisse magnae industriae et indefatigati laboris: Undè fortunae Divitiae eius. quoque bonis haud erat infelicior, ut non paratam saltem possideret pecuniam plurimam, sed domum quoque suam Amstelodami innumeris ferè pueris, optimatum plerumque filiis in informationem sibi traditis repleret, qui singuli annuatim centenos ipsi numerabant florenos; praeter emolumentum aliud, quod è venditis tyronum suorum picturis et figuris chalcographicis obtinebat, quod ad bis mille et quingentos quandoque florenos sese extendebat, unà cum his, quae propriâ manu suâ quotannis lucrabatur. Certoque certius est, si ad digniores sese applicuisset, rebusque suis meliùs prospexisset, eum divitias suas adhuc uberiùs amplificare potuisse. Quamvis enim prodigus haud esset, autoritati tamen suae parum nimis consulebat, ad viliorum solummodò familiaritatem semper adspirans, undè fortunam quoque haud parum passus est retrogradam.

Haec tamen laudum eius est palmaria, quod colorum naturam propriam prudenter admodum et artificiosè infringere, iisdemque dehinc veram atque vividam naturae simplicitatem cum optimâ vitae Harmoniâ in tabulâ exprimere sciverit: quo ipso omnibus illis aperuit oculos, qui ex usu suo quotidiano Tinctores potius dicendi sunt, quàm pictores; cum duriora illa et crudissima

IOHANN TORRENTIUS AMSTELRODAMENSIS

WENDELINUS DIETERLINUS ARGENTORATENSIS.

MATTHAEVS GVNDELACH HASSO-CASSELLANUS

ELIAS HOLL AUGUSTANUS.

SVSANNA MAYRIN AUGUSTANA.

IOH: VLRICH MAYR AUGUSTANUS.

G. A. Wolfgang. f:

Verum colorum usum pictores docet. colorum genera aspero nimis ferocique nexu combinant, ut nullam planè habeant cum naturâ proportionem, pyxidibus potius coloribus refertis inque taberna mercatoria expositis, vel pannis coloratis ex officinâ tinctorum recenter extractis similia. CoeterumCeterum magnoperè quoque delectabatur technicis variis, sivè picturae essent, sive diagraphica, sive chalcographica, vel rariora alia qualiacunque, ut mitrae itinerariae; cataphractae veteres; instrumenta antiqua, vestesque similes, quae omnia, iuxta illius opinionem, optimae veraeque essent Antiquorum reliquiae: undè magnam rerum talium possidebat copiam, insigni ad illas curiositate raptus: quam ob causam à pluribus, ad ulteriora non penetrantibus, magni aestimatus est, contradicentibus interea prudentioribus.

Modus eius pingendi.In picturis suis Artifex iste parum adhibebat luminis exceptis locis intentionis suae praecipuis, ubi luminis umbraeque concentum artificioso copulabat nexu, unà cum reflexione debitè proportionata, ita ut lumen eius magno cum iudicio inter umbras retrocederet, colore interea quasi fervido, ut undiquaque magna elucesceret prudentia. In effigurandis senum vultibus, nec non cute atque pilis magnam ubivis industriam, patientiamque et peritiam ostendebat, ut vitae ipsi simplicissimae quàm proximè accederent. Pauca tamen antiqua, Poëtica et similia figmenta sive allusiones, vel rariores historias; sed simpliciora plerumque nec profunda meditatione egentia, imò potius ipsi soli arridentia et facilia picturae obiecta pingere solebat, quamvis omnia argutiis ex ipsâ naturâ resultantibus plena. Mortuus autem est Amstelodami, filiumque post se reliquit, qui pariter in arte hac egregiè exercitatus esse dicitur.

CCLX. CAROLUS SCRETAPragensis,

CCLX. CAROLUS SCRETA.POstquam in aetate suâ iuvenili ad vitam educatus esset omni morum probitate conspicuam, ad artem pictoriam dehinc applicabatur; cuius praecepta fundamentalia, vi innatae sibi laboriositatis tam profundè mox imbibebat, ut in tenera adhuc aetate magnae tamen iam laude dignus iudicaretur. Cum autem sanguinolenta Mavortis arma è patria eius quicquid pacificum esset, adeoque Musas quoque et artes procul fugassent, ipse ad maiorem quoque adspirans studii sui perfectionem, in Italiam Venetias venit. discedens, Venetiis per aliquot annos laudabiliter ita degebat, ut omnia inibi memorabilia, quoad eius fieri posset, in usum suum converteret; nec sibi tantum egregium artis colligeret thesaurum, sed ex his quoque opibus varias graphicophilis imagines, historiasque satis delectabiles communicaret; quas expresso undique affectu naturali, inventione decorè delineata, pingendi modo optimo, levatione artificiosa, et coloribus verissimis exornabat, ut haecce illius opera ambitiosè efflagitarentur numerato pro illis pretio satis splendido, in perpetuum famae artificis nostri laboriosissimi incrementum.

Bononiamque et Florentiam atque Romam; undè Pragam redit.Urgente autem perpetuô animum eius anixoque ad ulteriora huius artis desiderio Bononiam abibat atque Florentiam, inqueAcademiis istorum locorum peritiam suam insigniter locupletabat. Anno autem 1634. ad nos Romam quoque veniebat, ibique continuata laborum sedulitate ad tantam properabat perfectionem, ut divitem se satis aestimaret, pro reditu in patriam, in quâ copiae suae cornu effunderet. Exceptus autem ibidem ab agnatis et technophilis, nobilissimam artem nostram in extremo contemtae vilitatis barathro demersam, et ex Urbe Pragensi quasi exulem reperiebat; unde manibus pedibusque in id intendebat, ut operibus eandem clarissimis iterum elevaret, detersaque è vultu ipsius spurcitie isthac squalida, in pristinam restitueret sedem atque existimationem; quod pro voto etiam eidem succedebat, et ita quidem, ut ipse simul ob morum civilitatem virtutumque culturam omnigenam apud quoscunque omnium statuum amorem mereretur et honorem eximium.

Opera eius.Prolixa omnium operum eius enarratio studium brevitatis in hoc opere nimium quantum disturbaret, undè id saltem referimus, picturas eius, historias plerumque fuisse megalographicas, et viventium icones, quae omnis apud illius Provinciae primores magni fuerunt aestimatae, prout exempla illarum extant plurima Pragae in templo S. Nicolai, in latere minori in templo D. Thomae; et S. Wenceslai: in Neapoli ad D. Stephani fanum; in templo Laicorum, in aede S. Martini, Salvatoris; in Collegio Patrum Societatis Jesu: Sic et in coenobio Königsalensi, item Plassensi: nec non Leuteritiae in templo Episcopali, ad S. Laurentii Melniciani, pluribusque in locis aliis: è quibus omnibus sufficientissimè apparet, Artificem nostrum non theoreticum saltem fuisse universalem, sed Practicum quoque peritissimum, qui naturam in omnibus secutus sit simplicissime: undè tanta quoque eidem laus enata fuit, ut quicquid ab optimatibus desideraretur, et maioris esset ponderis, ad ipsum deferretur. Quam ob causam haud abs re quis dicere posset, secretiorum harum scientiarum possessorem Scretam, alterum in Caesareo hoc MusasarumMusarum Parnasso fuisse Apellem, è cuius cerebro praecipuae Conclusiones atque Emblemata, (qualia in antiquissima hac Universitate eduntur plura, quàm ullis in locis aliis) pronasci solerent; cum argutissimae eius inventiones chalcographis ad varias ansam sufficientem praeberet editiones. Peractis autem denique laboribus plurimis, cursuque vitae virtutumque laudabiliter emenso, anno aetatis 60 Pragae ex hac vita discessit, dolentibus immensum technophilis omnibus: nos autem in immortalem nominis eius memoriam iconem eius tabulâ nostrâ O. O. exhibere voluimus.

CCLXI. JOHANNES HEINRICUSSCHOENEFELD Augu-stanus,

CCLXI. JOHANNES HEINRICUS SCHOENEFELD.IN Imperiali quidem Urbe Biberacensi 23. Martii anno 1619. Patre illius loci Consule, et Maioribus nobilitatis splendore conspicuis prognatus fuit; artem autem Memmingae didicit apud Johannem Sichelbeinium: â quo Stutgardium, Basileam, et alia in loca Germaniae sese contulit, ubi post lapsum paucorum annorum maturè satis in ipso apparuit, brevi fore, ut peritissimus in hac arte evaderet magister; cum id quod alii magno addiscerent labore multoque temporis usu, ipsi quasi spontè allaberetur. Abhinc in Italiam profectus, factis non statuarum saltem sive antiquarum Romanarum sive modernarum, sed et picturarum apographis politissimis, tantam peritiae suae superaddebat incrementum, ut Mecaenas ille omhium bonarum Artium Princeps Ursinus, (qui semper è statuariis atque Pictoribus optimos quosque domi alebat;) eundem ad se reciperet, ubi maiorem adhuc nanciscebatur ansam rarissima quaevis delineandi, quod tam indefessâ quoque perficiebat industriâ, tantamque in ipso pariebat peritiam, ut apographa haec non aliundè, quam è propriâ ipsius inventione pronata viderentur.

Modus eius pingendi.Penicilli eius promtitudinem Gratia comitabatur singularis, quae quamvis magnam rei pictoriae partem exhauriat, non cuivis tamen sese associat, cum Schönfeldio nostro nupsisse omninò videretur: Eadem enim adiuvante Imagines elaboravit plurimas viventibus quantitate pares tam Sacras, quàm profanas; sed dimidiatâ viventium magnitudine quasi innumeras; et praeterea historias quasdam serias fabulasque poëticas, Allusiones item et Pastorum amores singulares. Excitatissimum siquidem eius Ingenium obruere videbatur admirabili quodam optimarum inventionum torrente manum illius velocissimam, ut opera eius passim in Germaniâ superiore apud Electores Principesque Imperii alios, quin et apud technophilos privatos id abundè testantur, quae omnia figuris humanis pulcherrimis, animalibus rarioribus, ruinis antiquis, tractibus campestribus elegantissimis, portubusque marinis plena, omnibusque arti nostrae Regulis summo cum decore conformia sunt.

Opera eius.Ut autem in specie quaedam tangamus; illius manu elaboratae sunt picturae lacunaris Anticamerae Electricis Monacensis historiae plurimae; deindè huc pertinent sedes Archiepiscopalis Salisburgensis; Tabulae altarium maiores plurimae in templis Oenopontinis, et Lugdunensibus: Deindè Augustae Vindelicorum, in templo S. Crucis recenter extructo tabulae duae maiores, quarum altera eductionem Christi ad crucem; altera ablationem eius à cruce, figuris optimis et ordine laudatissimo refert: Porrò in templo Discalceatorum eiusdem magnitudinis tabula iudicium exhibet extremum, ubi Angelus quidam catenis vinctum detinet Satanam: Sic in Aede Dominica D. Virgini Sacrâ altaria quaedam ipsius manu picta extant: ut et apud Dominicanos tabula quaedam altaris, D. Virginem cum filiolo, Sanctaque Annâ continens: item Christus in doloribus prostratus naturali affectu quàm accuratissimè expressus. Similiter apud haeredes Marci Antonii Ienischii Consulis illius loci gravissimi et Graphicophili maximi, (qui haud ita pridem, cum insigni totius illius reipublicae dolore obiit,) opera quaedam illius inveniuntur unius quantitatis, summâ cum laude expicta, quorum unum historiam Hannibalis refert, Patri suo Amilcari iam seni in templo quodam positis genibus iuranti, se Romanorum hostem tam vivum quàm mortuum permansurum. In alio Dianae Sacra fiunt, adducentibus varias victimas Nymphis. In tertio Serpens exhibetur Cadmi, quem hic ob devoratos socios lancea transfodit. Quartum Gigantomachiam repraesentat; Quintum Bacchanalia, Nympharum aliarumque Bacchantium imaginibus plena. Tandem Artificis nostri laudem mirum in modum quoque depraedicat certamen Hippomenis et Atalantae, iussu Nobilissimi Senatus Augustani ab ipso haud ita pridem depictum, et spectantium non minus varietate, quàm mirè iuxta omnes artis Regulas undique diffusa elegantia conspicuum.

Quamvis autem illapsi iamiam senii taedia Artifici nostro haud parum diminuant vires corporis, artificiosa tamen illius manus nulli adhuc succumbit molestiae, ut non tantum quotidiè adhuc operibus quibusdam pulcherrimis operam navet, sed et aurifabris, pro operibus illorum, solo Augustano nomine celebratissimis, inventiones elegantissimas plurimas suppeditet: qui frequenti etiam consortio splendorem ab isto Artis lumine sibi hauriunt, eiusque familiaritate delectantur: praeter quae studia ad alia quoque negotia vix distenditur, huic suae vocationi sedulò vacans unicè, ut pro gloriâ artis nostrae abhinc bona adhuc speremus insignia alia.

CCLXII. SUSANNA MAYRIA,Pictrix Augustana,

CCLXII. SUSANNA MAYRIA.JOhannis Fischeri, de quo praecedenti capite fusius diximus, filia. Sicut enim fruticulus quidam floridus non flores tantùm hortulano porrigit, sed et surculos transplantationi aptos, qui loco veterum usui deinceps sint viridario: sic Fischerus iste similem patriae reliquit surculum, Susannam hancce, non artis minùs quàm virtutis paternae aemulam: quae prout à teneris omnia statim tractavit foemininafeminina studia, sic maturè satis diagraphicae quoque operam dedit, inque ea ingenii argutissimi ductu, gradus assecuta est haud exiles. Proque istorum specimine, non acu saltem varia iuxta diagraphices Regulas pingere solebat; sed forfice quoque è membrana albicante opusculum exscidit pretiosissimum atque artificiosissimum, cuius laudes calami longi superant vires. Referuntur autem scissuris istis venationes variae, tractus campestres amoenissimi et chorea Israëlitarum circa vitulum aureum; ubi unius palmae magnitudine segmentum arbusculas exhibet plurimas ramulis atque foliis distinctissimis undiquaque distentas; nec minus imagunculas symmetriâ optimâ exsectas, quarum maximae parvam vix mole adaequant muscam: quodque mirandum magis sic undique instituto opere, ut portio exsecta remanserit integra, adeoque duplex semper scissura unica prodiret typus; quod operandi genus neminem adhuc habuit imitatorem, nec habiturum fortè est unquam, ut haec ipsa laudem hanc obtineat sola, artem praedictam cum ipsâ natam esse atque mortuam.

Artem pictoriam optimè callet.Porrò autem penicillo quoque arrepto, quantum negotia eius admittebant domestica (postquam scilicet Christophoro Georgio Mayrio Mercatori spectatissimo nupsisset) picturas eadem elaborabat varias non iudiciosas minùs quàm elegantes. Quâ arte nobilissima similiter in statu viduitatis suae delectata est unicè, ut in septuagesimum quartum usque aetatis annum picturae illam haud caperet taedium: Sic etenim cum uxor mea dilectissima mecum eandem visitaret tum iam graviter satis aegrotantem, penicillum à nobis tractare deprehensa est, Vanitatis emblemate colore oleario inventione argutissimâ depicto: In quo etiam laboris genere tam diu perseveravit, donec eodem anno ibidem fatis concederet, immortalem haud immeritò ob tot vitae optimae et virtutum immortalium specimina promerita gloriam; cuius fomentandae gratia effigiem quoque illius tabulâ nostrâ M. M. exprimere voluimus.

CCLXIII. JOHANNES UDALRI-CUS MAYER Augu-stanus,

CCLXIII. JOHANNES ULRICUS MAYR.SUsannae praedictae filius materno quasi lacte pingendi amore assucto, ex ephebis vix excesserat, cum fundamenta iam artis Augustae feliciter poneret. Quod autem in patriâ desiderium hoc suum pro voto In Belgium venit. exsatiari haud posset, in Belgium ad celeberrimos illos artifices Rembrandum et Jordanum sese contulit, ibidemque picturis quibusdam historicis elegantissimis de Josepho somniorum interprete in carcere Aegyptiaco; de Fuga Christi cum parentibus in Aegyptum et similibus, primos futurae gloriae suae carptim collegit flores: cum omnes periti artis in laboribus eius similitudinem naturae plenissimam, coloris veritatem omnimodam, temperaturae harmoniam universalem, splendorisque luminosi vim legitimam deprehenderent.

Sed nec hoc ipso contentus erat iuvenis iste noster tantae spei, quin potiùs ipsissimam assecuturus perfectionem in ista professione Angliam petebat; cumque singulari ardore ad picturas ferretur iconicas, his quoque omnes impendebat ingenii nervos, nec laboribus hîc nec argutiis parcens, ut famae eius celebritas indies magis magisque Ob iconum picturas celebratur. sese distenderet. Abhinc autem porrò in Italiam profectus, quasi in floriferos vernante anno campos sedula advolasset apis, tot intra memoriae dulcissimum alvear excoctae artis recondebat favos, quot refocillandae universae sufficerent Germaniae. Undè in patriam redux, non inibi tantùm, sed circum circa sub nomine pictoris iconici singularis confestim inclarescebat: ex quo Viennam evocatus Romani Imperii Monarcham, unà cum Imperatrice viduâ, aliisque Serenissimae istius familiae Archiducalis membris, effigiebus exhibebat quàm simillimis, et artificiosissimis, non omisso etiam Leopoldo Wilhelmo Archiduce, omnium bonarum artium Parente potius quàm Fautore gratiosissimo: pro quibus omnibus non proemia saltem accipiebat dignissima, sed numismatibus quoque Caesareis mnemonicis, aureisque torquibus, è singulari gratiâ ditescebat.

Opera eius.Dehinc, ut ad ulteriores ipsius laudes celeri pergam gressu, icones quoque confecit plerorumque Germaniae Electorum, nec non Principum, Comitum, Magnatumque utriusque sexus plurimorum, felicissima manu suâ immortalitate quasi singulos donando. Quibus variae accedunt effigies aliae tam in Comitiis, quàm in Urbibus diversis ab ipso elaboratae, inter quas etiam Norinbergae technophili illius maximi Domini Winkleri icon lateralis, eiusdemque coniugis et agnatorum plurimorum; nec non è primoribus diversorum aliorum; et Augustae Vindelicorum similium tanta copia, ut vix reperiatur familia quaedam alicuius nominis, in qua non icones conspiciantur ab ipso confectae elegantissimae: quae etiam adhuc quotidiana illius sunt studia, non laudibus saltem innumeris, sed donis quoque magnificis eundem cumulantia. Interea tamen indefatigata illius industria etiam in aliis picturarum generibus minimè deficit: prout in templo D. Jacobi Augustae Vindelicorum imago quaedam Christi ab ipso facta conspicitur quasi stantis expolitissima, ut et duodecim Apostoli, vultibus omnes verissimis. Sic in templo S. Crucis in tabulâ quâdam maiore resurrectionem Domini depinxit, in qua peregrina thoracum ferreorum genera vestesque vigilum nativis simillimae singulare merentur encomium, ut peritorum quilibet, etsi exiguum alias operi huic allabitur lumen, satisfactione tamen non careat.

Et quemadmodum Graecorum quidam inter antiquos immortalem propterea assecuti sunt gloriam, quod vel aves, vel animalia quaedam alia picturis suis decepissent; Dotes animi et corporis. ita hic noster artifex non minori dignus est laudum gradu, quod pictâ ante aliquot annos fenestrâ quadro suo inclusa, eidemque appendente theca pectinaria, cum forficibus, calamis, et epistolis spectatores fefellerit plurimos, qui reculas has omnes pro realibus palpaverint.

Et ut brevissimum quoddam laudibus eius annectam apiphonema; non labore tantùm est indefessus, sed civilitate morum cuilibet gratissimus; et ut ingenio pollet iudicioque singulari, sic et otia vitat et negotia non necessaria; undè spes est technophilis omnibus, eum opera adhuc producturum gloriosa alia plurima, quibus ex alto benedicat coelestecaeleste Numen, annosque eidem largiatur sanitate felices, et prosperitate eum cumulet desiderabili qualibet. Iconem eius in tabulâ nostrâ M. M. spectare poterit benevolus Lector, votumque eidem faustissimorum progressuum acclamare haud dedignetur.

CCLXIV. JOHANNES SIGISMUN-DUS MULLERUS Augu-stanus,

CCLXIV. JOHANNES SIGISMUNDUS MULLER.VIridarii Artis nostrae Augustani frutex et ipse floridissimus â patre, qui cultor pariter erat rei pictoriae gnarissimus, et quamvis autodidascalus esset, multis tamen operibus pulcherrimis clarus, à teneris statim ad genuina istorum studiorum fundamenta applicabatur, ut his ritè positis, reguralis Picturae structura eò commodius in ipso erigi posset.

Tyrocinia eius.Inter alia igitur honestioris educationis exercitia, cum huic futurae suae professioni primariò invigilaret, inque ea non promtitudinem solùm, sed et habilitatem prae se ferret extraordinariam, à patre anno aetatis decimo septimo ad me Amstelodamum mittebatur, ut naturalem eius ad haec studia inclinationem ei magis excitarem, acuendoque iudicium eius ad ulterioris perfectionis tramitem eundem deducerem. Cum igitur singularem in ipso deprehenderem tranquillitatem animi et comitatem morum gratissimam, eundem in aedes meas recipiebam, ut genio eius paratissimo manuductione necessaria eò magis succurrerem: undè frequenter visitando Academiam nostram mox in diagraphicis excellebat, et porrò adhibitâ diligentiâ indefessâ apographa faciebat tabularum maiorum historicarum viventium magnitudine pictarum elegantissima.

Iter eius Italicum.His igitur studiis per quinquennium partim in Hollandiâ, partim in Germaniâ continuatis, ad acquirendum maioris peritiae thesaurum, in Italiam pergebat: ubi Venetiis primò inspectis operibus illius Urbis variis gloriosissimis, formicae instar per aliquot annos tantum sibi coacervabat annonae pictoriae cumulum, ut futuro tempore egestatem haud amplius metueret. Abhinc porrò Florentiam sese conferebat atque Romam, consideratisque summâ cum voluptate statuis Antiquis, insatiabilis, quasi erat operum Raphaelicorum, et aliorum tam antiquiorum quàm modernorum; quorum apographa faciebat dignissima. In specie autem Aedificia Italiae magnificentissima magno perlustrabat cum emolumento, quod et ad Architecturae studia summoperè propenderet, circa quae faventem singulariter sibi expertus fuerat naturam. Dehinc ulteriùs et Neapolin proficiscebatur, congestis et ibidem quaecunque iudicaret memorabilia. Romam autem iterum redux artificia illius Urbis repetendo ruminabat, ut eò profundiùs illa memoriae suae pro futuro quolibet usu imprimeret. Ubi simul et Academias indefatigabili visitabat sedulitate; et conversatione sua iucundissima tantum sibi apud Nobilitatem Romanam aliosque illius loci Magnates conciliabat amorem, ut libentissimè eundem secum detinuissent, nisi instantibus cognatorum desideriis potius obtemperandum ipsi fuisset, vincenteque patriae amore voluptatibus amoenitatum Italicarum valedixisset.

Opera eius.Augustam igitur regressus, coelibatuque in matrimonium transmutato honestissimum, è ditissimo copiae sui cornu varios mox proferebat itinerum suorum fructus, ut ab artificiosa manu eius partim icones prodirent analogae veritati quàm maximè, partim tractus subdiales elegantissimi naturamque amoenitate superantes, partim historiae insigni colorum decore speciosae, quae omnia ob necessarium brevitatis studium enarrari non possunt. Ut autem paucula saltem tangamus, quatuorquattuor illa in templo Evangelicorum ad S. Udalricum locata ipsius opera satis testantur de lepiditate Artificis sui in imaginibus minutis: ex adverso autem in templo S. Jacobi, quae supra utramque portam erectae sunt imagines, Johannis nimirum Baptistae, et conscribendis quasi epistolis occupati Pauli Apostoli, de arte figurarum viventium quantitatem aequantium pro autore testimonium perhibent luculentissimum, cum omnia spiritus et caro videantur atque vita, ut simul et differentia senii et aetatis virilis unà cum argutiis aliis plurimis egregiè elucescat. Eandem pro sese requirunt laudem viventium statura pariter expicti S. Benedictus, Maurus et Placidus, quorum tabulas Graphicophilus ille insignis Abbas Lampacensis possidet.

Specimen Architectonicum.Sed et Architecturae haud vilius edidit specimen, in renovando antiquae illius Societatis Musico - poëticae theatro, quod ad illius ideam Italorum more non ampliore saltem, sed et commodiore et ornatiore statura sic extructum est, ut aliquot Auditorum centuriae pro statuum diversitate locari queant; quo invento Deliciae hae musicae theatrales Augustanae hebdomadales mirum in modum promotae fuerunt: Quamvis et in aliis consilia suppeditet ubivis prudentissima, et, quod inter laudes eius minimè reticendum, continuati Augustae Vindelicorum Parnassi Academici pictorii, ipse pariter causa sit unica.

Honores eius.Cum igitur Müllerus hicce noster in omni opere suo viri non tantùm expediti, sed et prudentissimi adimpleat munia, istisque qualitatibus suis optimis, scientiâ variarum linguarum, et conversationis amoenitate non civium saltem quorumvis, sed ipsius quoque Magistratus, in sese pertraxerit amorem, hinc à superioribus hisce suis è conclavi suo pictorio ad officia assumtus est honoratiora, ut Assessor nunc sit iudicii Urbani, et matrimonialis; ubi, praeter amorem Summorum, honorem experitur inferiorum, et ab omnibus ob istum virtutum suarum cumulum magni aestimatur: cui divina Benignitas benedictionis quoque supernae abundantissimum superaddat cumulum, ut in pleno sanitatis statu senio fruatur tranquillo, manuque suâ perfectissimâ artis nostrae gloriam ulterius promovere haud cesset.

CAPUT. XXIII. CLAUDIUS GILLIUS, et pictores adhuc alii, viginti et unus. Argumentum.

CCLXV. CLAUDIUS GILLIUS, aliàs Lotharingus, pictor: Pictor evadit artocreatum: ad Augnstinum Tasum venit pictorem Romanum: modus illius discendi artem: vita eius civilis: Opera eius: imagines pingere bonas non potest: Opera eius albarii recentis: horae eius matutinae et vespertinae: Opera eius pro schola inservire queunt, omnibus subdialium pictoribus. CCLXVI. JOSEPHUS WERNERUS Bernensis, discipulus est Matthaei Mariani. In Italiam venit: operibus gummatis incumbit: in Galliam venit: opera eius ibidem confecta: domicilium sibi eligit Augustae Vindelicorum. Sponsae Caesareae iconem conficit: encomium eius. CCLXVII. DAVID KLOEKNERUS, pictor Suecicus Regius: autodidascalus est: ad Reginam Sueciae venit, et dehinc in Italiam: in Sueciam vocatur, ut picturis aulicis praesit: modus illias pingendi. CCLXVIII. CARPOPHORUS TENCHALA Bissonensis pictor: picturam albarii recentis, iam quasi emortuam penitus, in lucem iterum producit: Opera eius Lampacensia: opera illius alia: modus eius pingendi. CCLXIX. JACOBUS JORDANUS Antverpiensis: Antverpiae manet, nullo facto itinere: Opera eius: cum Rubenio de praerogativa certamen init: colorum oleariorum pictor usu aquariorum sibi ipsi nocivus est. Adhuc alia opera eius. CCLXX. ERASMUS QUELLINUS Philosophus et pictor Antverpiensis. CCLXXI. N. BEMMELIUS Ultraiectanus: opera eius Augustae Vindelicorum et Norinbergae admodum celebria sunt. CCLXXII. JOHANNES PAULUS AUERUS, opera eius. CCLXXIII. HEINRICUS POPPIUS Norinbergensis. CCLXXIV. GEORGIUS CHRISTOPHORUS EIMERT. CCLXXV. N. ERMELIUS Norinbergensis. CCLXXVI. JOHANNES SCHREIBER Frisingensis. CCLXXVII. JOHANNES de SANDRART Francofurtanus. CCLXXVIII. N. SPIELBERGER Hungarus. CCLXXIX. HEISS Memmingensis. CCLXXX. MICHAEL HERR, Norinbergensis. CCLXXXI. ELIAS GOEDELER, pictor et Architectus. CCLXXXII. MOREELIUS pictor Francofurtanus. CCLXXXIII. JOHANNES ANDREAS GRAVIUS pictor: uxorem ducit Mariam Sibyllam Merianam, pictricem florum arti ficiosissimam: eadem et acu flores pingit naturales admodum et veris simillimos: aere roso eosdem exprimit. CCLXXXIV. ANNA MARIA PFRINTIA, plasticam cerariam exercet: rursus adinvenit A. Abondii modum ceras colorandi. CCLXXXV. N. LEMBKIUS praeliorum pictor.

CCLXV. CLAUDIUS GILLIUS, aliàs Lotharingus,

CCLXV. CLAUDIUS GILLIUS, aliàs Loraines.A Patria cognominatur, è tenui satis principio et scientiâ valde mediocri, ad tantam in arte pictoriâ ascendit gloriam, ut laudes eius universum quasi peragraverint orbem: Hic cum in scholam primò, ut literas pingere disceret, mitteretur, ibidemque parum, imò nihil ferè proficeret, à parentibus suis in disciplinam tradebatur pictori Artocreata pinsere discit. cuidam artocreatum: cumque in hoc opificio quaedam addidicisset, cum pluribus sympatriotis suis eiusdem professionis Romam proficiscebatur, cum ibidem semper aliquot centuriae coqui et artocreatarii degant Lotharingi. Cum autem linguae Italicae omniumque civilitatum imperitùs esset, adeoque servitium aliquod commodum habere non posset, pictor tandem quidam, ingeniosus satis, et quamvis podagrae malo saepiùs vexatus, pluribus tamen ob genium hilarem acceptissimus, Ad Augustinum Tasum venit pictorem Romanum cui nomen Augustinus Tasus, eundem ad se recipiebat: cumque hic in conclavibus Cardinalium pro ornamentis supra tapetes multas picturas Architectonicas, ut Zophoros et similia haberet quae pingeret, item opera quaedam optica, et alia eidem hinc inde elaboranda essent, unde propter haec et alia negotia saepiùs equo peregrè abire, diversisque in locis commorari cogebatur; hic Claudius Gillius culinae ipsius totique rei oeconomicae intereà prospiciebat, curato simul equo, mundatisque ubique mundandis; terendo itidem colores, et expurgando axiculum et penicillos; quod praeter Bonam rem suam, quo nomine compellare solebat pallacem suam, domi suae aliàs neminem sustentaret.

Inter haec ministeria igitur, consulente et informante eum Patrono, Prospectivae operam dabat; cuius regulas cum statim imbibisset, diagraphicae quoque studere incipiebat; cum autem difficultates hic reperiret nimias, ut nec elegantiae nec decori locum dare ullum posset, prioribus libentius inhaerebat; paucisque in annis tantopere preficiebat, ut proprio instituto domicilio subdialia aedificiis exornata pingeret; quae tamen, quod tanti etiam non essent, eo viliori vendebat pretio, parsimoniae Methodus addiscendi artem. eò tenacius studens. Multo tamen fervore magnoque studio in id incumbebat, ut vera artis attingeret fundamina; quare ad intimiora naturae adyta penetraturus ante diluculum iam in ipsam usqueusq;v noctem in campis haerebat, ut aurorae status varios, solisque ortum et occasum, unà cum horis vespertinis iuxta verum naturae exemplar depingere disceret: cumque modò hoc modo illud in campo benè considerasset, eodem colore statim pigmenta sua distemperabat, domumque cum iis recurrens, operi illa proposito multò maiori applicabat veritate, quàm ullus ante eum fecerat alius: quo difficillimo et molestissimo discendi genere multos insumebat annos, quotidiè in campum excurrens, viamque tam longam citra taedium regressus: donec aliquando Tibure intra rupes me offenderet asperrimas, apud cataractas illas nobiles, penicillum manu tractantem, et ad nativa prototypa non imaginationis et inventionis vi, sed naturâ ipsa suggerente varia pingentem; quae tantoperè ipsi placebant, ut simili dehinc insisteret methodo, et postmodum laboriositate indefessa et pertinacia invincibili in imitanda quoad tractus subdiales natura eos usque pertingeret, ut subdialia eius à graphicophilis anxiè exhinc conquirantur, caro pretio coëmantur, in loca varia transmittantur, et quantumvis primitus minimi aestimata, dehinc tamen centenis et ultra coronatis aureis divendantur, ut licet sedulus admodum labori incumberet, sufficientem tamen illorum copiam producere non posset.

Cumque Prospectivae regulas ex amussim calleret, duriores colorum rigores sic infringere atque temperare noverat, ut pristina non amplius materia, sed res eadem ipsa, quae effiguranda erat, superesse videretur: et quia nullo unquam superabatur taedio, rei unicae saepè tamdiu inhaerebat, donec id resultaret, quod memoria eius locupletissima ex ipsâ rerum naturâ et essentia quasi assuxerat, unde omnes subdialium pictores eundem dehinc imitati, pro regula sibi praescribebant, laudibus eius ad sidera quasi evectis.

Vita eius civilis.In vitâ civili autem aulicis quidem haud adeò fucatus erat civilitatibus, beneficus tamen et candidus gaudiumque nullum quaerebat aliud, quàm quod è suâ pronasceretur

FRANCISCO DE QUENOI, alias FIAMENGO BRUXELLANUS.

PETER DE LAAR alias BAMBOTS HARLEMENSIS

NICOLAUS POUSSINUS. GAL.

CLAUDIUS GILLI alias LORRAINES DICTUS.

DANIEL SEGERS SOC: IESU. ANTWERP.

IOHANN BOTH VLTRAIECTENSIS.

Sandrart del.

R. Collin sculp. Antv.

vocatione: unde amore nos invicem prosequebamur mutuo haud levi, Romaeque contubernii iure diu utebamur; ut et in campo iuxta ipsissima naturae prototypa creberrimè pingendi institueremus societatem. Verùm enimverò quemadmodum ego rupes saltem exquirebam singulares, stipites arborum extantiores, ramorum comas magis frondosas, cataractas undarum, aedificia et ruinas maiores et pro complemento picturarum historicarum magis mihi idoneas; ita ex adverso ille minori saltem pingebat forma, quaeque post secundum longius distarent fundum, et versus Horizontem diminuerentur, coelumque versus vergerent, inque his mirus revera dici poterat artifex: Unde saepiùs instituto permutationis contractu sic agebamus, ut subdialia illius minora Ego, etmOpera eius. maiora mea ille reciperet. Ubi inter alia mihi concessit horam quandam matutinam, in quâ distinctissimè perspicere licet, quâ ratione CoeliCaeli lampas per bihorium quasi supra Horizontem elevata, aëreas dispellat nebulas, roremque supra undas extrahat, immixto sensibiliter undiquaque splendore suo; qui debitâ proportione per campos sic allabitur, ut tam gramina, quam frutices et arbores nativo promicent lumine, umbellisque et luculis naturalibus omnia, sive aprica sive reflexa illustrentur irradiatione, in auras assurgant: quasi ipsa cuiusvis rei distantia singularem prae se ferret proportionem, et natura ubivis sese offerat ferè vivam. Undè haud absque ratione Dominus Adrianus Pau Amstelodamensis abituro mihi quingentos pro tabulâ hac subdiali tripalmari florenos libenter exsolvebat. Et talia longè praestantissima ipse elaboravit plurima alia, ut divitias exhinc cumulaverit ingentes.

Perdurans autem in coelibatu, patruelem quendam suum ad se vocabat, qui totam ipsius rem familiarem, unà cum parata pecunia administra et, coloribus quoque procuratis atque penicillis, ut ipse eò tranquillius studiis suis vacare posset; quod utriusque commodum insigniter promovet, cum ipse quietus admodum sic vivat et cura Pingendis imaginibus infelix est. vacuus, patruelis autem haereditatem aliquando omnium illius bonorum speret; et respublica adeò haec parvula concordi adhuc tranquillitate subsistat. Quantâ autem in exprimendis naturali specie subdialibus quibusvis Artifex hic utitur felicitate; tam infelix è contrario in depingendis hominibus et animalibus est penicillus eius: quamvis dimidium saltem exequent more digitum: nec proficit ipsi, quod magnam in hoc picturae genere simùl collocet industriam, interea quoque per multos annos Romae in Academiis iuxta exemplaria viva et statuas varias delineando, sese exercurrit, imò maiori studio imagines, quàm subdialia tractaverit; semper enim illae invitum quidpiam prae se ferunt. Interim tamen nec id negari potest, eum et in subdialia operam impendere quasi immensam, crebrisque saltem repetitionibus, perquisitionibus et emendationibus illa ad istam ab eo perduci perfectionem; ut circa rem unicam, integram quandoque, imò duas insumat hebdomadas, et vix tamen ostendere possit, quid intereà praestiterit.

Opera eius in albario recente.Non coloribus autem oleariis saltem, sed et in albario recente opera elaboravit clarissima plurima; et inter alia apud Mutium Nobilem quendam quatuorquattuor parietes oeci cuiusdam maioris admodum altos sic exornavit; ut primâ in parte exhiberet palatii cuiusdam fragmentum, ad sylvamsilvam quandam maiorem terminatum, ubi arbores expressit diversas naturali omnes quantitate quasi veras, stipitem, frondes, coloremque tam argutè iuxta cuiusvis speciem singulis tribuendo, tamque distinctè cunctas repraesentando, ut vento movente perstrepere videantur. Fruticeta autem circum circa et herbarum è terrâ pronascentium genera tam lepidè maiorum istarum arborum fundum diminuunt, ut huius beneficio pars picturae istius in secundo pariete altera, cum priore connectatur, eodem hucusque continuato, retentis utrinque eâdem altitudine, magnitudine, et elongatione ab Horizonte. Pars altera autem campum refert maiorem apertumque, montibus, cataractis, arboretis, fruticetis, graminibus et herbis, viatoribus, et animalibus refertum: et haec omnia in tertium iterum sese exporrigunt parietem; in quo montes quidam iuxta portum aliquem manuum, unà cum instrumentis nauticis variis, multisque in aequoris plano ventorum rabie anxiè divexatis navibus. Versus quartum autem parietem petrae depictae sunt excavatae, antra, ruinae aedium, murorum rudera, statuarumque et similium fragmenta, cum feris quibusdam Omnem superant laudem. bestiis: quae omnia tanto elimata sunt artificio, ut peritus quilibet hinc diiudicare queat, Claudium nostrum in pingendis subdialibus summam attigisse laudem: fatendum enim omninò mihi, nimiâ calamum deficere imbecillitate in enarrandis illius encomiis; ut technophili necessariò remittendi mihi sint ad ipsa opera eius, partim Romae, partim apud alios Reges et Monarchas per universum quasi orbem extantia. In specie autem apud Illustrissimum Dominum de Mayer Liberum Baronem hîc in Germania, in cuius technophylacio, quod Monaci est, splendidissimo, Claudii nostri manu elaborata existit tabula quaedam Aurorae tempus exprimens, in quâ exoriente nunc solis iubare roris hinc inde deficere incipiunt guttulae, campique et arbores iucundum exosculantur diei adventum; eâ nimirum colorum demissionè naturali, qualis hoc ipso tempore in universo huius orbis theatro reverà apparet. Sic aliâ quâdam in tabulâ, eodem in loco, extat expressio horae vespertinae, ubi ad occasum iamiam properans Solis lumen, rubicundo ad montium cacumina allabitur fulgore, rutilante ob exsiccantem diei calorem et aethere, et arefactis ob aestivi Solis fervores non montibus tantùm, sed et vallibus et arboretis; argutiis ad miraculum usque memorabilibus. Sed et tertiam eodem autore tabulam praedictus Baro de Mayer confieri curabat, quae tempus horae secundae pomeridianae exhibebat; quâ ratione nimirum è stabulis iterum per rivulum quendam in pascua educuntur pecora, in campum quendam amoenissimum, arboribus, ruinis, planitie amplissimâ et montanis variè exornatum; quantum scilicet requirere potuit ipsissima naturae similitudo: Ut hae picturae pro scholâ meritò haberi queant omnium subdialia pingentium, è quâ, certissimâ elucescit manuductione, quomodo vera ordinanda sit topographia, quid observandum circa Horizontis limitem, quâ ratione versus eundem omnia diminuenda, colores iuxta proportionem distantiae temperandi; horae diei distinctè proponendae, harmonia horum omnium retinenda, et partes anticae propinquo et prominulo, posticae remoto et longinquo aspectu collocandae, quod ille incomparabili ubivis observavit curâ: undè iconem quoque ipsius in gloriosam ipsius memoriam tabulâ nostrâ N. N. exprimere non dubitavi.

CCLXVI. JOSEPHUS WERNERUSBernensis,

CCLXVI. JOSEPHUS WERNER.IN his picturae studiis eò commodiùs ad sublimia eniti potuit, quod ipse parens eius pictor esset satis peritus, Bernaeque celebris admodùm, et multis artis suae testimoniis clarus; qui exindè hunc filium suum â tenerâ mox iuventâ, ad picturam cum aliis exercitiis applicuit, propriâque manuductione fundamenta optima eidem instillavit: deindè autem in disciplinam Discipulus est Matthaei Meriani. tradidit Matthaeo Meriano pictori Francofurtano celeberrimo, ut apud hunc ad opera maiora coloribus oleariis pingenda adduceretur: ubi tantoperè etiam progressus est, ut non spem saltem, sed specimina iam futurae perfectionis ederet laudatissima. In Italiam venit. Ex quo in Italiam perrexit, ibique omnia, quae studio illius congrua et utilia essent, perlustravit: capto ex Urbe Romanâ (quae revera theatrum est omnium bonarum artium,) emolumento maximo, factisque operum artificiosissimorum apographis fidelissimis, quibus aliquot annos insumsit.

Quoniam autem picturae albarii recentis et colorum oleariorum haec est natura, ut inchoatâ semel imagine, vel corpore vel facie quâdam, opus hoc eâdem die absolvendum sit, (in priori potissimùm genere) cum materia adhuc humida est; quia materia semel indurata colores recentes non facilè admittit, sed opus omne quasi Picturis membranarum incumbit. scabiosum evadit: cùm ex adverso à picturis gummatis omni cessari queat tempore: hinc ad opuscula membranacea gummata minora se convertit, inque iis brevi tantam assecutus est celebritatem, ut opera eius ab omnibus Principibus desiderarentur, et laudum eius amplitudo insigniter excresceret, cum praesertim picturae eius à variis Principibus, Cardinalibus et Legatis Regiis in diversas Orbis partes dispergerentur.

In Galliam venit.Ex Italiâ Lutetiam sese recipiebat in aulam Regiam, ibidemque varia elaborabat opera maximè memorabilia gummati generis, quae inventiones potissimùm et allusiones erant poeticae in laudem Galliae Opera eius. Regis excogitatae, quarum plenior enarratio nimiùm foret prolixa: ubi certissimum tamen est, eum in isto laborum genere, tàm inventione, quàm iudicio et venustate omnes longè superasse alios. Praeterea autem tam Regis, quàm iudicio et venustate omnes longè superasse alios. Praeterea autem tam Regis, quàm aliorum Primatum saepius, mirâ felicitate et similitudine, expinxit icones: et inter alia opera eius potisimam merentur laudem illa, quae pro Domino Quinotio, technophilo maximo, elaboravit, qualia sunt: Parnassus cum Musis, et argutissimis earundem emblematibus: Palladis imago; nec non Junonis; et Dianae, itemque Florae: porrò Dido fugiens; eademque Dido sibi ipsi inferens manus: deindè Artemisia mariti cineres potans: Amphitheatrum illud Romanum, quod vulgò Colossaeum appellant: Serpens Cadmi; S. Eustachius etc. singulatim omnia summâ arte atque industriâ expolita.

Augustae larem figit.Postmodum autem artifex iste noster in Germaniam concedens, Augustae Vindelicorum domicilium sibi eligebat, ubi pro Rege praedicto Galliae et pro graphicophilis aliis plura confecit opera: Cumque et ibidem in claruisset nominis illius gloria, Serenissima Electoris Bavariae coniux, quae fautrix erat istarum artium insignis, ab illo effigurari desiderabat septem D. Virginis mysteria, quae magno cum iudicio, nec minore sedulitate disposita, cum variis ornamentorum generibus brevi temporis spatio perficiebat, et tantâ quidem cum satisfactione Electricis, ut pro singulis partibus centenos eidem numerari iuberet Ducatos Hungaricos. Mox eodem pingendi genere icones elaborabat technophilorum quorundam singularium, et opera minuta alia, quibus varia inserebat ornamenta mechanica, architectonica, et optica; quin et subdialia et animalia pro naturâ subiecti, iudiciosissimè omnia, ut celebritas eius magis semper magisque excresceret. Quapropter etiam ad conficiendam effigiem, Principissae Archiducalis Oenopontinae, S. Suae Caesareae Maiestati ante consummatum matrimonium offerendam advocatus, cum summâ eandem elaborabat satisfactione, cum pluribus aliis; pro quibus non honoraria saltem magnifica, sed torques quoque aureos et numismata mnemonica accipiebat magni pretii.

Encomium eius.In specie autem artem illius laudesque decantavit Poëta quidam Gallicus, ob Palladis cuiusdam picturam elegantissimam, hisce versiculis:

La divine Pallas, dans sette autre mer-veille Donnoit à ce grand homme une forcepareille, Remplissant sa pensée, e guidant sonpinceau, Quand il fit naistre au iour, un ouvragesi beau. Cette Deesse ainsi, par un pouvoir su-preme Dans I’Esprit de WERNER, se produisitsoy mesme. Et ce sage Ouvrier la fait naistre à sontour. Et d’un pinceau fecond la reproduiteau iour.

Quod encomium satis quidem in favorem eius directum est; quamvis eundem adhuc maioribus dignum esse, opera eius testentur. Et quia in flore adhuc vivit annorum suorum, magna sanè spes est omnibus technophilis, eum felicisimâ manu suâ in gloriam artis nostrae perpetuam, adhuc plurima producturum perfectissima alia. Prodiit enim haud ita pridem ab ipso, Monaci in aulâ Electorali Bavaricâ opus quoddam maius coloribus oleariis expictum, splendidissimum, Thetys nimirum variis circundata amoribus, è curru suo rarissimas effundens conchas marinas: atque sic etiam Sacra Domini nostri coena noctu cum Apostolis suis celebrata, in templo S. Crucis Augustano: cum pluribus aliis laudum eius monumentis dignissimis.

CCLXVII. DAVID KLÖKNER,Pictor Suecicus Regius,

CCLXVII DAVID KLÖKNER.HAmburgi natus anno 1629 â prima statim iuventâ, diagraphicen summâ cum voluptate exercuit, ita ut quoties è scholâ venisset, residens quaedam delinearet, quamvis omni informationis occasione destitueretur. Paulò autem factus adultior, pingendarumque literarum elegantiâ satis instructus, in Cancellariam Regiae Legationis Suecicae durantibus Monasterii et Osnabrugae Pacificationis tractatibus promovebatur; ubi siquando vel tantillum temporis ab ordinariâ functione succidere posset, id omne delineationibus im pendebat, ut nullam quasi diem sine lineâ transigeret. Porrò et ad colorum usum paulatim sese convertebat, à communiore quodam Autodidascalus est. pictore Osnaburgensi per aliquot hebdomades informatus: undè tantus in ipso exardescebat fervor artem nostram penitiùs addiscendi, ut solitarius semper maximam temporis partem delineando et pingendo consumeret, vel cibum proptereà interdum negligendo: quare brevi eousque pergebat, ut iconem viventis cuiusdam similem satis absolveret; quam ob causam seriò tandem calami studia deserere, In Hollandiam iter instituit. penicillique delicias penitùs amplecti statuebat; instituto propterea in Hollandiam itinere, ubi apud pictorem quendam, cui nomen Georgio Jacobi, commorabatur, qui picturis animalium et venationibus potissimum inclaruerat, felicique peniculi usu, et optimâ pictoriae peritiâ pollebat.

Durante hâc illius inter Batavos morâ, picturas quascunque optimas sedulò contemplabatur, cumque peritis artis crebra instituebat colloquia: ita ut industria illius maxima, quam interdiu pingendo, et noctu delineando adhibebat, brevi insigniter profectus illius augeret: donec à primario quodam Regni Sueciae ministro, qui aliquas picturarum eius conspexerat, ex Hollandia evocatus, inque Sueciam abductus à Serenissimâ viduâ Mariâ Eleonorâ, Ad Reginam Sueciae pervenit. Suecorum Reginâ, clementissimè susciperetur, quippè quae non artem hanc saltem singulari amplectebatur favore, sed et ipsa in exercitiis diagraphices haud parum versata fuerat: inque huius gratiam hic noster Dehinc in Italiam. diversa elaborabat opera. Cum autem in Italiam semper ferretur animo, quae vera dici potest istius artis Schola; in Sueciâ non diu persistebat; sed ad Italos iter suum dirigens Venetiis primò per biennium, Romae autem postea per quinquennium degebat apud Cardinalem quendam de primariis.

In Sueciâ picturis aulicis praeficitur.Vocatus autem denuò in Sueciam à Potentissimo Suecorum Rege Carolo Gustavo, et post istius obitum à summo rursus istius Regni regimine, ex Italiâ per Galliam et Angliam, ut rariora illorum Regnorum opera perlustraret, iter instituebat: ubi in utrâque etiam Aulâ Regiâ beneficio iconum quarundam aliarumque picturarum magnum sibi conciliabat favorem: et quamvis fortunam hîc satis experiretur propitiam, Sueciae tamen potius desiderio ducebatur, quod inter hanc nationem à teneris versatus fuisset. In Aulâ igitur hac regiâ anno 1661. pedem figens, à Regiâ matre non minus, quàm à Rege ipso et Magnatibus omnibus singulari excipiebatur gratiâ, in quâ etiam adhuc perseverat, quod singulari operum illius venustate quilibet mirum in modum delectetur; quô veluti calcari stimulatus in arte magis semper magisque ita profecit, emendato priorum studiorum suorum genere, ut posteriora eius opera prioribus vix ampliùs sint similia.

Modus eius pingendi.CoeterùmCeterùm, quod ad artem ipsius attinet, Universalis meritò dici potest, omniumque pingendi generum peritissimus: in specie autem rarissimo utitur successu in ordinandis historiis maioribus, et iconibus similibus, quas methodo quâdam singulari, et quidem lepidissimâ, iuxta vim Antiquorum expolitâ, multâ expingit gratiâ, et peristromatibus elegantissimis antiquo ritu, iudicio maximo, nec non picturis quibusdam Architectonicis et Antiquitatibus similibus exornare solet. In diagraphicâ nobilis est atque venustus; in usu colorum, praesertim circa corpora nuda gratiâ pollet singulari, ut carnosa diceres omnia, et spontè quasi pronata: in historiis et Poëtarum fabulis versatissimus rerumque antiquarum peritissimus est, ita ut regno huic Arctico haud parvam rarissimis operibus suis conciliet celebritatem. Haec Inter Celeberrimos artifices iure numeratur. autem opera illius pleraque in primariis Regis Sueciae palatiis, et apud Magnates illius Regni alios extant, exceptis iconibus quibusdam, in aliorum tam Regum quàm Principum aulas transmissis. Undè non tantùm haec ipsi suborta est gloria, quod in regionibus istis septentrionalibus in arte nostrâ similem nunquam habuerit, sed et hodierno pariter aevo inter maximos totius Europae artifices iure merito numerandus sit.

Vita eius civilis.In vitâ porrò civili humanus est erga singulos atque affabilis, inimicus asotiae iuratus, vitamque agit tranquillam, piam, restrictam, honestamque et candidam. In conversationibus acceptus ubique est, officiosus erga quoscunque; coeterumceterum diligens, studiisque deditus, quorum beneficio in arte hâc adhuc quotidiè proficit, undè honores eidem adhuc auguror plurimos, si vitam eidem concesserit divinum Numen. In honorem autem ipsius hoc compositum est Italico idiomate Elogium.

Elogium.Elogio Madrigalesco.

Dal’antartico Polo Dove KLOECKER temprò ’l vago Pen-nello, Ad abbellir il Pol Artico venne. Trà virtuosi, è quello Che del Gran RE del Nord CARLO GU-STAVO Le Guerre, ed i trofèi che n’ottenne, Penneleggiò al vivo. D’ Amborgo è suo dirivo; Stockholmia suo soggiornose per dir sta-vo Sua Coa: à cui sollice L’ Alessandro di Suecia, CARLO, Au-gusto Ritrarre (à dirlo, ô Fama si disdice?) Che più? la virtù stessa D’esser? idéa hà gusto De’ suoi gentili schizzi; ove campog-gia L’atteggiar, il color, la vita espressa. Essa l’ Arte, vagheggia L’Artefice nel suo raro artificio: Indi ne cavo auspicio Che suo Nome in Europa fia risplenda, Perfin che l’Orsa in Ciel nefie che splen-da.

CCLXVIII. CARPOPHORUS TEN-CHALA Bissonensis Pictor,

CCLXVIII. CARPOPHORUS TENCHALA.AD Lacum Luganum in Ducatu Mediolanensi natus, ad Italorum meritò Nationem referendus fuisset; sed inter Germanos propterea illum collocavi, quod in Germaniâ ut plurimum commoratus sit, et à fautoribus artis eius extraordinariae ex illâ Artem pingendi in albario recente reducit. non amplius dimittatur. Artifex hic longè clarissimus picturam albarii recentis, in Germaniâ quasi penitus neglectam, iterum resuscitavit, peritiamque suam laude dignissimam operibus variis luci exposuit publicae.

Tyrociniis artis suae Mediolani, Bergomi et Veronae institit; ubi quoque in aetate adhuc iuvenili ingenii sui specimina quaedam edidit felicissima, ut crescens indies illius fama in ipsam usque Germaniam proserperet. Opera eius Lampacenfia. Unde à Reverendissimo Domino Praesule Lampacensi, Graphicophilo maximo, vocatus, ut aedem illius loci sacram arte suâ uberiùs exornaret, non muros tantùm illius, eorundemque Zophoros partim ornamentis coloratis, imaginibusque variis, partim monochromate marmoreo vel gypseo expinxit; sed et historias maiores varias, interque illas missionem Spiritus S. super Apostolos Divamque Virginem exhibuit; his omnibus clarè satis commonstrans, quod propter venustatem imaginum, singularem diagraphices curam, inventionis raritatem, praxinque artis perfectam inter celeberrimos albarii recentis artifices haud immeritò depraedicari Opera eius alia. queat. Nec minorem deinde promeritus est laudem in technophylacio Caesareo Viennensi; in Sacello aulico Imperatricis viduae; in aede B. Virginis Scotanae; in aede Patrum Dominicanorum, inque templis et domibus diversis aliis: Similiter et Petronellae in Hungaria apud Illustrissimum Comitem Palfium; nec non in Stiriâ apud Illustrissimum Comitem Traunium; et iam in Moraviâ apud Celsissimum Episcopum Olmucensem.

Modus eius pingendi.Tantam autem in arte nostrâ peritiam virtutibus quoque variis civilibus ulterius exornat, quibus amorem sibi conciliat omnium, inter quos versatur. Ipse autem laborum eius character potissimum consistit in accurato quodam delineandi genere, inventionumque ditissimarum copia, quas ad instar historiarum, ordine optimo, colore temperatissimo, gratiaque incomparabili adornat; tractibusque campestribus elegantissimis, aedificiis magnificis, animalibusque et ornamentis aliis complere solet; eaque omnia iuxta veras ipsius artis regulas, et promtitudine indicibili, cuius testimonia ex insigni operum eius copiâ satis superque elucent. Cum autem diuturnâ hâc illius experientiâ ars eius ad altiores semper enitatur gradus, et ipse in medio annorum suorum flore ad ulteriorem semper adspiret celebritatem; hinc à nobilissimâ hacce manu opera adhuc speramus plurima alia.

CCLXIX. JACOBUS JORDANISAntverpiensis.

CCLXIX. JACOBUS JORDANS.CUm in aetate iuvenili praeter singularem ingenii dispositionem, vehementi quoque erga artem nostram ardore ferretur, ad arcana mox properabat studiorum istorum adyta: factis enim initiis apud celeberrimos Antverpiae artifices, ad historias mox tam Sacras quàm profanas applicabatur, nec non ad Poëmata, et gesta rerum quotidianarum, quae penicillo suo artificioso viventium magnitudine ad exemplaria plerumque viva colore elevatissimo et naturali, gratiaque tam singulari expingebat, ut ne celeberrimis quidem cederet: undè et in matrimonium obtinebat Praeceptoris sui, Ortii, filiam, cum quâ Antverpiae rem instituebat familiarem. Antverpiae manet, nullis factis itineribus. Quod ipsum maculam tamen aliqualem impegit insigni ipsius gloriae, ut reprehensione quâdam proptereà digna videantur opera eius, quod opera Antiqua, picturasque clarissimorum Italiae artificum non conspexerit: quod et ipsemet haud diffitetur, et propterea si quaedam celeberrimorum Italorum specimina, ut Titiani, Veronesii, Caravagii, Bassani, et similium ipsi offeruntur, summo illa studio imitari conatur, idque cum maximo artis suae emolumento. Praeterea autem cordatâ celerique labores suos aggreditur manu, colorumque et penicilli peritissimus est arbiter, cui è propriâ inventione cuncta promtissimè succedunt, undè totum quasi Belgium operibus suis implevit, quae volumn integrum requirerent omnia, si singulatim recensenda essent; unde potiora saltem è plurimis excerpta hîc enarrabimus.

Opera eius.Inter prima specimina sua è fabulis Aesopi Satyrum illum expresserat, qui initâ cum rustico quodam familiaritate tugurium illius ingressus, propterea mox retrocedebat, quod calidum simul et frigidum Rusticus pultis comestor. uno ex ore eius efflari vidisset: quod opus erat longè praeclarissimum, à Luca Vastermanno deindè typis aeneis expressum. Deindè Christum pinxerat in oliveto à Judâ proditum, àque Judaeis ligatum, dum Petrus interea gladio Malchum peteret: opere nocturno, mirâque arte.

Cum Rubenio certat.Haec igitur et alia opera eius laudatissima in Rubenio, tum temporis iamiam florentissimo, zelum quendam excitabant, quod istum non saltem tam similem sibi, sed et quoad accuratam naturae similitudinem et ipsam rerum veritatem aliquatenus se superiorem videret: comparatis enim ab Artis peritis amborum operibus, acumen quidem in Rubenianis et inventio, in Jordanianis autem expressio et veritas praevalere dicebantur: Undè quamvis in terminis uterque debitae moderationis persisteret; clam tamen Rubenius id meditatus esse fertur, ut in Jordanio naturalem illum colorum oleariorum usum, cui haud parum invideret, quomodocunque interverteret: undè cum â Rege Hispaniarum ad pingenda peristromata quaedam pro conclavibus regiis Madritianis conductus esset, hic ideas istorum Jordanio concedebat colore aquario in chartâ depingendas, ut secundùm illas textores peristromata haec conficerent; cum ipse interea inventionem originariam colore per modum Pictor colorum oleariorum, usu aquariorum corrumpitur. prototypi minori formâ proiecisset. Ubi Jordanius ideas quidem istas colore aquario admirandâ absolvebat elegantiâ; sed ita, ut diuturno glutinis usu veram illam colore oleario exprimendam similitudinem naturalem, in quâ antea tantoperè floruerat, insigniter debilitaret. Sic enim plerumque omnes, qui in albario recente sive calce humidâ, nec non coloribus gummatis et glutinariis laborem instituunt frequentiorem, quoad usum colorum oleariorum in istam prolabuntur imbecillitatem, ut ad frigidius illud atque versicolor nimis aquarium genus seducantur: quod Jordanio nostro magno erat impedimento. Interea tamen studia sua idem semper magis magisque continuabat, sed ita, ut alternam quoque requiem non respueret, et tempore praesertim vespertino in societate quâdam honestiore, colloquiis amicorum, inter moderata vini pocula, non neglectâ tamen vocatione suâ diurnâ, ad exhilarandum animum et cognoscenda negotia atque acta publica, vacaret.

Adhuc quaedam illius opera.Aliquando sextidui spatio fabulam Syringis, persequente Pane in arundinem mutatae viventium quantitate iudicio absolvebat maximo, et arte miranda. Sic Satyros quosdam pinxerat cornua copiae gestantes, quibus Charites fructus, et poma, uvasque et similia iniicerentinicerent munera; ubi tantâ corpora haec nuda venustate expressa erant, tam quoad diagraphicen, quàm quoad colorum temperaturam, ut admirationem in quovis spectante excitarent. Porrò secundùm longitudinem oeci cuiusdam sat longi, navem illam sive pontonem Antverpianum depinxerat, in quo praeter animalia varii generis, homines, qui iuxta vocationem suam singuli laborarent, incomparabili argutiâ exhibiti erant. Dehinc plurimas pingebat imagines dimidiatas viventium mole, verbi gratia, senes quosdam in consortio cantantes, imitantibus eosdem iunioribus aliis, fistulis ludentibus; iuxta Proverbium illud; de imitantibus Senum cantum iunioribus. Pluries sestum illud Belgarum vigiliae trium Regum pingebat, ubi electus Rex ille vespertinus papyracea redimitus coronâ, poculum quoddam ebibit acclamantibus coeterisceteris et clamori cantuique strepitum admiscentibus varium. Sic magnam quoque Porticum pro Regia Maiestate Danica; nec non oecum satis amplum pro Sueciae Rege picturis exornavit; operibusque istis gloriosissimis magnos promeritus est honores. Vita eius civilis. Quemadmodum autem hilari semper, blandoque et amicabili fuit genio, ita Antverpiae adhuc tranquillâ utitur senectute, divitiis cumulatus et honoribus affatim, annum iam 78. et quod excedit, transgressus: cui diuturnum Ego vitae incrementum ex animo exopto, eaque omnia, quae in emolumentum eius quomodocunque cedere possunt.

CCL XX. ERASMUS QUELLINUSPhilosophus et Pictor Antver-piensis;

CCLXX. ERASMUS QUELLINUS.NAtus est Antverpiae anno 1607. et ad studia educatus à teneris unguiculis; in quibus usque adeò etiam profecit, ut in Magistrum Philosophiae promotus sit. Gradum Megisterii in Philosophiâ adipiscitur. Cum autem artis pictoriae amore perpertuò duceretur, inque diagraphicâ optimè versatus esset, Petro Paulo Rubenio tandem in disciplinam sese committebat, ubi beneficio ingenii excitatissimi et sedulitatis indefessae novi mox luminis instar emergebat; operam praecipuè dans picturis opticis, et post obitum praeceptoris similiter Architecturae; Lumen est pictorum. quibus in artibus Magistri nomen omninò meretur, cum de perfectione illius testimonia perhibeant non tantum picturae variae historicae elegantissimae in urbe patriâ extantes; sed et templa, Palatia, et pinacothecae plurimae in viciniâ: quibus indies nova adhuc accedunt ornamenta, illius manu elaborata laudatissimâ.

CCLXXI. WILHELMUS BEMME-LIUS Ultraiectanus,

CCLXXI. WILHELMUS BEMMEL. Pictor subdialium celeberrimus.PIctor subdialium celeberrimus, discipulus in patriâ fuit Sachtlevii, de quo mentio facta est in capitulis praecedentibus: deindè Romam et loca Italiae celebriora alia visitavit, Tibure praesertim diu commoratus, ubi omnia, quae ad studium hoc subdialium conducere viderentur, iuxta ipsa naturae exemplaria, tantâ sedulitate chartae commisit, ut ante eum nemo ista tam perfectè consignaverit. Undè brevi quoque iudicio duce, diligentiâ comite, in tractibus istis campestribus tantoperè excelluit, ut opera eius propter ordinis elegantiam, colorum proprietatem, et arborum praecipuè copiam oculos spectantium reverà exhilarent, ipse autem in Italiâ maximam assecutus sit nominis celebritatem.

Opera eius Augustae et Norinbergae magni aestimantur.Postquam autem in Germaniam rediisset, fama illius similiter statim inclaruit; ut omnes primarii Augustanae Urbis technophili, Winklerus videlicet, Ebertus, Eckhardus, et in specie Dominus O. qui ad ista studia et iter illius Italicum plurimum contribuit, opera plurima praeclarissima ab illo elaborata possideant. Sic pariter et in alia Germaniae loca, et praesertim Norinbergam penetravit nominis eius celebratio; unde et ibidem pinacothecae curiosae plurimae labore ipsius exornatae reperiuntur. Et quamvis dubium revera sit, utrum argutae ingenii eius inventiones primam laudum eius partem occupent, an verò mira manus eius promtitudo; hoc tamen certissimum est, visis vel primo intuitu hîc arboribus eius tam magnis quàm parvis, ibi rupibus et montibus, eorundemque cataractis et fluviorum praecipitiis, nec non aëre et nubibus; et praeterea singularibus camporum, agrorum, pratorumque eius ornamentis, et proprietatibus verè naturalibus; unumquemque fateri, Bemmelium hunc veram subdialia pingendi methodum, colorumque hic requisitorum veritatem, ut et genuina luminis umbrarumque discrimina, omniumque sive elevationem, sive depressionem examussim callere; nec minùs elegantiam, venustatemque et curam ubivis adhibere, verumque in his esse artificem: cuius gloria adhuc indies maiora capit incrementa, et eò minus diminuenda est, quod ipse inter Germanos subdialia primus singulari amoenitate tractare docuerit.

CCLXXII. JOHANNES PAULUSAUER Norinbergensis;

CCLXXII. JOHANNES PAULUS AUER.MAturè ad nobilem hanc artem nostram applicitus, non naturâ tantùm utebatur propitiâ, sed et informatione prosperâ: ex quo, visitatâ genuinâ picturae nutrice Italiâ, Venetiis Romaque diu commorabatur, perlustratisque et alibi memorabilibus quibusvis, peritiam suam cum laudelande exaugebat: tandemque et in Galliam profectus, non linguam saltem illius nationis didicit, sed et ulteriora in arte nostrâ commoda hausit.

Opera eius. Finitis feliciter his itineribus in patriam reversus, historiis statim tam maioribus quàm minoribus ostendebat, quantus esset artifex. Inter has autem specialis laude dignae sunt picturae illae, quas Dominus Einwagius, technophilus curiosissimus possidet, de Ariadne, Bacchique triumpho: quatuorquattuor item Evangelistae, et allusiones poëticae adhuc aliae; ex quibus qui Artis gnari sunt, excellentiam peritiae eius satis perspiciunt. Praeterea autem nec iconum optimè pingendarum laus ipsi deest; undè non tantùm primarii istius Urbis incolae, sed et Principes atque Magnates vicini arte eius frequentissimè utuntur: quem simillimarum et accuratissimarum effigierum laborem adhuc indies reiterat; ut illa, quam in Academiâ nostrâ pictoriâ de delineationibus eius concepimus, spes optima maior semper fiat atque amplior.

CCLXXIII. HEINRICUS POPPIUSNorinbergensis;

CCLXXIII. HEINRICUS POPP.IN eâdem Urbe similiter haud parvâ claret celebritate, non tantùm propter icones viventium, quas naturali mole simillimas, multâ politurâ et sollicitudine expingit, velocique promtitudine expedit; sed et propter historias, in quibus omnimodâ exercitatus est experientia; prout laudem illius opera decantant plurima.

CCLXXIV. GEORGIUS CHRI-STOPHORUS EIMER-TUS,

CCLXXIV. GEORGIUS CHRISTOPHORUS EIMERT.MUltâ pariter arte clarissimus; propterea circa finem fermè operis nostri à me adducitur, quod saepè dubitaverim in tantâ elegantissimarum ingenii eius dotium copiâ, utrum inter eruditos, vel chalcographos, vel aeris rosores, an verò inter peritos diagraphices et pictores artificiosissimos referri debeat, cum in omnibus hisce artibus laudatissimis ad extrema perrexerit peritiae culmina. Ne autem inanibus benevolum Lectorem detineam declamationibus, ad opera ipsa mox provoco, quae artificis sui encomia satis depraedicant. In hoc enim opere nostro Academico artificiosa illius manu confecta sunt tria illa frontispicia foliorum sub initium Opera eius. Architecturae, Sculpturae, et Picturae: Sic Literae quoque maiusculae initiales Xylographicae; porrò Effigies L. Scipionis, cum variis illis armorum Romanorum generibus tam terrestribus quàm navalibus, in tabulâ nostrâ F. Similiter Lala Vestalis, cum variis illis instrumentis sacrificatoriis in tabula G. Deinde et tabula K. expressique ibidem Artis pictoriae Restauratores Florentini, Cimabue; Gaddius; Stephanus; Giottus et alii. Item figura finalis post Vitam Pauli Veronensis: nec non Medusae caput; et insignia Sandrartiana, tandemque Antiqua illa anaglyphica: Ulterius autem elucescit peritia eius in Annalibus Regni Sueciae, iamiam sub opere ferventibus: item in Ingressu illo Triumphali, aliisque figuris tam caelatis quàm erosis plurimis, quae praeter picturas multiplices, sufficientissima sunt virtutum eius testimonia.

CCLXXV. N. ERMELIUS No-rinbergensis,

CCLXXV. N. ERMEL.OB raram in arte hac peritiam hic pariter haud est praetermittendus: cum non tantùm campestria in se pingat elegantissima, sed et figuris pulcherrimis, aedificiis, et ornamentis aliis eadem tam opulenter condecoret, ut laude meritò sit dignissimus. Quod et opera eius, quae apud Georgium Jacobum Langium graphicophilum insignem, et alibi tam intra quàm extra urbem existunt plurima, satis testantur. Adde quod in arte ipsâ indies adhuc multo labore pergat et proficiat, ut multa adhuc praeclara ab ipso expectemus.

CCLXXVI. JOHANNES SCHREI-BERUS Frisingensis,

CCLXXVI. JOHANNES SCHREIBER.OEconomus in Aula Frisingensi spectatissimus, pro re nata, in omnibus quasi horum studiorum generibus exercitatissimus est; ut non tantum civilitate aulicâ, sed et dexteritate pictoriâ admodùm sit insignis: quotiescunque enim officii eius negotia id permittunt, ad penicillum recurrit, ut non altaria tantum plurima pinxerit, sed et ornamenta eorum auro induxerit; nec minùs amicis quoque suis et familiaribus manu suâ libenter inserviat. Undè in favore quoque Serenissimi Principis ac Episcopi sui est maximo, ob tantam in arte hac peritiam, ut ad officium Cubicularii quoque admissus, et technophylacio praefectus sit Ducali, pro cuius exornatione multa quoque curâ sollicitus est.

CCLXXVII. JOHANNES de SAN-DRART Francofurtanus,

CCLXXVII. JOHANNES de SANDRART,RElictis studiis ad nobilem convertebatur pictoriam, cui diligenter apud Patruum suum incumbebat: ex quo in Italiam profectus Romae diu degebat, inque historiis maioribus et iconibus viventium magnam contrahebat peritiam, unde ob insignia naturae dona, et miram artis elegantiam non in Italicâ saltem et in Belgio, ut et in urbe patriâ, picturis nobilitatus praeclarissimis plurimis, apud technophilos in singulari est honore; sed et in Austriâ ob tabulas quasdam Altarium et alia tantam promeritus est laudem, ut prae modestia, cum consanguinitate mihi sit devinctus, tacere malim, quàm encomio ulteriore in suspicionem inducere Lectorem: Opera eius. ad opera illius interea hunc remittens. Quorum unum Dominus de Neufville, technophilus maximus Francofurti, cum rarioribus aliis plurimis, viventium quantitate possidet, de Venere nimirum, Adonidis, venatum abituri, amplexibus detentâ, ubi affectus elucent pulcherrimi.

Sic tabulas quoque pro Illustrissimo Comite Johanne Nassovio, Mecoenate, imò Parente artium celeberrimo, in sede illius Idsteinianâ, et pinacothecâ eiusdem celebratissima pinxit plurimas, et praesertim in templo recenter ibidem extructo, variorumque colorum marmoribus incomparabili magnificentiâ exornato: cuius lacunar universum historiis Novi Testamenti viventium mole expictis quasi coopertum est, ubi tabulae artificum decantatissimorum elegantissimae; inter quas hic noster salutationem Angelicam; miraculum cibationis quater mille manducantium; ingressum Christi in Urbem Hierosolymitanam, et alia elaboravit: è quibus benevolus istius artis fautor satis superque perspicere potest, quid valeat peritia eius, et quibus ea sese exserat operibus.

JOHANNES JACOBUS de SANDRART.JOHANNES JACOBUS de SANDRART ad studia diligenter applicitus, et praecipuè in exercitiis artis pictoriae educatus est; ut in diagraphicâ Acedemicâ, regulis opticis, Architectonicis, Geometricis aliisque necessariis ad perfectionem manuducentibus satis exercitatus sit, iamque in hoc occupetur, ut reliquas pictoriae partes pleniùs absolvat; undè ob teneram adhuc illius aetatem, et sedulitatem continuam, bona de eo speremus plurima.

CCLXXVIII. SPIELBERGERUSHungarus,

CCLXXVIII SPIELBERGERUS.EX optimâ natus familiâ, naturâ ad haec studia ducebatur: Factisque in Germaniâ initiis, in Italiam profectus, Venetiis diù commoratus est, multâ sedulitate professioni huic invigilans. Ex quo in variis Germaniae locis specimina picturarum albarii recentis edidit elegantissima et promtissima; nec non coloris olearii, poëmata varia Opera eius. Ovidiana, inventione gratissima, figurâ minore exhibendo. Postmodum magis quoque magisque ad figuras maiores applicitus Ratisponae ad S. Emeranum altare pingebat de obitu S. Benedicti: item Viennae, in templo S. Stephani propè altare summum, Assumtionem B. Virginis; quae opera sunt magna et artificiosa. Dehinc pro magno Arcis Stockaviensis Oeco, in gratiam Liberi Baronis Mayeri graphicophili incomparabilis, fabulas quasdam Ovidianas alias elaborabat. Sic in templo S. Crucis Augustano historiam Petri expinxit in tabula quâdam, sermonem habentis ad populum: ubi Petrum è domo quâdam magnificâ, verba facientem exhibuit, pro maiori auditorum spatio; quos variis etiam gestibus et vultibus, et quasi è variis nationibus collectos ingeniosissimè et multâ cum laude repraesentavit.

Eius obitus. Multò autem maiora à nobili hac manu expectassemus, nisi cum anno 1679. tota Austria inferior peste correpta, et ille Viennâ cum uxore et liberis Augustam Vindelicorum fugiturus, in Austriâ superiore ob quadragenarium sanitatis detentus esset, mortuâ primùm uxore dilectissimâ, moerore animi ipse pariter absumtus fuisset in pleno annorum suorum flore.

CCLXXIX. HEISSIUS Memmin-gensis,

CCLXXIX. HEISS MEMMINGENSIS. DIscipulus erat Schonefeldii Augustani, de quo supra. Adauctâ autem postmodum insigniter scientiâ, historias quasdam minorum imaginum elaborabat, cum magnâ artisperitorum satisfactione: iam autem in praxi magis magisque perfectionem attingit, velocique inventione picturâ quadam historicâ omnia exhibet, quae, sive nuda sive vestita spectentur corpora, sive animalia, sive aedificia, sive subdialia; tabulam exornare similem possent: omnia quoque singulatim plenissimè expingendo: prout manus quaedam illius in tabulâ aliqua templi S. Crucis Augustani clarissimum praebet exemplum: ut laudum eius numerus indies adhuc uberiùs excrescat.

CCLXXX. MICHAEL HERRNorinbergensis,

CCLXXX. MICHAEL HERR NOrimberagae quoque habitabat, celeberque tam iconicis erat quàm historicis picturis: profundâ enim erat inventione, et inventa haec rariora egregiè expoliebat; prout non tantùm opera eius varia apud fautores artis Noricos hîc illîc existentia, sed et in specie Epitaphium quoddam in coemiterio S. Johannis satis testantur: ubi casum quendam tragicum Schlitteri cuiusdam mercatoris Lubecensis filii, depicturus, qui cum societate suâ à cohorte praedonum obrutus pugnando occubuerat, in medio velitationem quandam acerrimam; in summo extremum iudicium, interque resurgentes anteriore loco defunctum, cuius effigies ab Angelo in coelumcaelum defertur; infrà verò infernum exhibuit, in quem praedones abiguntur.

CCLXXXI. ELIAS GÖDELER Pi-ctor et Architectus,

CCLXXXI. ELIAS GÖDELER. CElebritate similiter haud destituitur propter picturas tam olearias, sive magnas sive parvas, quàm albarii recentis; quo in genere Italorum methodo utitur optimâ. Adde, quod et Architecturae et Prospectivae studium in Italiâ fundamentaliter excoluerit, artesque istas harmonicas penicillo suo felicissimo dexterrimè coniungere soleat: quam ob causam à Serenissimo Architectus est Brandeburgicus Culmbacensis. Principe Barutiano Architecti munere honoratus est; quo in officio multa quoque tam theoriae quàm praxeos edidit specimina laudatissima.

CCLXXXII. MAREELIUS, PictorFrancofurtanus,

CCLXXXII. MAREEL.GEorgii Flegelii, de quo suprà narravimus, Discipulus, qui in arte pingendi flores et oporetica, praeceptorem statim superabat. Ultraiecti enim in hoc studiorum genere insigniter proficiebat, floresque et fructus atque conchylia sive sparsim sive vasis inserta, sive in fasciculos aut encarpos colligata quàm verissimè exprimebat; non attentâ tussi, quâ laborabat intolerabili; quaeque eundem, per quinquaginta quinque annos miserè exhaustum, hoc anno tandem è vivis exemit.

CCLXXXIII. JOHANNES AN-DREAS GRAVIUS PictorNorinbergensis,

CCLXXXIII JOHANNES ANDREAS GRAVIUS.A Studiis, ob insigne erga hanc artem nostram desiderium, abstractus, proclivis quidem erat ad imagines humanas maiores; cum autem praeceptor eius Mareelius flores potius et fructus, atque immota similia sibi proponeret, hic eundem sedulò imitabatur: quamvis et ad figuras, et in Italiâ ad Architecturam et alia profundiora Uxorem ducit Mariam Sibyllam Merianam florum pictricem. huius artis progrederetur. Uxorem autem Francofurti ducebat M. Meriani chalcographi celeberrimi filiam Mariam Sibyllam, non sanguinis minùs innatô, quàm animi continuato erga hanc artem amore, ad idem studiorum genus propendentem. Haec igitur postquam, hoc connubio mediante, desideratam diu informationem tam in diagraphicâ quàm in picturâ, et quidem utroque colorum temperandorum genere nacta esset, obiecti loco flores sibi, fructusque et aves proponebat; unà cum insectis, muscis nimirum, culicibus, araneis et similibus vermiculis, eorumque excrementis seminalibus, et transmutationibus; qualis nempè sit primus illorum status, et quomodo in viva mutentur animalcula, adiectis et herbis illis, quae alimenta iisdem subministrant: ubi non industriam saltem adhibet indefessam, sed curam quoque et elegantiam admirabilem tàm in delineatione quàm in applicandis coloribus, eorundemque elevatione. In specie autem peculiari quodam colorum aquariorum genere utitur in telâ sericâ, panno nimirum Attalico vel similibus, imò et in linteo, in quibus varia florum elegantissimorum, nec non herbarum genera ita expingit, ut utroque in latere lintei aequalis appareat picturae perfectio, et quidem (quod mirandum est maximè,) ita, ut picta isthaec linteamina, absque colorum detrimento lavari queant: ut plura Gravius in Merianâ suâ possideat, quàm Pausias quondam in suo Glycerio. Tot enim è promtissimis illis manibus quotidiè prodeunt specimina, ut in laudatissimâ hac arte, pingendorum naturali figurâ florum, herbarum, et animalium, perfectione omnibus Acu flores pingit. hodiè praeeminerepraeminere dicatur. Adde quod et serici filo acusque ministerio, praedicta omnia verissimè et naturali similitudine exprimere soleat: et pro commodo illorum, quibus in his studiis versari est animus, lectiones quoque tales curiosissimas delineatas, cupro eroso publicaverit. In quibus etiam laboribus, iuxta negotia sua oe conomica maximè regularia, in hunc usque diem pergit, teneraeque iuventuti doctrinâ hac rarissimâ fidelissima praestat officia.

CCLXXXIV. ANNA MARIAPFRINTIA.

CCLXXXIV ANNA MARIA PFRINTIN. FIlia Georgii Pfrintii Statuarii defuncti, artis plasticae cerariae studiosa, patris non saltem vestigia terens, sed quotidianis etiam solertiae incrementis. eousque progressa, ut iconibus minoribus numismaticis, aliisque figuris cereis admodùm evaserit celebris, laudemque laudi continuo superaddat. Artem colorandi ceras invenit. Quibus omnibus et hoc accedit, quod eadem Alexandri Abondii artem colorandi ceras ingeniosè reproduxerit; quare ab omnibus Artis peritis, ob operum eius elegantiam maximi aestimatur, et â Principibus variis ad elaborandas effigies numismaticas adhibetur.

CCLXXXV. PHILIPPUS LEMKE,proeliorum pictor,

CCLXXXV. PHILIPPUS LEMKE. EX Italia nuper demum reversus, hoc pingendi genere ad altissima iam properat fastigia, Bambotsii illius celeberrimi laudatissimam secutus methodum: unde decantandis laudibus eius, quas insigni morum civilitate cumulat, debitas fama iam parat buccinas.

CAPUT. XXIV. TRIGINTA SEX Statuarii, Sculptores vitrarii, et Architecti Germanae Nationis celebratissimi. Argumentum.

I. ALEXANDER ABONDIUS Florentinus Senior: imagines eius cerea. In servitia Casarea assumitur Pragae. II. ALEXANDER ABONDIVS iunior: patris sui hâc in arte insistit vestigiis. In Bavariam venit. Opera eius. III. P AULUS VIANENSIS Argyropoeus: opera eius: Pragam venit. IV. ADAM VIANENSIS. V. ADRIANUS VRIESIUS, statuarius. Opera eius, fontes Augustani. VI. GEORGIUS PETELIUS Sculptor. Ad exornandum templum S. Udalrici Augustanum adhibetur. Romam venit. Dominis Fuggeriis laborat. Opera eius. Augustam Vindelicorum redit. Opera eius ibidem elaborata. VII. LEONHARDUS KERNIUS statuarius: Filii eius CONSTANTINUS, JACOBUS, CHRISTOPHORUS. Opera eius. VIII. GEORGIUS PFRÜNDIUS Statuarius, Architectus militaris et civilis à Bernhardo Duce Vinariensi Architecturae militari praeficitur. Itinera facit plurima. Durlaci moritur. Elogia eius. Sculptores Gemmarum veteres. Pocula crystallina. Coelatores vitri. IX. HEINRICUS ENGELHARDUS Gemmarum Sculptor. X. MISERON Gemmarum Sculptor. XI. DIONYSIUS MISERON Gemmarum Sculptor. XII. FERDINANDUS EUSEBIUS MISERON. XIII. CASPARUS LEHENMANNUS coelator Gemmarum et vitrorum: ab Imperatore Rudolpho magnis donatur privilegiis. ZACHARIAS BELZER. XIV. GEORGIUS SCHWANHARDUS, statuarius et caelator vitri. Pater eius dolabrae undulatae usum invenit. Differentia caelaturae vitri antiquae et modernae. XV. HEINRICUS SCHWANHARDUS integras urbes in vitro caelat. Artem invenit vitra erodendi. GEORGIUS SCHWANHARDUS iunior. XVI. NICOLAUS MILLICHIVS statuarius Suecicus. Opera eius. XVII. NICODEMUS TESSINIUS Architectus Suecicus. XVIII. COPA FLANDER statuarius Belgicus: in parvis excellit, in magnis peritiâ caret. Vita eius misanthropica. XIX. FRANCISCUS de QUESNOY aliàs Flander dictus, statuarius. Romam venit. Opera eius. Ab Italis odio habetur. Cupido eius praestantissimus. Susanna eius. Statuam S. Andreae elaborando cum artificibus celeberrimis certat. Opera eius alia. Vita eius communis. In Galliam vocatur. XX. ALEXANDER ALGARDIUS statuarius Bononiensis. Legato orphanis quibusdam prospicit, ut ad statuariam educentur. XXI. FRANCISCUS SARTENSIS statuarius. XXII. FRANCISCUS FANELLIUS statuarius. XXIII. DANIEL NEUBERGERUS Augustanus, plastes Cerarum. Opera eius cerea. Metamorphosis Ovidiana. Ferdinandus III. Imperator. Artem callebat ceram ad instar ferri indurandi. Modus eius plasticen exercendi. Discipuli eius Principes varii. XXIV. ARTUS QUELLINUS statuarius Senior: Labore suo structuram Curia Amstelodamensis promovet. XXV. ARTUS QUELLINUS iunior; statuarius. XXVI. LUCAS FAIDHERBE statuarius. XXVII. PETRUS VERBRUGGIUS Antverpiensis. XXVIII. SIMON BOOSBOMIUS. XXIX. ELIAS HOLLIUS Architectus Augustanus. Opera eius. Discipuli eius. JOHANNES HOLL: HIERONYMUS THOMAE. XXX. BERNHARDUS STRAUSSIUS Marchdorffensis statuarius. XXXI. JUSTUS KLESSECKER, statuarius Mindanus. Opera eius Bambergensia. XXXII. CHRISTOPHORUS RITTER Norinbergensis, statuarius. XXXIII. GEORGIUS SCHWEICKHARDUS Norinbergensis, statuarius; Nativitatem Johannis Baptistae sculpit. XXXIV. BALTHASAR STOCKAMER Norinbergensis, statuarius. In servitia Magni Ducis Florentini assumitur. XXXV. DAVID HESCHLERUS statuarius Ulmensis. XXXVI. JOHANNES UDALRICUS FURTERUS statuarius Ulmensis.

I. ALEXANDER ABONDIUS Flo-rentinus Senior.

I. ALEXANDER ABONDIO Senior.CEleberrimi illius Michaëlis Angeli discipulus, in sculpturis imaginum minorum et historiarum omnes condiscipulos suos superabat, è nobili aliàs Stemmate Florentino progenitus. Ut autem imagines suas quàm accuratissimè expolire posset, prototypa sibi formabat è cerâ plerumque virgineâ optimè prius purificatâ, cui liquatae, colores admiscebat varios. Atque sic opere quodam anaglyphico cereo res omnes tam similes producebat, ut quicquid à naturâ productum est unquam, et ipse effingeret. Imagines eius cereae, Inprimis autem imaginibus suis naturalem suum ita tribuebat colorem, ut picturis elevatioribus similes essent: eaedemque quoad diagraphicen quàm perfectissimae erant et suprà modum elegantes: undè praeclarissima haec opera eius, ob rarissimam istam artis excellentiam, apud Magnates et Principes saltem reperiuntur.

Magni aestimantur.Et primitus quidem ipse Magnus Hetruriae Dux omnia retinebat, quaecunque ab ipso elaborata essent. Cum autem Abondius Nativitatem Christi cum advenientibus pastoribus confecisset, ubi non tantum imagines humanae variae, sed diversa etiam animalia, aedificia et tractus campestres; et figurae quidem anteriores ad spithamae longitudinem; coeteraeceterae verò quo remotiores, iuxta Prospectivae Regulas, eò minores, omnium autem colores et gestus iuxta ipsam rerum similitudinem effictae erant; praedictus Magnus Hetruriae Dux opusculum hoc Rudolpho II. Imperatori Romanorum dono misit; ubi S. Caesar. Maiestas tale de ipso tulit iudicium: simile quid antehac nunquam fuisse elaboratum, opusque ipsum Gazophylacio suo In servitia Caesarea Pragae assumitur. inferendum. Abondium autem Pragam vocatum benignissimè tractari iussit: ubi hic icones similes plasticas è cera colorata plurimas ad viventium exemplar naturali vultui simillimas tanta finxit proprietate, ut ipso penicillo similiores fieri haud potuissent. Ibidemque tandem ex hac vita excessit, filium unicum tam nominis, quam artis haeredem post se relinquens.

II. ALEXANDER ABONDIUSIunior,

II. ALEXANDER ABONDIUS Iunior.PAterno quasi sanguine hanc artem sic imbiberat, unà cum virtutibus aliis laudatissimis, ut suppositâ fundamenti loco genuinâ Antiquitate, operibus singulis magno cum iudicio summam conciliaret gratiam, non imagines tantum humanas, et icones viventium; sed et historias è cerâ fingens, coloribus planè naturalibus, ut similem vix haberet: quae opera eius S. Caesarea Maiestas pleraque technophylacio suo Pragensi inferri curabat; exceptis iis, quae pro aliis Regibus, Electoribuque et Principibus, sive iconibus cereis, sive numismaticis, sive figuris aliis elaboravit. In BavariaBavariam venit. Mortuo autem Imperatore, Abondius noster artificiosissimus ad Serenissimum Ducem Maximilianum concedebat, à quo non tantùm salarium accipiebat honestisimum, sed ob artis quoque et prosapiae nobilitatem, morumque civilitatem insignem et facundiam singularem tantoperè amabatur, ut in aulâ suâ simili eum cum coeterisceteris Nobilibus honoris gradu tractari iuberet. Ubi Ego ipse, qui per annos plurimos intimiore illius fruitus sum familiaritate, ex ipso veritatis fonte de eo asseverare possum, quod non minor ipsi debeatur gloria ob virtutes quasvis civilis conversationis, quàm ob incomparabilem artis eius raritatem.

Opera eius. Opera eius apud technophilos inveniuntur varia; inter quae palmaria dici possunt Doct. Pauli Freheri et uxoris eius icones; in quibus vultus, manusque et vestes tam sunt nativa et vera, ut ipsa quasi vita sibi vix sit similior: prout illae Norinbergae apud Dn. Doct. Freherum iuniorem adhuc asservantur, et cum aliis rarioribus, fautoribus horum ostenduntur.

Matrimonium. Cum Pragae degeret, matrimonium inibat cum Johannis Aquani, cuius vitam supra descripsimus, viduâ derelicta, foeminâfemina tam pulchritudinis, quàm virtutum omnium splendere maximè conspicuâ; cum quâ etiam filiam progenuit omnibus laudum dotibus opulentissimam, matrimonio dehinc iunctam Domino Kuglero Monacensi. Qua in Urbe Abondius noster etiam naturali quidem morte obiit, famâ tamen adhuc manet superstes tam in gazophylacio Caesareo et techno - theca simili; quàm in Aula Electorali Bavarica, Magnique Ducis Hetruriae aliorumque Principum et artis istius fautorum.

III. PAULUS VIANENSISArgyropoeus,

III. PAULUS de VIANA. NOmen à Patre sortitus, quod an Gentile sit â Vianâ, pulcherrimo propè Ultraiectum oppido, equidem ignoro: id tamen rectius novi, Patrem illius Argyropoeum fuisse Ultraiecti ingeniosissimum, qui ambos filios suos, Paulum scilicet et Adamum ad diagraphicam, plasticam cerariam, et varia anaglypha argentea omni cura applicuerit; qui exhinc etiam haud parvam assecuti sunt nominis sui celebritatem. Paulus enim magnoperè delectabatur imaginibus humanis et historiis, in quibus ut ad profundissimam usque notitiam penetraret, Romam petebat, ibidemque ex operibus Antiquorum, nobilissimum Opera eius. ad instar apiculae, scientiae favum tantâ assugebat aviditate, ut mallei sui beneficio ex unicâ argenti massâ imagines integras, vasa maxima, malluvia pulcherrima, et similia effiguraret: et inter alia Balneum Dianae cum nymphis nudis variis animalibusque et subdialibus congruis, decore perfectissimo, delineatione correctissimâ, et venustate admirandâ elaboraret; unde haud abs re pro ipsâ quasi huius artis scaturigine depraedicatus et collaudatus fuit: quod satis quoque confirmant imagines eius B. Virginis, fabulaeque poëticae variae, et in specie Argus eius, cum aliis prototypis Crimen blaphlemiaeblasphemiae ei imputnturimputatur. ab ipsius manu fusis. Quamvis autem animi esset benigni, proque possibili cuilibet complacere studeret, ex invidiâ tamen, quae laudum semper extrema rodit, crimen blasphemiae eidem imputabatur; undè licet innocens esset, per aliquot tamen menses Romae in carcerem inquisitorium coniectus, hac solâ cum conditione iterum dimittebatur, ut Romam pro perpetuo haberet carcere, nec unquam exindè pedem moveret. Donec intercedente Pragam venit. Legato Caesareo Pragam in servitia Rudolphi Imperatoris vocaretur, ubi etiam opera sua clarissima, quae pro inaestimabilibus omnia habentur, elaboravit.

Moritur caelebs.Urbs Amstelodamensis in ipsius memoriam Gutturnium asservat cum operculo sesquipalmari altitudine, ex unicâ argenti massâ extensum, in quo figurae chimaericae et Alabandeae mirabiles; quod opus inusitatae raritatis esse dicitur. Tandem coelebs moriebatur, cum in patriam suam, Ultraiectum scilicet, rediturus esset.

IV. ADAMUS VIANENSIS, Ar-gyropoeus;

IV. ADAM de VIANA.PAuli praememorati frater, idem artis genus excolebat, eandem pariter laudem promeritus, quod ex unâ argenti massâ mallei beneficio variis figuris chimaericis feliciter exornaret malluvia, pateras, salina, manubria cultrorum, et ornamenta similia, non Amstelodami saltem, sed per totam Hollandiam variè distracta. Quemadmodum autem Paulus figuras humanas, animalia, subdialia et istius generis alia historico quodam effigurandi genere; sic Adamus iste Alabandaea praedicta sibi elegerat: inque vivis adhuc erat anno 1630. ductâ uxore, Ultraiecti rem familiarem habens: ubi et filium reliquit, vestigiis artis paternae tenaciter inhaerentem.

V. ADRIANUS FRISIUSStatuarius,

V. ADRIANUS de VRIES.HAgae Comitis natus, et ab ipsa naturâ ad artem sculpendi instigatus, varias confecit statuas tam è lapide sculptas, quàm è cera, argillave formatas, et è metallo postmodum fusas: unde ob continuata In Italiâ Florentiâ et Germaniâ celebris. in his exercitia neminem coaevorum habuit parem. In Italia enim primò statuas Antiquorum accuratissimè perlustravit; Florentiae etiam in Academiâ, optima semper edidit specimina; ut propterea illicò innotesceret: et in Germania dehinc Rudolpho quoque II. Imperatori Romanorum opera elaboraret varia, multâ arte insignia. Divulso autem, ex obitu Imperatoris, Parnasso Pragensi, Frisius quoque noster abhinc Augustam abiit, ibidemque Fontes illos artificiales celeberrimos, quorum omnes statuae è metallo fusae sunt, paravit: ubi in uno Hercules apparet bis ferè viventium quantitate maior, Cerberum perdomans, cum Nymphis et imaginibus aliis undas effundentibus et ornamentis similibus plurimis: In altero autem Mercurius collocatus est, cui Cupido alam pedi alligat; prout haec à Lucâ Kiliano figuris aeneis expressa sunt.

VI. GEORGIUS PETELIUSStatuarius,

VI. GEORGIUS PETEL Sculptor. WEilheimi in Algovia natus fuit, patre statuario haud de infimis: cumque in Templo S. Udalrici Augustano chorus et organum statuis quibusdam rarissimis exornarentur, hic noster quoque ad eandem professionem applicabatur; ubi, quemadmodum urit maturè, quod vult urtica manere, sic ipse quoque hisce laboribus tantoperè confestim excitabatur, ut inter omnes cooperatores, pro illo laborum genere, specimina ederet praestantissima. Postmodum autem ad ipsam istarum Artium Romam venit. Matrem et Scholam, Romanam sc. Urbem, advolans, iudicium suum usque adeò expolivit, ut generi sculpendi tam antiquo quàm moderno assuesceret, operumque illorum ideas sibi formaret argillaceas; quibus deinde magno cum decore in omnibus sculpturis suis eburneis usque adeò utebatur, ut laudes eius undiquaque dimanarent, praesertim cum et Petrum Paulum Rubenium dehinc magno studio frequentaret, modumque eius pingendi quàm diligentissimè observaret, quem deindè in imaginibus suis eburneis tam sacris quàm profanis studiosè imitabatur.

In Suevia regreditur. Postea autem in Sueviam iterum commigrans, labores suscipiebat plurimos tam eburneos, quàm statuarum lignearum maiorum, quas magno cum iudicio, manuque veloci feliciter absolvebat; undè promotio eius non minus generatim, quàm apud Comitem Fuggerum, technophilum insignem mirum in modum efflorescebat. Contracto autem matrimonio, et institutâ re familiari, vitaque modestiore, desideratâ haud diu fruebatur tranquillitate, quod iuratus ille felicioris connubii hostis, semina mox discordiae in domo eius disseminaret; Unde ipse tanquam pacis sectator In Belgium secedit. strenuus, abindè in Belgium secedens, cum amico suo vetere Rubenio ulteriorem excolebat familiaritatem, et opera ibidem elaborabat eburnea longè nobilissima: inter Opera eius. quae Apollo fugientem persequens Daphnen; et alia denas interdum et duodenas continentia figuras, tantae magnitudinis, quantam maximi admitterent Elephantorum dentes, qui ibidem veneunt pulcherrimi. Sic cantharos quoque aliquos elaborabat variis sculpturis insignes; in quorum uno Bacchanalia, cum figuris Sileni, Faunorumque et Satyrorum variorum; in alio autem Naturam effiguraverat matrem, cui Sirenes, Tritones aliaeque Nymphae, Diique tam fluviorum, quàm marini diversa maris dona offerrent: in alio Pomonam exhibuerat, ab Apolline et Iride visitatam: item Helenae raptum, cum plurimis aliis; et imagine pariter crucifixi maiore, quae omnia intra biduum maximo divendebantur pretio.

Augustam redit.Cum igitur Petelius hac ratione uberrimè sese recollegisset, uxorique reconciliatus esset, collectis picturis tam Rubenii quàm Dickii plurimis egregiis, Augustam Vindelicorum revertebatur, ibidemque opera adhuc multò praestantiora elaborabat; hoc unico culpabilis, quod, imitando methodum Rubenianam in picturis satis licentiosam, sculpendo quoque liberalior paulò existeret, quàm sat esset. Quamvis enim in picturis quae plano immittuntur fundo, nec ex adversâ parte conspici possunt, extravagari quandoque liceat; in sculpturis tamen, quae undiquaque patent oculo, cum error mox deprehendi queat, id minimè concessum est; prout et antiqui istud errandi genus omnibus modis evitarunt. Hic igitur, cum aliàs ipsum Antiquorum fundamentum satis pernosset, spe latendi tamen inter ignaros horum, minus interdum Opera huius loci. erat accuratus. Opera autem illius sedulò conquirebantur; ex quibus, cum omnia recensere prolixum nimis foret, principaliora saltem enarrabo. Inter quae, viventis mole, imago Christi â Pilato ostentati: Imago B. Virginis venustissima filiolum tenens, quae Augustae Vindelicorum apud Patres Dominicanos extat. Porrò apud Patres Societatis Jesu imagines Sancti Sebastiani, Rochi, Ignatii, et Xaverii viventium magnitudinem excedentes. Sic quoque in templo Discalceatorum supra suggestum, Imago Jesulo crucem tenentis: nec non imago S. Sebastiani, viventis quantitate: porrò imago S. Floriani et Christophori iuxta altaris illius latera declivia. In templo S. Mauritii, imago crucifixi, viventis molem superans. In Xenodochio imago crucifixi alia quadripalmaris; in quâ exanimationem Dominicam egregiè effiguravit, corpore ob gravitatem dependente insigniter, et clavis affixo singulariter utroque pede: cuius tanta iudicata fuit dignitas, ut forma haec argento fuso transsumta fuerit, quam in singularem Magnum erat Germaniae decus. Petelii huius laudem, qui magnum erat Germaniae nostrae decus, in technothecâ mea adhuc asservo. Similemque crucifixi Imaginem etiam Serenissimus Dux Neoburgicus, Dominus meus gratiosissimus, in technophylacio suo, cum aliis operibus eburneis rarissimis possidet, a Gomite Fuggero è singulari civilitate eidem concessis: unde memoria Artificis huius praestantissimi, quotiescunque â Principibus variis hospitio ibidem exceptis, ista conspiciuntur, adhuc cum laude recolitur. Obiit autem in Domino circa annum Christi 1636.

VII. LEONHARDUS KERNIUS,Statuarius,

VII. LEONHARD KERN, Sculptor.E Loco quodam districtus Franconiae, à SylvaSilva Ottoniana cognominati prognatus, in Italiâ diu commoratus est, non tantum sculpturae, in quâ insigniter excelluit, sed et Architecturae exercitiis distentus: in Opera eius. Germania autem deinceps durantibus belli tumultibus multa pertulit. Multa autem confecit sculptilia, tam lignea quàm lapidea, partim viventium magnitudine, partim minora, per totam quasi Germaniam dispersa: in specie autem Norinbergae, ipsius manu è lapide sculptae sunt quatuorquattuor Monarchiarum imagines in porta maiore celeberrimae istius loci curiae conspiciendae, quae solae efficerent, ut famigeratissimis annumeretur Germaniae artificibus. Mortuusque tandem est senio gravis et annum excedens octogesimum.

Filii eius CONSTANTINUS.Filius eius natu maior Constantinus Kern, arti pictoriae addictus, iuvenis erat tam formae quàm ingenii et morum elegantia commendabilis: morbo autem correptus ex Italia rediens, aliquatenus quidem restitutus est, postmodum tamen in fausto quodam casu Herbipoli recidivam passus, post diuturna morbi taedia in patria tandem in medio annorum flore obiit. JACOBUS. Alter filius eius Jacobus Kern iuvenis insigni pariter et pulchritudine et prudentia, nec non civilitate decorus, patris artem amplexus est, nempè statuariam, in quâ egregios praesertim in Italia fecit progressûs, maiori etiam libertate, quàm Pater, laborando divagatus. Uxorem autem duxit Norinbergae Georgii Schwanhardi filiam Mariam: quâ primo statim matrimonii anno in partu exanimatâ, in Hollandiam abiit, ubi Amstelodami in nova illa curia, opera elaboravit pulcherrima plurima: deindè et in Angliam progressus tam pro Rege, quàm pro technophilis aliis plurima sculpsit, tandemque Londini, cum ad iter in patriam se accingeret, repentino correptus morbo, anno aetatis circiter 36. fatis concessit, monumento ibidem honoratus CHRISTOPHORUS. splendido. Tertius illius filius Christophorus, Jacobo quoad vultum simillimus, militaribus initiatus est studiis, gradumque tandem assecutus Locumtenentis. Adhuc alius Heinricus studia liberalium Artium excoluit, gradumque, quantum ego percepi, Doctoris tandem assumsit.

VIII. GEORGIUS PFRUNDTIUSArchitectus militaris etcivilis.

VIII. GEORGIUS PFRUNDT.NAtus est Flachslandiae, qui est pagus in vicinia Winshemiae in Franconiâ anno 1603. patre fabro lignario, cum autem illius loci Nobilis, de familia Crailsheimensi singulare in puero hoc deprehenderet ingenium, Norinbergam eundem misit, inque arte plastica à N. Vestio figulo et plaste peritissimo; et deindè in statuariâ quoque informari curavit; undè, quantum ego comperi, eidem Nobili varia quoque opera et monumenta sepulchralia exsculpsit. Porrò Mergentheimum ad Teutonici Ordinis Magistrum, qui de familia Stadianensi erat, pervenit, ibidemque in variis artibus et scientiis, praesertim in Architecturâ tam civili quam militari, quam posthac apud Carolum Fridericum Reichium Architectum militarem celeberrimum, ulteriùs excoluit, sese exercuit. Ingruente dehinc Architectus fit Bernhardi Ducis Vinariensis. bellico in Germania tumultu, Architecturam militarem sub Bernhardo Duce Vinariensi professus est, accepto in duos vel tres equos stipendio: porrò autem in praelio Nordlingensi, sub clade illa Suecica captus; et post varia mala, mortisque pericula iterum dimissus, ad Dominum suum pristinum, Bernhardum Vinariae Ducem rediit, eidemque, durante obsidione Brisacensi, ob fidelia servitia gratissimus fuit.

Postmodum Argentorati in morbum incidit lethalem, ut per aliquot horas pro mortuo etiam sit habitus; tolerato autem haud parvi temporis decubitu, reconvaluit; Itinera eius. ductaque uxore, Lutetiam abiit; ubi Veterinariâ primum medicinâ, deinde plasticâ cerariâ artificiosissimâ innotuit, celeberrimi Varini gratiam tam in caelando chalybe, quàm in plasticâ hac sectatus. Porrò autem in Germaniam, et quidem Norinbergam rediit, in Conventum ob Executionem Pacis ibidem institutum; elaboratisque operibus variis pulcherrimis, mortuâ uxore, Ratisponam in Comitia ad Coronationem Imperatoriam discessit: finitâ Diaetâ Norinbergam redux. Abhinc Winsheimium pervenit, quae patria erat secundae uxoris eius, cum quâ aliquot filias, prout et è priori matrimonio diversos genuit liberos, è quibus duae adhuc filiae, et altera quidem Anna Maria Parisiis nata, in fingendis ceris, multis laudibus nota, supersunt. Mox, vocante Archiepiscopo, Salisburgum abiit: et porrò Stutgardiam ad Würtenbergiae Ducem; iterum ad Electorem Palatinum; tandemque ad Marchionem Durlacensem; quibus in locis ad numismata Principum extraordinaria, et ordinaria, in quibus singulari perfectione excellebat, typos praeparavit varios, unà Durlaci extremum obit diem. cum operibus aliis pulcherrimis Tandem autem Durlaci hydropis malo, quod in crure denique prorumpendo exitum quaesiverat, anno 1663. extinctus est. Vir autem dici potuit, in quem non minus coelumcaelum, quàm natura, omnia sua dona quam liberalissimè effudissent, quod in omnibus scientiis tam Philosophicis et Metaphysicis, quàm Chymicis et Medicis atque similibus peritissimus esset: prout et in maechanicis aliisque artibus manuariis, ut sunt diagraphica, pictoria, chalcographia rosoria, sculptura, caelatura chalybis, plastica Xylographica et similes, exercitatissimus erat. Eius Elogium. Unde in ipsius honorem elogium quoddam Germanicum conscriptum fuit, cuius hic est sensus:

Splenduit ingenio, seclisaecli hoc mirabile lu-men; Atque manu: sic laude suâ splendebit inaevum.

IX. SCULPTORES GEMMARUM,inter quos HEINRICUS EN-GELHARD.

IX. SCULPTORES GEMMARUM Antiqui.ARs sculpendi gemmas, nec non crystallum, ob diaphaneitatem pellucidam et frusta maioris quantitatis ad vasa varia conficienda maximè idoneam, ab antiquissimis in usu fuit temporibus: primusque illius inventor, iuxta Sacrarum literarum testimonium Exod. 35. meritò statui Bezaleel. potest BEZALEEL, quem Deus ter optimus spiritu sapientiae in hunc finem implevit. Subsecutis temporibus Pythagorae Philosophi illius celeberrimi Pater Mnesarchus. MNESARCHUS gemmarum sculptor artificiosissimus fuisse dicitur; ut et sympatriotae Theodorus. Teledeus. eius, THEODORUS ET TELEDEUS fratres Samii, quorum prior Smaragdum Polycratis sculpsisse fertur. Imperante Alexandro Magno hac in arte Pyrgoteles. PYRGOTELES usque adeò excelluit, ut Monarcha iste edicto vetuerit publico, ne ab alio effigies eius in gemma sculperetur. Apollonides. Cromius. Post istum APOLLONIDES et CROMIUS singulariter celebrantur, quorum aliqua etiam adhuc extant opera. In summo Imperii Romani flore inter alios, qui gemmas partim elevando partim excavando Dioscorides. sculpsere, DIOSCORIDES in specie laudatur; qui iconem Augusti Imperatoris in gemmâ tanta arte signaverit, ut et subsequenter Imperatores eâdem pro Valerius. sigillo usi sint. Sic et VALERIUS quidam, cuius opera pariter adhuc extant, singulari in hoc genere famâ excelluit.

Vasa crystallina.Vasorum crystallinorum varia quoque, apud autores tam Philosophos, quàm Historicos et Poëtas, fit mentio; et quanto in pretio fuerint tam inter Graecos quàm inter Romanos et nationes alias; ut supervacaneum sit ipsas hic allegare prolixius autoritates.

Eademque et vitri est ratio, quod casu fortuito apud Phoenices inventum fuisse dicitur, et prout crystallum pelluciditate imitatur, ita eodem modo sculpturis exornatum fuit variis, testantibus id Autoribus, tam Graecis quàm Latinis pluribus, inter quos Achilles Tatius Alexandrinus in libro de Amoribus Clitophontis et Leucippes, cuius verba a Francisco Junio è Graeco translata haec sunt: A Glauci Chii cratere alterum poculum adhibuit. E caelato id vitro erat, eiusque oram vites in eo ipso natae coronabant: à quibus racemi passim pendebant sicco omnes poculo acerbi: immisso autem vino paulatim rubentes et maturi. Inter racemos verò Dionysius effictus erat, ut vitem coleret. Et Plinius lib. 36. cap. 26. inquit: Vitrum aliud flatu figuratur, aliud torno teritur, aliud argenti modo caelatur etc.

Suborto autem, ob irruptiones Barbarorum, Imperii Occidentalis interitu, non omnes tantum scientiae, quae ibidem floruerant, artesque reliquae omninò periere, sed inter alias et ista sculpendi gemmas ratio ignota penitus permansit. Cumque à duobus retrò seculissaeculis eaedem artes ob invasionem Turcarum ex oriente pariter fugatae in terris hisce occidentalibus locum iterum reperirent, in hâc quoque, sculpendi gemmas, crystallumque et vitra, arte nobilissimâ, varii rursum emersére artifices; Heinricus Engelhard Gemmarum Sculptor. interque hos in priori seculo HEINRICUS ENGELHARDUS, qui Norinbergae in platea laterariâ domicilium habuit, et in gemmarum metallorumque genere opera tam artificiosa elaboravit, ut Albertus quoque Dürerus, illius coaevus, vicinusque et amicus, ipse fateatur, se eidem similem nec in Germaniâ reperisse, nec in Italiâ.

X. MISERON Gemmarum Scul-ptor,

X. MISERON.IMperante Rudolpho II. Imperatore Romanorum gloriosissimae memoriae, qui verus erat omnium artium Pater atque Nutritius, prae coeterisceteris in hoc artis genere ita excelluit, ut ob opera eius è gemmis atque crystallo elaborata rarissima et admiranda, quae in Gazophylacio Caesareo adhuc extant, non honoraria saltem ei obtulerit maxima Imperator, sed et thesaurarii officio ipsi prospexerit, inque Baronum ordinem eum elevarit, adiectis ditionibus et praediis opulentissimis.

XI. DIONYSIUS MISERON Gem-marum Sculptor.

XI. DIONYSIUS MISERON.PRaedicti artificis filius, Dominus de Lisom, haeres fuit non generis tantum paterni; sed et artis, atque officii et bonorum, et tempore Successoris praedicti Imperatoris nova semper opera artificiosissima in Gazophylacia Caesarea tam Viennense quàm Pragense cumulavit; cumulos pariter laudum suarum adaugendo. In specie celebre iam est per universum quasi terrarum orbem Vas illud crystallinum ingens virique longitudinem exaequans, quod Eius opera. ipse è quatuorquattuor inventis in Helvetiâ crystallis, bipedalis altitudinis et semipedalis latitudinis coagmentavit, easdem sibi invicem superimponendo, elegantique proportione sic elaborando, ut omnibus istius generis operibus merito hoc sit praeserendum. Praeterea varia adhuc opera alia pretiosissima exsculpsit è crystallo montanà, Sardâ, Achate, gemmisque aliis, quorum omnium enarratio nimia lectorem obrueret prolixitate: In variis enim figuris, foliorum gyris, Alabandaeis, Architectonicis et similibus, iuxta accuratas Artis regulas elaboratis, sculpturis, tantâ fuit promtitudine et peritia, ut omnibus aliis hac in arte longè fuerit superior: mortuusque tandem est haud ita pridem.

XII. FERDINANDUS EUSEBIUSMISERON.

XII. FERDINANDUS EUSEBIUS MISERON.DIonysii praememorati filius, Dominus de Lisom, haeres artis paternae ex asse, qui non tantùm in opere supradicto crystallino Patris fuit adiutor, sed sublimis ingenii sui tanta edidit specimina propria, ut Sacra Sua Caesarea Maiestas, quae sceptra nunc tenet, in officio honoribusque paternis eundem gratiosissimè confirmaverit: quamvis eo dignior quoque vix reperiri potuisset, cum nihil sit veriùs, quàm quod exoticis omnibus, Gazas Caesareas, et opera thesauri artificiosissima, spectaturis, miram exhibeat benevolentiam, multâque comitate singula tam maxima quàm minima commonstret.

XIII. CASPARUS LEHMANNUSGemmarum Sculptor,

XIII. CASPARUS LEHMANN.IMperante Rudolpho gloriosissimae memoriae artem caelandi vitri de novo iterum invenit, inque lucem produxit, pro quo invento praedictus Imperator Lehmanno huic, qui sculptor erat gemmarum et vitri, Suae Maiestatis cubicularius, non proemium saltem exhiberi iussit munificentissimum, sed magnis eidem quoque prospexit privilegiis, prout apparet è Diplomate Eius Privilegia Caesarea. Caesareo, sub dato Pragae 10. Martii anno 1609. huic Lehmanno gratiosissimè concesso, cuius originale adhuc extat, et inter alia sequentia continet formalia: etc. Notum facimus omnibus, Casparum Lehmannum sculptorem nostrum Gemmarum atque vitri, cubicularium, humillimè nobis significasse, se iamiam post aliquot annorum decursum, magno conatu, diligenti meditatione, sumtuque haud exiguo, Artem caelandi vitra adinvenisse, ipsoque opere laborem illum exercere etc. Quam ob causam eidem Casparo Lehmanno, Sculptori nostro Gemmarum et vitri, cubiculario, singularem hanc gratiam exhibuimus, istoque eum donavimus privilegio; quod illi quoque, vigore harum literarum scienter hoc ipso conferimus; in hunc modum et hac ratione, quod praedictam noviter ab ipso repertam artem, atque laborem, ubique liberè et absque perturbatione eidem exercere et instituere, neminique, quisquis ille tandem fuerit, ipso invito idem artis genus profiteri, exercere, et opera talia venalia exponere vel venundare liceat. Ex quo mandamus omnibus atque singulis Electoribus, Principibus etc. etc. omnibusque aliis nostris, et Imperii, Regnorumque, Ducatuum haereditariorum et ditionum nostrarum subditis atque fidelibus, cuiuscunque Dignitatis, status et conditionis iidem fuerint, seriò et validè his literis, ut praememoratum Casparum Lehmannum, Sculptorem nostrum gemmarum atque vitri, cubicularium, in hoc Privilegio nostro Caesareo firmiter conservent, illumque vel illos, qui in terris, ditionibus et territoriis illorum eidem contravenire ausi fuerint, ad petitum Inventoris vel illius Mandatarii, poenâ debitâ mulctent; nullatenus id recusantes, nisi incidere velint in Sacrae Caesareae Maiestatis nostrae indignationem atque poenam, nec non mulctam expressam viginti scilicet marcarum auri solidi etc. etc.

Lehmannus autem hic, insignem hanc gratiam profectò haud abs re promeritus Zacharias Belzer. fuit; quoniam ipse et socius eius ZACHARIAS BELZER (qui ambo Johannis Aquani et Pauli Vianensis amici erant intimi, et plerumque in Aula Caesarea in iisdem degebant cubiculis;) opera tam praeclara et artificiosa in crystallo atque vitro (quorum aliqua adhuc in Gazophylaciis Caesareis, et in Sede Electorali Monacensi asservantur:) elaborarunt, ut illa omnium technophilorum admirationem atque laudum excitent immensam.

XIV. GEORGIUS SCHWANHAR-DUS Statuarius et SculptorVitri, Senior,

XIV. GEORGIUS SCHWANHART.MAiores habuit Heltburgo in Comitatu Hennebergico oriundos; avum Johannem Pastorem Rotenburgensem; Patrem Johannem similiter Scriniarium et Sclopi - compactorem artificiosissimum, qui non tantùm opera sua variis figuris conchyliatis exornavit, sed subscudes quoque sive laminas undulatas invenit, à genero deinde suo Jacobo Hepnero divulgatas, ipse autem in pueritiâ suâ à patre Scriniariam, Artem statuariam discit â Christophoro Harrigio. et porrò à Christophoro Harrigio Statuariam; deinde Pragae quoque Holosericotomiam, quae ars tum temporis maximi aestimabatur, didicit: et tandem praedicti Lehmanni, in recenter tum inventâ arte caelandi vitra, discipulus fuit legitimus; à quo etiam, ut et à Paulo Vianensi (qui huic nostro variis delineationibus praeivit) ob egregiam ingenii capacitatem, tenerrimo amoris affectu fotus fuit, ita ut Lehmannus, qui caelebs Schwanhardo praesente obiit, huic moriturus Privilegium suum, cum aliis variis, iure haereditario traderet. Hic igitur deinceps artem hanc ulteriùs excoluit, variisque inventionibus, praesertim politurae diaphanae mirum in modum adauxit: cumque praeterea in variis quoque scientiis versatus esset et iudicio polleret acutissimo, nec non de arte suâ et annexis modesto quidem sed profundo sermonis genere audientium benevolentiam captare soleret; hinc favorem quoque sibi comparavit tam Imperatoris, quàm Regum, Electorum et Principum, omniumque singulari eruditionis artiumque laude conspicuorum: unde Sacra Imperatoris nuper defuncti Maiestas praedictum privilegium adhuc ulteriùs et in duos Schwanhardi filios extendit atque continuavit; nec non titulum illi, Sacrae Suae Caesareae Maiestatis, totiusque Domus Austriacae Ministri et Negotiorum in technicis gestoris, omnium gratiosissimè contulit atque confirmavit.

Differentia inter caelaturam vitri primaevam et modernam.Quamvis autem artifices praedicti vitri hanc caelaturam, ratione fundamenti et diagraphices ad istam adduxerint perfectionem; ob instrumenta tamen nimis cruda et aspera venustas et grata mollities ab illis nullo modo exprimi potuit: ut mirum omninò sit, quomodo beneficio tam magnae gravisque molis instrumentorum atque rotarum, quibus movendis atque gyrandis adiutores et rotatores adhibendi fuerunt, (à quibus grassantia adhuc Zizania superficiariorum,) haec adhuc praestare potuerint, quae praestiterunt. Unde cum instrumenta commodiora et aptiora, sedulâ adhibita curâ, crebrisque exercitiis, tandem adinventa sint, moderna vitri caelatura respectu laboris primi durissimi, pro otio tantum et recreatione haberi potest; ita ut naturalis quoque omnium rerum gratia atque venustas, tam in imaginibus humanis, quàm in animalibus, et plantis, nec non subdialibus, iconibus et aliis, modò quis cum ingenio diligentiam quoque adhibeat, commodissimè exhiberi queat. Adde quod moderni vitrorum caelatores, his iam repertis commoditatibus, apud technophilos longè maiores sibi struere possent laudum cumulos, si delineationibus et peregrinationibus potiùs, quàm maturis delectarentur connubiis, ubi pro pane lucrando omnis instituendus est labor.

XV. HEINRICUS SCHWAN-HARDUS,

XV. HEINRICUS SCHWANHARDUS.PRaedicti artificis filius, cum fratre Georgio professioni paternae pariter addictus fuit. Quamvis enim studia primitus excoleret, Philosophiaeque et Poësi operam potissimum daret: cum tamen naturali semper ad artem paternam ferretur amore, in quâ initia iam habebat optima, tandem per continuata in eâdem exercitia ad tantam emergebat perfectionem, ut patrem multis superaret parasangis; praesertim quod in Academiâ tam nostrâ quàm aliis diagraphicam tam nudarum quàm vestitarum imaginum sedulò curasset.

Integras urbes in vitro caelat.Hic igitur SchvvanhardusSchwanhardus non tantùm campestria varia, sed et integras urbes et inter alias Norinbergam quàm emendatissimè et proportione optimâ, observatis etiam Prospectivae regulis, ut distinctè agnosci queat, in vitro tam accuratè caelavit, ut picturae non cedat, quo in genere omnes antecessores suos longissimè post se reliquit.

Vitri rodendi artificium invenit.Quin imò subtilitate ingenii sui id tandem eruit, quod pro impossibili iudicatum est hactenus, tale nimirum corrosivum, quo vitri durities vinci, et, metallorum atque lapidum instar, rosiones suscipere coepit, tam concavas quàm convexas; cum illud hactenus tamen omnium spirituum optimum fuerit receptaculum. Qua in arte nuper demum specimen edidit clarissimum, Et in eo excellit. dum ornamenta varia et inscriptiones quasdam tam politè et accuratè rosionibus suis in vitro expressit, ut impossibile videatur, maiorem hoc in genere adipisci perfectionem: nisi sedula artificis huius meditatio et ingenii acumen insigne, subtilitates fortè adhuc ulteriores in lucem producat. Imagines enim humanas integras partim nudas, partim vestitas, cum anim alibus, floribusque et herbis variis iam iam exprimere novit naturae simillimas, inque illarum exaltatione ad magnum ascendit gradum.

Georgius SchvvanhardusSchwanhardus Iunior.Frater eius Georgius Schwanhardus in Sculptura crystalli multum quoque progressus fuit; sed quod dolorosâ nimium vexaretur arthritide, ab ulteriore perfectione impeditus, ultimum tandem obiit diem.

XVI. NICOLAUS MILLICHIUS,Statuarius Suecicus,

XVI. NICOLAUS MILLICH StatuariusANtverpiae natus est, quo in loco arte suâ primitus etiam inclaruit, donec tandem fama illius in Sueciam usque evolaret, quo eundem Regina tum Vidua Hedwigis Eleonora, Domum quandam voluptuariam pulcherrimam extructura anno 1669. vocari curavit, ut eandem statuis exornaret marmoreis.

Opera eius: Minerva.Primum igitur opus eius, quod in Sueciâ perfecit, Minerva fuit viventis molem aequans marmorea, quae absque admiratione vix conspici potest; cùm partes illius nudae non marmoreae, sed carneae videantur, tunica tam laxa tamque ordinata, gestusque tam sit venustus atque gratus, ut nullâ satis laude decantari queat. Praeterea Musae cum Apolline. novem quoque Musas cum Apolline; nec non sedecim Virtutes, viventium Sedecim virtutes.quantitate omnes, è marmore suscepit sculpendas, quae si prototypis futurae sunt similes, famam eius insigniter dilatabunt.

Eius Elogium.CoeteroquinCeteroquin inventione rarus est, iudicio acutus, in Antiquitate istius artis fundatus, delineatione nobilis, venustate commendatus, actionibus argutus, in partibus nudis carnosus et mollis: eaque omnia tam in marmore et metallo, quàm ligno; praesertim in operibus maioribus: undè si Deus vitam ipsi concesserit, quod ob aetatem, et vitam eius sobriam omninò speratur, cum quinquagesimum aetatis annum paulò nunc transgressus sit, in regno hoc, cum immortali gloriâ suâ, opera adhuc effecturus est praeclarissima; quem in finem haud parum conducit marmor illud nobilissimum, quod ad illius inquisitionem in regno illo nunc effoditur. Animo autem semper est hilari, et ad vitam omni virtutum genere condecorandam prono.

XVII. NICODEMUS TESSINIUSArchitectus Suecicus,

XVII. NICODEMUS TESSIN, Architectus Suecicus.ANno Domini 1619. in Germaniâ, urbe nimirum Stralsundinâ, parentibus primariis natus, in iuventute suâ ad studia primùm adhibitus est: mortuis autem maturè nimis parentibus, cum singularis in illo elucesceret delineandi ardor, agnati eum Architecto cuidam militari Suecico commendarunt, â quo in Arte Fortificatoriâ informaretur: in quâ etiam eousque profecit, ut anno aetatis decimo nono ad servitia Suecica Regia admitteretur, et expeditioni simul interesset. Animadvertens autem, vires corporis sui non usquequaque validas esse, ad Architecturam civilem se applicuit; in quâ etiam tantos fecit progressus, ut Regina tum Sceptrum gerens Christina anno 1645. Architecti manus illi conferret, eumque ut in Architecturâ Italicâ meliore eò magis exerceretur, Italiam et Galliam invisit. in Italiam mitteret: ubi etiam tam Romae, quàm in aliis Italiae et Galliae locis, tantam adhibebat diligentiam, sive Architectos consulendo peritissimos, sive opera primaria tam antiqua quàm moderna intimiùs considerando et delineando, ut post reditum in Sueciam in regiis semper maneret servitiis, àque Regibus non minùs quàm magnatibus Regni omni coleretur favore atque honore. Inter alia opera eius primaria sunt aedificia illa, sub illius directione à Reginâ Hedwige Eleonora vidua extructa Regia, Dronningholmense et Strömsholmense: Sic quoque Holmiae Monumentum Regium Caroli Gustavi Suecorum Eius opera primaria. Regis gloriosissimi. Sed et ipsa Stockholmensium Urbs, et alia illius regni loca plurima Palatiis et aedificiis pulcherrimis ipso consulente exornata sunt, quorum nonnulla typis quoque aeneis publicè prodierunt: Unde certa nascetur nomini eius immortalitas ; cum Architecturam Italicam, quam optimam esse novimus, et optima illius exemplaria semper sit secutus, eandemque his in terris tam reddiderit usitatam, ut et privati quilibet nihil amplius extruant, sive magnum sive parvum, quod, fundamenti loco, hoc non nitatur struendi genere, unde Architectura in isto regno tantoperè florere coepit, quàm in Eius Elogium. ullo Europae loco alio. CoeterùmCeterùm vitam agit tranquillam, sobriam, piamque et candidam; diligensque est in labore, officiosus inter amicos, et affabilis in conversatione.

XVIII. COPAEUS Belga, Sta-tuarius,

XVIII. COPE FIAMENGO, Statuarius.SCulpturâ rerum minutarum ante omnes alios Romae celebris erat, et anaglypha plerumque semiplena elaborabat plurima prototyporum loco, pulcherrimo, et ingeniosa, ad ritum antiquorum ; quae fusa pro operibus antiquis haberi possent; qualia ex auro, argento, metallo mixto, plumbo et cerâ variè fudit, quae à technomatophilis in varias transportata sunt provincias, et conquisita sedulò, quin et apud nos plumbea in Musaeis numismaticis adhuc diversimodè extant, quod delineatio eius magnum prae se ferret artificium, optimisque antiquorum operibus quàm simillima In minutis excellit. esset. Elaboravit autem fabulas Ovidianas diversas, et alias, Graecorum more, sive elliptica sive octangulari forma, nec non quadratâ: item figuras eburneas elegantissimas et artificio plurimo insignes; sed parvas saltem omnes. Sic sacra quoque nonnulla perficiebat, et inter alia Imaginem D. Virginis, Christum mortuum gremio tenentis minori mole; quae admirationem meretur extraordinariam: in minutis enim artificio excellebat incomparabili.

In magnis autem inexpertus est.Cum autem à Domino Contarellio statua quaedam marmorea viventis magnitudine elaboranda, S. nimirum Matthaei Apostoli et Evangelistae imaginem referens, eidem committeretur, quae in templo S. Ludovici Gallico Romae locaretur, hic noster totam quasi vitam suam isto labore insumebat: quamvis enim in marmoreis nullam haberet experientiam, laborem tamen suum nemini ostendebat, nec ullius hominis expetebat consilium. Interea ultima senii eius approperabat crepido, ut octogenarius esset; adeoque statua haec remanebat imperfecta, prout illa adhuc existit in templo Trinitatis Peregrinorum ad dextram: ubi Angelus atramentarium tenens à Pompeio Ferrucio sculptus est. Cum enim Contarellius statuam ipsam videret, et pro opere quodam rarissimo, simulacrum offenderet exsuccum et aridum, istud in templo hoc erigi nolebat; sed illius loco Michaël Angelus Caravagius tabulam pingebat imaginem D. Apostoli Matthaei exhibens: prout in vitâ Caravagii huius commemoratum est.

Vita eius misanthropica.Copaeus autem cum nemine conversabatur, sed solitarius atque singularis vivens; nec virum nec foeminamfeminam intra domum suam intromittebat: cum autem aegrotaret, fune per fenestram corbulam demittebat, cum schedulâ, in quâ desiderium suum exarasset; vel vicinum aliquem ad se vocabat, cui, quid sibi emi vellet, committeret: atque sic seminudus, pallore squalidus, semimortuus, ocularia semper in naso gerens, corbulam suam sursum trahebat; adeoque vitam agebat verè misanthropicam: in quâ etiam tandem Romae obibat circa annum 1610.

XIX. FRANCISCUS de QUESNOY,Statuarius,

XIX. FRANCISCUS de QUESNOY.VUlgo Fiamengo sive Belga dictus, natus est Bruxellis anno 1592. patre sculptore optimo, cuius etiam in arte hac discipulus erat: ubi in teneris statim annis spem faciebat artis eximiae, dum illo iam tempore puellos istos, qui in frontispicio templi Patrum Societatis Jesu extant, è marmorè sculpserit pulcherrimos; nec non ex ebore Passionem Dominicam: quae tantopere placebat Alberto Archiduci, ut pecuniam et omnia necessaria huic nostro Roman: venit. procuraret, quo Romam abire, ibidemque statuas tam antiquas quàm alias conspicere posset: quod etiam fecit, statuarumque clarissimarum, (quales sunt Laocoontis, et Antinoi simulacrum, truncus Herculis, Nilus fluvius, et aliae) exempla ex argillâ formavit sedulitate maximâ.

Opera eius.Deinde ex ebore imaginem Christi in cruce pendentis sculpsit sesquipedalem, tantâ arte, ut Urbanus Pontifex maximus, conspecto labore hoc iudicium artificis eximium suprà modum admiraretur, eundemque singulari prosequeretur favore. Dehinc plurima etiam anaglyphica fecit simi operis, et in specie puerulos inserendo varios: interque illa Silenum dormientem, iuxta Virgilii mentem, quem pueri quidam racemis atque palmitibus vinctum, tam diu detinent, donec carmen illis caneret, de quo Ecloga 6. In hoc puerorum opere magnam circa corpora nuda ostendit peritiam, quibus carnositatem quasi naturalem tribuit, ut vivere et moveri viderentur: ubi magnam quoque elegantiae laudem inveniunt foveolae in genibus, cubitis et digitis puerorum expressae, vultusque tumore lacteo obesati, quales in pueris natura format, ut istam rerum exhibitarum veritatem nemo adhuc, imò ne ex Antiquis quidem, assecutus sit. Unde pueros tales arte plasticâ è cerâ efformatos quilibet desiderabat, quos etiam velocissimè elaborare poterat, ut nunc per totum quasi universum dispersi reperiantur.

Invidiam Italorum experitur.Ut autem artifex iste laudatissimus in marmore quoque inclaresceret, cum Itali illum in hoc sculpturae genere aliquid praestare posse negarent, terramque, et ceram eum atque ossa tantùm tractare dicerent; Cupido eius praestantissimi operis. Cupidinem, ex albo marmore pulcherrimo, sculpebat stantem, viventis quantitate, quasi arcum sibi cultro formaret: de quo varia quidem emanabant iudicia; sed ita tamen, ut statuarii quidam Itali de praecipuis eundem minimè laudarent, sed per aliquot annos contemtum supprimerent, ut nemo eundem emere cuperiet: donec Ego Romam veniens in Viri istius optimi familiaritatem deducerer, qui ostenso mihi opere hoc conquerebatur, quod propter invidorum quorundam calumnias suppressus hic labor emtorem non reperiret, quo ipso fama eius satis aliàs favorabilis, nimium quantum offuscaretur. Cui malo Ego, mediante Domino Luca de Uflen, technophilo maximo, mox inveniebam remedium. Quamprimum enim huic per literas de artificio hoc mentionem facerem, mox ille in mandatis mihi dabat, ut emtum ipsi transmitterem: qui maximi deindè Cupidinem hunc aestimabat, et undique tanquam opus rarissimum atque singulare ostendebat. Quod cum Romae divulgaretur, tum demum zoili eius idem opus pariter laudabant, magnoperè poenitentes, quod illud non prius emissent; tantique meriti laborem ex Urbe Romana dimisissent. Hoc autem artificium adhuc amplius extollebatur, cum praedictus Lucas de Uflen, qui technomatophylacium suum celeberrimum Amstelodamum transtulerat, anno 1637. inter vivos esse desiisset, et Principissa Auriaca, quae recreandi animi gratiâ Amstelodamum venerat, omnia illius Urbis rariora perlustraret. Ubi cum Cupidinem hunc prae omnibus aliis collaudasset, et singulari affectu eundem desiderare videretur, illius Urbis Magistratus sex mille Florenis Hollandicis emtum, cum pretiosis aliis plurimis, margaritis scilicet, Adamantibus, crystallis, Ambra grisea et similibus, dono eidem obtulit; quem illa etiain prae omnibus muneribus laetissima accepit, et Hagae Comitis in Viridario suo loco tutissimo collocavit, ubi adhuc spectari potest.

Interea fama Quesnoii Romae contra Zoilorum eius opinionem altiùs semper Susanna eius. evehebatur, praesertim cum Susannam Virginem Martyrem palmam manu gestantem elaborasset, quae in templo D. Virginis Lauretanae Romae propè altare locata fuit. Cum enim statua haec marmorea ob insignem pulchritudinem ab omnibus spectaretur, tantoperè cumulabantur artificis nostri laudes, ut omnes osores et calumniatores eius victi confunderentur.

Certamen init cum Statuariis primariis in elaborandâ statuâ S. Andreae.Deinceps Urbanus VIII. illorum temporum Pontifex, statuam D. Andreae duplici viventium mole pro templo Petrino eidem committebat elaborandam: Utque celeberrimos aevi sui artifices in certamen induceret, simul Longini Statuam à Laurentio Bernino; statuam Helenae à quodam istius discipulo, et Statuam Veronicae à Mocchio Bononiensi exsculpi volebat. Dum igitur certando quilibet omnes ingenii intenderet nervos, Quesnoius prototypum primò terreum in templo eodem in tabernaculo, eademque mole et formâ elaborabat, prout opus ipsum fieri deberet: quod â Pontifice conspectum cum insigniter laudaretur, addito mandato, ut opus primarium eadem formâ absq:absque morâ elaboraretur: Artifex hic noster libentissimè A quodam diu impeditur. quidem obtemperasset; à quodam tamen (cuius nomen honoris gratia hic reticeo) tantoperè impediebatur, ut mox marmor illi non praeberet, mox illud ad alia impenderet opera; quin et prototypum aliquando noctu quasi omninò corrumperet; imò deputatum quoque salarium eidem sufflaminaret, ut iste prae taedio tandem quasi desperaret; cum praesertim per integrum quinquennium (quod labore hoc ipsi insumendum erat,) in alios, qui durissimos, in rudi mole anticiparent ictus, expendere cogeretur plurima. Et quamvis Pontifex de erogando absque mora stipendio menstruo mandata saepissimè emitteret, ille alter tamen clanculum id moliebatur, ut hic noster vel integro anno nihil acciperet: donec Princeps Vincentius Justinianus, Patronus meus maximus atque singularis, à me dispositus, ut inchoatum illud opus contemplaretur, amore illius captus statuam aliam Reginae CoeliCaeli è marmore albo viventis quantitate ab eodem confici vellet, praenumerata interea pecunia, quâ Statua Andreana confummari posset. Cum igitur ingens ista moles in templo Petrino loco suo posita esset, Papa festo Paschatos cum totâ aulâ suâ in Pontificalibus templum visitans, loco congruo substitit, demissoque velo primus opus hoc conspexit, quod inventione suâ nobilissimâ, venustate insigni, proportione et symmetriâ evidenti, vestitu decoro, corporis nudi veritate, Opus tamen perficit summo cum gaudio Pontificis. et naturali affectus expressione mirum in modum eidem placebat, ut summo prcptereà afficeretur gaudio; praesertim quod facies Apostoli huius in coelumcaelum elevata elegantissima pariter et devotissima, imò verè naturalis videretur: undè cum summâ adversarii eius confusione opus hoc prae omnibus statuis aliis tam modernis quam Antiquis extollebatur atque depraedicabatur, fatentibus ipsis Italis huic arti addictis, quamvis aliàs nationi suae semper plus tribuentibus, vel Michaëlem Angelum Bonarotium ad istud artis fastigium minimè ascendisse.

Opera eius alia.Porrò ipsius manu icones quoque Principum variorum è marmore optimae, simillimaeque et venustissimae confiebant, Principis nimirum praedicti Justiniani, Cardinalis Sabaudici et similium. Cumque duo Nobiles Hollandici, Friburgicae familiae unus, alter ignotus mihi, duello congressi, tam infeliciter manus consererent, ut alter occumberet; proque admittenda sepulturâ huius, qui reformatae fuerat religionis, in templo Germanorum, quod dicitur D. Virginis de Animâ, Epitaphium promitteretur marmoreum, istud similiter elaborabat Quesnoius, sculptis è marmore albo duobus angelis linteum sepulchrale tenentibus, cui inscriptum erat nomen interfecti cum ornamentis aliis elegantissimis. Multa conficit Epitaphia. Sed et plura deinceps Epitaphia effecisse dicitur celeberrima, quae cum post abitum meum demum fuerint posita, meâ narratione commodè haud poterunt describi. Sic enim in templo Campi Sancti puerulus ab ipso sculptus extat, è marmore calvariam tenens, cum pluribus aliis monumentis, ut adeò non Roma tantùm, sed tota praeterea Italia, imò totus iam fateri cogatur terrarum orbis, Quesnoium Belgam in arte statuariâ et omnibus illius partibus non omnibus tantum aliarum nationum, sed et Italiae ipsius artificibus tam antiquis quàm modernis longissimè praeferendum, et pro Phoenice sculptorum decantandum esse.

Vita eius civilis.Ad quam summae artis eius laudem, encomium quoque formae vitaeque eius paucis annectendum est: cum corpore esset recto, procero, et elegante; crine flavente; genio hilari; animo tamen honesto atque pudico, constante atque benigno, et moribus comis erga omnes atque affabilis; quae omnia ipsissima à me extorquet veritas; cum per integrum septennium amici fuerimus intimi, multis invicem officiorum generibus devincti; ubi, quotiescunque ob osores atque malevolos in angustiis esset, talem semper eundem reperi, qualem ipsissima requireret virtus: ita ut si ullum in ipso carpendum mihi esset vitium, hoc unicum reprehenderem, quod mihi non obtemperaverit, inque societate meâ simul ex Urbe Romanâ excesserit, praesertim tantâ ibidem iam impetratâ laude, sed in vitâ suâ solitariâ atque simplici, qualem nos exotici ibidem agimus, in proprium sui detrimentum In Galliam vocatur. ita perrexerit: donec tandem à Rege Galliae in regnum illud vocaretur, qui praeter salarium annuum splendidissimum, ipsi promissum, mille et ducentos coronatos eidem mittebat: pro quibus imaginem effigurabat Virginis cuiusdam martyris quinque pedes altam summâ venustate atque arte expolitam; quam Regi mittebat praeviam, mox ipse secuturus. Cum autem valetudine haud satis firma frueretur, procul dubio propter tenuem nimis sui curam, quam Romae habuerat, ob incommoda navigandi in Portu Liburno in morbum incidit, ex quo etiam obiit: in templo Minoritarum ibidem summo cum dolore omnium sepultus, cum à manu eius felicissimâ atque celeberrimâ plurimi adhuc sperari potuissent fructus, quippè qui quinquagesimum secundum demum attigerat annum. In perpetuum autem ipsius honorem iconem eius tabulâ nostrâ N. N. exhibuimus.

Frater eius pessime vixit.Ab ipso frater eius, Statuarius et ipse, multa quoque in hac arte didicit, in vitâ autem morali eundem minimè secutus est. Postquam enim Bruxellis domicilium sibi elegisset, ita ibidem vixit, ut pudore honesto cohibitus, illud recensere non audeam. Sic autem quoque mortuus est, prout vixit; in egregium omnium mortalium documentum atque exemplum, Mercedem debitam tam vitio esse, quàm virtuti.

XX. ALEXANDER ALGARDIUSStatuarius Bononiensis,

XX. ALEXANDER ALGARDE.TAm ob diagraphicam, quàm ob plasticam et statuariam in urbe illâ celeberrimus erat, quare et Romam vocabatur ad elaborandas statuas marmoreas haud paucas, quarum sculpturâ laudem quoque suam insigniter adaugebat. Francisci enim Quesnoii methodum sectabatur, in simulacris humanis, puerisque et similibus, quod illam prae coeterisceteris omnibus aestimaret: undè etiam post illius abitum pro artificiosissimo et celebratissimo habebatur, quod universali excelleret peritiâ et inventionibus nobilis esset, prout statuae eius praeclarissimae, quae Romae; et typi quidam gypsei puerorum et aliarum imaginum, qui apud nos extant, satis et abundè demonstrant.

Legatum eius.Senio igitur iam gravis, ex morbo tandem Romae obiit: ubi post mortem eius apud Senatum Bononiensem Testamentum quoddam illius repertum est, quô, legato quodam, orphanos aliquos nutriri caverat, qui Statuariam discerent, tamdiù suo sumtu alendi, donec sibi ipsis prospicere possent. Quod propterea fecerat, quia et ipse pauperculus fuerat orphanus; aliorum autem beneficiis eousque provectus erat, ut divitias sibi acquisivisset insignes.

XXI. FRANCISCUS SARTENSISSculptor;

XXI. FRANCISCUS du SART.GAllo-Belga aliàs dictus, quod ex Hannoniâ esset oriundus, in statuariâ magnis emersit profectibus, Romamque profectus, Romam proficiscitur. gradibus perrexit maximis. Inter alias autem ex albo marmore statuas, Johannem quoque formabat puerum, qui genibus innixus crucem à Christo susciperet. Promtissimus enim erat et inventionibus In servitia Regis Anglicani assumitur. dives: cumque et Uxorem duxisset Romanam, in servitia deinde Regis Anglicani assumtus est, ubi statuas omnes antiquas restauravit, et egregia post se manus suae reliquit specimina. Ob exortas autem ibidem Hagam Comitis se confert. turbas, Hagam Comitis discessit, ubi Principi Auriaco multas pro horto exornando sculpsit statuas: quin et icones Domini Spiringii, Mecaenatis omnium artium celeberrimi, et uxoris eius è marmore effiguravit elegantissimas: quae sanè minimè etiam indigna fuit marmoreâ statuâ, ob ingenium tam excellens, virtutem tam praedivitem, et favorem omnium liberalium artium singularem.

XXII. FRANCISCUS FANELLIUSSculptor,

XXII. FRANCISCO FANELLI.NAtione Florentinus ob singularem sculpti cuiusdam ex ebore Pygmalionis praecellentiam, à Rege Magnae Britanniae in Angliam vocabatur, ubi partim simulacra, partim pocula et vasa quaedam tam marmorea, quàm eburnea variis figuris Chimaericis elegantissimè exornavit. In specie autem in fusionibus imaginum metallicarum admirandâ usus est dexteritate, cum omnia tam accuratè exprimeret, quàm ipsum prototypon ea requireret, ut nec scalpro nec lima ad ulteriorem polituram opus haberet: in qua fundendi aeris arte tantâ porrò excellebat perfectione, ut simulacrum integrum atque magnum solâ Imperialis crassitie effingeret: in cuius memoriam Ego ipse adhuc artificiosa quaedam illius opera metallica asservo.

XXIII. DANIEL NEUBERGERAugustanus, Plastes,

XXIII. DANIEL NEUBERGER Augustanus.PAtre natus erat, qui et ipse ceras elegantissimè fingebat, sive imagines sive historias effiguraret; undè hic filio suo initia monstrare poterat solidissima, ad ulteriores Opera eius cerea. in hac arte progressus. Istius autem peritia in hoc primò consistebat, quod cerâ, certo modo praeparatâ, omnia quàm ingeniosissimè exhibere posset; imò historias et proelia tam populosa effingeret, ut saepius aliquot figurarum centurias quàm perfectissimè exprimeret, opere unico; quae imaginum abundantia et formandformandi celeritas, in arte cerarum plastica nunquam adhuc visa fuit. Praeterea artem quoque invenerat, ceras suas omnibus colorandi modis, quoscunque ipsa requireret natura rerum, ut homini effigurato omnimodò similes essent: quin et metalla et gemmas colore et fulgore tam naturali referebat, ut saepiùs verae iudicarentur esse gemmae, inductis in errorem multis Principibus et artificibus, qui instituto examine etiam eodem cum veris lapillis, pondere illas repererunt.

Quas ob dotes singulares, Ferdinandus III. Romanorum Imperator, gloriosissimae memoriae, summâ eundem prosecutus est gratiâ, muneribusque largissimis; ex operibus autem illius cimelia quaedam singularia Gazophylacio suo magnificentissimo inseri iussit. Inter quae, in arcâ quadam Metamorphosis Ovidiana. maiore, tota Metamorphosis Ovidiana admirando ingenio figuris minutis efficta: deinde Icones viventium copiosissimae et pulcherrimae, inter quas et Effigies ipsius Imperatoris viventis magnitudine et vestitu ordinario induta, cuius caput atque oculi sese commovent, totumque corpus in sellâ sedens, beneficio automati cuiusdam Effigies ImperatotorisImperatoris. assurgere iterumque residere potest: quae omnia naturam ipsam et rei veritatem tam argutè referunt, ut cùm aliquando Cancellarius Regni Hungariae, Episcopus Neutranus per Gazophylacium deductus in hoc conclave veniret, ubi Effigies haec Caesarea sedens ad ipsius adventum assurgeret, caput oculosque motitando, ille tam inopinam Imperatoris praesentiam stupens in genua prolapsus veniam rogaret, quod non vocatus illuc intrare ausus fuerit, donec à thesaurario elevatus de errore admoneretur.

Sed et magna quaedam ibidem spectantur illius opera, et inter alia proelium quoddam Alexandri Magni clarissimum, figuris parvulis quasi infinitis refertum; Ceram indurat ut ferrum. in quo enses, thoraces ferrei et galeae cereae non colorem tantùm, sed et duritiem ferri omninò referunt, ut sculptores ferri atque chalybis iurassent, haec opera è mero fabrefacta esse ferro. Porrò è cerâ quadam temperatâ, magna quoque elaborabat vasa, Iaspidis, Achatae, vel Chalcedonii naturam referentia, eaque tam similia veris, ut discrimen vix appareret: quoniam in praxi suâ ipse omnia efficiebat, quae aliis impossibilia videbantur.

Modus eius fingendi ceras.Consuetudo autem ipsius, dum ceras fingeret, haec erat, ut non, consuetâ aliorum methodo, bacillis plasticis tolleret insertas ceras, sed beneficio cultelli cuiusdam acutioris, (quem dextra tenebat manu, calore candelae ardentis excalefactum,) portiunculas debitas è massis cerarum abscissas eadem candela liquefaceret, liquidasque operi suo locis congruis insereret; praedicto cultello omnia tam ingeniosè administrans, ut casus exindè resultarent rarissimi: undè porrò, promtitudine velocissimâ, opera efficiebat pulcherrima et verè ingeniosa, quorum copiam inusitatam tam Sacra Sua Caesarea Maiestas, quàm Serenissimus Elector Bavariae, multique alii Principes, sive icones sint, sive historiae, sive venationes, sive proelia et alia possident, maximique aestimant: undè non torques saltem aureos et numismata mnemonica, sed et honoraria ferè ab omnibus totius Germaniae Principibus accepit lautissima, cum ob raram suam in hac arte peritiam, et singularem gratamque morum civilitatem ubique amaretur, quin et extra professionis suae cancellos ad alia saepius adhiberetur negotia.

Discipuli eius viri Principes.In specie autem historiis è cera effigurandis minutioribus excelluit, unde et Sacra Sua Caesarea Maiestas, nec non Electores atque Principes alii iucundissimum hoc artium genus eodem informante excolere non dedignati sunt.

XXIV. ARTUS QUELLINUS Se-nior, Sculptor,

XXIV. ARTUS QUELLINUS Senior.ANtverpiâ oriundus, naturâ quasi ducente ad artem sculptoriam provehebatur, ut specimina insignis peritiae suae primùm in patriâ ederet plurima. Deindè autem Romam profectus, manuducente Francisco Quesnoio, qui ipsi insigniter favebat, ad verum lumen propiùs admittebatur, praesertim cum et Academias antiquitatum sedulò frequentaret: undè notabili profectu ditior domum reversus, rem ibidem instituebat familiarem, artem suam multâ cum laude exercens, ut labores eius ab Amstelodamensibus plurimum expeterentur. Undè et pro curia illius Urbis celebratissimâ omnes statuas et Anaglyphica alia unà cum filio suo Arto Quellino elaboranda suscepit, quae cum sociis quibusdam aliis ex albo marmore, aliisque partim durioribus partim mollioribus lapidibus arte miranda perfecit, quem ob laborem nummis plurimis, numismatibusque et torquibus aureis honorificentissimè donatus fuit. Statuarum eius plurimae in Angliam, Sueciam, Daniam, et ad alios Principes transmissae sunt; ut haud abs re Voondelius Poëta ingeniosissimus modernum eundem Phidiam, summa cum laude eius, appellet.

XXV. ARTUS QUELLINUS IuniorStatuarius,

XXV. ARTUS QUELLINUS Iunior.AD fanum S. Gertrudis natus Antverpiae domicilium habebat; et statuarius erat multâ arte clarissimus tam in marmore sculpendo, quàm in lapidibus aliis, item in ligno: et simul Architectus optimus, quâ ex arte quoque haud parum adauxit nominis sui celebritatem.

XXVI. LUCAS FAIDHERBIUSStatuarius,

XXVI. LUCAS FAJD HERBEFAIDHERBE.MEchliniensis, Discipulus primò erat Rubenii pictoris celeberrimi, deinde autem in arte Sculptoria et Architectura omnibus numeris evadebat absolutus: ut opera eius copiosissima sive è duro lapide, sive ex ebore, sive è ligno elaborata essent, naturalem exprimere dicerentur vitam.

XXVII. PETRUS VERBRUGGIUSAntverpiensis,

XXVII. PETRUS VERBRUGGEN.IN Patria ob insignem non tantum simulacrorum, sed et aliorum ornamentorum sculpendorum artem similiter celebris admodum fuit.

XXVIII. SIMON BOSBOOMIUS,

XXVIII. SIMON BOSBOON.EMdanus in statuaria pariter et Architectura tantae erat celebritatis, ut Serenissimum Electorem Brandenburgicum, istarum aliarumque artium peritissimum, Patronum et Mecoenatem haberet insignem.

XXIX. ELIAS HOLLIUS Archi-tectus Augustanus,

XXIX. ELIAS HOLL.IN arte struendarum aedium hanc meritus est laudem, ut Italicorum aedificiorum luxum Germanicâ temperasse dicatur parisimoniâparsimoniâ. In hac enim Urbe celeberrima domum extruxit elegantissimam in Platea S. Sepulchri: et aliam similem in Perlegio. Sic Xenodochium quoque illius Urbis, ordine extructum optimo, opus manuum eius est: ut et turres nonnullae, Rubia scilicet, Geggingia, Klenkia, Piscatoria et Pontis Wertacensis, quamvis haec ultima, in turbis nuperis bellicis tormentorum fulmine diruta, et ante aliquot annos demum iterum reparata fuerit. Sic campanas Horologii primarii, antehac in plurimis suburbiorum locis haud exauditas ipse pariter altius suspendit, dum turrim Perlegianam magnâ ex parte exaltavit, quatuorquattuor campanarum mole haud parum oneratam, quae iam ubique audiri queunt. Quid autem adiiciamadiciam de cutia illius Urbis per totum quasi universum summè celebratâ, quam ipse tantâ disposuit elegantiâ, tantoque extruxit iudicio, et tantâ firmitate et commoditate adaptavit, ut magnificentia nulli cedat Germaniae structurarum, artifexque noster in oris Teutonicis Palatium exexisse dici queat vere Italicum, et quidem pulcherrimum.

Erat autem Urbs isthaec Augustana illius temporibus vera Architecturae Academia, cum disciplinae eius, omnes illi sese committerent, qui ad profundiora istius artis Discipulus eius. adspirabant: quamvis omnes illi, è Schola eius, velut ex Equo Traiano, progressi, artifices, naturali morte iterum obierint; Johannes Holl. excepto nepote eius ex fratre Johanne Hollio, qui haud ita pridem demum è peregrinatione suâ viginti octo annorum in patriam suam reversus est, et praeter fundamenta Patrui sui optima, peritiam in hac arte per longam experientiam suam assecutus est insignem: quamvis et canescente senio tantoperè iam sit debilitatus, ut secundum ordinarium naturae cursum, eiusdem arte haud adeò diu fruitura sit Urbs ista.

CoeterùmCeterùm artifex hicce noster, in labore suo promtissimus; in inveniendis machinis pro motu gravium felicissimus, et Hieronymus Thoman. in omni opere suo diligenissumusdiligentissumus erat: Sic enim â discipulo eius Hieronymo Thomano, (qui quatuorquattuor angulos illius curiae cardinales erexit, et a Praeceptore suo tantum addidicit, ut, relicta trulla atque lapidibus, ob insignem in Architectura experientiam, Oeconomus factus sit variorum Evangelicae Religionis bonorum publicorum,) id intellexi: hunc magistro suo singulis noctibus tabulam quandam ad lectum suspendisse lapideam, cum candela ibidem accensa; quam unica nocte notatis suis omninò compleverit: ut adeò tam noctu quàm interdiu circa negotia sua mirum in modum fuerit sollicitus. Iconem eius in tabula nostra M. M. apposuimus: mortuusque est 6. Januarii anno 1646.

XXX. BERNHARDUS STRAUS-SIUS Statuarius,

XXX. BERNHARDUS STRAUS.MArchdorffii ad lacum Brigantinum natus, iam Augustae Vindelicorum coelebs adhuc degens, sculptor similiter est laude sua dignissimus, tam eboris, quàm gemmarum, buxique et argenti, cum nuper demum specimen artis suae ediderit egregium imagine crucifixi eburnei; et adhuc quotidiè operibus artificiosis variis laudis suae splendorem adaugeat, ut dolendum saltem sit, artificem hunc non magis promoveri, nec maiori laboris copiâ abundare, cum aliàs omnem adhibeat laborando diligentiam.

XXXI. JUSTUS KLESSECKERUSStatuarius Mindanus.

XXXI. JUSTUS KLESSECKER.TAm matura in arte hac edebat specimina, ut ad sculpturam natus videretur. Peragrato autem primùm Belgio in Italiam abibat, ubi omnibus in locis, et Romae praesertim, insigne, è statuis antiquis aliisque operibus artificiosis, hauriebat emolumentum, unde, post continuata seduli laboris exercitia, sculpturâ excellebat politissimâ, praesertim in ebore, è quo, tantâ magnitudine, quantam admittunt dentes elephantini, magnam imaginum crucifixi elaboravit copiam, cum figuris aliis pluribus, multâ curâ elimatis, quae copiosissimè apud technophilos hinc inde inveniuntur.

Opera eius Bambergensia.Nec minori clarus erat peritiâ in figuris maioribus, prout promtissimâ manu suâ pro Aede Dominicâ Bambergensi staruas exsculpsit plurimas, tam vestibus indutas quàm nudas, partim Sanctorum, partim aliarum historiarum Sacrarum, unà cum ornamentis debitis: et omnia quidem haec, tantâ sedulitate, ut laus eius ibidem tam facilè non sit intermoritura. Peracto labore hoc, in arte adhuc aliquandiu versatus esse dicitur, mox autem Francofurti matrimonium ob singularem morum civilitatem contraxisse admodum proficuum, ex quo et pro servitiis illius Urbis, in Capitaneum sit electus. Dehinc autem plura sculpsisse non commemoratur: quo non obstante fama tamen eundem inter statuarios collocat laudatissimos.

XXXII. CHRISTOPHORUS RITTE-RUS Aurifex et Sculptor

XXXII. CHRISTOPHORUS RITTER.NOrinbergae pro aurifabro habetur optimo: revera autem sculptor est perfectissimus, omniumque ad artem hanc pertinentium scientiarum et ornamentorum peritissimus, ut aliis quoque artificibus Norinbergae magnum praestiterit adiutorium. In specie autem inter opera eius celebratur magnum quoddam malluvium argenteum, in cuius medio Diana effigurata fuit, cum nymphis suis à venatione reversa, in campo quodam amoenissimo subsistens; ad cuius pedes varia deponuntur ferina recenter occisa, tam quadrupedia, quàm volatilia: quo in opere imagines nudae et coeteracetera omnia, iuxta debitas diagraphices regulas tam perfectè elaborata sunt, ut tanquam artificium rarissimum atque singulare Amstelodami mille atque ducentis florenis aestimaretur. Hoc unicum verò dolendum est, virum hunc honestissimum certo quodam capitis atque corporis malo miserè affligi, ut in omni quasi proposito suo impediatur: undè ob insignem artis eius excellentiam meliorem eidem meritò exoptamus sanitatis statum.

XXXIII. GEORGIUS SCHWEIC-KARDUS Sculptor No-rinbergensis,

XXXIII. GEORGIUS SCHWEICKARDUS.TAm Norinbergae quàm in locis vicinis pluribus ob artem Statuariam magni est nominis, quod variis quoque simulacris pulcherrimis, tam è ligno, quam è lapide sculptis, promeritus est optimè.

Prima eius opera Amstelodami vidi, ubi Nativitatem Joh. Baptistae effigurat. in duabus tabulis lapideis nativitatem Johannis Baptistae cum omnibus huc pertinentibus personis, figuris spithamalibus tantâ exhibuerat elegantiâ, tantaque curâ, ut simile quid tantâ parvitate in lapide nunquam viderim: undè etiam in Auctione quadam, tantâ easdem ambiebat iconophilorum copiâ, ut à trecentis ad quadringentos florenos pro iis licitarentur.

Quamvis autem multa adhuc de laboribus eius superaddere possem, benevolum tamen Lectorem ob brevitatis studium, ad ipsas illius statuas remitto, viventium mole è metallo fusas, multaque sollicitudine atque argutiâ elaboratas, dum pro fabricando Fonte quodam artificiali Neptunum exhibuit cum equis suis, nymphisque nonnullis nudis; quae per se solae depraedicandae autoris laudi abundantissimè sufficiunt. Quid enim de operibus eius minoribus referam, è metallo in magnâ elaboratis copiâ, ut sunt insignia, clypei, monumenta, et similia plurima: cum talibus non peritia saltem, sed et sedulitas eius maxima adhuc quotidiè cum encomio sese prodat continuo.

XXXIV. BALTHASAR STOCKO-MERUS Norinber-gensis,

XXXIV. BALTHASAR STOCKAMER.A Primâ pueritiâ apud Schweickartum iam commemoratum ad statuariam educabatur: ex quo in Italiam profectus sculpturis suis eburneis variis atque elegantissimis tam sacris quàm profanis tantum sibi conciliabat amorem, atque nomen, ut Magnus Hetruriae Dux eidem in servitia suscepto non modò salario prospiceret annuo largissimo, sed et Romam eum mitteret in Palatio Medicaeo longè celeberrimo hospitandum: quod cum in omnibus conclavibus, parietibus et hortorum topiariis innumera refertum sit statuarum tam antiquarum quàm modernarum, aliorumque anaglyphorum et similium artificiosorum copia, Stockomero nostro vera quasi Schola erat sculptoria, et ad perfectionem occasio exoptatissima: iuxta quam sedulò quoque frequentabat Academias, familiaritate cum primariis professionis suae inita: Donec cum per annos plurimos ibidem continuasset, collecto thesauro in arte hac incomparabili, tandem tanquam artifex consummatissimus in patriam rediret. Ubi adhuc imaginibus tam magnis quàm parvis sive ligneis, sive lapideis iconophilis servitia praestat gratissima.

XXXV. DAVID HESCHLERUSStatuarius,

XXXV. DAVID HESCHLER Ulmensis.SIgismundi Heschleri, Statuarii Memmingensis peritissimi, filius, qui patri suo magno fuit honori inque sculpendi arte ad gradus ascendit insignes: et praecipuè in ebore opera elaboravit plurima artificiosissima atque elegantissima, quae à technomatophilis maximi aestimantur: unde artifex hic ab omnibus istius artis fautoribus adhuc magno fovetur amore et honore.

XXXVI. JOHANNES ULRICUSFÜRTERUS StatuariusUlmensis,

XXXVI. JOHANNES ULRICUS FURDTER.TIguri quidem oriundus est; sed cum Heschleri modò commemorati discipulus esset, Ulmam venit, ibique larem deinde fixit. Iactis igitur in sculptura fundamentis legitimis, eburnea potissimum multo Zelo sibi proponebat, statimque variis imaginibus, tam sacris quàm profanis, sive rotundis sive anaglyphicis in vasis atque poculis elaboratis, haud parvam consequebatur nominis celebritatem: iam enim fabulas, iam Bacchanalia; item triumphos: mox Neptunos, Tritones, Nymphos marinos, mox Amores effigurabat multo iudicio, solidâque proportione, partim dentium elephantinorum magnitudine, partim minori mole: unde opera eius à technophilis insigniter desiderata atque collaudata sunt. Cumque adhuc in flore annorum sit, et simul manu expeditus, atque diligens, multa adhuc ab ipso sperantur optima: praesertim cum omnium artium mater, natura, ingenio eius ulteriora semper administret, et perfectiora.

CAPUT. XXV. Chalcographi Germani Quadraginta. Argumentum.

I. CORNELIUS CORT Chalcographus Hornanus. II. THEODORUS CORNHARDUS Amstelodamensis. III. JOHANNES SADELERUS, Bombardopegus primò fuit: Statura eius et sedulitas: Francofurtum venit: In Italiam proficiscitur. IV. RAPHAEL SADELER. V. AEGIDIUS SADELER, Antverpiensis: in Italiam venit. Opera eius. In servitia Rudolphi Imperatoris assumitur. Opera eius Pragensia. Picturae incumbit. Vita eius civilis. VI. CRISPINUS PAASIUS et Liberii eius: Magdalena Paasia. Simon Paasius. VII. PETRUS YSELBURGIUS. VIII. JOHANNES TROSCHELIUS in Italiam venit: lapsu moritur. IX. PETRUS JOODIUS. X. HEINRICUS BOLSEWERTUS. XI. HEINRICUS HONDIUS. XII. LUCAS VORSTERMANNUS: modus eius aes caelandi. XIII. MICHAEL le BLON Francofurtanus. Ad gerenda Regis Sueciae negotia assumitur. Quanta sit differentia inter aeris caelaturam et rosionem. XIV. LUCAS KILIANUS. XV. MATTHAEUS MERIANUS Basileensis: Nativitas eius: Itinera eius: Theodori de Bry filiam matrimonio sibi iungit. Liberi eius: Opera eius: Vita eius politica. XVI. PAULUS de PONTE. XVII. STEPHANUS de la BELLE. XVIII. ROBERTUS VORSTIUS. XIX. JACOBUS MATTHAMIUS. XX. THEODORUS MATTHAMIUS; Opera eius. XXI. MICHAEL NATALIS: adiutor est in edendo libro Statuarum Porticus Justinianeae. In Galliam venit. XXII. REGNERUS de PERSIN. Opera eius. XXIII. JEREMIAS VALKIUS. XXIV. CORNELIUS BLOMARTUS Amstelodamensis. Opera eius. Romam deserere non vult. XXV. FRANCISCUS STEENIUS: Opus eius Viennense. XXVI. ISAACUS MAIOR Francofurtanus: tandem in arte deficit. XXVII. PETRUS JOODIUS iunior. XXVIII. WENCESLAUS HOLLARTUS. XXIX. JACOBUS de SANDRART Francofurtanus. Icones eius, et opera alia. Filius eius Johannes Jacobus de Sandrart. XXX. RICHARDUS CHOLLINIUS. Prava Chalcographorum quorundam Germanorum opinio. Opera eius. XXXI. BARTHOLOMAEUS KILIANUS Augustanus. Opera eius. XXXII. PHILIPPUS KILIANUS Augustanus: Opera eius. XXXIII. CAROLUS GUSTAVUS AMBLING Monacensis. XXXIV. JOHANNES JACOBUS THOURNEISSEN Basileensis. XXXV. MELCHIOR KÜSEL Augustanus: in arte rodendi excellit. XXXVI. MATTHAEUS KÜSEL Augustanus. XXXVII. ELIAS HEINZELMANNUS et frater eius Augustani. XXXVIII. ANDREAS WOLFGANGUS Augustanus. XXXIX. JOHANNES GEORGIUS WALDREICH Augustanus. Modus eius caelandi. XL. JOHANNES FRANK Augustanus.

I. CORNELIUS CORT Chalcogra-phus Hornanus,

I. CORNELIUS CORT Chalcographus.ARtifex erat insignis, de cuius operibus in Vitis Italorum mentionem fecimus, quia hic primus fuit, qui artem hanc in Italiam detulit, et Raphaëlis Urbinatis, Titiani et aliorum opera nobilissima publici iuris fecit. Mortuus tandem est Romae anno 1578. aetatis suae 42.

II. THEODORUS CORNHARDUSAmstelodamensis,

II. THEODORUS CORNHART.AEVo suo in caelatura aeris celeberrimus erat, quod ex operibus eius plurimis, iuxta autographa Martini Hemskerkii et aliorum elaboratis, clarissimè patet. Praeter hanc artem laudem quoque singularem assecutus erat in Poësi. Tandemque Goudae mortuus est anno Domini 1590. aetatis suae 78.

III. JOHANNES SADELER.

III. JOHANNES SADELER.HAnc artem caelandi aeris, et omnia, quae ad effigurationes istius professionis requiruntur, prae coeterisceteris in altum sustulit: natusque fuit Bruxellis anno 1550. Cum enim primitùs bombardopegus esset, in diagraphica tantoperè profecerat, ut illius beneficio velocissimè et nemine praeeunte chalcographiam addisceret: illis enim temporibus in omnibus ferè instrumentis militaribus, antiquo ritu, manubrita tam selopetorum, quàm seloporum manuariorum et bombardarum minorum, unà cum thecis pulverariis ebore exornabantur, in quo deinceps varia caelo ornamenta, venationes scilicet, proelia, et curiosa alia singulari arte hic effigurabat caelaturis pice nigra expletis; quae cum singularem prae se ferrent elegantiam, valdè ipsi lucrosa erant: praesertim cum mira omnia promtitudine expediret, propriaque inventione omnia, quaecunque desideraret, formaret. Cum autem idem et alii imitarentur, Sadelerus deinceps solis laminis aereis caelandis vacavit, priori velocitate facillimè omnia depromendo: praesertim cum Martinus Vossius inventiones plurimas pulcherrimas ipsi suppeditaret, maiorum scilicet figurarum Biblicarum, quas omnes Sadelerus typis aeneis exprimebat; plura expediens solus et quasi sine labore, quàm tres vel quatuorquattuor alii.

Statura et sedulitas eius.Staturâ porrò procerus erat admodum, membrisque robustus, crine niger, facie fuscus, labore indefessus atque sedulus, et animo hilaris, unde et Musicus erat insignis, qui arte suâ multos exhilarare solebat. Tanta autem erat industria eius, ut cum aliquando Antverpiâ Coloniam Agrippinam proficisceretur, ipse, quamprimùm in diversorio sedem inveniret, extractâ laminâ suâ proximam occuparet mensam, caelique labore tempus tereret tam antequàm post epulas. Coloniae Agrippinae autem multa caelabat, iuxta inventiones Crispini Paasii: cum autem maiori semper et lucro et gloriae inhiaret, navi Francofurtum petebat: ubi in navi inter sermones cum comitibus habitos, lamina semper genu, ocularia nasum eius onerabant, manusque continuo distentae erant Francofurtum venit. labore. Francofurtum ingressus iconem primò Sigismundi Feyrabendii Bibliopolae celeberrimi, in pallio pellibus suffulto; deinde historias Biblicas plurimas caelabat pulcherrimas, figuris maioribus animalibusque et campestribus eleganter exornatas, undè peritia eius, artisque usus insignis, nec non ingenium felicissimum mirum in modum elucescebant. Ex hinc in servitia Alberti Bavariae Ducis concedens, varia Monaci opera praeclarissima, iuxta prototypa Petri Canditi elaborabat, quorum exempla adhuc supersunt in typis Eremitarum Bavarorum. Istoque in loco omnia singulari perficiebat dexteritate, quaecunque ab ipso desiderari poterant: unde à praedicto Principe praeter remunerationem ordinariam dono quoque accipiebat Numisma iconicum, unà cum torque aureo pulcherrimo.

In Italiam abit.His omnibus non perpensis emolumento semper ulteriori inhiabat Johannes, cumque frater eius Raphaël solus omnia hîc abundè praestare posset, in Italiâ autem labores eius artificiosissimi vehementer quoque desiderarentur, hinc Monaco valedicens anno 1595. Venetias abiit, ibidemque chalcographiae similiter specimina edebat insignia. Tandem autem desiderio quoque ducebatur cum filio suo Justino Romam videndi, certa spe lactatus, se pro operibus suis pulcherrimis, quae dono hinc inde offerebat, multa accepturum honoraria: Cum autem praeter civilitates ordinarias et varias Sanctorum reliquias nihil acciperet, (quae tam gratae ipsi non erant, quàm illae Sanctorum imagines, quae marsupia exornant;) cum indignatione Venetias vacuus ad suos redibat: ubi febri acutâ extinctus dicitur anno 1600.

IV. RAPHAEL SADELER.

IV. RAPHAEL SADELER.PRaedicti Johannis frater, Bombardopegi filius, fratrisque in arte Chalcographicâ discipulus solertissimus, tantaeque perfectionis, atque curae et veritatis naturalis, ut quasi incomparabilis esset. Cum autem per aliquod temporis spatium acies oculorum eius tanta non esset, ut caelaturae aeris omninò sufficeret, seposito interea isthoc professionis genere in pictoria sese exercebat: restitutus tamen sibi, chalcographicae iterum elegantiori operam dedit, cumque fratre Johanne non Anachoretas tantum Bavaros, sanctosque illorum, sed et insignem aliorum operum copiam summâ cum laude edidit, praesertim iuxta venustissima Bassani prototypa picta varia; quibus accessit Arca Noae; historia Lazari, et alia maiora, quae omnia decore incomparabili et gratiâ admirandâ elaboravit. Postmodum fratrem suum Venetias secutus est, ibidemque similiter annos aliquot arte sua transegit: ubi etiam, quamvis in certum sit quo anno, inter vivos esse desiit. CoeteraCetera laudum eius supplementa benevolus Lector è labore ipso, nunquam satis laudando superadiiciatsuperadiiciat.

V. AEGIDIUS SADELERAntverpiensis,

V. AEGIDIUS SADELER.OMnibus non praedictis saltem superior erat, sed neminem quasi, in evehendo caeli labore parem habuit; cum tanto undiquaque perfectionis splendore diradiaret, ut Germaniae nostrae prae coeterisceteris nationibus omnibus supremam tribueret gloriam. Maxima enim in operibus eius inerat gratia, iudicium insigne, decor immensus, cum summâ animi eius nobilissimi harmoniâ, et laude ad tumbam usque continuata. Primum vitae huius aërem in Urbe hausit Antverpiana, ubià teneris quoque diagraphicae maximâ incubuit sedulitate: cuius beneficio ad chalcographicam deinceps sese applicuit: unde in Germaniam postea ad Patruos suos Johannem et Raphaëlem, hac in arte, ut dictum est, celeberrimos, sese contulit; à quibus, observato

MICHEL LE BLON FRANCOFURTENIS

AEGIDIVS SADELER ANTVERPENSIS.

GEORG PETELE AUGUSTANUS.

MATHEVS MERIAN BASILEENSIS.

RENBRANT a RHEN AMBSTELODAMENSIS

CAROL SCRETA PRAGENSIS.

I. v Sandrart del:

Philipp Kilian s.

In Italiam venit. servato progressu suo, porrò in Italiam et Urbem praecipuè Romanam perrexit, ubi Academias, ut opera Antiquorum continuatis exercitiis suis eò profundius imbiberet, sedulò frequentavit. Atque hinc factum est, ut multas ibidem tabulas pictas summae excellentiae caelo exprimeret, typisque ederet publicis: et quidem non aliorum more, quorum caelaturae tantum proiecta sunt, et quasi adumbrationes prototyporum, neglectâ intimiore medullâ: sed ipse praeter delineationem emendatissimam, totum referebat picturarum argumentum, cum omni singularum partium perfectione consummatissimâ; ita ut quandoque et saepius, felici ingenio suo, caeli beneficio, plura praestaret, quàm pictores illi famigeratissimi penicillo effingere potuerant; unde toti quoque posteritati occasionem praebuit imitationis tam generalem, ut in omnibus terris quilibet Aegidii Sadleri tantùm vellet esse sectator.

Opera eius.Exemplum artificii eius singulare est Imago quaedam B. Virginis longè pulcherrima, cum filiolo in gremio eius sedente, cui Johannes Baptista adstat, è prototypo Raphaëlis Urbinatis, quod pictum in Pinacophylacio Florentino, quod Rotundum dicitur, existit: in quo omnia, tàm caro, quam capilli, nec non vestes tam laneae quàm lineae caeli arte tam distinctè tamque venustè expressa sunt, ut quicquid Theoria suggerere potest, praxis hic exhibeat quàm politissimè. Sic iuxta Friderici Barotii picturam, historiam Christi caelatura edidit, Petrum piscatorem è navicula ad se vocantis. Similiter, eâdem folii quantitate, historiam Christi à S. Johanne et Josepho Arimathaeo sepulchro impositi, comitantibus mulierculis moestissimis, ubi praecipuè nudum Christi in sindone decumbens corpus multâ resplendet gratiâ, et elegantia undiquaque renidet maxima, abundantissima atque venustissima. Eadem ratione S. caelavit Christophorum, Jesum puerum humeris per mare portantem: Nec non historiam Angeli pastoribus nativitatem Domini annunciantis, in campo, ubi pascentes utriusque sexus, vestesque, unà cum bobus, ovibus, capris, et cane, iuxta Bassani methodum consummatissimè expressit; ut singula haec opera auri pondere digniora sint, cum in omnibus perfectione abundet absolutâ, et artificum omnium meritò dici atque depraedicari queat artifex.

In servitia Rudolphi Imperatoris assumitur.Divulgatâ sic famâ eius per totam Italiam atque Germaniam, desideratus pluribus in locis ad Rudolphum tandem II. Romanorum Imperatorem, omnium bonarum Artium Patronum celeberrimum, vocabatur, stipendio sustentatus annuo honorificentissimo: ubi familiaritatem inibat intimam cum pictoribus, statuariis et Architectis aliis celebratissimis, et inter alia Bartholomaei Sprangeri et uxoris eius; ut et Johannis Brügelii icones aeri incidebat. Mox tamen et ipsius Rudolphi Imperatoris cataphractati effigiem exhibebat, cuius non vultus saltem omnia referebat artis maximae requisita; sed et armatura tam erat naturalis, ut exemplar meritò Opera eius Pragensia. dici posset istius artis dignissimum. Dehinc iconem quoque Matthiae Imperatoris effigurabat coronâ redimiti civicâ rosis intertexta, adiectis figuris pluribus et tribus in specie Charitibus cum ornamentis aliis ditissimis in folio maiore, tantâ perfectione coagmentatis, ut simile quid nondum prodiisset. Porrò et aliorum Principum atque magnatum effigies orbi propalabat, Sigismundi videlicet Poloniae Regiis; Cardinalis Dietrichsteinensis; Cardinalis Kleselii; Matthiae Imperatoris cum Imperatrice coniuge in ornatu Caesareo: Legatorum quorundam, ut Turcici, Persici, Moldavici, et Tartarici, prout et Principum Christianorum aliorum: item omnium ministrorum totius Aulae Caesareae; quae effigies omnes apud Artis peritos auri instar asservantur. Dehinc iuxta Titiani picturas typis aeneis referebat duodecim Imperatores maiori formâ, nec non Imperatrices iuxta inventiones Sprangeri et Aquani: porrò et varia alia iuxta picturas Josephi Heintzii, inter quae Dianae balneum et Actaeonis fabula: quorum operum omnium tantus est numerus, ut illis describendis integrum vix sufficeret volumen. Cum autem Pragae constanti commoraretur domicilio, integras quoque topographias aeneis publicabat typis, quarum ingentem copiam iuxta picturas Rulandi Saverii elaborabat, iuvante eum praecipuè Isaaco Maiore discipulo suo. Inter varias icones aere quoque vulgabat, iuxta Titiani prototypon, effigiem FoeminaeFeminae cuiusdam Italicae ditissimè exornatam, Estensis, ni fallor, familiae; vittis pretiosissimis et veste holoserica exhibitae; cuius una manus elegantissima telam prehendebat vestis sericae altera aethiope quodam adhuc puero sursum respiciente nitebatur, quo in opere omnes totius artis dotes cumulatissimè congessit.

Mortuo autem Rudolpho Imperatore, cum imperante Matthiâ bellum in Hungaria exardesceret Turcicum, cuius gratiâ sua Caesarea Maiestas, derelictâ Pragâ, Viennae residere cogebatur; artifices quidem plurimi partim Pragâ discedebant, partim fato fungebantur, ut Parnassus ille bonarum artium tam diu floridus, omnibus iam Musis privaretur: Solus tamen Aegidius hic noster ibidem remanens totam quasi substantiam suam consumebat, partim occasionis defectu, partim ob senium ingravescens: talem enim anno 1622. Ego eundem vidi, tum temporis adhuc iuvenis admodum, cum expressè insignis famae atque peritiae illius gratia Norinbergâ Pragam ad ipsum proficiscerer, exhibitisque eidem speciminibus meis diagraphicis et aliis, in discipulum me ipsi offerrem: ubi perhumaniter me quidem accipiebat, omnia quaecunque possideret, vel nosset, mihi ostendens (inter quae historia Passionis duodecim partium, bipedalis altitudinis, inventi eius proprii, ordine pulcherrimo monochromate nigro picta; cum tum temporis pictoriam penitus amplexus esset:) tandem autem post exhibita mihi officia plurima humanissima et quasi paterna, hoc mihi suggerebat consilium, ut relictâ chalcographicâ, nobilissimam artem pictoriam in Belgio sectarer, in quibus magnos mihi promittebat progressus: cuius autoritate etiam deinceps ad celeberrimos Belgii pictores me contuli, pictoriis deinde studiis totus, atque ita invigilans, ut consilii eius optimi nunquam hactenus me poenituerit.

Vita eius civilis.CoeterùmCeterùm vitam agebat modestam, atque piam, donec senectute absumtus animam Deo redderet: sepultus magno cum honore in templo S. Johannis lateris minoris anno 1629. quamvis floridissima fama eius, apud technophilos nunquam sit intermoritura; Effigiem autem Phoenicis huius artificum, propria manu elaboratam tabulâ nostrâ OO. exhibuimus.

VI. CRISPINUS PAASIUS, et li-beri eius,

VI. CRISPINUS de PAAS et liberi eius.COloniae natus, discipulus erat Cornhardi supradicti, Coloniae quoque domicilium habens, ubi iuxta inventionem Martini Vossii, nec non aliorum, et propriam, integras historias tam Biblicas quàm fabulosas typis aeneis edebat. Deinde autem larem Ultraiecti ponebat, educatâ hac in arte Magdalena Paasia. etiam filiâ suâ Magdalena Paasiâ, quae miros hîc faciens progressus, varia opera elaborabat laude dignissima, inter quae iuxta Picturam Adami Elzheimeri obitus Procridis, et campestria plurima. Praeter hanc filius quoque ipsi erat Simon, qui sorori suae nihil penitus concedens, in chalcographiâ insigniter excellebat; quamvis iconibus potissimum daret operam. Vocatus autem à Rege Daniae, in regno hoc ad finem usque vitae suae permanebat. Eodemque modo et filius eius Crispinus Paasius iunior multa hac ipsâ in arte praestitit laudatissima.

VII. PETRUS YSELBURGIUSColoniensis,

VII. PETRUS YSELBURG. NOrinbergae, ubi domicilium habebat, artem chalcographicam in magnum extulit incrementum, prout de arte eius testimonia perhibent gravissima quatuorquattuor illius Evangelistae, item Christus et Apostoli, cum operibus aliis pluribus, plerisque maiori formâ editis. Unde Ego ipse in tyrocinii mei initio, apud ipsum, tanquam artificem aevi sui in Germania celeberrimum, anno 1620. commoratus sum.

VIII. JOHANNES TROSCHE-LIUS,

VIII. JOHANNES TROSCHEL.NOrinbergensis Sciatericopoei filius, postquam in diagraphicis feliciora praebuisset specimina, in disciplinam Petri Yselburgii chalcographi pro annis aliquot concessit, apud quem in delineando, inveniendo et caelando tantoperè profecit, ut paulò post, pro maiori adipiscendâ perfectione, Prospectivae operam dederit, edita postmodum effigie Ferdinandi II. Imperatoris iuxta prototypon tum extans in ornatu Caesarea; nec non curiâ Norinbergensi tum recenter extructa praeclarissima. In Italiam venit. Ex quo, ad promovenda ulteriùs studia isthaec sua, Romam sese contulit ad Villamenam tum celeberrimum; ubi apud pictores Germanos atque Belgas in Academiis erat assiduus, qui insigniter eum quoque amabant, et in professione caelatoria in specie ad elaborandas Thesium figuras maiores, ob artificiosam eius promtitudinem ingeniique acumen, plurimùm adhibebant: quo in genere ad tantos quoque properabat gradus, ut coeterisceteris omnibus esset superior: cuius testimonium opere quodam edebat maximo, pro Patribus Societatis Jesu Romanis, in Disputationis cuiusdam ornamentum inchoato: quod etiam quàm felicissime ad finem perduxisset, nisi casu quodam tristissimo praepeditus fuisset. A coenâ enim aliquando cum amicis moderatè captâ domum solus regressus, cum lumine carens per scalam ascendisset, errore pedis, iam puero confracti, adeoque debilis admodùm, cespitans retrolapsus Lapsu moritur. occubuit: quamvis id post aliquot demum dies observaretur, ob ianuam domus clausam; nec forte tam subitò innotuisset, nisi praememorati Patres, qui opere illo opus habebant, per fenestram tandem ostium aperiri iussissent, ubi Troschelius in imâ scalae parte mortuus reperiebatur summo cum dolore omnium technophilorum. Sepultus antem est honorificè admodùm in templo D. Virginis Populosae: coeterumceterum staturâ procerus erat et corpore obeso, unde Silenus communiter à Societate pictorum vocabatur.

IX. PETRUS JOODIUSSenior,

IX. PETRUS de JOODE.NAtus fuit Antverpiae anno 1602. artemque suam didicit ab Henrico Golzio, de quo supra egimus inter Pictores. In chalcographiâ enim excellebat similiter; Romamque profectus sat longo temporis tractu ibidem commorabatur, donec tandem summâ cum laude Antverpiam rediret, ubi typos aeneos plurimos elegantissimos in lucem edidit: mortuusque ibidem est anno 1634 Imaginem eius tabula nostra P.P. exhibet

X. HEINRICUS BOLSEWER-TUS,

X. HEINRICUS BOLSEWERT.EOdem tempore isthac in arte pariter celebris admodum erat; natione autem Frisius erat, et Antverpiae rem familiarem instituerat.

XI. HENRICUS HONDIUS.

XI. HENRICUS HONDIUS.IN Brabantia anno 1573. è nobili pronatus erat familiâ, et educatus similiter in omnium virtutum cultura assidua: praeterea autem in diagraphicâ, chalcographiâ, Mathesi, Geometriâ, Prospectivâ, Architecturaque tam civili quàm militari peritissimus erat, quibus studiis Principi etiam Auriaco Hagae Comitis per multos inserviit annos; donec tandem laude plenus ultimum suum obiret diem.

XII. LUCAS VORSTERMANNUSAntverpiensis,

XII. LUCAS VORSTERMANNUSCUm inter studia educaretur, ad diagraphicam simul sese applicuerat, unde, consulente Rubenio, studium chalcographicum amplectebatur: quâ in arte multa caelavit iuxta Rubenii prototypa megalographica, in folio ut plurimum: inter quae historia Magorum, natum modò Christum adorantium; Lapsus Luciferi è coeliscaelis, deturbante daemones Michaele, cum variis aliis notioribus, quàm ut referre illa sit opus.

Modus eius caelandi.Cumque hactenus, more tunc usitato, decussationibus optimo ordine incubuisset, id unicè curans, ut lineae umbratiles longo ductu pulchraque coelicaeli elegantia invicem concordarent: deinceps consilium Rubenii iterum secutus, (qui ut pingendi methodum ante omnia sectaretur, eidem suaserat,) laborio sum hunc coelicaeli decorem non amplius curabat, sed ipsam solummodò rem effigurandam considerans, unà cum verâ figurarum proportione ante omnia luminis plana evehebat, depressis harmonicè tam dimidiis, quàm integris umbrae planis et reflexionum: quo in genere tam admirandâ pollebat peritiâ, ut rotundâ mole omnia subveheret, magnoque robore corpora eius prominerent, qualia ne penicillus quidem monochromate nigricante melius exaltare potuisset. Unde in summam eius laudem pictorem eum coelicaeli appellabant; cuius historiae maiores famam illius adhuc retinent floridam. Imaginem autem illius tabulâ nostrâ P.P. exhibuimus.

XIII. MICHAEL LE BLON,Francofurtensis,

XIII. MICHAEL LE BLON Francofurtanus.CUius parentes, Montibus Hannonianis ob diuturna Hispanorum et Gallorum bella relictis, Francofurtum concesserant, non tantùm naturâ quasi obstetricante ad omnia virtutum exercitia propellebatur; sed et cum in annis suis tenerioribus ad artem Chrysurgicam applicaretur, in diagraphicâ et caelandi arte, cuius amore insigniter flagrabat, tantoperè proficiebat ut omnes coaevos longè praecelleret, inque auro, argento et cupro historias varias minores tam eleganter caelaret, ut haud paucae sub illius nomine ederentur. Inprimis autem in gyris foliorum, encarpis variis, cassidibusque insignium excellebat, quo in genere aliquot publicavit libellos, in quibus singula quasi gyrorum folia distinctè dignosci, et iuxta ipsasmet naturae species discerni queunt.

Negotia gerit Suecica.Cumque praeterea tantâ esset sermonis facundiâ, ut tanquam Orphea auditores eum stuperent, et ob insignem rerum gerendarum prudentiam omnes et singuli ipsum amore prosequerentur atque honore singulari; Corona Sueciae ad ministeria status eundem adhibuit, et, ut negotia publica apud Carolum Stuartum Magnae Britanniae Regem gereret, in Angliam deputavit; ubi per multos quoque mansit annos, ut et Amstelodami deinde in Hollandia.

Universali autem pollebat atque perfectissimo in arte imaginum iudicio, cuius etiam fautor erat incomparabilis, ut omnes quoque principes ad similem excitare atque inflammare posset amoream: Unde Mecaenatem eum atque Patrem istarum artium meritò appello, quod non tantùm diagraphica et chalcographica ad libros pertinentia prae omnibus quàm accuratissimè diiudicaret, amaretque tenerrimè; sed et me ipsum a teneris ad eadem manu duceret, omnique consilio et auxilio amantissimè iuvaret. Finito autem feliciter vitae suae cursu, Amstelodami inter vivos esse cessavit anno 1656. relictis in statu optimo omnibus: sepultusque est magno cum encomio et amore singulorum: unde in singularem quoque ipsius honorem iconem eius tabulae nostrae O.O. inserere voluimus.

XIV. LUCAS ET WOLFGANGUSKILIANI,

XIV. LUCAS ET WOLFGANGUS KILIAN.INter primos Urbis Augustanae Chalcographos celeberrimi erant, à quibus deinde ars ista laudatissima tantoperè propagata fuit, ut numerus illorum semper manserit maximus. Prout autem divina bonitas saepiùs uni plus tribuit, quàm alteri, quin unus etiam dona sua plus altero excitat; sic Lucas longissimè Wolfgangum antecellebat: tantâ enim industriâ ac arte magnam clarissimorum operum suorum copiam elaboravit, sive historias spectes maiores, sive figuras alias, iconesve, et imagines tam sacras quàm profanas; ut Lucae opera post Aegidium Sadelerum, fama super aethera notum, primus huic debeatur locus. Caelo enim promtissimus, et delineando felicissimus erat; cumque plerumque in familiari conversatione pictorum viveret celeberrimorum, quales erant Johannes Aquanus, Josephi Heinzius, Johannes Bononiensis, Bartholomaeus Sprangerus, et in summâ omnium, qui in quocunque rerum effigurandarum genere excellerent, quid mirum, si ad istam pro voto suo perfectionem ascenderit longè maximam. Opera eius recensere omnia miraculum foret: unde paucula haec saltem attingemus. Effigiem publicabat Ferdinandi III. Imperatoris Romanorum gloriosissimae memoriae, equestrem: sic omnium quoque Electorum et Principum Imperii: Deinde librum Fuggerianum celeberrimum: porrò Consiliarios Caesareos Viennenses, similiumque copiam largissimam. Inter alia autem memorabilis admodum est fabula illius de captâ à Plutone Proserpinâ, ubi desertae, illius nemoris Nymphae, terrore percelluntur immenso, et omnia atque singula tantam prae se ferunt curam, ut peritia illius maxima exhinc eluceat ultra modum. Simili excellit elegantiâ opus illius aliud, quo Venerem exhibuit è curru suo descendentem, filioque nimium sagittae suae ulum inhibentem; ludentibus interea cum columbis eius puellis duobus venustissimis. Sic et fontes Urbis Augustanae pulcherrimi; Herculisque atque Mercurii et Caesaris Augusti; nec non Michaëlis Archangeli in Armamentario locati statuae, illius manu typis aeneis publici iuris factae sunt, cum variis aliis iuxta prototypa Johannis Bononiensis elaboratis: ut ita non operum tantùm, sed et laudum immensam post se relinqueret copiam, cum Augustae tandem, tempore durissimo, naturae exsolveret debitum.

XV. MATTHAEUS MERIANUSBasileensis,

XV. MATTHAEUS MERIAN BasileensisIN arte rodendi aeris multitudine operum omnibus antecelluit aliis: cuius occasione paucula hic de isto chalcographiae genere praefari liceat: Quidam enim erodere aes, et caelare illud pro duabus venditant artibus, cum ad unam tamen artem De differentia chalcographiae rosoriae et caelatoriae uterque labor pertineat. Quicquid enim caelator manu libera caeli beneficio aeri incidit, id erosor stylo cerae inscribit, mastiche et resinâ subactae, superaffusâque aquâ stygiâ, aeri ductibus illic nudato, istud corrosum figuras dehinc exhibet in lamina cerata prius delineatas, quae praelum vel millies subire possunt. Utrum autem genus alteri sit praeferendum, meum hîc non est diiudicare: id saltem certum est, rosoriam non tantum velocitate praestare caelatoriae, sed hac quoque commoditate, quod artifex in diagraphicis sufficienter exercitatus inventa sua pro lubitu iuxta ipsas artis regulas in lamina cerata delineare queat; quae si caelaturam expetit, alterius demum manui, et peritiae diagraphicae quandoque satis leviculae committere cogitur.

Merianus igitur noster hoc artis chalcographicae compendio tantam partim emblematum, partim topographiarum, proeliorum, venationum, historiarum Romanarum, quin et omnium continuo ordine biblicarum copiam typis publicis edidit, ut insignem eius sedulitatem nemo satis admirari queat.

Nativitas eius.Natus autem suit Basileae patre Walthero Meriano Senatore illius Urbis anno 1593. à quo in omnibus bonorum morum literarumque exercitiis educatus, anno aetatis decimo sexto Tiguri in disciplinam tradebatur Theodoro Mayrio tum temporis chalcographiâ rosoriâ celeberrimo; Itinera eius. quam artem per quadriennium etiam tam feliciter ediscebat, ut paulò post Nanceium quae sedes est Ducum Lotharingicorum, vocaretur, ad effigurandas aere roso illius Ducis Exequias, et monumenta alia.

Abhinc Lutetiam abibat, eodemque tempore Rosoriam hanc meliorem illuc deferebat, cum celebris ille Jacobus Calotus ibidem quoque commoraretur. Post annos tamen aliquos, partim emolumento, partim laude plenus, ad parentes suos Basileam redibat, iam nunc in Italiam abiturus. Postquam autem Curiae transitus ob metum contagii pestiferi occlusus est, Augustam Vindelicorum retrogrediebatur, unde post aliquam temporis moram, Stutgardiam vocabatur, ut ibi unà cum Brendelio Argentoratensi solennitates Baptismales, certamina equestria, comoedias et pyrobolica aere exprimeret, quod etiam iuxta Regulas opticas laudabiliter peregit, testantibus de industriâ eius ipsis exemplaribus. Abhinc in Belgium abibat, et iterum Uxorem ducit filium Theodori de Bry. in Italiam tendens Francofurtum, ubi cum Theodorum de Bry Chalcographum et Bibliopolam celeberrimum offenderet, qui, ad perficiendum Itinerarium suum Indicum et figurarum eius, adiutore opus habebat, contractâ amicitiâ cum illo Oppenheimium abibat; ubi, consummato cum laude opere illo, amore captus filiae Bryanae natu maioris, itineris Italici loco nuptias cum illâ celebrabat.

Liberi eiusUxore igitur ducta in patriam regressus, familiam ibi suam quinque filiabus augebat et tribus filiis, quorum natu maximus Matthaeus pictor est famigeratissimus,

PAVLVS PONTIVS. ANTVERPIEN.

LVCAS VORSTERMANNUS ANTV.

STEFFANO DE LA BELLA. FLOR.

ARTVS QVELLINVS. ANTWERP.

PETRUS DE IODE. ANTWERPIENSIS.

LVCAS KILIAN AUGUSTANUS.

prout vita ipsius supra à nobis iam descripta est: alter Casparus chalcographus est celeberrimus; et tertius Joachimus Medicus evasit felicissimus Urbisque Francofurtanae Physicus.

Opera eius.Si quis autem omnia istius Artificis opera describere vellet, is volumine opus haberet integro maximo: cum non manu saltem propriâ multa elaboraverit, sed et à se disposita per alios fieri curaverit plurima. Extantque ab ipso editi non supra tantùm allegati Libri Topographiarum, et Proeliorum; ubi integros tractus circa Heidelbergam et Stutgardiam, nec non Schwalbachium ad nativa delineatos exemplaria publicavit; sed et alia plurima. Exemplaris autem et quasi Ideae loco ipsi erat Antonius Tempes, quem tamen elegantiâ, observatione regularum de lumine et umbrâ, atque depressione profundâ superabat. In labore autem quolibet promtissimus et inventionibus admodùm ingeniosus erat, quod omnes eius Libri et figurae testantur. Sic Eberhardo Kissero Francofurtano Libros Thesauri Politici in charta delineavit, unumque ex illis sexaginta figuris constantem mirâ celeritate consummavit. Opus Johannis Godofredi Pastoris Offenbachiani de quatuorquattuor Monarchiis aliquot figurarum aenearum centuriis exornavit, eidemque historias omnium seculorumsaeculorum primarias inseruit. Sic Archontologiae Urbes et Mappae totius terrarum Orbis, illius sunt opus, quae totam quasi vitam Alterius etiam industrii insumerent. Notissimum pariter est Itinerarium eius Italicum: magisque adhuc Theatrum EuropoeumEuropaeum, ipsius autoritate et sumtibus editum, et adhuc laudabiliter continuatum. Praeter quae opera amplissima libellos pariter alios minores et tabulas separatas edidit, et inter alia etiam Arcem Palatinam Heidelbergensem, unà cum Horto. Sic Biblicae eius figurae centum et quinquaginta ab Artis peritis atque Devotis nulla satis laude decantari queunt: ita ut Merianus hic noster decus meritò atque Lumen omnium Artificum Germanorum, cum immortali laude suâ, dici queat, nihilque magis optandum esset, quàm ut omnium eius typorum existerent Exemplaria impressa in unum collecta.

Vita eius.In vita suâ, Christianas singulariter excolebat virtutes, voluptatibusque mundanis omninò neglectis, Deo serviebat et proximo, Pietatem pro summo totius mundi Bono habens, quod Symbolo quoque suo comprobabat, isto: Pietas contenta lucratur. Exporrectâ autem usque in annum quinquagesimum octavum aetate, cum spe recuperandae sanitatis Acidulas biberet Schwalbacenses, ibidem obiit; Francofurtumque delatus in coemiterio S.Petri summo cum dolore omnium Artis peritorum sepultus est. Iconem eius tabula nostra O. O. exhibuimus.

XVI. PAULUS de PONTE Antverpiensis.

XVI. PAULUS PONT. VOrstermanni praememorati discipulus, vestigiis Praeceptoris cum omnium admiratione insistebat; et non tantùm propositum eius ritè exequebatur, sed maiori quoque caeli elegantia singularem operibus suis conciliabat venustatem: unde in aedes illum recipiebat Rubenius, historiasque per illum varias praeclarissimas aeri incidi curabat. Sic postmodum et Antonio de Dick caelaturas confecit, prout inter icones illius, multae huius nomine signatae sunt. Effigiem eius tabula nostra P.P. exhibet.

XVII. STEPHANUS DE LA BELLE,

XVII. STEPHANUS de la BELLE, FLorentiae in Italia natus est, unde inter Italos illius iam facta à nobis est mentio. Cum autem iconem eius tabulae nostrae P. P. inserere coacti simus, paucula isthaec adhuc superaddimus, quod non tantùm Pictor fuerit in minutiis variis excellens; sed et artem rosoriam à Jacobo Calloto didicerit, inque ea pariter eminuerit, prout opera eius testantur partim campestria; partim introitus, Equos, animalia varia, nec non Ruinas egregias, item Vasa, Alabandaea diversa et alia referentia. Simul autem Cubicularius erat Magni HetruiraeHetruriae Ducis, penes quem in singulari vivebat gratiâ.

XVIII. ROBERTUS VORSTIUS,

XVIII. ROBERTUS de VORST. UNus erat de primariis Aegidii Sadeleri Imitatoribus in arte caelandi aeris, quod satis comprobatur effigie Caroli Stuarti Magnae Britanniae Regis, iuxta picturam Antonii de Dick, ab ipso aeri incisâ, cui Coniux Regia imponere Lauream videtur: nec non effigie ipsius propriâ; quae inter opera Dickiana simul extat: unde patet, quod licet icones reliquae à celeberrimis tantum chalcographis Antverpianis effiguratae essent, ipsius tamen labor nullo illorum sit inferior. Quam laudem aliis quoque operibus plurimis Londini elaboratis constanter promeritus est, unde non amore tantùm plurimo sua Regia Maiestas; sed et honore eundem singulari prosequebatur. Patriâ autem, quantum ego recordor, Arnheimiensis fuit, primaque studiorum suorum tyrocinitirocini, Ultraiecti exegit. Quoad artem pictoriam verò, Academiam nostram diligenter frequentabat, ubi Ego anno 1625. et 26. familiariter eum novi; nec minus et Londini, ubi anno 1628. ab illo digressus sum. Atque sic beneficio regularum et Academiarum pictoriarum unà cum ipso omnes ante et post eum alii ad perfectionem ascenderunt, sine quibus regulis nemo quoque altiora assecutus est. Praedictae Caroli Stuarti effigiei hoc adscriptum est elogium.

Filius hic Magni est Jacobi; Filia Ma-gni, Henrici: Soboles dic mihi qualiserit?

XIX. JACOBUS MATTHA-MIUS,

XIX. JACOBUS MATTHAM.HArleminatus anno 1571. privignusque atque discipulus fuit celeberrimi illius Heinrici Golzii, cuius opera plurima caelaturâ aeneâ in lucem emisit, unde peritia eius in chalcographicis insigniter elucescit. Mortuus autem est in urbe patriâ anno 1631.

XX. THEODORUS MAT-THAM,

XX. THEODORUS MATTHAM.JAcobi praedicti filius delineando et pingendo artem suam inchoabat, ut in caelaturis eò felicius pergere posset, nec infeliciter. Opera eius etenim, haud pauca Opera eius. sanè Lutetiae anno 1663. edita sunt sub titulo: Tableaux du temple des Muses tirez du Cabinet de Feu Mons. Favereau; quae sunt tabulae 58. ab A. Diepenbeckio delineatae, et à Matthamio hoc adiutore Cornelio Blomarto Ultraiectino, aeri incisae; idque tantâ industriâ tantâque caelandi peritiâ, ut opus hoc eodem tempore Parisiis pro excellentissimo haberetur, quod in ista caeli perfectione nihil ibi adhuc fuisset editum, ut Gallorum quoque natio in chalcographiae studiis istud imitari magnoperè conaretur.

Ego autem ambos deinde hos Artifices Romam ad me vocabam in palatium Justinianeum, ubi statuas illius Porticus antiquas elegantissimas plurimas, meâ manu delineatas in folio aeri inscribebant, ut numerus illarum ad centum et quinquaginta excresceret: quo in labore, cum Michaële Natali et Persinio tam sedulitate quàm ingenio omnem promeriti sunt laudem, ut ad opus ipsum, benevolum studiorum horum Fautorem, brevitatis studio quoque remittam. Porrò Matthamius hic, in Porticu nostra Electorali Bavarica è duodecim mensibus Schleishemianis meâ expictis manu aliquos; quin et Mariam Annam Schleisheimianam, mea quoque depictam manu, sub forma solii, cuproincidit; prout typus ipse sat cognitus, id palam testatur.

XXI. MICHAEL NATALIS.

XXI. MICHAEL NATALIS.FIlius erat Leodiensis cuiusdam, qui typos ibidem monetarios caelo excavare solebat. Cum autem hicce illius filius Michaël ad altiorem in arte peritiam adspiraret, diagraphicae primùm, deinde et chalcographiae incubuit, exemplaribus potissimùm usus minoribus illis Sanctorum Sanctarumque imaginibus, quae libellis precum inseri solent; iuxta methodum Malerii cuiusdam, artificis Antverpiensis tum temporis satis celebris; quem iste in micrographicis elegantissimè assequebatur; ita ut Parisiis (ubi per aliquot annos degebat,) tales effigies caelaret plurimas. Flagranti autem ulteriorum desiderio compulsus, Romam contendit, ubi cum, mediis omnibus atque subsidiis destitutus, quin et in arte suâ satis adhuc ieiunus, à Sympatriotis suis familiaribus meis, mihi commendaretur, eidem mox, in Palatium Justiniani Principis ad me recepto, de mediis omnibus ad studia eius neceslariis prospexi: ubi quoque in exercitiis diagraphicis beneficio Academiae nostrae confestim sic proficiebat, ut iuxta delineationes meas, Auxilium praestat ad conficiendum Volumen de Porticu Justinianeâ. statuas antiquas plurimas è Porticu Justinianeâ caelo exprimeret, methodo tunc usus tam eleganti et arte tam conspicuus atque promtus, ut Justiniano Principi ansam daret Volumen aliquod edendi de Porticus suae statuis, in quo statuae Antiquae optimae in folio centum et quinquaginta; Anaglypha autem semiplena quinquaginta exhiberi debebant. Cuius operis citissimè edendi cura cum mihi demandaretur, in hunc finem cornelium Blomartum Lutetiae tunc viventem, cum socio suo Theodoro Matthamio, ut ante iam retuli, ad nos in praedictum Palatium, unà cum Regnero Persinio vocavi, ubi omnes huic operi summo studio quasi certantes invigilavimus, ut paucis annis illud absolveremus, et haud exigua hinc Natali nostro resultaret gloria: praesertim cum exhinc aliquas etiam D. Virginis effigies, aliasque historias typis aeneis publicaret: è quibus omnibus tantoperè elucescebat ingenii eius felicitas, ut tandem inter clarissimos seculisaeculi nostri numeraretur artifices.

Laudibus hisce cumulatus in patriam redibat dilectissimam, Leodium scilicet; ubi iuxta exemplar manus meae Effigiem Serenissimi Electoris Bavariae Maximiliani aeri incidebat: nec non historias alias; unà cum iconibus Sanctorum à Diepenbekio delineatorum: quibus et historiam addebat de Christo, cui Maria Magdalena inter epulas pedes, lachrymislacrimis lotos, capillis suis abstergit; in folii quantitate exhibitam; aliasque plurimas, quibus omnibus commota fama, gloriam eius per totum Belgium divulgabat, ut et ipse simul Leodii ad officium patris sui assumeretur.

Quin et in comitia electiva Francofurtum perveniens, effigies Sacrae Suae Caesareae Maiestatis, nec non Electoris Coloniensis, ad inventum proprium, delineantibus Bartholomaeo Flemmalio et Bordonio Parisiensibus, Caelaturâ aeneâ elegantissimâ exhibuit.

In Galliam venit.Tandem autem, (prout mihi relatum est) Lutetiam ad servitia Regia vocatus, et assumtus est; ubi in honore et respectu vixit plurimo; quod caelô suo tantâ uteretur dexteritate, ut omnium rerum proprietates indolemque et vitam naturali planè similitudine exprimeret, rotundamque ubique molem et eminentias genuinas produceret: quibus omnibus laudem sibi famamque perpetuam culturae universalis promeruit.

XXII. REGNERUS PERSI-NIUS,

XXII. REGNERUS de PERSIN.IN Societate Cornelii Blomarti et Matthamii Parisiis, prout ante retuli, Romam ad me pariter profectus in Academiam Principis Justiniani cum coeterisceteris recipiebatur; ubi studia sua insigniter provehebat; quemadmodum id caelaturae statuarum quarundam antiquarum, aliarumque historiarum elegantissimarum satis testantur. Ibidem quoque per aliquot annos permanebat, donec desiderio videndi patriam abreptus, in urbem reverteretur nativam, Amstelodamum scilicet.

Opera eius.Ubi iuxta exemplar delineationum picturarumque mearum, historiam de Leandro, amore Erûs angustias Hellesponti tranante, sed undarum vi suffocato; plangentibus mortem ipsius Sirenibus, Nymphis, Tritonibusque, et ad littus corpus illius deferentibus; typis aeneis exprimebat: quo opere quantam peritiâ nudorum corporum et affectuum polleret, singulariter commonstravit, ut prima ipsi laus inter illius loci artifices tribueretur. Deinde etiam pro me Balthasarem Castilionaeum; nec non Ariostum Poëtam sculpebat: et praeterea menses quosdam, Maium scilicet, Junium, Octobrem et Novembrem, manu mea expictos, inque porticu Electorali Schleisheimianâ extantes.

CoeterumCeterum ingenii erat felicissimi, et formae simul admodum decorae; ut societas eundem propterea Narcissi nomine insigniret. Uxorem autem Goudae ducebat, pulcherrimam scil. virginem quandam de primariis: et quia multo opum abundabat affluxu, vix amplius è manu eius aliquid extorqueri poterat; eò quòd plurimum temporis cum uxore suâ formosissimâ in horto tereret, manu librum plerumque versans elegantem; vitamque sic in hilaritate transigens atque tranquillitate.

XXIII. JEREMIAS FALKIUS.

XXIII. JEREMIAS VALK.POlonus natione, nobili primum diagraphicâ, quae mater est omnium aliarum artium, naturali inclinatione delectatus, tandem ad artem chalcographicam animum applicuit. In Germaniam igitur et Belgium, Galliamque profectus, magno ubique colebatur amore, magnis etiam ob artem suam evectus laudibus. Cumque exhinc Amstelodamum rediret, è porticu, quam ego tum temporis pro Serenissimo Electore Bavarico expinxeram, menses aeri incidebat sequentes, Ianuarium videlicet, Februarium, et Martium, idque mirâ elegantiae perfectione. Postmodum autem à Daniae Sueciaeque Regibus vocatus, istorum Magnatum icones aeri insculpsit, prout ipsi illius typi luculenter testantur. Tandem Dantisci sedem figebat, ibidemque ex operibus plurimis, ob miram ingenii fertilitatem, inque exprimendâ ubivis naturâ elegantiam, caelique tractandi dexteritatem insignem, inter Graphicophilos singularem promeritus est existimationem.

XXIV. CORNELIUS BLOMAR-TUS Ultraiectanus,

XXIV. CORNELIUS BLOMART Ultraiectanus. ABrahami Blomarti Ultraiectani filius, à Patre suo artifice celeberrimo ad pictoriam potissimum applicabatur: cùm autem tres iam haberet fratres eidem Professioni addictos, Chalcographicam ipse eligebat, fundamentis in hunc finem apud Crispinum Paasium iactis. Postmodùm autem prudentissimâ Patris informatione adiutus, iuxta varias istius delineationes imagines B. Virginis caelabat plurimas, historiasque sacras alias; et in specie libellos aliquot de variis Anachoretarum habitationibus: unà cum Emblematibus et figuris quibusdam dimidiatis, iuxta inventionem celeberrimi ibidem Hundhorstii cuius auxilio confestim superabat alios. Quod sanè nec mirum erat; cum et in pictura multum praestitisset, huiusque artis beneficio, accedente praesertim industria eius singulari, Chalcographus meritò factus sit laudatissimus. Quod exemplo esse poterit omnibus istius artis Tyronibus, ut nempè, si ad aliquem hâc in Professione gradum aspirare nitantur, Pictoriae regulis, ad propositum istud summè proficuis, omni studio assuescere ne dedignentur.

Opera eius. Post haec initia optima sanè, Blomartus noster Lutetiam sese conferebat; ubi, quemadmodum antea in Vita Theodori Matthamii Socii eius retuli; Tabulas illas quinquaginta octo, pro opere Templi Musarum è Musaeo Domini Faveravii, unà cum isto elaboravit, admiranda ingenii perfectione undiquaque conspicuas: quo labore non pecunias tantùm lucrabantur sat lautas; sed et in arte hac tam Parisiensibus, quàm aliis Nationis Gallicanae artificibus, facem quasi praetulerunt lucidissimam; quae etiam causa deinceps erat, ut eadem Natio, nostrates hosce, studio imitari conaretur maximo; eò quod in Blomarto omnia istius Artis dona perfectius elucescerent, quàm in ullo antehac alio, sive carnositatem nudorum spectares corporum quasi naturalem; sive vestium et armorum genuinam varietatem; sive etiam argutissimam in exprimendis animalium pilis et lana, tractuumque campestrium arboribus, rupibus undivomis, avibusque et aliis requisitis similitudinem.

Finito hoc opere laudatissimo me vocante anno 1633. unà cum Matthamio suo et Regnero Persinio, ut dictum supra, Romam venit; ubi hi omnes in Palatium Justinianeum à me recepti, mecum opus illud saepiùs commemoratum Technophylacii Justinianei elaborarunt; non mira tantùm serventes industriâ omnes, sed neminima quidem unquam seiuncti discordiâ, mirantibus ad stuporem non Italis tantùm coeterisceteris, sed potissimum Patrono nostro Justiniano Principe. Inter omnia autem haec opera, laudem promerebantur maximam, quae Blomarti erant, adstipulante et ipso Natali: eò quod iudicium eius undiquaque esset solidum, ingenium sorte communi sublimius, caelatura, praeter characterem quendam singularem, elegantissima, et effiguratio succi quasi plena et naturalis; ita ut Phoenix meritò in isto peritiae genere nominari potuisset.

Porro ibidem quoque typis aeneis exprimebat iuxta Pinaco - thecam Principis Justiniani, effigies quasdam D. Virginis; iuxta Caracium imaginem illam celebrem Christi crucifixi, maiori forma: S. Margaretam iuxta Raphaëlem Urbinatem: Hortum quendam elegantem iuxta Pusinium: Senecam iuxta exemplar manus meae: quin et iuxta Petrum Cortonensem, Andream Sacchium, atque aliorum opera Graphicophilis notissima, plurima alia; quibus laboribus ipsemet semper ita sese onerabat, ut quasi nunquam vacaret: quamvis in patria sua usque adeò desideraretur, ut Pater eius integram in hunc finem componeret cistam, operibus diagraphicis plenam, quô eadem aeri hic incideret. Cumque talia Pater eius per literas ipsi referret, hoc ipso in causa erat, quod hicce ipsius filius in patriam redire renueret. Unde Romam deserere renuit. societas Romana tempore hyemali illum baptizabat, et ipse Romae permanebat; pecunias colligens amplissimas; et ab omnibus ob moderatissimam morum elegantiam amore cultus plurimo.

XXV. FRANCISCUS STEENIUSAntverpiensis,

XXV. FRANCISCUS van der STEEN.IN Patria artem diagraphicam et chalcographicam didicerat; quoniam certo quodam casu altero pede usque adeò laesus erat, ut ambulandi facultate quasi penitus destitueretur: atque adeò tranquilla hâc atque sedentaria vita semet sustentare cogeretur. Unde in aere caelando tantos quoque faciebat progressus, ut Bruxellis â Serenissimo Archiduce Leopoldo Wilhelmo gloriosae memoriae ad exornandum Technophylacium suum multâ cum laude adhiberetur, confectis in hunc finem operibus melioris notae plurimis. Quare ab Eodem quoque ad Invictissimum Imperatorem Ferdinandum III. gloriosissimae recordationis, Viennam mittebatur, ubi varia quoque Opera eius Viennensia. opera aeris caelaturâ elaboravit: inter quae palmarium est illud, quod Triumphum refert Serenissimae Domus Austriacae, iuxta Tabulam scilicet meam maiorem exhibitum: ubi Deorum Dearumque habitu refulget Archiducalis ista familia, ita ut sacra sua Caesarea Maiestas, iconicè Jovis effigiem referens, lauro redimita, fulmen unâ, oleae ramum alterâ manû tenens, cum Globo Universi et Aquila in nubibus resideat: Minervae autem insignia exhibeat Hispaniae Regina; iuxta quam et Principissae coeteraeceterae. Apollinis autem figurâ adstat Ferdinandus IV. Rex Romanorum; et Cupidinis cum arcu et sagittis Leopoldus, nunc Imperator semper Augustus; qui tunc temporis erant Serenissimi Imperatoris Principes atque Filii. Imperatrix autem defuncta Maria in coelocaelo sub Junonis imagine; et Leopoldina sub imagine Cereris intra nubes abrepta spectatur, quarum Illa Divitiarum; Haec Fertilitatis refert symbolum. Imperatrix autem regens Bellonae habitu expressa est, cum variis ad pedes illius instrumentis bellicis: et supra commemoratus Archidux Leopoldus Wilhelmus Martem exhibet cum diversis similiter armorum generibus. Quae omnia tantâ cum laude consummavit Steenius, ut salarium illi propterea adaugeretur, et ipse perenni in servitiis Caesareis detineretur stipendio: in quibus etiam opera in lucem edidit laudatissima plurima.

XXVI. ISAACUS MAIORFrancofurtanus,

XXVI. ISAACUS MAIOR Francofurtanus. IN vita incomparabilis illius Artificis Aegidii Sadeleri à nobis iam est commemoratus, cuius etiam Discipulus fuit: in Aedibus Praeceptoris sui pluribus vixit annis, artemque hanc iuxta omnes edidicit apices, praesertim in tractibus subdialibus exhibendis; quo in genere palmam quasi Magistro reddit dubiam. Exemplo hic esse potest tabula quaedam Topographica maior, duobus foliis mediani generis imprimenda, quam iuxta Rulandi Saverii picturam aeri incidit. In hac S. Hieronymum spectare licet, inter montes altissimos atque asperrimos, unà cum rupibus, speluncis, undarum praecipitiis et arboribus proceris, tantâ arte ad ipsam naturae veritatem accedentibus, ut typis aeneis simile quid nondum fuerit exhibitum, quod huic laborum generi ullatenus praeferri valeat.

XXVII. PETRUS JOODIUSIunior.

XXVII. PETRUS de JOODE Iunior.ANtverpiam similiter habebat patriam; inque arte chalcographica omnimodam assecutus erat perfectionem: quod historiae testantur plurimae, nec non imagines et icones iuxta picturas Rubenii et Dickii ab ipso figuris aeneis publici iuris factae; unde laudum eius vix statuit terminos verorum Artificum depraedicatrix Fama.

XXVIII. WENCESLAUSHOLLARTUS.

XXVIII. WENCESLAUS HOLLART.PRagensis natione, inter tumultus Bohemicos in iuventute suâ iacturam patiebatur omnium bonorum suorum: unde pro scopo picturam sibi eligebat gummatam; in quâ cùm mirum in modum profecisset, porrò apud Matthaeum Merianum Francofurti Chalcographiam rosoriam addiscebat; istudque studium ad finem usque continuabat. Postmodum in servitia Comitis Arondelii in Angliam discedens, non ibi tantùm; sed et Antverpiae (ubi tandem vitam cum morte commutavit,) typos aeneos edidit plurimos, iuxta delineationes elegantissimas: inter quos et subdialia, et urbes, et similia varia: ut proinde memoria elegantissimae eius in Cupro erodendo methodi vix sit intermoritura.

XXIX. JACOBUS de SANDRART,Norinbergensis,

XXIX. JACOBUS de SANDRART Norinbergensis.NEpos meus est ex fratre; cuius prosperitas et educatio tantae mihi fuit curae, ut patris potius, quàm patrui loco ipsi fuerim: praesertim cum ingenium eius ad ista studia capax, et insignem eius in diagraphicis industriam, observarem; In quibus maturè tot edebat specimina, ut facilè coniiciconici posset, peritissimum eum et perfectissimum tandem Chalcographum fore. Ne autem ob sanguinis propinquitatem in ebuccinandis laudibus eius nimius videar, ad opera ipsius potius Lectorem remitto, ut ex illis, quanta sit istius artificis in caelando elegantia, quantumque iudicium, ipse dignoscat.

Icones eius.Inter haec autem illius opera potissimum eminent Effigies invictissimi Imperatoris Ferdinandi III. maior, cum parergis variis clarissimis: Porro septem sacri Romani Imperii Electores, unius quantitatis omnes: nec non Serenissimus Princeps ac Dominus Dominus Episcopus Frisingensis; unà cum plurimis partim Principibus partim eruditis et clarissimis viris aliis; quorum icones, haud sanè paucas, typis publicis evulgavit, quae omnes apud istius artis fautores magni ubique aestimantur. In quibus hoc unicum desiderari posset, ut prototypa semper eidem oblata fuissent optimi generis, iuxta quae peritiam suam luci melius exponere potuisset: Cum è contrario, circa delineationem saepè imperfectiorem defatigato, saepissimè è manibus elapsa sit occasio exactiora artis Et alia opera.suae edendi specimina. Quod enim, oblatâ delineatione perfectiore, omnes semper adhibuerit artis suae nervos, haecce mea testatur Academia: in quâ manu ipsius exercitatissimâ similisque iudicii laude uberrimâ, exsculpta est tabula N. inque eâ Propertia illa Bononiensis, cum quatuorquattuor iconibus aliis. Quibus accedunt Effigies Artificum tabulae Q. elegantissimae. Ubi sicco etiam pede praetereundae non sunt tabulae quaedam Geographicae emendatissimae, variarum scil. provinciarum cum regionibus circumiacentibus finitimis: inter quas Danubii Tractus, â Scaturigine suâ, usque in Pontum Euxinum; cum aliis pluribus; quas multa edidit curâ magnâque caeli perfectione, ut non immeritò his omnibus parta sit nomini eius apud istius artis cultores immortalitas.

Johannes Jacobus de Sandrart filius eius. Filium eius natu maiorem Johannem Jacobum de Sandrart ipsa quasi natura â primis fermè incunabilis hisce studiis implicuit; ita ut hanc artem cum paternis quasi alimentis domesticâ educatione absorpserit. Ex quo, aetate parum auctior, meam subiit domum; in quâ iam per aliquot annos non benevolentia tantùm variâ, sed et informatione meâ utilissimâ, tam in theoriâ, quàm in praxi utitur; Non ingenio solùm felicissimo; sed etiam diligentiâ suâ indefessâ spem nobis faciens insignem, de fama eius, aliquando inter artifices uberiùs depraedicandâ: quemadmodum et progressum ipsi faustissimum, et ut scopum, quem sibi proposuit, ex voto assequatur, animitus precor.

XXX. RICHARDUS CHOL-LINIUS,

XXX. RICHART CHOLLIN. LUxenburgi parentibus natus est magni nominis, quique officiis Hispanicis Regiis cum honore diu praefuerant: ibidemque ad studia primùm educatus est: ubi non tantùm magnam statim futurae spei messem promisit; sed et suâ spontè artem diagraphicam addidicit: In quâ dehinc frequentando Academiam Antverpianam tantoperè profecit, ut delineationes iuxta prototypa viva, summâ cum laude institueret. Mox igitur et ad Chalcographiam nemine praeeunte progressus est; et huic proposito tam pertinaciter institit, ut multis eundem patria ipsius nunc cumulet laudibus. Prava Chalcographorum quorundam Germanorum opinio. Quod illustre Tyronibus nostris praebet exemplum; qui satis arti factum existimant, si magistro cuidam per aliquot annos adsint, literisque dein absoluti tyrocinii instructi, in peregrinas discedunt oras: in tenebris interea pravae suae opinionis artisque putatitiae undiquaque cespitantes; de connubio maturè sibi prospiciunt, quo ipso in profundissimum miseriae paupertatisque barathrum sese praecipitant; unde per omnem vitam postmodum eluctari nequeunt. Cùm potius ante omnia id requiratur, ut nobilissima designandi ars fundamenti loco praemittatur; Cuius regulis perfectissimè apprehensio, dehinc ipsum quoque caelandi artificium, iuxta exemplum istius Chollinii, sive cum, sive sine praeceptore, eò facilius addiscitur: quod deinceps suam quoque, ad honores vitaeque commoditates alias, viam sternit: prout praeter hunc, etiam priscorum exempla, Alberti Düreri scilicet; Lucae Lugdunensis; Bartholomaei et Sebaldi Bohemi; Claudii Melanii; Georgii Pensii; Jacobi Binchii; Aegidii Sadeleri et aliorum sufficientissimè testantur.

Opera eius.Ut autem et operum eius artificiosissimorum fiat mentio; illa sanè per totum quasi terrarum orbem nota sunt: Ut propterea titulo quoque, Regiae suae Maiestatis Hispanicae Geographi et Chalcographi insignitus sit. In specie autem totum Belgium, et potissimum urbs Antverpiana (ubi primarii semper floruerunt in hoc caelandi aeris genere artifices) eadem admiratur. Nec enim icones tantùm optimae notae, sed et historias tam magnas, quàm minutas, edidit tanto numero, ut omnes describi minimè queant: è quibus omnibus ipsa quasi ars laudes eius gloriosè edisserit, singulorumque nativa proprietas tam argutè elucet, ut nulla iisdem depraedicandis sufficiant encomia. Cuius exemplum abundè praebet solum ipsius volumen longè praestantissimum de Aurei Velleris Equitibus. Quibus et ego commotus, arte pariter ipsius in Volumine statuarum nostrarum uti volui: in quo Benevolus Lector ipsius manu elaboratas conspicere poterit Statuas Minervae; Apollinis; Herculis maioris; et Florae è palatio Farnesio: nec non Veneris Graecae et Cleopatrae è palatio Mediceo: unà cum Fauno atque Alexandro Magno et Bucephalo; nec non Peto et Arria atque Sileno è palatio Justinianeo: similiter hic etiam voluminis nostri Architectonici caelavit titulum; unà cum iconibus Holbeinii et Francisci Quesnoii; cum coeterisceteris ibidem adiunctis: multisque adhuc aliis, tomo nostro secundo et sculpturae admirandae veterum insertis: undè meritò et nomini eius, in Templo gloriae, sua debentur laudum et honorum Trophaea. Effigiem autem illius exhibet tabula nostra N. 5.

XXXI. BARTHOLOMAEUS KILIA- NUS Augustanus;

XXXI. BARTHOLOMAEUS KILIANUS Augustanus.E Celeberrimâ Kilianorum Augustanorum familiâ prognatus, quibus ab utero quasi artem Chalcographicam instillavit natura: Cum non tantùm duo illi fratres Wolffgangus et Lucas Kiliani, suâ aetate admodum fuerint celebres, sed prior quoque istorum duos reliquerit filios simili professione nobiles, Bartholomaeum scilicet et Philippum. Hic igitur Bartholomaeus Kilianus indefatigatâ suâ sedulitate artis diagraphicae perfectionem tantoperè assecutus est, ut postmodum caeli sui elegantiâ Opera eius. undique maximam sibi pareret gloriam. Non enim icones tantum plurimorum Principum, nec non Eruditorum aliorumque magni nominis virorum, praesertim Augustanorum plurimorum: sed et alia opera magno numero artificiosissima, multâ quidem facilitate, sed nec minori perfectione, tanquam artis diagraphicae peritissimus elaboravit. Praeterea theses quoque et conclusiones effiguravit plurimas, duabus saepè et pluribus, plagulis regalibus imprimendas, quae apud Technophilos ubivis extant. Sic et tabulae quaedam huius meae Academiae, literis H. et I. insignitae, authoris huius laudes meritò decantant, quae effigies Graecorum quorundam Philosophorum priscae celebritatis continent. Adde quod et tabulam nostram . 7. magnâ cum laude sculpserit, et suam quoque eidem inseruerit effigiem. Et quis omnia felicissimae manus eius opera, quorum infinitus quasi est numerus, enarrando exhaurire posset, sivè historias spectemus tam maiori quàm minori forma editas; sive effigies diversissimas. Quibus laudibus omnibus, dignum quoque addit cumulum virtutibus variis tam Civilibus quàm moralibus et potissimum oeconomicis: ut à manu eius adhuc plurima, laude dignissima ulteriore, indies expectent Technophili.

XXXII. PHILIPPUS KILIANUS Augustanus,

XXXII. PHILIPPUS KILIANUS Augustanus.FRatris sui, hâc in arte aemulus, similiter innumerâ optimarum sculpturarum copiâ et iconibus potissimùm quasi nativis ubivis innotuit, quemadmodum haec opera eius in Libris technicis Graphicophilorum Opera eius. passim reperiuntur. In hac autem Academiâ meâ, specimina edidit dignissima, expressione statuarum Herculis et Sibyllae Cumanae. Deinde ipsius quoque operâ in lucem prodierunt Tabulae nostrae B. C. D. E. ibidemque contentae icones Artificum quorundam Graecorum antiquorum: nec minùs, qui tabulis M. N. O. P. R. S. T. exhibentur Itali; et Tabulis AA. BB. CC. DD. GG. OO. comprehensi Germani; quae omnia egregiam optimi huius Artificis laudem Libro benè gestorum cum aliis inserunt: cùm praesertim indies adhuc plura à sedulâ illius manu expectentur.

XXXIII. CAROLUS GUSTAVUS AMBLINGIUS, Monacen- sis,

XXXIII CAROLUS GUSTAVUS AMBLING Monacensis.IN primo iam annorum flore tantam, partim industriâ suâ incomparabili, partim ingenio ad sublimia fervido, promittebat spem futurae perfectionis; ut Serenissimus Bavariae Elector suis sumtibus Parisiis ipsum per aliquot annos sustentaret: ubi apud Pollium, Chalcographum celeberrimum, ad tantum completae Artis fastigium ascendit, ut cum maximo honoris cumulo à supradictâ Serenitate suâ Electorali ad ministeria aulica vocaretur atque susciperetur; ubi insigni Artis suae peritiâ Germaniae nostrae adhuc lumen atque decus est maximum. In hocce meo Libro autem, magnam eius summisque artificibus parem peritiam, luculenter ostentat primum Academiae nostrae frontispicium; et multo adhuc praeclariùs magnus ille Mercurius, cui Cupido alas calcaneis annectit; cum tabulâ N. 1. quae omnia satis ostendunt, quàm rara artis nobilitate hic noster Amblingius effulgeat. Ita ut haut amplius necesse sit consummatam ipsius artis perfectionem extra Germaniam disquirere: praesertim cum insigne eius in hâc caelandi arte iudicium, in viridante adhuc aetatis eius iuventute, certissimam nobis spem praebeat, quod continuante solertissimâ illius sedulitate, gloriae eius nullus statutus sit terminus.

XXXIV. JOHANNES JACOBUS THOURNEISSEN; Basileensis:

XXXIV. JOHANNES JACOBUS THOURNEISSEN Basileensis.PAtriam suam, quae progenerandis talibus artificibus aliquandiu fuerat sterilis, ex ortu suo iterum haud parùm nobilitavit. Cum enim, exhaustâ primùm diagraphices amplitudine, sculpturae nomen dedisset, chalcographiam simul seriò excoluit; inque eâ, laboris ope indefessi, tantoperè profecit, ut verè de eo dici queat, eundem praeter singularem excellendi characterem, non tantùm optimis cultoribus annumerandum, sed ordinanariam in hoc genere sortem omninò excedere. Testimonia horum praebent, non innumera saltem opera eius: sed in specie Theses illae, quas pro Serenissimo Principe Neoburgico, cum Lugduni in Gallia adhuc studiis incumberet, typis aeneis in lucem edidit: quo in opere figurae, imagines atque effigies ex omni parte excellentiam, unà cum elegantiâ plurimâ, prae se ferunt atque adeò miram eius in hâc scientiâ perfectionem gnaviter ostentant. CoeteraCetera eius opera hoc loco enarrare, nimia prolixitas haud admittit. In specie Lectorem technophilum remitto ad statuas quasdam sculpturae nostrae veteris admirandae; Laocoontis nimirum, nec non Antinoi, atque Latonae sive Veneris; quarum praecellentiam omnes istius artis cultores cum stupore admirantur: praesertim singulari hoc Charactere abrepti, quod uno ductu varietatem omnem tam umbrarum obscurissimarum, quam medii et clarioris luminis, gratiosissimè absolvat, perfectamque rotunditatis eminentiam incomparabili argutiâ ob oculos ponat. Unde in speciale laudum eius augmentum iconem illius tabulae nostrae N. 5. inseruimus.

XXXV. MELCHIOR KÜSELIUSAugustanus;

XXXV. MELCHIOR KÜSEL Augustanus. CHalcographiâ non caelatoriâ saltem, sed et potissimum corrosoriâ, peritiam assecutus est maximam: factisque per varias regiones itineribus, Augustae Vindelicorum larem tandem fixit, et in utraque In arte rodendi excellit. hâc arte multa praestitit laudabilia. In specie autem encomio digna sunt plurimo, passio Domini nostri atque redemtoris, iuxta inventionem Wilhelmi Baueri artificis ingeniosissimi in unum composita libellum: nec non Ovidius et Pastor fidelis: unà cum insigni copiâ variorum Scenographicè proiectorum aedificiorum illustrium, hortorum, fontium, artificiosorum, portuum, atque navium; prout talia Romae, Venetiis, inque portu Liburno quotidiè spectantur: quae omnia undis stigiis elegantissimè exhibuit: Ubi in rasuris hisce ceratis hanc adinvenit gratiam, ut postica ab anterioribus debitâ semper proportione distare videantur.

XXXVI. MATTHAEUS KIESELIUSAugustanus,

XXXVI MATTHAEUS KÜSEL Augustanus. PRioris frater, Chalcographus pariter est celeberrimus, qui opera varia accuratè elaborata, caeli praesertim ope in lucem edidit; quemadmodum illa passim circa Patriam eius apud Technophilos extant. Praecipuè tamen fama eius in Aulâ Caesareâ, nec non Electorali Bavaricâ tam claro patet praeconio, ut ibidem multis praeferatur aliis.

XXXVII. ELIAS HAINZELMAN-NUS Augustanus,

XXXVII. ELIAS ET SAMUEL HEINZELMANNI Augustani.UNà cum fratre Samuele in eâdem Arte pulcherrimâ, exoticis primùm operam dederunt, in solum hunc finem, ut perfectionis lauream eò citiùs assequerentur. Lutetiam igitur Parisiorum, ubi Ars ista ordinariam quasi hoc tempore sedem habuit, sese conferentes, omnes in id naturae nervos intenderunt, ut tramites inibi solitos transcenderent. Unde inter alia laudatissima plurima, varias quoque historias maiores, iuxta tabulas Bourdonii Pictoris celeberrimi typis ediderunt aeneis, gratiosissimo semper atque purissimo novoque adeò charactere usi. Ut patriae illorum dilectissimae magna nunc spes oriatur, (cum maior natu haud ita pridem eodem sit reversus;) fore tandem, ut desiderata hactenus Gallicana methodus inibi, summâ cum loci et Artificum gloriâ, pleniùs introducatur.

XXXVIII. ANDREAS WOLFGAN-GUS Augustanus,

XXXVIII. ANDREAS WOLFGANG Augustanus.SAxo quidem natione est, sed artis Chalcographicae discendae causa Augustam Vindelicorum concessit; ubi non rudimenta saltem cum laude praemisit; sed ad penitiora scientiae huius adyta continuâ assiduitate perrexit: ut in puriore Undarum Stygiarum usu apud technophilos magni aestimetur. Quemadmodum elegantiae studium, si cum genuinis Diagraphices fundamentis debitè combinetur, vita reverâ est atque anima omnium caelandi generum.

XXXIX. JOHANNES GEORGIUSWALDREICH Augusta-nus,

XXXIX. JOHANNES GEORGIUS WALDREICH Augustanus.IN solo patrio fundamenta quidem Artis suae posuit; deinde autem factis in exterorum oras itineribus, meliora tanto sectatus est studio, ut incrementa eius indies sublimiùs assurgerent. Cumque ingenii esset moderatioris, speculationibusque patienter indulgeret; virtutis potius laudem, quàm lucri commoda captans, illos statim longo post sese relinquebat intervallo, qui non tam gloriae, quàm nummis inhiant. Haec enim perpetua est bonarum Artium regula, quod qui virtutem negligunt, soli litantes avaritiae, ab ipsa Virtute iterum negligantur, cum ex adverso genuinae perfectionis studiosi, debito quoque tandem divitiarum et honorum coronentur proemio. Dolendum tamen, isthunc nostrum artificem in ipso aetatis suae flore tam praematuro abreptum fuisse obitu.

XL. JOHANNES FRANCUSAugustanus,

XL. JOHANNES FRANCUS Augustanus. IPsissimam Artis medullam similiter nonquam non sectatus est, donec subsecutis continuatorum exercitiorum digestionibus, ad veram tandem properaret perfectionis maturitatem. In specie autem operibus Architectonicis potissimum incubuit, ubi miram ubique manus suae patientiam, adeoque venustatem simul prae se fert gratiosissimam. Exempla autem egregiae ipsius peritiae, inter alia varia, nostra quoque exhibet Academia, in quâ non quinque tantùm ordines Architecturae; sed et splendidissimum illud Romanae Urbis Decus Pantheon; nec non templum Nervae Traiani, unà cum tabulis aliis à N. XXVII. usque ad XXXVII. elaboravit. Quo in genere ad ulteriores semper celebrioris famae gradus properat.

CAPUT XXVI. TREDECIM PICTORES NATIONIS GALLICANAE. Argumentum.

I. BERNHARDUS. Callido sese vindicat astu contra illos, qui labores eius contempserant: figurae eius Biblicae. II. SIMSON VOVETUS Pictor Parisiensis: Romam venit; artemque in Galliâ primus restaurat. III. VALENTINUS COLUMBINUS: Opera eius. IV. NICOLAUS POUSINIUS Normannus: Opera eius Romana: in servitia Regis Galliae vocatur: iteratò Romam abit: opera eius alia. Modus ipsius pingendi. CASPARUS POUSINIUS. V. CAROLUS LOTHARINGUS. VI. ERHARDUS. VII. FRANCISCUS PAROY. VIII. BELLUS REPERIUS AQVITANUS. IX. TRUFEMONDIUS è provinciâ oriundus. X. BRUINIUS. XI. HIERIUS. XII. FRANCISCUS PERRIERIUS. XIII. BORDONIUS: Opera eius.

I. BERNHARDUS PARVUS,Gallus,

I. BERNHARDUS, sive PETIT BERNHARD.INter antiquiores Gallicanae nationis numeratur artifices; nomenque Minoris â staturâ obtinuit, cum in arte atque scientia suâ revera magnus esset: quemadmodum opera eius clarissima in Galliâ, et praesertim in provinciâ Languedocensi et Lugdunensi per templa passim testantur: quibus omnibus satis ostendit, quod consummata fuerit ipsius in arte pingendi perfectio, quam iuxta antiquam quidem; sed optimam methodum elegantissimè prosecutus fuit.

Callido sese vindicat astu.CoeterumCeterum quàm lepidi fuerit ingenii, subsequens historia satis declarat, quae pro verâ mihi enarrata est. Nimirum Religiosi quidam illorum locorum celebrioris ordinis, cuius nomen honoris causa subticeo, cum ipso convenerant, ut sacram Domini coenamcenam in magnâ quadam tabulâ ligneâ depingeret: quod etiam tantâ praestiterat sedulitate, ut plenissimè satisfactum esset committentibus. Cum autem hi tum demum de pretio iam promisso multa disceptarent, illudque pro lubitu minuere conarentur; inque hunc finem opus hoc tantoperè antehac laudatum, in pluribus iam reprehenderent, nodum ubivis in scirpo quaerentes; hic noster, ad indignationem meritò commotus, picturam istam formosissimam coloribus aqueis undiquaque superinduxit, absurdas singulis quasi Apostolis tribuens actiones: vocatisque iterum Patronis suis, ut emendationem suam contuerentur, speratumque iam pretium non amplius controverterent, ostendit, ubi optimi illi Patres opus hoc tam miserè depravatum cernentes, ita ut modò barbas sibi invicem evellerent Apostoli, modò cantharis, lagenis et urceis decertarent; alibi ebrii atque temulenti summo cum scandalo sub mensâ prostrati decumberent, in furorem quasi exciti, rectà ad aedes Gubernatoris properantes, summo cum zelo impium hoc Bernhardi facinus eidem denuntiarunt: qui confestim etiam accensum cum militibus quibusdam emisit, qui pictorem unà cum picturâ ad se deferrent. Cumque isti, collisis foribus, Bernhardum tanquam maleficum abducerent, ipsamque tabulam, quam iste interea spongiâ madidâ omninò rursum expurgaverat, ad Gubernatorem apportarent, hic perspectâ picturâ elegantissimâ multisque actibus devotis exornatâ, Bernhardum audiens, actores mox condemnavit, ut pactum ab initio proemium eidem numerarent, et in posterum â talibus criminationibus absisterent. Talia autem deipso narrantur plura; unà cum gestis aliis memorabilibus variis.

Figurae ipsius Biblicae. CoeterumCeterum et in delineandis figuris Biblicis Veteris et Novi Testamenti minoribus, nec non metamorphosi Ovidianâ multum praestitit: prout inter alia duo illius libelli utilissimi Lugduni â Johanne Tournesio Anno 1559. editi satis superque testantur.

II. SIMON VOVETUS Pari-siensis,

II. SIMON VOVET Pictor Parisiensis.INter primos Gallorum fuit, qui, desertâ methodo pristinâ, ad vera solidioris artis fundamenta sese applicuit. Rariùs enim antehâc in isto regno eminebant artifices; eò quod fautores picturarum viliori quovis pingendi genere contenti essent. Donec Richelius Cardinalis, vir summi ingenii et iudicii acutissimi, huic arti exquisitius faveret, largisque proemiis meliores artifices ad sublimiora excitaret studia. Unde neglectâ humili suâ atque depressâ simplicique antiquiorum methodo, quamvis nec illa suo careret acumine, profundioribus sese applicuerant, nativae expressionis Characteribus. Hic noster igitur ad gradum elegantiae progressus haud exilem, postquam cognovisset, Barberinum, qui Nuntius antehâc in Galliâ, Patronusque eius fuerat, ad papalem dignitatem elevatum Romam venit. esse, spe ductus maximâ, Romam sub istius protectionem concessit, ibidemque non in studiis tantùm sedulò perrexit, sed suum quoque invenit commodum atque emolumentum.

Totum autem illius propositum in hoc consistebat, ut omnia iuxta ipsam naturae vitaeque veritatem efformaret: quo in genere imagines multas dimidiatas, viventium quantitate, nec non historias et figuras integras magnâ expinxit industriâ; ita ut ante illum Gallorum nemo ad istud fastigium Romae ascendisset. Cumque characterem praeterea haberet gratissimum, hinc sub Protectione Summi Pontificis nec fortuna ipsi deerat; ut relictis post abitum operibus elegantissimis plurimis, frequentatisque utiliter Academiis, cum insigni Nationalium suorum excitamento, partâque laude gloriosissimâ, feliciter tandem Lutetiam reverteretur; ubi à Rege, Richelio Cardinali, aliisque Magnatibus summo colebatur affectu, cum omni promotione et prosperitate ulteriore.

Opera eius in templis, Palatiis et Conclavibus plurimis, inventionibus Poëticis argutissimis, Allusionibusque et fictionibus, figurisque similibus variè referta erant, unde pleraque etiam typis aeneis publicata sunt, et apud Technophilos adhuc reperiuntur, ad quae etiam lectorem benevolum remitto. Id unicum adhuc superaddens; Artem in Gallia restaurat. hunc unum fuisse à praecipuis Artis huius Restauratoribus, qui oculos in illa Natione aperuit plurimis, ansamque, errores emendandi priores, praebuit omnibus. Iconem igitur illius Tabula nostra K. K. exhibuimus.

III. VALENTINUS COLUMBINUSGallus,

III. VALENTIN de COLOMBIEN.ANte Vovetum quidem Romae iam erat; sed nihilominùs cum insignem istius Fortunam perspiceret, in disciplinam illius sese committebat: unde et in picturis ad viventium similitudinem institutis, methodoque omnimodâ Praeceptoris vestigiis tam acriter insistebat, ut non tantùm ad sublimiora statim pervolaret; sed et in vivis omnium rerum expressionibus Michaëlem Angelum Caravaggium, eiusdemque discipulum Manfredum penitùs imitaretur, nullique quasi istorum cedere allaboraret: prout multae adhuc imagines dimidiatae, Romae hodienum extantes, id abundè testantur.

Sed et Tabulam quandam integram Romae pro altari quodam in Templo D. Petri elaboravit, in quâ duo Martyres equuleo â militibus torti, fustibusque à circumstantibus coesi exhibentur: quae omnia, cum debitis circumstantiis suis, tam argutè expressa, tam vivido colore expicta, tamque rotundâ mole elevata sunt, ut meliori harmoniâ, maiorique naturae similitudine vix confici potuissent, nullique propterea Altari postponenda sint; testantibus id omnibus, qui Artem verè callent, nulloque praeiudicio praeoccupati sunt. Inque hoc plenissimo et ingeniosissimo pingendi genere, omnia scilicet ad naturae institutum dirigendo, opera conficiebat plurima nobilissima: donec aliquando sub fervidissimis Mensis Augusti caloribus sumtâ coenulâcenula, frigidâ lavaret pedes: unde mox lecto sese committere cogebatur, febri propterea agitatus vehementissimâ; quae et tantoperè affligebat misellum, ut die abhinc septimo nobis Amicis atque familiaribus suis, mentis adhuc compos, cum dolore valediceret, vitamque paulò post cum letho commutaret.

Prout autem honestioris semper erat animi; sic prae coeterisceteris Nationem quoque colebat Germanicam atque Belgicam, cumque talibus libentiùs conversabatur, quàm cum sympatriotis propriis. Eâdem autem adhuc die, iuxta morem inibi usitatum, in vestibus suis, inter Exequias splendidissimas, quibus omnes intererant viri clariores, in templo D. Virginis Populosae, sub cuius Parochiâ larem habuerat, anno Domini 1634. terrae committebatur.

IV. NICOLAUS POUSSINIUSAndeliensis.

IV. NICOLAUS POUSSIN Andeliensis.AEMulator erat Valentini, quem ipse tanto imitabatur studio, quo ille Vovetum in orthographiâ, calligraphiâ, universalique omnium requisitorum harmoniâ, quâ hactenus Galli plerumque caruerant, prosecutus fuerat. Cum autem nontam ad imagines, viventium quantitate exprimendas, genio suo ferretur, et ad loca clausa, prout Valentinus; sed maiori delectaretur universalitate et liberiore aëre atque campestribus; hinc picturis operam dabat bipalmaribus vel tripalmaribus, historicis plerumque atque Poëticis, cum argutissimâ omnium affectuum atque motuum expressione, in quibus non industriam saltem exquisitam adhibebat, sed totam quasi Romam, ceu Theatrum quoddam Artis huius illustrissimum exempli loco sibi proponebat, cum summâ Nominis sui celebritate. Studia autem sua adhuc iuvenis anno 1622. Romae inchoabat; inque Academiis, nec non operibus antiquorum imitandis, Italos semper optimos, nec non Belgas potius frequentabat, quam nationales suos: ubi inter colloquia acutissimae semper ingenii eius dotes abundè emicabant. In Diagraphicis autem Raphaëlem, inque colorum usu Titianum primitùs imitabatur, ut mox etiam innotesceret, publicisque celebraretur encomiis.

Opera eius Romana. Priora eius opera Bacchanalia erant, Satyris, Nymphisque plena, cum adiectis Ruinis et subdialibus similibus; ex Ovidio plerumque. Deinde autem seria magis excolebat, historiasque Graecas atque Romanas, nec non sacras; quas omnes iuxta debita temporum requisita ingenio exornabat profundo, et arte maximâ; ut multas aeneâ quoque publicaret caelaturâ. Iuxta supradictam Valentini tabulam, ipse quoque tabulam pingebat aliam in templo D. Petri de S. Erasmo, cui à carnificibus intestina ex abdomine extracta, girgillo obvolvuntur: Cumque opus Valentini iam collocatum esset, et hoc, suo tempore etiam apponeretur, magna inter spectatores oboriebatur iudiciorum diversitas, quod alii hoc, alii illud praeferre niterentur: cum veri Artis periti utrumque potiùs maximi aestimarent, et neutrum alteri praeferendum iudicarent. Sicubi enim Poussinius expressione Passionum, Affectuumque et inventione praecelleret; Valentinus è contrario in verâ naturae imitatione, ipso carnis robore, colorum eminentia, atque harmoniâ praestabat, ita ut ambo quasi certando vincerent, neutrique sive praerogativa deberetur sive postergatio. Hoc unico excepto, quod Poussinius vivacitate esset felicior, istâque diuturnitate maiorem haberet occasionem in celeberrimâ hâc Academiâ Romanâ ulteriùs semper proficiendi.

In servitia Regis Galliae vocaturOb tantam in arte suâ praestantiam opera eius à Rege Galliae, Richelio Cardinali, nec non Mazarinio, aliisque istius Nationis primatibus sedulò exquirebantur; ita ut ipse quoque à Rege Lutetiam vocatus, anno 1643. ibidem ab omnibus Graphicophilis splendidissimè introduceretur: ubi deinde Xystum pinxit Regi, in albario recente, intra arcem Sedis Regiae Parisiensem, summâ cum satisfactione omnium; quae opera tamen incendio deinde infelicissimo cum rarioribus aliis, in cineres redacta sunt. Quamvis autem non proemio saltem à Rege propterea donaretur amplissimo, quin et annuum quoque stipendium pro erigendâ Academiâ in urbe Parisiensi, lautissimum ipsi promitteretur; In speciem tamen saltem consensit, cùm nullae eidem suppeterent recusandi rationes: et hâc quidem conditione adiectâ, ut post solutas ipsi pecunias Romam priùs sibi liceret regredi, uxoremque suam adducere, quo facto Lutetiae firmum fixurus sit pedem. Ad quae promissa nummis donisque sic oneratus abiit, ut splendidâ iterum satis deductione ex urbe excederet. Cum autem nec Aula eidem Parisiensis, nec patria ipsa ullatenus Romam revertitur. placeret; Romam delatus, per literas sese excusavit, quod uxorem suam, cui Patria Roma sit, neutiquam ad abitum commovere posset: Se tamen interea et illic locorum ad praestanda suae Maiestati servitia omnia semper fore paratissimum.

Atque tunc picturam inchoabat infanticidii Herodiani, pro Principe Justiniano: quo in opere affectus exprimebat admirandos atque rarissimos; qui partim terrorem spectanti incuterent, partim ad commiserationem eundem commoverent. Deinde septem quoque pingebat Sacramenta, in Ecclesiâ Romanorum usitata; tabulis septem specialibus absolvenda, quo labore multos suo more insumebat annos: Cùm praesertim eandem tabulam pluries repeteret: prout eâdem quantitate, quâ opera haec Romae confecerat, totidem alia et Parisiis spectantur, mutatâ saltem aliquatenus inventione: et alia iterùm eorundem editio, quantitate plagulae regalis, typis aeneis publicata est, quae adhuc hodiè venalis extat è quibus omnibus, aliisque ipsius figuris aeneis satis patet, quanto excelluerit in effigurandis historiis iudicio.

Opera eius.Praeterea summam quoque meretur admirationem Germanicus eius, exercitus Romani Dux, propinato veneno lectulo affixus atque moribundus; ubi cum uxore eius alii circumstant Chiliarchae atque centuriones Romani, Sacramento de vindicandâ morte eius sese obstringentes; Romano omnes habitu, magnoque cum iudicio expicti. Praeterea et Ariadnen pinxit; Et Baptismum Johannis in Jordane. Porrò et Narcissum: et raptum Divi Pauli in tertium coelumcaelum: similiter sanctam quoque Magdalenam in deserto: item Christum in oliveto ab Angelo corroboratum: Porrò et assumptionem Beatissimae Virginis in coelumcaelum: et Israelitas vitulum aureum adorantes; aliamque istorum idoloatriam, exercitamque propterea contra eos per glires, mures et similia vindictam. Deinde et historiam de matre quadam, unà cum Infantulo suo pestilenti morbo infectis, sugente maternum uber quantumvis venenatum avidè puellulo; sed horrentibus prostratam humi denudato corpore cognatam matrem amicis, aeremque pestilentem à naribus cohibentibus; unà cum affectibus huc pertinentibus egregiis aliis: Quam tabulam Johannes Baronius Tolosanus typis aeneis publici iuris fecit: Cum antea pro technophilo quodam Siculo, cui nomen Antonio, latitudine sex et altitudine quatuorquattuor pedum incomparabili iudicio elaborata esset: quamvis postmodum, coniecto ob debita in carcerem Antonio illo, ibidemque defuncto, haec tabula auctione publica mille coronatis Argenteis nobili cuidam Puteolano venderetur. Tandem inter opera eius memoranda etiam sunt Phaëtontis fabula expetentis paternum Phoebi currum: Item Flora inter Choreas triumphans: Neptunus undarum marinarum domitor: Daphne Apollinem fugiens; cum similibus pluribus, quae integra per se requirerent volumina; vel hocce meum solâ illius historiâ opplerent.

Primis autem temporibus suis magnam nobiscum, qui peregrini ibidem eramus, servabat familiaritatem; ita ut saepius, quando Franciscus Quesnoius statuarius, Claudiusque Lotharingus et Ego conveneramus, nos visitaret; Cum in more nobis positum esset, proposita nostra invicem communicandi. CoeterumCeterum colloquio erat argutus, semperque libellum secum gerebat, cui omnia necessaria sive delineando, sive describendo inserebat; ita ut non rarò in publico, quae viderat et recenti adhuc memoria tenebat, hisce suis ephemeridibus inferret. Si quaedam accurratè picturus erat, historiam primò sedulò perlegebat, praemissâque meditatione debitâ, tentamina quaedam leviora pro observando ordine in chartâ proiiciebatproiciebat: Sique historia esset, in assere quodam laterculis distincto, icunculas suas nudas disponebat cereas, iis actionibus, quas tota historia requireret: quibus deinde, è papyro madida vel tapheto subtiliore, vestes ex voto filis applicabat, donec omnia, respectu horizontis, genuinam haberent distantiam. Cumque iuxta hoc prototypon in telâ colores primum obscuriores substravisset, in expolitione deinde non rarò exemplaribus utebatur vivis: adhibito semper largo satis temporum spatio: in quo mox labori paululum insistebat, mox iterum meditabundus exspatiabatur; interque deambulandum de opere suo semper sollicitus erat: ita ut omnem vitam suam laudabiliter aliàs institutam, quantacunque esset, arti suae consecraret. Festinationis autem hostis erat iuratus, quod omne nimium in vitium verti putaret: quamvis interim nec otio indulgeret; atque sic vitam suam inter moderata quidem sed continua artis suae exercitia transigebat; prout Ego eundem semper deprehendi, quotiescunque sive visitandorum operum quorundam causa circa Romam, sive alibi convenimus. Primis temporibus in applicandis coloribus Titianum imitabatur, prout ante iam retuli: deinde autem eousque in methodum Raphaëlis deviabat; ut priorem illum planè negligeret, quamvis opera eius multa essent carnosiora et coloribus vividiora, quàm Raphaëlica. Imagines viventium molem aequantes integras haud libenter effigurabat: quin rarò etiam dimidiatas et pectoretenus conspicuas: nunquam autem viventium icones: sed in omnibus proprium suum libentissimè sequebatur genium, sive in historiis ipsis, sive in coeterisceteris illarum requisitis; in quibus ubique profundam prae se ferebat theoriam, una cum praxi vias ordinarias longiùs transgressâ: ut non tantùm Artificis titulo meritò superbiret; sed totiùs Artis inter Gallos verè dici posset Restitutor, qui facem praetulit plurimis nationalibus suis singularem, et imitatores post se reliquit haud parvi nominis.

Inter opera eius si mihi daretur optio, ex Musaeo P. Freardi Domini de Chantelou Parisiensi mihi seligerem supra commemorata illius septem Sacramenta; in quibus, quod iterum dico, non magnam tantùm in diagraphicis peritiam, sed et insigne suum in exprimendis affectibus, in conciliandâ omni sexui, vultui, atque aetati, nationique venustate. inque exprimenda ubivis genuinâ perfectione iudicium, tantoperè urget, ut laudem ab omnibus extorqueat maximam: unde etiam à J. Pesnio in formâ maiore aeri insculpta et Parisiis excusa sunt. Quemadmodum autem foris ab omnibus Graphicophilis maximi aestimabatur; ita domi cum uxore sua vitam agebat sat splendidam quidem et tranquillam; sed sterilem: nullaque detinebatur curâ aliâ, quàm ut animi sui sensa, quae iudiciosissima semper erant et rariora, accuratè exprimeret.

Casparus agnomine Poussinius.CoeterumCeterum domi suae habebat Casparum quendam, qui frater erat uxoris eius, nomenque Poussinii assumserat: hic colores eius, penicillosque, et axiculum, nec non prototypa curabat, ut singula, quibus opus haberet, ad nutum praestò essent. Idem tamen et ipse in pingendis subdialibus insigniter proficiebat: quibus et Poussinius, ob facilitatem, magis semper magisque delectabatur: donec tandem Romanae Urbi hoc decus suum ulteriùs invideret Libitina; cui tamen Nomen eius non ita concessit fama, prout exuvias; unde Restauratori huic Artis nostrae inter Gallos, et nos suum assignavimus locum inter Antesignanos, iconemque illius tabulâ nostrâ N.N. exhibuimus.

V. CAROLUS LOTHARIN-GUS,

V. CHARLE LORAINOIS. EOdem tempore Romae è discipulis et imitatoribus Simonis Voveti erat, in Palatio Muti Nobilis Romani, magnique Artis nostrae fautoris atque Protectoris degens. Inter alia autem in templo Gallorum, cui à S. Ludovico cognomen est, Sacellum in albario recente depingebat; quod proximum est sacello Michaëlis Angeli Caravagii. Cum autem opus ipsum ante abitum meum nondum esset retectum; hinc ex aliorum saltem relatione de laudibus eius testari possum.

VI. ERHARDUS Parisiensis,

VI. ERARD de PARIS. MAgni simul inter Artifices Nationis Gallicae erat nominis, quod non diagraphicen tantùm, sed et picturam ipsam, iuxta genuinas Antiquorum exemplarium regulas ritè excoluisset. Quin ad tantam quoque perfectionem studia sua consummaverat, ut administratio illi Academiae Parisiensis Regiae committeretur.

VII. PETITUS Gallus,

VII. PETIT François. INgenio pariter nobilis erat, ut et in arte sedulus; ut postmodum ad gradus perfectionis haud exiguae enisus sit. Quamvis specialior de ipso notitia ad me non pervenerit.

VIII. RAPHAEL TRICHETUSFresnensis,

VIII. RAPHAEL TRICHET du Fresne. UNà cum aliis Nationis Gallicae pluribus, subsidiis Regiis eodem tempore Romae degebat, studiisque nobilissimarum Artium occupabatur; et in specie Picturae, Architecturae et Statuariae operam dabat. In quibus non ipse tantùm mirè progrediebatur; sed pro totâ quoque posteritate utilissimum linguâ Italicâ edebat Librum, cui titulus est: Trattato della Pittura di Lionardo da Vince; con tre Libri della Pittura; e il Trattato della Statuaria di Leon Battista Alberti. In quo magno cum iudicio docetur, quomodo imaginibus motus quasi naturalis, affectusque genuinus et vita ipsa tribui queat: cum variis figuris Michaëlis Angeli Buonaroti; nec non Nicolai Poussinii, aliorumque; qua ratione imagines eleganter disponi, vestibusque decoris superindui debeant; adiectis quibusdam de symmetria, et Proportionibus, nec non occultioribus aliis de Prospectiva: quae omnia Lector Benevolus ex ipso commodiùs perspicere poterit opere. Ubi id saltem annecto, multas figurarum supradictarum è Musaeo Technophili illius celeberrimi Domini de Chantelou defunctas esse; cum aliis quibusdam, quae è propriis ipsius Autoris studiis promanarunt.

IX. CAROLUS BRUNIUS PictorumRegis Galliae primâs,

IX. CAROLUS le BRUN.LUmen iam est totius Regni Galliarum primarium. Postquam enim Magnus ille huius Regni Director Cardinalis in ordinem redegisset plurima alia, ad Artium quoque ruinas conversus, ut easdem restitueret, non maximi tantùm semper aestimavit digniora inque hisce studiis feliciora ingenia; sed iuvenes quoque, qui aliquam futurorum fructuum spem promitterent, propriis sumtibus sustentavit plurimos, quos deinde suppeditatis necessariis omnibus in Italiam Romamque in specie misit, ut studiis ibidem Diagraphices, Picturae nobilioris, Statuariae et Architecturae, iuxta omnes huc requisitas regulas, sedulò incumberent. Unde Gallorum Natio in omnibus hisce Artibus longè evasit sublimior, et subiecta sibi educavit longè nobiliora, quàm antehac unquam. Idem etiam, ubicunque sive statuas quasdam antiquas praestantiores, sive numismata similia, sive opera diagraphica, sive tabulas pictas rariores, sive alia singularia atque curiosa eiusdem generis ullatenus comparare posset, largis sumtibus coëmta in Galliam transferri curabat omnia, sive in Palatium suum Richelianum, sive Lutetiam collocanda, ut tota quasi in Galliam transportata videretur Roma. Hâc igitur methodo, ad sublimiora promovendae iuventutis, Gallorum Natio magnâ hactenus prae coeterisceteris gavisa est praerogativâ: cum praesertim idem à Richelio introductus pridem, in commodum tenerioris aetatis mos, in hunc usque diem continuetur, unde rarioribus ingeniis iam tantoperè abundat gloriosissimum illud Regnum.

Inter illa igitur praecipuam meretur laudem Carolus iste Brunius, pictorum Regiorum Antesignanus: qui non tantùm à tenerâ statim iuventâ omnia edidit futurae perfectionis specimina; sed porrò non minùs in Patriâ, quàm Romae etiam, et per totam Italiam, tandemque in specie Parisiis tantam assecutus est magni Nominis celebritatem, ut nunc intimiore fruatur favore Regio. Latissimus autem hîc sese aperiret excurrendi campus, si omnia illius opera laudante describi deberent calamo, quae plaudente ille expressit penicillo. Sufficere autem poterit vel unicum in gratiam illius compositum carmen, quod brevi claudit compendio amplissimos laudum illius cumulos; cuius verba in linguâ Gallicâ sunt sequentia:

SonnetA MONSIEURLE BRUNPremier PeintreDU ROY, Pour les Peintures de la Chapelle de Ver-sailles et dela Chapelle deSeaux.

Qu’on peigne mille obiets dans unmesme Tableau, Que de l’ombre et du iour la sçavanteimposture Fasse approcher de nous, ou fuir unefigure, Et rassemble en un point le Ciel, la Terreet l’Eau; LE BRUN porte plus loin le pouvoirdu Pinceau, Sçavans, ne dites plus, qu’imiter laNature Est le dernier effort de la docte Peintu-re: Plus d’honneur attendoit cet Apellenouveau. Il decouvre le coeur; il rend l’ame vi-sible, De la Divinité fait un Estre sensib-le; Represente la grace; à la gloire il at-teint. Ce que l’oeil ne peut voir son addressel’exprime: Comme Paul il s’ eleve au Ciel le plussublime: Il void ce qu’il y vit; il fait plus, il lePeint.

Quorum sensus idiomate Latino talis est.

Mille tibi variis res parvas pinge figu-ris: Fallat iucundis, umbra diesque mo-dis. Accedat veniens, fugiensque recedatimago: Et coëant Tellus, Unda Polusquesimul. Peniculo vires maiores BRUNIUS ad-dit; Naturamque sequi non nisi vile pu-tat. Ipsum Cor aperit, Mentemque colore re-pandit; Ipse ferit sensûs, hoc praeeunte,DEUS. Paule, tuum raptum superat, dum sum-ma pererras: Tu miranda vides; Iste videre fa-cit.

Inter innumeram autem operum eius pro Rege elaboratorum copiam haud postremae sunt Tabulae illae maiores coloribus oleariis expictae pro tapetibus Regiis, qui etiam iuxta has ideas confecti, inque privato Regis cubiculo expansi spectantur. Hic Alexandri illius Magni gesta tanto ingenio exhibitâ sunt, tantaque rerum antiquarum peritia iuxta illorum temporum, nationumque ritus oculis exposita, ut ipsis negotiis immisceri se putet spectator. Nunc enim bellicas acies, nunc proelia ipsa tam pedestria quàm equestria; mediasque inter turmas immania Elephantorum ad belli usum assuefactorum monstra, miratur: nunc fugientium timore, nunc vincentium ferocitate terretur, cùm caedendi, iugulandi, diripiendi, captivandi, nullus sit terminus. Alibi per flumina natantes videt exercitus integros; alibi irruptiones inopinatas: tandemque Darium ipsum proelio victum; et alio in loco matrem eius uxoremque cum virginum coetu pulcherrimarum ab Alexandro summa receptas benevolentia: alibi triumphum Alexandri in Urbe Babyloniorum pomposissimum et similia è ductibus penicilli iucundiùs cognoscere potest, quàm calamus Plutarchi haec omnia descripsit.

Sunt autem Tabulae quinque, quas omnes solertissimus hic noster Artifex ad Fontes bellarum aquarum plerumque ipsomet Rege inspectante multâ elaboravit curâ, ut viventium molem omnes superent: prout eaedem à Gerhardo Edelinkio et Gir. Audran. in plagulis mediani generis maioribus, typis aeneis expressae sunt, eo quidem Argumento, quod nunc suo ordine describemus.

Tabula I. Pugnam Alexandri ad Granicum exhibet longitudine triginta pedum, latitudine sedecim; in quâ

Alexander Magnus, traducto per Granicum fluvium Exercitu, Persas incomparabili copia superiores aggreditur; magnâque animi virtute innumerum hunc hostem suum in fugam vertit.

Tabula II. Pugnam Alexandri ad Issum continet, iuxta quam

Alexander victo iterum Dario ad angustias montium in Cilicia, castra quoque Persarum pro praeda habuit maximâ, captâ etiam Darii coniuge, matre, filio, binis filiabus, cum universâ familiâ quae tamen benignè; ab ipso excipiuntur, ut exemplum praebuerit insignis Continentiae atque Clementiae.

Tabula III. Pugnam Alexandri ad Arbelam continet, altitudine sedecim, longitudine triginta novem pedum et quinque pollicum, iuxta quam

Alexander ad Gaugamela cum Dario pugnat, aperto quidem, sed difficillimo proelio, et vincit: quam victoriam Alexander maiori ex parte sue virtuti, quàm fortunae debuit; eâdemque omnem Persarum Dominatum sustulit.

Tabula IV. de triumpho Alexandri Babylonico, altitudinem habet sedecim, et latitudinem 21. pedum, in qua

Magnâ Pompâ Alexander Babylonem ingreditur sub sono variorum instrumentorum Musicorum, multaque populi acclamatione.

Tabula V. Victoriam contra Porum exhibet, iuxta quam

Alexander in Porum potentissimum Indorum Regem movet, qui ingentem collegerat exercitum, et 130. habebat Elephantos. Vincit tamen Alexander magno conatu et periculo, et Porum captum sanari curat, regnumque ipsi reddit, valdè etiam adauctum.

Ex quibus omnibus luculentissimè patet, latiùs sese extendere Diagraphices elegantioris et perfectioris picturae potentiam, quàm plurimi opinarentur: unde Artifex hic noster inter summos meritò numerandus venit, cum lumen in variis, opera eius sequacibus accendant, quae aliàs lethaeis immersa mansissent umbris. Quamvis autem recentiora huius Nostri opera, nec non Effigiem eius magno hactenus sollicitaverim studio, ante impressionem tamen istius Voluminis nostri nihil adhuc ad me transmissum est: unde si quod ulteriùs istorum assecutus fuero, per modum Appendicis id Lectori Benevolo sum communicaturus.

X. HIRIUS

X. LA HIRE.QUidam multâ etiam laude celebratur, non ob diagraphices tantum excellentiam, sed et propter elegantissimum colorum usum. Quamvis maior pars perfectionis eius in coloribus gummatis consistere dicatur.

XI. FRANCISCUS PERRIE-RIUS,

XI. FRANCOIS PERRIER.NOn tantùm in patriâ hac in arte diligentissimus fuit, sed et pro maiori artis perfectione in Italiam perrexerat: ubi omnes quasi statuas antiquas delineavit, quas ad centuriam usque sua methodo typis aeneis publicavit. Opera autem illius picta circa annum 1634. et 1635. Romae primùm, deinde et Parisiis innotescebant.

XII. BORDONIUS,

XII. BORDON.INter Gallos quoque Romae degentes admodum clarus erat, magnaeque industriae. Hic autem pro singulari pingendi genere sibi proponebat campos maiores imaginibus multis, variisque animalibus refertos, adeoque historias plerumque Scripturae S. et potissimùm Veteris Testamenti: quibus amplitudinem inventionum suarum, magnumque animi acumen, nec non promtitudinem quoque penicilli sui insigniter manifestabat: praesertim cum et in profanis historiis, nec minùs in mechanicis variis mirum in modum excelleret. Multa praestantissimorum operum eius Romae extant, quin et per totam Italiam, Galliamque nec non Germaniam dispersa sunt. In specie autem apud Technophilum illum maximum Baronem de Mayer tam Stockavii quàm Monaci haud pauca inveniuntur; inter quae summam meretur laudem Fornax quaedam calcaria suis flammis exardescens, qualis Romae spectari solet; unà cum variis negotiis, quae ibidem geri solent; Opera eius. ut modò homines diversi, modò equi, modò asini onusti, modò canes, mendici, captores felium, popinarii, assantes, comedentes et similia appareant, iuxta Bambotii modum; sed maiori forma, et expressione admiranda. Larem ut plurimùm Parisiis habuit, ubi Bordonii argutiae in variis Palatiis, templis et pinacothecis occurrunt: è quibus Natalis Desponsationem Christi cum S. Catharina aeri incidit, cum pluribus aliis, ut sunt septem opera misericordiae et similia, quae adhuc venalia extant. Quibus addi possunt duodecim menses, quos ipse manu sua cerae inscriptos aquis stygiis expressit: Unde quoque in Academiâ Regiâ ad dignitatem Directorii elevatus fuit. Et procul dubio multo adhuc plura ab ipso elaborata essent, nisi praematurâ morte periisset: quod cuidam, qui magnae sit apud Regem autoritatis, imputatur: cuius invidiâ tantoperè oppressus fuerit, ut cum uxore et liberis fame quasi enectus. Interim gloriae eius nihil exhinc decedit; operumque eius aestimatio inter Artis peritos maxima semper, et memoria eius honoratissima permanebit.

XIII. CAMPANUS,

XII. CHAMPAIGNE.INter peritissimos similiter est Gallos: quorum opera et vitas cum Parisiis adhuc expectem et fortè Appendicis loco annexurus sim; hinc de isto haec paucula nunc saltem refero, quod picturis Iconum, Historiarum, quin et subdialium magnoperè sit celebris. Utque vel unicum laudum eius commemorem exemplum, ad imaginem S. Augustini provoco, quam deinde Poullíus typis aeneis, publici iuris fecit: quem inspiratione quasi divinâ abreptum interque studia scribentem tantâ exhibuit perfectione, ut hoc unicum dilatandae gloriae eius abundè sufficiat.

XIV. MIGNARDUS

XIV. MIGNART.QUoque silentio minimè est praetereundus, cuius excellentia historiis sese pandit maioribus, nec non Iconibus Virorum Summorum, imò ipsissimâ totius Artis universalitate: quibus omnibus cele britati eius latissimus adhuc patet campus.

XV. MOLANUS,

XV. Van der MÜLEN.BElga quidem natione est, sed Patisiis tamen domicilium sibi elegit: ubi mira penicilli promtitudine et elegantia subdialibus potissimum, proeliisque minori forma expingendis praeter modum inclaruit. Unde omnia quoque Regis gesta in Belgio, sive praelia sint, sive obsidiones urbium, sive Victoriae qualescunque aliae summa arte depinxit; quorum causa in magno nunc versatur honore. Similiter apographa etiam, minori formâ pro pinacophylacio Regio, elaboravit quinque illarum Tabularum maiorum Brunii, de gestis Alexandri M. quas supra descripsimus: idque tantâ gratiâ, sive quoad diagraphica, sive quoad colores, ut hisce, similibusque operibus aliis, tantus artifex suâ meritò extollatur gloriâ.

CAPUT XXVII. Sedecim Nationis Gallicae Chalcographi. Argumentum.

I. BELL ANGIUS: Opera eius. II. JACOBUS CALLOTUS: Opera eius. Promptitudo eius in aere rodendo. III. CLAUDIUS MELANIUS Parisiensis. IV. CLAUDIUS ODRANIUS. V. FRANCISCUS et NICOLAUS POLLIUS. VI. ABRAHAMUS BOSSIUS. Libellus eius de Arte rosoriâ. De Prospectiva: De Architectura: De proportione hominis. VII. NICOLAUS PERELLIUS. VIII. S. MAROTIUS. IX. JOHANNES POTRIUS. X. ISRAEL et MORINIUS. XI. ANTONIUS MASSONIUS. XII. HURETUS, DARETUS, DANOTUS, SCHUPPENIUS, PITAVIUS. XIII. INFANS. XIV. MICHAEL ASINUS. XV. AEGIDIUS ROUSSELLETUS. XVI. ROBERTUS NANTUELIUS Parisiensis: et alii.

I. BELLANGIUS,

I. BELLANGE.INter Chalcographos, ad quos nunc, finitâ pictorum Gallicae Nationis historiâ, me converto; primum meritò locum occupat, quod inter antiquissimos sit Aeris rosores, magnâque opera sua exsecutus sit elegantiâ, prout ipsa illorum testantur exempla, typis Opera eius. publicis variè expressa. Inter illa occurrit historia trium Magorum; nec non trium Mariarum ad sepulchrum Christi progredientium. Porrò facetiae de Lyricine coecocaeco, qui, cum sociis suis mendicis aliis, partim claudis, partim mutilis iurgia exercet, ubi fulcris et baculis egregiè decertant. Quibus addi possunt imagines pulcherrimarum quarundam mulierum, et similia varia. Ipse autem Autor erat atque inventor exprimendarum aere roso historiarum integrarum, à quo deinde et Matthaeus Merianus et Jacobus Callotus cum aliis pluribus artem suam hauserunt, quae magis iam in usu est, quàm ipsa aeris caelatura.

II. JACOBUS CALLO-TUS,

II. JACOBUS CALLOT.DIscipulus erat Bellangii praememorati, nobili in Lotharingiâ satus familiâ, natusque Nanceii anno 1589. Cumque miro semper ad picturam ferretur amore, Diagraphicae primum sedulò incubit: absolutoque optimarum regularum fundamento iter per Italiam instituit, donec tandem Florentiae pedem figeret, ibidemque cum colorum usus difficilior ipsi videretur, Chalcographiam autem erosoriam mirâ tractaret promtitudine, hanc amplexus esset solam. Opera eius. Primùm ergo singularia edebat plurima; deinde autem libellum suum Nugatorium, quod opus est suâ laude dignissimum: una cum aliis rarioribus, inter quae Forum Florentinum, quod â S. Laurentio nomen habet, in quo admiranda est et elegantissima imaginum variarum copia, cum tantâ undarum fortium temperaturâ, ut nec antea, nec postmodum tantae perfectionis opus Velocitas eius. unquam prodierit. De quo etiam Cornelius Pulenburgius, quitum pariter à servitiis Magni Hetrurìae Ducis erat, hoc narrat speciale; se, prout in more ipsis positum fuerit, aliquando circa vesperam eundem visitasse, ut ad deambulandum socium sibi assumeret; istumque cum eodem momento affundendis undis stygiis occuparetur, tum quidem sese excusasse, et nihilominùs consummato toto ad finem usque impressionis opere, eâdem adhuc vesperâ ad societatem eorum accessisse, exhibito opusculo, quod ne unica quidem culpabile fuerit macula; Opera eius alia. cum stupore omnium spectantium. Sed et alia edebat tam inibi, quàm in Galliâ, opuscula quaedam longè clarissima, qualia sunt, obsidio Rupeliensis, Bredana et aliae tabulis maximis: sic libelli quidam de Sanctis variis; de variis disponendi modis, de subdialibus, ruinis, spectris, et in specie proeliis, expeditionibus, insimulque admirandum libellum suum, quem Miseriam Belli appellat, opus rarissimae inventionis à plurimis expetitum: quibus omnibus Callotus famam suam per omnes tantoperè propagabat Nationes, ut summè tandem contentus anno 1635. 22. Martii Nanceii mortalitatem exueret: cuius iconem tabulâ nostrâ L L. exprimere voluimus.

III. CLAUDIUS MELANIUSParisiensis,

III. CLAUDE MELAN.EOdem tempore tam picturae, quàm chalcographiae studebat; cumque naturâ suâ ad caelaturas acriùs ferretur, Aegidii Sadeleri methodo potissimum insistebat, quam etiam Romae per multos continuabat annos. Opera eius. Unde non icones tantùm Virorum Summorum plurimas, interque eas Effigiem Urbani Pontificis maximi; Bentivoglii Cardinalis, Crequii Mareschalli, Borgesii Cardinalis cum similibus; sed et statuas Justinianeas plurimas, mea manu prius delineatas; Thesesque et titulos Librorum in magnâ elaborabat copiâ, quibus omnibus ubique locorum magnam assecutus est nominis celebritatem. Iamque Parisiis adhuc in vivis esse fertur, et nuper demum opus iterum edidisse statuarum Antiquarum simplici decussatione exaratarum, summa cum elegantiâ: quod existimationi eius haud parvum adiiciet augmentum.

IV. CLAUDIUS AUDRA-NIUS,

IV. CLAUDE AUDRAN.CHalcographus Parisiis erat optimus; unde in Italiam progressus multis annis Romae degebat, ubi partim Theses sculpsit laudatissimas, partim statuas ex opere nostro Justinianeo egregias; et similia: ex quo in patriam remeabat, ubi filium reliquit, de quo inferiùs similiter fiet mentio.

V. FRANCISCUS et NICOLAUSPOLLY fratres,

V. FRANCOIS et NICOLA POLLY.CHalcographi Parisiis erant celeberrimi, caelique peritiâ admodum clari, praesertim quod naturam arte suâ tantoperè exprimerent, ut uni operum illorum haud immeritò adscriptum sit: Non plus ultra. Cum revera ars ista ulteriores vix admittat terminos. Quod satis testatur magna S. Augustini imago in folio; in quâ tanta elucescit perfectio, ut mirum sit huc usque artem pertingere.

VI. ABRAHAMUS BOS-SIUS,

VI. ABRAHAM BOSSE.PArisiis habitabat, ubi Aquarum corrodentium usu tantoperè excellebat, ut caelatoribus aeris non similis tantùm aestimaretur, Libellus eius de Arte rosoria. sed eosdem planè superaret. Quod genus chalcographiae cum longè sit celerius atque facilius, ipsius favore quoque iam satis enotuit, eò quod singularem de eo conscripserit libellum, in quo omnia istius artis arcana atque compendia magnâ exposuit perspicuitate: ut aeternas eidem propterea grates debeat tota posteritas. Opera illius prima variae erant historiae elegantissimae, gesta Gallorum quotidiana varia, ludicra, subdialia et similia tanto numero, ut integra exhinc exsurgerent volumina; omniaque tanta gratia atque venustate, ut nonGallia tantum, sed tota quasi Europa singulare hinc capiat ornamentum.

Opusculum eius de Prospectiva.Ad altiora tamen Prospectivae etiam et Architecturae studia assurgebat, in quibus ad tantum progressus est fastigium, ut nemo istius professionis eundem sit assecutus. Unde libellum quoque edebat, sub titulo, Regularum de Praxi Prospectivae; in quo celeberrimi Domini Desargues secutus methodum, omnium planorum, globosorum, corporum, aedium et figurarum aliarum species et umbras tam regulares quàm irregulares proiicereproiciere edocuit: ut et in Academia Parisiensi in hac Arte Quaestiones et Libellus eius de Architectura. Responsiones publicè ediderit. Praeterea alium quoque conscripsit libellum huius tituli: Traite des Manieres de desergner les ordres de l’Architecture antique; sive Tractatus de describendis Ordinibus Architecturae antiquae: quos omnes iuxta regulas Palladii Architecti celeberrimi, perspicuè proposuit, adiectisque typis aeneis ipsam simul adiecit praxin. Idem quoque praestabat libris quibusdam aliis Geometricis Libellus eius de Proportione hominis. et Geodaeticis: nec non libello quodam de Symmetria humana eiusdemque usu generali, à statuariis potissimùm adhibenda, et in antiquis Romanae Urbis statuis adhibitâ. Et similia plura, in usum omnium Artium atque scientiarum singularem, ab ipso edita sunt.

VII. NICOLAUS PERELLIUS,cum filio;

VII. NICOLAUS PERELLEPArisiis in arte corrosoriâ Abrahami Bossii imitator erat, in quâ etiam specimina edidit iudiciosissima. Inter opera eius eminet Apollo, iuxta picturam Nicolai Poussinii cum Diis aliis Zodiaco insidens, coram quo genibus innixus procumbit Phaëton, diei regimen à Patre expetens: quae omnia undis corrosivis tam accuratè exesa sunt, ut caelo id pauci assequerentur. Simili perfectione, eroso quoque aere ab iis expressa sunt Palatia, aedificia alia, pontes, templa, fontes artificiosi, et horti, aliaque Opera eius. opera optica in folio: nec non Urbes quoque variae, ut sunt Lutetia, Forum S. Claudii, Versaliae, Tibur, Ruellae, Fontes bellarum aquarum, Vincentinae Valles, et adhuc viginti duae aliae. Quae omnia sua laude minimè sunt defraudanda. Iisque addi possunt adhuc et antiquae quaedam Ruinae, cum recentibus nonnullis aedificiis Romanis, et similia.

VIII. S. MAROTUS,

VIII. S. MAROT.IDem pariter laborum genus sibi elegerat in effigurandis palatiis, aedificiis, templis, Viridariis, fontibus salientibus, undarum cataractis, et subdialibus aliis, de quibus integros quoque aere eroso edidit libellos.

IX. JOHANNES POTRIUS.

IX. JEAN le POTREPArisiis laborem undarum corrodentium et ipse exercuit, ut optica varia, aedes elegantiores, Palatia rariora, templa magnifica, hortos amoenissimos, hydraulica singularia, tractus campestres, iucundi prospectus; ornamenta variorum clypeorum, trabeationum, encarporum, vasorum, armorum, et praecipuè elegantias Opera eius. Scriniariorum promtissimè expediret. Cum autem deinceps operam quoque dedisset imaginibus maioribus, historiisque et similibus, in hisce pariter eousque profecit, ut propriâ inventione in folio ederet historias Biblicas, et profanas alias, quin et fabulosas ex Ovidio; quod et promtitudine excelleret et ingenio; quamvis in ornamentis clarior esset, quàm in figuris humanis.

X. ISRAEL SILVESTRE et MO-RINUS,

X. ISRAEL SILVESTRE et MORIN.PArisiis simili professione inclarescebant, subdialia varia, scenographicascaenographica artificiosa, Aedificia et huius generis alia aere roso exhibendo; quibus etiam icones nonnunquam elegantissimas magnâ cum laude addebant.

XI. ANTONIUS MASSO-NIUS,

XI. ANTOINE MASSON.EAdem in Urbe eandem caelandi aeris Artem professus omnibus hisce, in effigurandis iconibus superior erat, quas varia edebat quantitate: inter quas extant Effigies Regis Galliae; Reginae; Dominique Opera eius. Colberti insigni magnitudine: Deinde iconem quoque Domini Harcourii Campiductoris in armaturâ suâ, formâ maximâ, et imagine dimidiatâ, typis aeneis publici iuris faciebat; ubi in omnibus et singulis partibus tantam observavit naturae similitudinem, ut penicillo nihil perfectius et elegantius exprimi posset. Unde lumen haud immeritò in arte hac vocari potest. Ubi obiter id adiicimusadicimus, effigiei huic Harcurianae sequentes adscriptos esse versiculos.

L’honneur, qu’il s’est acquis est sy grandet sy iuste, Et l’on aura pour luy tant d’estime etd’Amour; Que comme les grand Roys prenent leNom d’Auguste, Les plus fameux Heros prendront ce-luy d’Harcour.

Quorum hic est sensus idiomate Latino:

Quantus huic debetur honos, et gloriaquanta? Sicut enim Reges, Augusti nomineclarent; Harcurii titulo sic quisque superbiet He-ros.

Eadem artis perfectione hic noster Massonius iconem quoque Ludovici Ducis Vendosmiani aere caelato exhibuit; unà cum pluribus aliis, è quibus omnibus insignia felicitatis eius dona gloriosissimè elucescunt.

In iuventute erat arti Cataphractariae addictus.Hic autem Massonius in iuventute suâ ad artem Cataphractariam applicitus fuerat, inque officinis hisce bracteariis armaturas elaboraverat haud paucas. Porrò etiam ad chalybis caelaturam accedens, typos pro excudendis numismatibus incidere solitus erat: donec tandem ad artem Chalcographicam sese conferret, in qua praeter specimina alia laudatissima, effigiem quoque exhibuit Petri du Puis Monseortensis Pictoris Regii Academici artificiosissimi, in qua omnes consummatae artis notae magna cum laude cumulatae reperiuntur.

Opus aliud laudatissimum.Nec sicco praetereundum est pede opus eius aliud omni encomio sublimius, quod iuxta Prototypon Titiani, cuius cineribus aeterna debetur reverentia, viventium magnitudine expictum, aere hic publicavit. Ipsa autem tabula pro pinacothecâ primitus Mantuanâ confecta, dehinc anno 1628. cum toto illo technophylacio Carolo Magnae Britanniae Regi vendita fuerat; ubi Ego ipse eandem conspexi summo honore elatam: donec tandem distractis sub Cronwellii regimine omnibus hisce rarioribus, in Galliam pro Musaeo Regio transferretur, ubi adhuc existit: Christum nimirum exhibens, in coenâ Emmauntinâ sub fractione Panis à discipulis agnitum. Ubi faciem Salvatoris videas gloriosissimis Maiestatis oriturae radiis emicantem et pulchritudine simul plus quàm humana conspicuam; discipulos autem stupore quasi attonitos, et modesto simul pudore suffusos. Quae omnia tantâ caeli argutiâ expressit Massonius, ut quoad diagraphicen in omnibus assequeretur autorem; quoad rotundas artuum eminentias, lucisque ( tam primariae quàm reflexae) et umbrarum conciliationes, omnes observaret minutias; imò vel specificas omnium obiectorum proprietates tam exacte referret, ut veram iurares carnem, capillos, linteamina, vestes; et in ipsa mappa modulos deprehendas textorios, inque tapetibus quasi colores discernas, nec oculos facilè ab obtutu tot unius operis miraculorum queas divellere. Ista autem, ut verè et citra omnem assentandi fucum dicere valeam, Nobilissimus Dominus Carolus praestitit, qui rarissimum hoc opus chalcographicum è technophylacio suo celebratissimo in hunc finem mihi exhibuit, ut debita illius hoc loco fieri posset mentio.

Petrus du Puis, Monseortensis Pictor Regius Academicus.Ipse autem Petrus Puteanus, de cuius Effigie supra iniecimus mentionem, inter Pictorum antesignanos locum procul dubio haud infimum obtinet, cum aliàs tam singulari Artificis nostri curâ in publicum minimè fuisset productus. Quamvis autem exactiorem de ipso notitiam hactenus nondum sim adeptus; inter coeterosceteros tamen, quorum historiam Parisiis adhuc expecto, Appendicis loco à me pro merito similiter commemorabitur.

XII. HURETUS, DARETUS, et DA-NOTUS,

XII. HURET, DARET, DANOIT, S. BERNARD, PITAU, SCHUPPENIUS.PArisiis florebant in arte isthâc; nec non Schuppenius, S. Bernhardus, et Pitavius.

XIII. INFANS

XIII. L’ENFANT.AUtem qui ex ludibrio cognominabatur, quod in exercitio linguae Gallicae saltem balbutiret; in arte tamen caelo utendi perfectionis genuinae Pater nominari poterat, sive historias, sive icones spectares tam maiores, quàm minores. Sic

XIV. MICHAEL ASINUS

XIV. MICHAEL L’ASNE.AB Asino quidem nomen habuit; in peritia tamen chalcographiae eruditissimi potius, quàm rudis appellatione dignus fuit: cum Liber illius Diagraphicus vera esse queat Tyronum norma, et ille potiùs maneat asinus, qui hoc asino edoctus, nihil tamen discit. Porrò et

XV. AEGIDIUS RUSSELLE-TUS,

XV. AEGIDIUS ROUSSELLET.PRaeter typos aeneos plurimos, etiam libros diagraphicos integros edidit. Sed

XVI. ROBERTUS NANTUE-LIUS,

XVI. ROBERT NANTUEL.TAntam in arte caelandi promeritus est gloriam, sive elegantiam spectes, sive vitae ipsius expressionem, ut pictis iconibus figurae eius simillimae essent. Testimonia autem hic loquantur ipsa, Effigies nimirum Regis, Reginae et Ducis Aurelianensis, viventium mole efformatae. Quamvis enim ultra pectus neminis iconem sculpat; in talibus tamen citra admirationem spectari non possunt ipsius opera.

XVII. EDELINKIUS ChalcographusParisiensis,

XVII. EDELINK.SUum pariter inter Artificum consummatorum seriem optimè meretur locum, testantibus non omnibus tantùm Artis peritis, sed ipsis eius dem operibus. Ut enim unicum hic tantùm allegem exemplum, è supra iam commemoratâ Brunii pictura, cuius partem iste duobus foliis forma regia maioribus in aere exhibuit, de Alexandro scilicet Darii matrem atque uxorem in tentorio clementissimè excipiente, hîc sanè non in imaginibus tantùm, sed et vestibus, subdialibus, omnibusque requisitis aliis omnia praestitit, quaecunque hac Arte ullatenus praestari queunt. Et sic omnia quoque ipsius opera alia eâdem gaudent perfectione.

XVIII. AUDRANIUS,

XVIII. AUDRANCLaudii supra dicti filius, patre suo longè excellentior, prout opera eius testantur plurima. Prae coeterisceteris autem historiae quaedam Brunianae typis aeneis ab hoc expressae, de Alexandro scilicet, superato Granico flumine Darium vincente cum insigni Opera eius. Persarum copia. De pugna ad Arbelam, quâ prostratâ omni Persarum potentiâ, arbitrio totius Orientis potitus est Alexander. De triumphante illius in Urbem Babolyniorum introitu. De Victoria eiusdem adversus Porum Indorum Regem; In quibus omnibus tanta latet omnium ductuum perfectio, ut nec caelo nec undis vires supersint ulteriores.

XIX. LOMBARDUS

XIX. LOMBARD.HIstoriis similiter inclaruit pluribus, nec non iconibus, iuxta Antonii Dickii modum elaboratis. Cum autem paucula saltem de eo mihi suppetant, spe saltem ducor, me ad maiorem de eo notitiam perventurum, quam suo tempore lubentissimè pariter communicabo. Sic et

XX. SIMON

XX. SIMON.IN magna est apud Gallos celebritate, ob effigies potissimum praestantissimas, inter quas et Regis ipsius est viventis quantitate caelata; aliorumque Magnarum aliae; quae nullis laudibus satis depraedicar queunt.

XXI. FRANCISCUS SCHA- VEAU, autem

XXI. FRANCOIS CHAUVEAU.AGmen hic claudat, quamvis ultra nominis mentionem quod ob Chalcographiam tam caelatoriam quàm rosoriam satis est gloriosum, plura de eo referre nequeam. Et sic quoque de aliis, quorum exactiore notitia adhuc careo; unde si quidam fortè, sua laude similiter dignissimi, à me hîc fuerint neglecti, excusationem facilè merebor, quam et expeto.

CAPUT XXVIII. OMISSA.

Finito nunc Gallorum Catalogo, ad alios iam progredimur Germaniae partim superioris partim inferioris Artifices, supra a nobis vel planè non, vel non omninò ex voto nostro attactos: ubi primò nobis occurrit

I. JOHANNES SCHEUFLINUSNordlingensis.

I. JOHANN SCHEUFFELEIN Nordlingensis.HIc inter veteres Germanos aetate sua Artifex erat celeberrimus, de quo antea tam exiguam nactus eram notitiam, ut tacere maluerim, quàm incerta asserere. Civis autem fuit Nordlingensis, quo in loco, ut et Norinbergae, maximam operum suorum partem pinxit; ut et cognati ipsius Nominis adhuc supersint. Norinbergae autem (ubi etiam habitasse fertur) magnam post se reliquit figurarum Xylographicarum copiam, historiasque plurimas, et libros diagraphici generis integros, unà cum tabulis quibusdam pictis, quae omnia tamen distracta sunt.

Opera eius.Nordlingae autem in templo maiore tabula quaedam ipsius extat picta de Redemtore nostro è cruce ablato, in qua tanta est affectuum expressio, tantaque elegantia et industria, ut Serenissimus Dux Neoburgicus magno pretio illam emturus, à magistratu ob raritatem operis eam non obtineret. Ibidemque nomen suum expressit literis H. S. Deinde et in curia in albario recente ab ipso picta extat obsidio Bethuliana, cui nomen suum adiecit integrum, quod opus velo semper tectum servatur, ut illaesum permaneat. Quamvis enim genuinus temporum character quoad armorum vestiumque genera ab eo non fuerit observatus, (quae priscorum Germanorum erat simplicitas;) mira tamen ex operibus eius omnibus elucescit venustas. Et Dürerum quidem tam accuratè imitari solitus est, ut multi etiam curiosi utriusque opera confundant.

II. JOHANNES PHILIPPUS PREYSS Francus,

II. JOHANNES PHILIPPUS PREISS.ARchitectus et Statuarius Herbipolitanus, tam in Italiâ, quàm alibi in utraque arte sua haud pauca edidit specimina, ut à peritioribus magni semper sit habitus. Opera eius nonnulla in Aede Dominica Bambergensi extant pulcherrima, multoque plura Herbipoli. Exempla quoque peritiae eius Architectonicae tam civilis quàm militaris haud desunt: ut dubium sit, Duo eius filii. in qua potiùs excellat. Duos autem habet filios, statuariae pariter addictos, quorum alter Romae degit, alter Norinbergae.

III. GEORGIUS STRAUCH Pictor,

III. GEORG STRAUCH Pictor.NOrinbergae natus fuit anno 1613. cumque in Diagraphicis excelleret, non picturam saltem tam oleariam quam gummatam sectabatur; sed et encausticam: unde multis inventionibus suis elegantissimis tam historicis, quàm poëticis; nec non subdialibus, et Alabandaeis magnam assecutus est celebritatem.

IV. W. VAILLANTUS,

IV. W. VAILLANT.AMstelodaminunc degens, sed aliàs per Germaniam et Hollandiam satis notus, picturae primùm, partim historiarum, partim imaginum modernarum similium cum laude operam dabat, et praesertim iconum, quarum in ultimâ Electionis Diaetâ Francofurtanâ tantam pingebat copiam, ut tandem pro maiori celeritate monochromate tantùm easdem in charta coeruleâcaerulea expriemeret. Istoque modo quasi omnes ibi praesentes Principes admiranda promtitudine et elegantissimè effiguravit, ut nummos sibi exhinc haud paucos colligeret: ex quo pro aliquo temporis spatio ad Serenissimum Electorem Palatinum sese Melanographia. conferebat. Inter alia autem Chalcographiam nigricantem eleganter admodùm tractabat, cumque fratre suo, qui qualitatibus hisce optimis eidem vix cedit, in isthac arte ad tantum emersit culmen, ut altiùs illa neutiquam elevari queat, prout opera haec illius, quae magno satis venduntur pretio, abundè ubivis testantur.

V. BLODELINGIUS,

V. BLODELING Chalcographus Amstelodamensis.CHalcographus Amstelodamensis in eadem Arte Melanographica pariter celeberrimus est, et caelator simul laude dignissimus: ut decus meritò nunc dici queat Urbis Amstelodamensium: quod insignis iconum eius praestantissimarum, historiarumque et aliorum operum luculentissimè testatur copia.

VI. MELCHIOR BARTELIUS, Saxo, Statuarius,

VI. MELCHIOR BARTEL.IN patria similem non habuit, qui statuam ex omni substantia sua tam perfectam sculpserit; quam artem Romae quoque et Venetiis ultra viginti annos sedulò exercuit, ubi multa summâ cum laude reliquit opera. Cum autem in patriam reverteretur, virtute quidem minimè, sed fortunâ tamen omninò carebat; unde ex morbo tandem ob moerorem contracto Dresdae anno 1674. moriebatur, cum summo illorum dolore, quibus mirae illius dotes innotuerant. Iconem illius autem tabulâ nostrâ N. 5. exhibemus.

VII. PETRUS CAROLUS Archi- tectus Noricus,

VII. PETRUS CAROLUS Architectus.INter omnes Germaniae Architectos facilè celeberrimus suit. Natus autem erat anno 1541. Hellingiae, qui pagus est, tum temporis ditionis Georgii Erkingeri de Lendersheim Opus illius est Pons lanionum Norinbergae. subiectus. Cumque Nobilissimus Noricae Urbis Magistratus eodem tempore pontem extrui vellet magni operis, media in Urbe supra Pegnitium fluvium, et quidem uno saltem arcu constantem, qui etdem nimis altum haud haberet ascensum; hic noster Petrus Carolus unanimi voto electus est in architectum. Quamvis autem opus hoc in se esset difficillimum, quod locus non esset, quo tantisper diverteretur alveus, donec fundamenta ponerentur; iste tamen praemissis fundamenti loco palis partim perpendiculariter, partim obliquè incussis cratem firmavit, intra quam palos iterum tanto numero inseruit, ut omnium numerus esset 2123. Huic dein fundamento basin imposuit lapideam, adiecta pro arcu extruendo substructione lignea. Finitâ igitur structurâ è lapidibus coesis, cum excussis clavis ligneis in undas decideret substructio, gravissima illa huius pontis moles fremitu horrendo sese demisit in aliquot pedum depressionem, adeoque firmissimo nexu omnia sibi invicem coagmentata sunt; prout opus ipsum in hunc usque diem omnium expositum est oculis. Cum igitur eodem tempore Architectus Escurialis Hispanici Norinbergâ Viennam iter faceret, ipse fassus est, hunc pontem unius arcus in tota Germania esse praeclarissimum; cui compingendo adhibiti fuerunt lapides 14628. Cumque è regione Lanienae deformis quidam relinque retur angulus, pro illius exornatione arcus quidam erigebatur, cui taurus imponebatur lapideus viventis mole, qui pondere suo triginta exaequat centenarios, minùs 24 pondo.

Opus illius Heidelbergense.Simili laude Heidelbergae quoque inclaruit, ob restauratum oecum illius Arcis maximum, cuius columna media ferendo tecto haud amplius sufficiebat, ut de diruendâ structura hac pulcherrimâ consilia iam

MATTHAEVS MERIANVS MATTHAEI FILIVS.

DAVID KLÖCKER EHRNSTRAHL HAMBURGENSIS.

IOHANN HENRICUS SCHÖNFELD AUGUSTANUS.

WENCESL IAMICZER NORIBERGENSIS.

ANNA MARIA A SCHVRMAN. VLTRAIECT.

Ioach. v Sandrart delin.

Phi: Kilian s.

inirent Architecti Palatini. Vocatus autem à Serenissimo Electore An. 1616. hic Petrus Carolus, remedium adinvenit eximium, ut non tantùm totam contignationem suspenso firmaret opere, sed informem quoque illam 24. pedum columnam omninò tolleret, liberoque fornice pulcherrimum illum Oecum quinquaginta pedum altitudine exornaret; quod praedicti Architecti, Salomon de Chaus, et Johannes Schoch opinati non erant. Mense Februario autem anni sequentis 1617. hic noster porrò in negotiis Electoralibus Manheimium, Frankenthalium et Sandhosiam abibat, quo postremo in loco, die dicti mensis 12. in Domino obiit; dieque 14. Heidelbergae in templo Petrino sepultus est, Concione publica honoratus ab Abrahamo Sculteto Viro celeberrimo, quae typis publicis impressa est.

VIII. JOHANNES CARO-LUS,

VIII. JOHANNES CAROLUS filius eius.FIlius eius anno 1587. Norinbergae natus, à teneris annis in Architecture Civili et militari informabatur; Cumque in servitiis Hollandorum, ubi Schola tum florebat rerum militarium celeberrima, praesertim sub Celsissimo Principe Mauritio, exercitiis pyrobolicis omnibus totum sese dedidisset, inque hoc studiorum genere consummatissimam nactus esset peritiam, dehinc anno 1631. Praefectura Armam entarii Norici ipsi conferebatur, ut simul esset à Tormentis Unionis, quae tum vigebat, Compendium eius Pyrobolicum. Evangelicae. Hîc deinde de Arte Hollandorum Tormentaria atque Pyrobolica egregium conscripsit Compendium, quod opusculum Opera eius Architectonica. est longè utilissimum. Sed et ad Architecturam tam militarem quàm civilem variè adhibitus est; ut eodem dirigente et Mola Norinbergensis iumentaria et Ratisbonae Templum Evangelicorum celeberrimum ad S.S. Trinitatem extruerentur: quae structura posterior amplissima et columnis carens insigne Artificis nostri iudicium mirè depraedicat. Mortuus autem est anno Christi 1665. aetatis suae 78. eumque in Praefectura Armamentarii Norici cum laude secutus est filius eius Magnus Carolus.

IX. GEORGIUS CHRISTOPHO-RUS EIMARTUS.

IX. GEORG CHRISTOPHORUS EIMART Senior.SEnior, Pictor et Architectus Ratisponensis, hac in Urbe non picturis tantùm tam oleariis, quàm aquariis, sed et Architectura et similibus clarissimus fuit. Penicillo enim non icones tantùm varias viventium quantitate, sed et figuras alias, nec non obsonia, carnes, pisces, et aves ad nativa exemplaria exprimebat quàm argutissimè quales picturae apud Serenissimum Episcopum Frisingensem, et alibi adhuc plurimae spectantur. Sic et in subadalibus et picturis gummatis multa praestitit: Et in specie in Diaeta Electiva Ferdinandi IV. Regis Romanorum Arcus triumphales varios, inventione optima, ordine pulcherrimo, pictisque Emblematibus, imaginibus maioribus et ornamentis aliis elegantissimè condecoravit; ut laudes illius undiquaque dimanarent.

X. WENCESLAUS JAMIZE-RUS.

X. WENCESLAUS JAMICZER Norinbergersis, Aurifaber.NAtus erat Norinbergae anno 1508. inque Diagraphicis et plastica ceraria mirè excellebat, quo in genere Aurifabri Norinbergenses et in specie hic noster suam tum quaerebant gloriam. Pro variis igitur partim Imperatoribus partim Regibus multa elaborabat vasa maxima, gemmisque exornata opera alia. Cumque omnia iuxta regulas Diagraphices et Statuariae magna arte expoliret, hinc locum meritò nactus est inter Artifices tabulae nostrae Q. Q. in perpertuum omnium huius Artis tyronum exemplum, ut diagraphicae et plasticae fundamenta accuratè praemittant, si ulla cum laude opera sua dehinc consummare gestiant.

XI. ANNA MARIA SCHUR-MANNIA,

XI. ANNA MARIA SCHURMANNIA FoeminaFemina eruditissima et artificiosissima.FoeminaFemina ultra sortem erudita, inque variis artibus ad miraculum usque excellens, suum hic sibi quoque locum vendicat: (Annam enim Romemeriam et Sororem eius Texeliam Schadiam nunc non commemorabimus.) Illa autem Ultraiecti nata erat anno 1607. triennisque iam legebat, et sexennis varias è chartâ figuras scindere noverat. Accrescentibus autem annis, variis in artibus mira praestabat. Pingendo enim, flores et insecta tanta exprimebat perfectione, ut opera eius inaestimabilia dicerentur. Cultro etiam ordinario, nemine prae eunte, tres sculpebat imagines, quae icones erant matris suae, fratrisque sui et propria, ut celeberrimus ille Hundhorstius de alterâ diceret, illam mille dignam esse florenis, sed et è cerâ effigiem propriam tantâ arte fingebat, ut gemmae collo appensae pro genuinis, oculi pro mobilibus, et capilli pro cincinnis naturalibus haberentur. Adscripserat autem duos hosce versiculos:

En nostram Effigiem, quam cerâ ex-pressimus: atqui Materiae fragili mox peritura da-mus.

Quod facto ipso paulò post comprobatum est; cum opus hoc Amitae cuidam suae inspectanti è manibus excideret et confringeretur. CoeterumCeterum non in Theologia minùs quàm in Philosophia, nec non omnibus quasi linguis cultissima erat, ut et literarum iniret commercia cum Eruditissimis, seculisaeculi nostri viris. Defuncta autem est anno 1674. annos nata 67. inque honorem eius tabulae nostrae Q. Q. illius effigiem inseruimus.

XII. MATTHAEUS GRUNEWAL-DIUS.

XII. MATTHAEUS GRÜNEWALD, Aschaffnaburgensis.SUpra quidem à me iam descriptus est, cum enarratione operum eius, è quibus adhuc tabulae nonnullae etiam a Dn. Petro Spiringio de Nordtholm Hagae Comitis possessa fuerunt; Diagraphica autem pleraque Dn. Abrahamus Schelkenius Francofurti in pinacothecâ suâ asservat: è quibus omnibus satis elucescit, quantis naturae artisque dotibus effloruerit. Cum autem Effigiem quidem illius etiam adiecerim in tabula mea C. C. sed qualem iunioribus saltem eius annis Albertus Dürerus tum pinxit, cum altare Jacobi Kelleri Francofurti in templo Praedicatorum simul elaborarent: interea autem apud Dn. Philippum Jacobum Stromerum Senatorem huius Reipublicae gravissimum in pinacothecâ eius splendidissimâ iconem adhuc aliam perfectiorem, provectioribus illius annis confectam conspexerim; istam pariter in honorem Corregii istius Germanici laude summa dignissimi, in Tabula nostrâ N. 4. apponere volui.

XIII. BARTHOLOMAEUS BOEH-MIUS Noricus,

XIII. BARTHOLOMAEUS BÖHM.IN superioribus etiam à nobis debitè collaudatus est, quod in arte Chalcographica Italis, et in Diagraphica iuxta Raphaëlis praestantiam Germanis, magnam facem praetulerit, ut et Jacobus Pinkius et Georgius Pensius ambo Norinbergenses, et Artifices maximi, summa cum laude eandem imitati sint. Hîc autem id quoque superaddo, quod in servitia Ducis Bavariae assumtus, icones omni emendatione maiores confecerit plurimas, in cuius, ut et Neoburgicis pinacophylaciis multa adhuc de Serenissimâ hac familiâ existunt illius exempla. Iconem eius autem in tabulâ C. C. quidem similiter apposui: sed et aliam, alibi mihi exhibitam, quam pro meliori habeo, tabulâ nostrâ 4. exprimere non dubitavi.

XIV. LAMBERTUS vel LOM-BARDUS,

XIV. LAMBERTUS sc. LOMBARDUS.ALiàs Suavius dictus, et Sutermannus Leodiensis, supra pariter à nobis iam descriptus est, quibus haec paucula saltem adiicimusadicimus, quod inter typos eius aeneos, et Apostoli occurrant et Prophetae et historia Petri claudum sanantis mendicum: Insimul veram eius apponendo Effigiem in tabulâ nostrâ N. 4. quae nuper demum ad manus nostras perlata est.

XV. HUBERTUS GOL-ZIUS,

XV. HUBERTUS GOLTZIUS.ET ipse additamenta quaedam meretur, quod nimirum Antverpiae primùm habitaverit, ibidemque anno 1550. pro Introitu Philippi II. Hispaniae Regis sub Alostano pictore et Architecto celeberrimo arcus quosdam triumphales magnâ cum laude expinxerit, eosdemque dein typis aeneis ediderit. Nec non quod praeter Historiam Imperatorum, et Siciliae atque Magnae Graeciae, aliud ediderit opus, cuius titulus est, De Romanae et Graecae antiquitatis monumentis è Priscis Numismatibus erutis per Hubertum Goltzium Herbipolitanum Venlonianum, Civem Romanum; cui operi P. Paulus Rubenius propriâ manu titulum praefixit elegantissimum. Unde in debitum honorum eius augmentum, iconem eius tabulae nostrae N. 4. inserere volui.

XVI. DOMINICUS ZAM-PIERI,

XVI. DOMINICUS ZAMPIERI.BOnoniensis, Annibalis Caesaris discipulus et imitator, cuius opera supra iam tetigimus; icone sua adhuc pariter honorandus fuit, unde locum ipsi in tabula S. reliqueramus: cum autem citiùs illa ad manus nostras non pervenerit, nunc meritò tabulae N. 4. eandem inseruimus. Plura de ipso non superaddimus, quàm quod Exemplar simul fuerit singularis Candoris. Cum enim Ego in studiis meis Romae adhuc infirmior essem, eundem autem Patris loco venerarer, ipse defectus picturarum mearum fideliter mihi aperiebat, multisque humanitatis atque commendationis officiis me prosequebatur: ut, iuxta Italorum Proverbium, Bonus iste amicus, Angeli loco mihi esset.

XVII. THOMAS BLANCHETUSParisiensis,

XVII. THOMAS BLANCHET.AD statuariam ab ineunte aetate pronus erat; sed ob corporis imbecillitatem, consulente Sarazinio statuario celeberrimo pictoriam amplexus est; in qua excultâ simul Atchitectura et Prospectiva tantoperè progressus est, ut in Italiam maturè se conferret. Romae itaque in picturis Architectonicis et Scenographicis mox eousque celebratus est, ut commodè exhinc vivere posset: praesertim cùm Parisiis Ruinas et La mayrium imitatur. alias Antiquitates La mayrii Pictoris Architectonici celeberrimi, qui in applicandis coloribus circa hoc genus iudiciosissimus erat, probè observasset, quas non tantùm strenuè imitabatur, sed alicubi et emendabat. Cum visitante eum Poussinio opusculum quoddam pingeret de Urbe Romana prolapsâ penitus humique prostrata, sed Artis beneficio iterum erectâ, multâ statim laude ubivis innotescebat, ut et Alexander Agardus Statuarius celeberrimus

MAT GRUNWALD ASCHAFENBURGENSIS.

BARTHEL BEHAM. NORIBERGENSIS.

HUBERT: GOLTZIUS HERBIPOLENSIS.

LAMB: LOMBARDUS LEODIENSIS.

IACOB IORDAENS. ANTVERPIENSIS

DOMIN: ZAMPIERI BOLOGN.

I. v. Sandrat. del:

R. Collin sc.

picturis eius minutis pro exornandis conclavibus secretioribus saepiùs uteretur, iisque pingendis ipse non amplius sufficeret. Ad maiora igitur, è consilio Andreae Sackii aliorumque, digressus, varia pingebat, in Galliam postmodum translata, quae in pinacotheca Dni. Chaumellii Opera eius Lugdunensia. Lugduni adhuc spectantur. Ex quo cum ad mandatum Magistratus illius Urbis, à Pantho pictorae Lugdunensi ordinario, pro exornanda eiusdem loci Curiâ, evocaretur, ibidem operibus suis variis ingeniosissimis famam assecutus est maximam: praesertim quod opticus beneficio ad muros etiam irregulares et fornice curvatos imagines tamen rectas et perpendiculates appingeret, quod vel iudiciosissimi vix auderent. Inter alia quoque opera eius celeberrima oecus quidam Dni. Caroli Lugduni ab ipso expictus spectatur, in quo mera artificis consummatissimi edidit specimina.

Cumque interea magna pars pulcherrimae illius Curiae incendii flammis absumta esset, eiusdem restitutio tam quoad Architecturam, quàm quoad picturam huic nostro Blancheto similiter demandata fuit: ubi statua moderni Galliae Regis equestris, octodecim pedum altitudine in media illius contignatione publicè collocanda fuit. Honores eius. Hinc a Regia Parisiensium Academia in literis, Academici et Professoris titulo honoratus, et ab ipso Rege Directio Academiae Lugdunensis, curante Brunio, ipsi demandata est: ut optima quaevis ab ipsius manu adhuc expectentur. Quare et effigiem illius tabula nostra N. 5. exprimere minimè negleximus.

XVII. JACOBUS JORDA-NIUS,

XVII. JACOB JORDAENS AntverpiensisIAm supra effigie pariter à nobis honorandus fuisset; cum autem eandem in provecta demum aetate ipsius iam nacti simus, hinc illam in Tabula nostra 4. conspicere poterit Lector benevolus. Natus autem cum esset anno 1594. 19. Maii, ante paucos annos tamen in tranquillo adhuc vivebat senio, annorum sc. 84. mortemque tandem obiit beatam et placidissimam.

Summa autem pars laudum eius ea fuit, quod historias dexterrimè pingeret megalographicas; quem picturae gradum qui semel attigit, in aliis, sive icones fuerint, sive subdialia, sive in albario recente, sive in membranis pingenda, difficultatibus omninò carebit.

XVIII. JOHANNES ERASMUSQUELLINUS,

XVIII. JOHANNES ERASMUS QUELLINUS Antverpiensis.ERasmi, pictoris et Architecti celeberrimi filius, à Patre in diagraphicis primum, deinde in Architectura et ScenographicaScaenographica, tandemque in Pictura tanta informatus est fidelitate, ut cum laude iter institueret Italicum, Venetiasque et Romam atque Florentiam perlustraret, ubi praesertim in Architectonicis, et in specie in Vinea Justinianea integros delineavit. Prospectus, tam Aedium, quàm Arborum, fontium, aliorumque artificiosorum pulcherrimi illius horti. Cumque haud ita pridem Viennam vocatus ad elaborandas icones quasdam et alia, iter suum per Urbem nostram dirigeret, non tantum ipse comperi, quanto divinitus in Arte istâ donatus sit talento; sed ipsa quoque opera eius Antverpiana, tam picturae et magnarum historiarum; quàm Architecturae satis testantur, quanto adhuc saltu gloriae provehendus sit.

XIX. JOHANNES ASPARIUSTigurinus Pictor,

XIX. JOHANNES ASPER Tigurinus.NAtus anno Christi 1499. icones pingebat optimas, et naturae simillimas, iuxta methodum Joh. Holbeinii coaetanei sui. Inter opera eius adhuc occurrunt Effigies M. Huldrici Zwinglii, cum uxore et filiola: nec non effigies Nobilis cuiusdam palliati, cum uxore panno Attalico albo, et holoserico nigro vestita, quae in pinacophylacio Werdtmülleriano adhuc conspicitur: Opera eius. Dehinc icones quoque Heinrici Holtzhalbii et Dirthelmi Reustii, Patrum Patriae, quae à Conrado Mayero typis nunc aeneis prodierunt. Porrò ad curiam Tigurinam duodecim etiam menses figuris subdialibus pinxit, adiectis in specie ad singulos piscibus illis, qui in lacu Tigurino suo tempore ob prolificationem capi solent; prout ista ad latus fori piscarii adhuc cum admiratione spectantur. Intra curiam in Oeco insignia pinxit Tigurina cum duobus leonibus naturali quantitate sceptrum gladiumque tenentibus, adiectis encarpis elegantissimis. Effigies eius numismate argenteo expressa spectatur uncialis magnitudine, excusa anno Christi 1540. aet. 41. cuius Aversa calvariam exhibet cum lemmate quodam Germanico, cuius hic est sensus:

Mors certa est, incerta dies, hora agnitanulli; Extremam quamvis, pagina sacra do-cet.

Mortuusque est anno Dn. 1571. aet. 72.

XX. GOTTHARDUS RIN-GLIUS Tigurinus,

XX. GOTTHARD RINGGLI Tigurinus.PIctor etiam ingeniosissimus natus fuit anno 1575. 27. Jan. Inter opera eius tria primaria Bernae occurrunt in curia de extructione illius Urbis; et primò quidem Berchtoldus V. exhibetur Dux Zeringensis, cum Nobilibus suis, decretum de condenda hac Urbe sanciens, secundò Nobiles quidam in querceto, eodem sc. loco, ubi urbs condita est, ursos venantes. Et tertiò ipsa huius Urbis extructio, ubi fabri lignarii ex imo spectantur, ingeniosè expicti. Sic ad turrin quoque campanariam quatuorquattuor pingebat anni tempora, figuris viventium Opera eius. mole spectabilibus: et ad latus turris signiferum cataptractatum cum vexillo illius Urbis. Tiguri autem multae adhuc extant illius figurae partim aere roso, partim pictura eleganter ab ipso expressae: et in specie in Bibliotheca civium, opus quoddam insigne, in cuius medio ditio Tigurina cum territoriis; ad dextram Religio, quae Virgo est altera manu Biblia, altera fraenum, et brachiis crucem tenens, mortemque pedibus proculcans, supra quam Pelecanus sanguine pullos conspergens. Ad sinistram Libertas, quae Virgo est compedibus liberata, cuius pedibus cavea adstat cum avicula insidente libera, funiculum rostello tenente; supra quam Grus Vigil, cum adscriptis Versiculis elegantibus. Symbolum eius hoc erat idiomate Germanico; quo nomen simul eius argutè exprimitur:

Durch Misgunst dem nichts wieder-fahrt. Der ehrlich lebt, und auf GOTTHART. In den ich mein Vertrawen stell, Man RINGGLI es gleich wie manwöll.

Cuius sensus est:

Volve tuam, Fortuna rotam, quacunquelibebit: Speranti in Dominum nil nocet invi-dia.

XXI. SAMUEL HOFMANNUSTigurinus,

XXI. SAMUEL HOFMANN.COncionatoris cuiusdam filius, Ringlii discipulus, in Belgium missus apud Rubenium aliosque celeberrimos in picturis ad viva exemplaria exprimendis mirum in modum proficiebat, ut Amstelodami multis inclaresceret operibus; uxoremque ibi duceret. Deinde Francofurtum abiit cum tota familia, ubi post pictas icones plurimas, cum opere quodam magno pro Curia illius Urbis, doloribus Podagricis tandem obiit anno 1649. Ex quo uxor eius cum liberis Amstelodamum iterum concessit: ubi duae ipsius filiae similiter oporetica elegantissima pinxerunt.

XXII. MATTHIAS FUESSLIUSTigurinus,

XXII. MATTHIAS FÜSSLI Tigurinus.EX optima natus familia et Ringlii pariter discipulus. Hic iam in annis tyrocinii sui libera manu magna cum laude quaelibet delineabat, apographorum exercitia omninò negligens. Deindè in Italia et Venetiis ut plurimùm degebat, Tempestium magni faciens, et proelia inprimis nocturna elegantissimè coloribus exprimebat; de Gedeone, puta, facum beneficio Midianitas obruente: de Angelo Sennacheribi castra vastante: de Troia incendii flammis exardescente; quod opus in pinacotheca Werdtmülleriana extat, cum pluribus aliis: nec non de Lotho ab Angelis ex incendio Sodomitico educto: et similibus.

XXIII. JOHANNES JACOBUSTHURNEISEN,

XXIII. JOH. JAC. THURNEISEN Basileensis.FIlius Andreae Thurneisen Senatoris Basileensis et Annae Schlümbergiae, Consulis Mülhusani filiae, in studiis caelandi ad miram provectus est elegantiam atque peritiam. Opera enim hic loquantur ipsa, que sunt Laocoon noster; nec non Antinous Tabulae nostrae aa. ubi decussandi artificium in naso coeptum totam efformat imaginem elegantia admirabili. Atque sic etiam Latonae statua, quae ab artis peritis coeterisceteris omnibus praefertur; prout Tabula bb. pluribus ostendit. Plura non opus est ut adiiciamadiciam, nisi quod iconem eius Tabulae nostrae 5. insertam benevolus Lector spectare queat.

XXIV. RICHARDUS COLLI-NIUS,

XXIV. RICHARD COLLIN.LAtiùs antehac à nobis descriptus haec paucula quoque adhuc requirit, ut operibus eius adiiciamusadiciamus, quae in hoc opere nostro ulteriùs elaboravit: ut sunt Tituli trium Artium; Statua M. Aurelii; Seneca, Cupido, Meleager, Galathea, Belisarius, Sabina, Poësis, Gladiatores, Pan, Natura, Poenitens, Pastor, Leo, Equus, cum omnibus subsequentibus Numismatibus, et iconibus Tabulae 5. inter quas et propria.

XXV. DANIEL BLOCKIUSPictor;

XXV. DANIEL BLOCK.MArtini Blockii filius, (qui Mercator erat Stetinensis) natus anno 1580. inque disciplinam traditus Jacobo Scherio Gedanensi an. 1593. in pingendis iconibus insigniter proficiebat, ut pro Christiano IV. Daniae. et Gustavo Adolpho Sueciae Rege Opera eius. multas conficeret. Deinde totam expinxit Genealogiam Ducum Megapolitanorum, viventium magnitudine antiquo habitu: istique familiae à servitiis aulicis fuit per 44. annos, donec partim bello Germanico, partim incendio Schwerinensi anno 1651. ubi à filio natu minimo Benjamine cum uxore è flammis extractus fuit, omnibus spoliatus bonis, ad summam redigeretur paupertatem, tandemque anno aetatis 81. Rostochii in Domino obdormiret.

QuatuorQuattuor autem ipsi erant Filii, quorum Benjamin Block. tres, Emanuel scilicet, Adolphus et Benjamin in pictoriâ similiter insigniter profecerunt: et primus quidem in iconibus et immotis; alter autem in historiis et equis; et tertius in variis. Utque de hoc paucula

THOMAS PLANSCHET PARISIENSIS

I. IACOB THURNEYSER BASILEENSIS

RICHART COLLIN LUXEMB:

BENNIAMIN BLOCK LUBEC.

IOH: RUD: WERDMILLE, TIGURINUS.

MELCHIOR BARTEL. SAXO.

Richard. Collin sculp. Antverp.

referamus, natus ille est Anno 1631. Lubecae: specimina autem artis egregia iam Anno 1647. edidit, dum iconem Adolphi Friderici Ducis Megapolitani solo calamo, viventis mole, tam eleganter effiguravit, ut typus videretur aeneus. Dehinc in aula Augusti Ducis Saxoniae Halensi icones similiter totius Serenissimae familiae ipsiusque Opera eius, Ducis coloribus expressit. Postmodum in Hungariâ in servitiis Francisci Comitis Nadasti varia quoque elaboravit opera, nimirum quinque Altaria in aede Lauretana Hungaricâ: nec non tabulam maiorem pro Altari magno Jaurini in Hungariâ, quae mille et trecentis aestimabatur Florenis. Porrò in Italiam Anno 1659. profectus, commendatione Comitis praedicti, Romae non tantùm ad rariora plurima admittebatur; sed et Effigiem P. Athanasii Kircherii pingebat. Ex hinc visis etiam Florentia, Senis et Venetiis, ubi Effigies tam magnas quàm parvas pingebat plurimas; tandem in Germaniam reversus est: et confectis priùs iconibus multorum Electorum, Principum et Comitum, Halam tandem rediit: ubi totius iterum familiae ducalis, nec non Serenissimorum Fratrum Mauritii et Christiani Ducum Saxoniae Effigies exhibuit: uxoremque Uxor Anna Catharina in arte pictoria versatissima. duxit Anno 1664 Annam Catharinam Johannis Thomae Fischeri Norimbergensis Illuminatoris celeberrimi Filiam: quae et ipsa in arte pictoriâ tantoperè eminet, ut non solùm Serenissimam Ducissam cum Filiabus in florum pictura erudiret; Sed et istud pingendorum florum studium adhuc exerceat, et effigies similiter tam olearias quàm cretatas elegantissimè pingat. Ipse autem Blockius dehinc pro Celsissimo etiam Principe et Domino, Domino Marquardo Episcopo Aichstadiano icones et historias multas magnâ arte elaboravit: nec minùs Viennam delatus, ipsam quoque Sacram Caesaream Maiestatem in ornatu Caesareo tabulis tam magnis quàm parvis effiguravit: ut plures effigies alias multorum Ministrorum in aulâ Caesarea aliorumque variorum silentio hic praeteream. In hoc enim genere non tantùm insignis est naturae imitator; sed gratiae etiam ubique studiosus, et praeterea mira promtitudine excellit, ut ipse quoque meam effigiem bis ab eo confieri curaverim.

XXVI. JOHANNES RUDOLPHUSWERTMÜLLERUS.

XXVI. JOHANN. RUDOLPHUS WERTMÜLLER.NAtus est Anno 1639. 17. Maii, Patre Johanne Georgio Wertmüllero Senatore et Rei tormentariae praefecto Generali Tigurino et Anna Wertmülleria. Cumque ad artem pictoriam applicaretur, primò per totum triennium in Diagraphicis exercebatur; Iuxta Exemplaria tam figurarum aenearum quàm Anaglyphicorum statuarumque et viventium; quorum Exempla adhuc supersunt plurima, de quibus nonnulla Pinacothecis inseri possent celeberrimis. Ad colores autem applicitus, in disciplinam tradebatur Conrado Maiero pictori Opera eius Tigurino famigeratissimo. Absoluto autem Tyrocinii triennio, apographa faciebat picturarum quarundam Pauli Veronensis, de Susanna scilicet in viridario: Item de Mercurio et Herse, tantâ elegantiâ, ut authographis essent simillima. Quibus Icones similiter quasdam et opera alia oporetica et subdialia varia iuxta Exemplaria nativa adiiciebatadiciebat, simulque Architecturae tam civili quàm Militari gnaviter operam dabat. Dehinc instituto in Belgium itinere Amstelodami ad ulteriora perrecturus erat: sed morbo acutissimo ad vesaniam usque correptus, sanitatique vix restitutus in Patriam remeare cogebatur: ubi non tantùm icones quasdam egregias; sed duas quoque tabulas maiores subdialium iuxta autographa Claudii Lotharingi diligentissimè depingebat. Mox plasticae etiam operam dabat, effictis ex argillâ Apolline, nec non Pallade: Item Milone maiora forma, et Sirene pro opere quodam Hydraulico. His et mechanica quaedam addidit, Syringas nimirum incendiarias, (in quibus Pater ipsius tantoperè excellebat, ut machinam inveniret undas continuas in octogin, taoctoginta pedum altitudinem evomentem) et Hydraulica Mors eius tristissima. quaedam elaborando: donec Anno 1668. in Galliam abiturus, sed mutato consilio nocturno itinere domum reversurus, Syllae Fluvii undis per errorem immersus, summo cum dolore suorum omniumque concivium suffocaretur. Iconem autem illius Tabulâ nostrâ 5. sat accuratam propterea inter alias exhibere voluimus, quod maximam iam insignis Artificis de se spem porrigeret, cui mirum in modum protuisset pinacotheca Patris sui celeberrima; quae tamen tribus iam destinata videtur ipsius fratribus, Jacobo, Heinrico, et Conrado, iuvenibus praeter ordinaria studia sua, ad Architecturam quoque et Picturam cum laude adspirantibus, quibus hoc modo campus patet ad decurrendum solidioris gloriae stadium amplissimus.

XXVII. OWINIUS,

XXVII. OWINS.PIctor est, historiarum praecipuè, insignis; nocturnisque simul operibus celebris admodum, colore igneum quasi prae se ferens ardorem, et ordine copioso admirandus; à servitiis autem Ducis Holsatiae est Fridericopoli.

XXVIII. STEINWINCKEL,

XXVIII. STEIN WINCKEL.CIrca annum 1640. Hafniae florebat apud Daniae Regem, picturâ praesertim Equorum clarus, ut hoc in genere incomparabilis esset: tantâ enim aliquando proprietate Equum depinxerat, ut vivus ad illum properaret caballus: quem propterea Christianus IV. Daniae Rex magni aestimavit.

XXIX. WILLINGERUS,

XXIX. WILLINGER.IN pingendis similiter historiis excellere dicitur, Berolini degens in Aulâ Serenissimi Electoris Brandenburgici, ubi praeclara ipsius opera prostare feruntur plurima; in quibus Antonii Dickii sectari methodum, et in calligraphia insigniter efflorescere fama est. De quo propterea plura superaddere non valeo, quod ex voto de operibus illius ad me nihil pervenerit.

XXX. JOHANNES MU-TUS,

XXX. JOHANN STUMM.ANno 1647. Hamburgi degebat, loquela quidem et auditu orbatus, coloribus tamen facundus admodum, ut icones expingeret viventibus simillimas, paucosque tum haberet aequales: quamvis ductu duriore moveret peniculum.

XXXI. LAUCHIUS,

XXXI. LAUCH Vienensis.VIennae Cubicularius est et Pictor familiaris Imperatricis Viduae solertissimus, in minutis potissimum, et effigiebus maioribus, noc non immotis aliis praeter modum excellens, in quibus tantâ utitur colorum vi, tantâque ad naturalem usque similitudinem picturâ, ut obtutu vix satiari queat oculus. Sunt quaedam eidem quoque sorores, picturae studio haud parum nobiles, nec non Arte Musicâ singulariter excellentes. Inter has una, connubio iuncta Bremero Cubiculario Caesareo, magno similiter huius Artis fautori, picturas subdiales tanta exhibet industria, ut vel naturam ad certamen provocare videatur: et frigora praesertim, nivesque adeò ad veritatem depingit, ut nulla hic locum habere queat emendatio. Praeterea

XXXII. N. N. BATAVAquaedam,

XXXII. BATAVA quaedamPIctrix adhuc caelebs in pingendis minutis ad istud ascendit fastigium, ut minori forma maiorique veritate et rotundiori mole nihil unquam sit expictum. Inter alia autem pro Emblemate Vanitatis immota varia unico in opusculo cumulavit, omnem laudis tramitem transcendentia: inter quae Vitrum, pictricis faciem tanta similitudine reflectens, ut viventis videatur: deinde et spica triticea à musculo arrosa; nec non calvaria humana, quae naturalia dici possent omnia. Et istam quidem Tabellam Serenissimus Archidux Leopoldus Wilhelmus pro Technophylacio suo Viennensi mille coëmit Imperialibus specie talibus; quamvis ab Artis peritis longe maiori digna iudicetur pretio.

XXXIII. DE BAR.

XXXIII. DE BAR.SAcrae Caesareae Maiestatis Inspector Pinacophylacii Leopoldini, clerici ordinis, pictor etiam florum est praestantissimus, quos coloribus gummatis amoenissimis et luminosissimis ad proximam naturae similitudinem in seriis potissimum effingit. Sed quid in explicandis laudibus eius uberiùs divagor; cum fatendum omninò sit, Elegantiam eius omni maiorem esse Eloquentia.

XXXIV. BARO de SCHALL,

XXXIV. BARO de SCHALL.CIrca annum 1639. in arte pictoria similiter plurima praestabat, nec iconibus tantùm, sed et historiis rariori praecellentiâ nobilis. Multa enim tum pro Serenissimo Duce Megapolitano Adolpho Friederico, praestantissima; nec non pro Christiano IV. Danorum Rege pingebat, qui magnis ipsum cumulabat muneribus.

XXXV. CORNELIUSSTOP,

XXXV. CORNELIUS STOP.ANglus Speluncarum picturis delectabatur, quas multo horrore exhibebat refertas, variisque prospectibus ScenographicisScaenographicis admirandas.

XXXVI. HAMILTONIUS,

XXXVI. HAMILTHON.ANglus similiter natione, uvas potissimum coloribus exprimit verè naturales; quin et Aves mira colorum politura atque similitudine: quo in genere, praeter immota alia, pro Serenissimo Electore Brandenburgico pinxit plurima.

XXXVII. MICHAEL CONRADUS HIRTIUS,

XXXVII. MICHAEL CONRAD HIRT.IConibus etiam excellebat, nec non historiarum picturis; arteque sua in Aula Electorali Brandenburgica famam sibi comparavit insignem, praesertim ob firmiorem colorum constantiam.

XXXVIII. PAUDITIUS,

XXXVIII. PAUDIZ.EX inferiore Saxonia oriundus discipulus erat Rembrandi praestantissimus, qui pro Serenissimo Principe Episcopo Frisingensi et Ratisponensi, Alberto Sigismundo Duce Bavariae multa pinxit opera clarissima, Frisingae adhuc conspicua. Inter alia autem cum pictore quodam Norinbergensi, Röslero, certamen iniit in pictura unius argumenti, de lupo nimirum agnum discerpente: quem ambo quidem argutissimè exprimebant; ita tamen, ut Pauditius elevatiori mole praepolleret. Quamvis alii tabulam Röslerianam ob pilorum accuratiorem polituram praeferre niterentur: quod tanta Pauditium affecit

ANNA FELICIT= NEUBERGERIN.

CARL GUSTAU. AMBLING= NORI

LILLY sive LELLIO. LONDI:

IOH= PHILIP LEMBKE NORI

BART= FLA LEODIENSIS

GLAV ALB= SEVIN. BRUXE

aegritudine animi, ut paucis exactis diebus fato fungeretur, dolentibus ob multam artis eius praestantiam plurimis.

XXXIX. MUETENIUS,

XXXIX. MUETENS.BAtavus est Hagae Comitis degens, iconibus pingendis exercitatissimus, posituque et similitudine excellens; quo in genere pro Serenissimo Electore Brandenburgico, et Principissa Anhaltina Dessaviensi multa elaboravit elegantissima.

XL. DE VETTI,

LX.XL. DE VETTI.BElga est in arte nostra pariter clarissimus, in historiis potissimum minutioribus excellens, quas ordine, copia, colorum vi, et veritate, una cum accuratâ delineandi sollicitudine tam solerter expingit, ut admirationem potius quàm vituperium mereatur.

XLI. HOCHSTRAE-TIUS,

XLI. HOCHSTRAET.DIscipulus Rembrandi, effigiebus pingendis magna laude similiter pollet, inque immotis praeterea eminet, quae verâ elevat mole et naturae exhibet simillima: quo in genere Viennae potissimum inclaruit, ubi in Porticu technicâ insignia operum eius extant specimina: qualia procul dubio adhuc uberiori copia Dordracensium Urbs possidet, quae patria eius est.

XLII. MEGANIUS,

XLII. MEGAN.BRabantus natione, subdialibus praecellit tam maiori, quàm minori forma pingendis, in quibus inventionibus abundat pulcherrimis, arborumque varietate elegantissima; prout ipsa illius opera partim Viennae in aula Caesareâ, partim alibi extantia, abundè testantur.

XLIII. A. BLOOTOLI-NUS,

XLIII. A. BLOOTOLIN.CHalcographus est in omni istorum studiorum genere nobilis, ita ut non caelo saltem et undis stygiis, sed et arte melanographica ea omnia praestet, quaecunque humanae manui possibilia videntur. Exempla posterioris generis ab ipso profluxere varia; inter quae Judith, iuxta prototypon Raphaëlis Urbinatis pictum, exhibita, sub formâ FoeminaeFeminae stantis formosae admodum, caputque Holofernis obtruncati aspicientis: quae figura tantâ arte et veritatis aemulatione elaborata est, ut quicquid Umbrarum Luminisque regulae requirunt, abundè inibi sit observatum. Sic Icones quoque Principis Auriaci, et Serenissimae Coniugis; nec non Wittii Pensionarii, fratrisque eius, unà cum aliis pluribus, maiori formâ ab ipso confectae prostant, unde peritia eius mirum in modum elucescit; quam quotidianis etiam exercitiis indesinenter, summaque cum laude adhuc cumulat.

XLIV. DANIEL PREISLE-RUS,

XLIV. DANIEL PREISSLER. PIctor et Iconopoeus, natus est anno 1627. Pragae, unde ob turbatam Religionem Parentes eius Dresdam concedebant; ubi hic noster in disciplinam traditus est N. Schieblingio Pictori Aulico celeberrimo: à quo in fundamentis Artis nostrae adeò proficiebat, ut peracto per Germaniam et Bohemiam itinere, Norinbergam tandem perveniens, larem figere posset. Quamvis autem ob varia impedimenta Italiam, orasque exoticas alias videre non potuerit; quin et Norinbergae ad viliora primum adhiberetur: Opera eius. tandem tamen anno 1650. in Diaeta Pacificatoria visis Iconibus nostris, factisque Apographis Iconum Regis Sueciae, Ducisque Amalphitani, et aliorum; ad picturas Iconum ipse quoque sese applicuit, inque eodem genere pluribus variorum Statuum, et in specie Principibus quoque circumiacentibus cum laude inserviit. Alia picturarum eius exempla Norinbergae similiter extant varia: Inter quae ad valvas organi maioris in templo Sebaldino Hypotyposis musicae tam coelestiscaelestis quàm terrenae: quo in opere icones spectantur variae ad veritatem quàm proximè accedentes: In templo Xenodochii novi pro tabula Altaris historia missi Spiritus S. In templo Arcis pro Epitaphio Führeriano historia Ascensionis Christi, et similia, quae omnia facilè ostendunt, ad quos gradus adhuc eniti potuisset, nisi anno 1665. ex hac mortalitate fuisset exemptus.

XLV. ANNA FELICITAS NEU- BERGERIA,

XLV. ANNA FELICITAS NEUBERGERIN.DAnielis Neubergeri Augustani, de quo supra plura commemoravimus, filia, ingenio et arte tam nobilis est, ut praeter manuaria Gynaecaei ordinaria, quamvis rarissima, ad sublimiora et inimitabilia quasi pervolârit. Pingendo enim tam oleario, quàm glutinario et cretaceo genere excellit; Plasticam cerariam ultra coeterorumceterorum Artificum modulum exercet; in sculptura autem minutissimorum usque adeò praecellit, ut in unico cerasi nucleo integra efformet proelia, etiam equestria; in unico cannabis grano facies varias, quin et Opera eius. historias integras; et imagines Redemtoris crucifixi tam minutas, ut per foramen acus facili negotio transmittantur: Qualia cum pluribus aliis ipsam fidem excedentibus, in variis tam intra quàm extra Germaniam Technophylaciis cum stupore omnium spectantium passim asservantur. Unde in debitum Artificis huius nostrae honorem, effigiem eius tabulae nostrae 6. inserere non dubitavimus.

XLVI. CAROLUS GUSTAVUS AM-BLINGIUS,

XLVI. CARL GUSTAV AMBLINGE Sinu matris Noridos in lucem editus, postquam ad studia Diagraphices applicitus esset, in Chalcographum tandem evasit longè nobilissimum. Cum enim stipendio Serenissimi Electoris Bavariae gratiosissimo, in Gallia apud caelatorem quendam celeberrimum ad studium perfectionis anniteretur, saepiùs accidit, ut Discipuli huius manus pro manu Magistri haberetur. Unde postmodum in servitiis praedicti Electoris per multos annos substitit, illiusque Effigiem viventis magnitudine summâ cum laude in lucem emisit. Exemplum aliud consummatorum illius studiorum praebent Icones praememorati Electoris et Serenissimae Coniugis minori forma ab ipso elaboratae, in quibus tanta elucet caeli elegantia, tanta ad naturam ipsam accedens similitudo, ut non caelatum opus quis diceret, sed monochroma expictum, in quo caro ipsa, crines, linteamina, tela serica, et armatura ferrea mera sunt artificia, mera ulteriorum conatuum theatra. Idipsum Benevolus Lector iudicare etiam poterit ex Icone Neubergeriae Virginis tabulae nostrae 6. insertâ, et ab ipso sculptâ; nec minùs ex Icone Reverendissimi Abbatis in coenobio S. Udalrici, quod Augustae est: porrò è Titulo Libri nostri primi: et è statuis Rotatoris, Mercurii, Lucii Veri et Marci Aurelii Libri nostri Secundi. Quam laudem suam ad summa iam properantem, pluribus adhuc indies adauget operibus aliis, nunquam adeoque intermorituram: unde et tabulae nostrae 6. effigiem eius meritò inseruimus.

XLVII. JOHANNES PHILIPPUSLEMBKIUS,

XLVII. JOHANN PHILIPP LEMBKE.NOrinbergensis, Georgii Strauchii ibidem discipulus, in ipsis tyrocinii annis variis iam indulgebat inventionibus de casibus oeconomicis, bellicisque diversis, quos magnâ iam tum delineabat solertia. Dehinc Exempli loco sibi proponebat duos subdialium pictores celeberrimos, Johannem Bothium, eiusque fratrem; donec Petri Laërii, qui aliàs Bambotius dicitur, eidem innotescerent opera, quorum causa Romam adibat, ubi ad consummatissimam hoc in genere mox ascendebat peritiam, quam per multos etiam tam Romae quàm Venetiis annos, magis semper, magisque perficiebat: donec in Patria tandem Pictor proeliorum accuratissimus. rem familiarem institueret. Ubi hisce adhuc studiis invigilat, et quidem proelia potissimum tam equestria, quàm pedestria, nec non obsidiones, velitationesque, quales inter Christianos occurrunt atque Turcas, mirâ arte effingit: quibus et venationes saepius superaddit, magno ex omni parte ingenio elaboratas. Exempla autem clarissimorum illius operum nobiliora occurrunt in pulcherrima Domini Fleischbeinii pinacothecâ; (ubi simul etiam quatuorquattuor extant tabulae Bassani, de quatuorquattuor anni temporibus; nec non subdialia varia Bemmelii, unà cum iconibus rarioribus Ulrici Mayeri et similia:) Sic etiam in aedibus Domini Graesselii; Domini Winteri; et Domini Langii; prae coeterisceteris autem apud Dn. Johannem Fregneau, ubi in tabula quadam magnum spectatur proelium inter duos exercitus sat numerosos commissum, in quo inter alia ex parte vincentium Chiliarcha quidam lethali vulnere decumbens inter varia auxilia tam chirurgica, quàm spiritualia animam agere videtur, quae actio miris extollitur laudibus.

XLVIII. LILLIUS aliás LAE- LIUS,

XLVIII. LILLY aliàs LAELIO.LOndini in Anglia adhuc floret; de cuius operibus nihil quidem ad manus meas pervenit, praeter icones quasdam, inter quas Effigies Marchionis de Montagu elegantissima. Nihilominus Effigiem ipsius, propter rarissima Artis eius merita, Tabula nostra 6. exhibere voluimus: in quam Poëta quidam nostràs sequentes composuit versiculos.

Was reimet sich auf wahre Kunst? Herr Lilly saget: Königs-Gunst. Den Reim er uns im Wercke zeiget. Der Scepter sich zur Lilie neiget: Zeigt, dass wie Er herrscht über Men-schen Sinn. Also sie sey der Blumen Königin.

Quorum sensum aliquatenus refert hoc Epigramma.

Peniculi ductu quod regnat Lilius, at-que Rex favet Artifici; quare mirabitur Or-bis? Cum florum in regno sceptrum quoqueLilia captent.

XLIX. JOHANNES BAPTISTARUELLIUS,

XLIX. JOH. BAPTISTA de RUEL.ANtverpiae natus et educatus, Musicae vocali studia sua primitus dicaverat, donec Moguntiae sub praesidio Domini Caroli Heinrici de Metternich, Capituli Moguntini tum Custodis, mox Archiepiscopi, pro addiscenda Arte pictoria Johanni Thomae, qui Ipenarius vocabatur, subderetur, qui hac in Arte egregia ediderat specimina, et historiarum quidem maiorum potissimum, inter quas in Aede Dominica historia Nativitatis Christi singulariter laudatur. Hoc praeeunte mirum in modum hic noster profecit, ut in pingendis iconibus admodum excelleret. Unde Viventium magnitudine pinxit Serenissimum Electorem Palatinum, et Serenissimum illius filium Principem, nec non Serenissimam Coniugem Regia ortam prosapia: porrò Electorem quoque Moguntinum demortuum; item Celsissimum Principem Episcopum Herbipolitanum, cum variis Magnatibus aliis, in quibus omnibus magno semper usus est iudicio, mirâque in similitudine felicitate. Nunc autem Herbipoli sedem sibi delegit, quae Patria quondam fuit Huberti Goltzii, de quo suo loco.

L. BARTOLETTUS FLAMALIUSPictor,

L. BARTOLET FLAMAEL,LEodii natus, in diagraphicis à teneris exercebatur, unde perlustratâ Italiâ, Romae ad summum in Arte suâ adspirabat cacumen. Abhinc cum in patriam remeaturus esset, Parisiis detentus à Rege, in pingendis historiis nonnullis maioribus singularia edidit specimina, in quibus et affectuum argutia, et diagraphices elegantia, et Antiquitatis notitia, cum ipsâ naturae expressione summâ cum spectantium admiratione elucescebant: ut propterea à Belgis quoque Raphaël Belgicus vocaretur. Istamque laudem suam, profectò inter summas numerandam, in Patria dehinc solertissimè propagavit; pictis, pro Electoribus quibusdam, aliisque Graphicophilis, historiis variis colore potissimum oleario, in quibus ubique temporum et nationum exacta observavit discrimina. Quibus et specimina adiecit Architectonica et diagraphica singularia, in quibus nihil fortuiti, nihil levi brachio adiecti, sed iudiciosa et acutissima omnia, ut Effigiem illius propterea Tabulâ nostrâ 6. exhibere commoti simus.

LI. CLAUDIUS ALBERTUSSEVINIUS,

LI. CLAUDIUS ALBERTUS SEVIN.BRuxellis cum natus esset, Patrinos habuit Celsissimum Principem de Ligny etc. et Marchionissam de S. Martino, à quibus ad Pictoriam applicitus, tantoperè profecit, ut picturis tam maioribus quàm minoribus mox inclaresceret: quare et in Regiis tam Angliae quàm Sueciae Aulis opera elaboravit plurima, pinacothecis illorum locorum inserta. Sed et iconibus excellebat, et quidem gummati generis potissimum, quod Exempla testantur Cardinalis Landgravii Hassiae, nec non Archiepiscopi Mechliniensis, aliorumque in Aula Bruxellensi, ubi hic larem habebat, plurimorum. Sic et tabulam quandam ibidem pro Altari magno egregiè expinxit, nativitatem Salvatoris referentem, ut fama illius indies excresceret. Donec tandem anno Christi 1676. cum Jubilaei gratia Romam commigrasset, die Maii 29. ibidem vitam cum morte commutaret. Cumque Echo ibidem appellaretur, in debitum illius honorem hoc post obitum eius compositum fuit carmen:

Carmen in eius obitum.Heu Dea conqueritur vocis lachryman-tislacriman-tis imago! Claudius it Romam; num remeabit?abit. Ne Libitina vocet vereor? reor, anxia cla-mat. An se famosum reddere sperat? e-rat. An Romae Nomen retulit? tulit. An fuitEcho? Echo. Quam citò vox deperit? illa pe-rit. An veterum mores imitatus in arte relu-xit? Luxit. Et ars tabulis irradiat? ra-diat. Italicae graphices tetigitne cacumen? acu-men. Ars illi famam vicit? et icit, ait. Claruit in rebus minimis? nimis! anne ta-bellis? Bellis. An palmam promeruit? me-ruit. Insignis? signis. Quam dignus vivere! ve-re! Nonne mori è patriâ poenituit? ni-tuit. An iubar eximium appellem? respondet:Apellem. Illane Sevino gloria debita? ita.

LII. N. WAGNERUS Norin-bergensis,

LIII.LII. N. WAGNER Noricus.DIscipulus celeberrimi Juvenelli, post tyrocinia absoluta Italiam frequentavit, et Romam in specie, ubi in conficiendis iconibus, pingendisque historiis egregiè inclaruit, quam laudem Architecturae studio aliisque Artibus cumulavit. Unde in Aulam Palatinam Heidelbergensem vocatus, specimina ibidem edidit clarissima: praesertim sub introitum Principissae Regiae Danicae, eiusque cum Serenissimo Principe Carolo connubium, ubi Arcum quendam triumphalem octoginta pedum altitudine conspicuum, ab ipso Serenissimo Electore inventum, variis condecoravit Emblematibus, quae publicis dehinc typis edita sunt. Sed et picturis iconicis apud Magnates varios, et praesertim in Serenissimâ domo Hassiacâ Darmstadianâ magnam assecutus est famam, quam in hodiernum usque diem ulteriori semper magis magisque confirmat experientia.

LIII. MARIA SIBYLLA GRAVIA,Francofurtensis,

LIII. MARIA SIBYLLA GRAEVINA Nobis iam supra uberius collaudata est; quibus id adhuc subnectimus, quod iam dum Norinbergae habitet, varia quoque ediderit Artis suae specimina, inter quae singularem meretur laudem Fasciculus illius Florum, centum constans foliis, pro informatione studiosae iuventutis admodùm proficuus. Cui adhuc aliud adiicietadiciet opus de variis insectis atque erucis, cum illorum transmutatione in papiliones, ciborumque generibus et proprietatibus, typis aeneis mox publicandum: quae omnia de magno illius iudicio testimonia edunt luculentissima.

LIV. GOTHOFREDUS LEYGE-BEN Saxo,

LIV. GODOFREDUS LEYGEBEN.SCulptor in re ferraria insignis, cui cerae loco indomitum illud metallum subditur, ita ut ex integra quadam massa, omnia efformet, quaecunque sibi proposuit. Sic enim exempli gratia, è massa quadam ferreâ sexaginta septem pondo pendente, mallei caelique beneficio S. Georgii efformabat figuram equestrem, gladio evaginato septicipitem atque alatum interficientem Draconem, ita ut capita omnia discretim agnoscerentur, quae Leonis, Ursi, Canis, Cameli, Lupi, Asini et Suis erant. Vultus autem iconem referebat Caroli II. Magnae Britanniae Regis genuina similitudine conspicuam. Sic pellis quoque, pilique Equi tanta nitebant proprietate, ut nulla ibi asperitas sed politissima omnia, ita tamen ut et venae accuratè discerni, ephippiumque et phalerae nulla emendatione corrigi possent. Sic et capulos elaborat pro gladiis, ensibus, sclopetis, clunaclis venatoriis, cultris, nec non columnas palmatas cum statuis et similia cum admiratione spectantium: unde in magnâ quoque gratiâ Serenissimi Electoris Brandenburgici Berolini vivit. Ubi filius eius natu maior Ferdinandus, in Architectura militari à servitiis est Electori; cum minor interea Lipsiae apud Erasmum Lutherum pictoriam discat Artem.

LV. GERHARDUS de LAI-RESSE,

LV. GERHARD de LAIRESSE.PAtriam habet Leodium, quâ ex Urbe plurimi exorti sunt tam in Picturâ, quàm in Sculpturâ et Architecturâ Artifices, nempè Lambertus Suavius Praeceptor Francisci Floris; Theodorus et Israël de Bry; Michaël Natalis; Bartolettus et tandem Regnerus Lairessius, pictor haud infimi ordinis, Gerhardi nostri Pater: qui filium hunc suum ad studia primùm, et inprimis ad Poësin atque Musicam, deinde ad Diagraphicen et Pictoriam applicuit; qui etiam, quod non tantùm paternâ uteretur manuductione, sed insignia etiam in Altaribus quorundam Coenobiorum Vallis nimirum Benedictae; S. Ursulae; Angelorum etc. ante oculos haberet exempla, miros statim faciebat progressus, ita ut vix quatuorquattuor decim vel quindecim annos natus iam Bartolettum sibi imitandum proponeret; quem in finem Autores quoque pervolvebat optimos, noctuque et interdiu hisce studiis invigilabat. Hinc in Iconicis statim picturis specimina edebat singularia; inter quae Effigies Reverendissimi Abbatis ad S. Honorium, Natalis, et alia partim apud Cancellarium; partim apud Celium et Rossium Consules; nec non Baronissam Lindanam, eiusque Amitam similesque extantia: quibus laudem sibi comparabat maximam, nummosque colligebat haud paucos.

Opera eius.Interea instituto ad Serenissimum Electorem Coloniensem itinere, Aquisgrani in transitu pro templo S. Ursulae martyrium istius Virginis pingebat viventis quantitate, cum invidiâ omnium illius loci Pictorum incredibili: cum iuvenis tantùm esset viginti annorum. Unde Patriam repetens picturis variis pecuniam lucrabatur immensam, quam tamen ubertim iterum profundebat, cum non tantùm vestium varios excogitaret modos, et in specie quae utroque latere gestari possent, ita ut unicâ quandoque die horis antemeridianis Aurorae, pomeridianis coelestinocaelestino colore superbiret: sed limbos quoque sibi pingeret denticulares pro linteaminibus, in telâ subtilissimâ, partim foliorum gyris, partim historiis inusitato luxu decoros, ut nemo idem imitari auderet. Cumque et cantu simul excelleret et fidibus, hinc consortia continuata, Amorumque simul illecebrae sumtus, ab ipso exigebant haud exiguos. Interim foeminamfeminam amabat, peregrinam quidem parumque honestam, sed formâ insignem admodùm, cuius retibus adeò illa queabatur, ut regressum experiretur difficillimum: unde ad evitandos ulteriores prostibuli nexus, clam abiens, haud parvo temporis spatio patriam deserebat. Redux tamen in maius adhuc incidebat periculum, quod, mutato in vindictam amore, meretrix cum sorore cultris eum impeteret, iugulumque ipsi vulneraret, maiora etiam ausa, nisi gladio ab ipso fugata asylum tandem reperisset officinam pharmacopolii cuiusdam. Quibus commotus matrimonium tandem inibat cum quadam cognatâ sua, cum quâ dehinc clanculum Amstelodamum discedens, securitati suae prospiciebat: ubi adhuc degit, multoque ab omnibus ob insignem Artis suae praestantiam morumque honestatem, colitur honore.

Leodii interea non icones tantùm confecerat plurimas, sed inter alia Tabulam quandam ad S. Ursulam, de Poenitentia S. Augustini, deque illius Baptismo aliam, viventium magnitudine ambas, multâ arte notabiles.

Cum autem eodem tempore non tantùm ob gestum cum Anglis bellum, sed et ob pestiferum

P. ATH. KIRCHER, MAT.

GAL. GALILILAE, MAT.

IOH. HENRIC. ROOS. PICT.

THEODOR. ROOS. PICT.

GERAD. LARESSE. PICT.

BARTHOLOME. KILIAN. SCVLP.

B. Kilian sculp:

contagii virus Artium favor nimium quantum tepesceret, et ipse Ultraiecti in transitu non morbo solùm corriperetur contagioso, sed uxoris quoque impediretur puerperio, interea autem peregrinis hisce in oris, nec linguae commercio commodè uti posset, adeoque haud parvâ premeretur necessitatis extremitate: Artis tamen, et DEI, mox iterum emergebat auxilio. Quàmprimum enim vires paululum recollegisset, pictam quandam à sese tabulam loco illo exponebat publico, ubi picturae venales conspici solent. Quae cum ab omnibus mirè probaretur, tertiâ mox abhinc die emtorem reperiebat Dominum Hooftium Amstelodamensem: quo commendante paulo post Amstelodamum vocabatur, ubi adhuc continuatis Artis huius Opera eius alia. occupatur exercitiis; cum opera eius ab omnibus expetantur Magnatibus, et in specie à Serenissimo Electore Brandenburgico, nec non Coloniensi; Principe item Auriaco, et omnibus Graphicophilis Batavis. In specie autem tabula quaedam illius de Heliodoro thesaurum templi Hierosolymitani abrepturo multis argutiis referta, apud Dn. Petrum Honton Amstelodami extat. Duas deindè pinxit de Cleopatra et Marco Antonio historias in Angliam transmissas. Item Ulyssis et Calypsus fabulam, quae apud Dn. Kerkringium asservatur. Extat et historia illius de Stratonica: nec non opus quadraginta pedes longum de triumpho Pauli Aemilii, quod apud Dn. Pancratium Consulem conspicitur, typis aeneis vulgandum. Deinde viventium magnitudine multa pingebat, sculpturis è marmore candido operis anaglyphici semipleni, quae cum admiratione spectantium adhuc apud Dn. F. Deflinium existunt, cum pluribus tabulis aliis: quales et frater illius Dn. Gisbertus Deflinius possidet. Praeterea pro Serenissimo Principe Auriaco Sousdiki Oecum exornavit maiorem, expicto toto fornice admirando ornamentorum genere. Sic Amstelodami quoque novum picturis Theatrum condecoravit. Adhuc alia illius tabula mortem Germanici exhibet, qui filius erat Tiberii, quam apud Dn. Christophorum Swollanum Postarum Magistrum spectare licet.

Vita eius civilis.In vita civili comis est, Musicesque fautor, cui hebdomadatim unum tribuit diem: hybernas autem noctes inventionibus insumit historicis, aere dehinc eroso exhibendis, quo in genere elegantissimâ utitur methodo, quae laude speciali minimè indiget, cum ipsa per se opera in omni parte sua perfectionem spirent, praxinque simul et theoriam plenariam, praesertim quoad Antiquitatis peritiam, Architecturae culturam, subdialium elegantiam, ScenographiaeScaenographiae symmetriam, ornamentorumque plenitudinem prae se ferant.

Typi ipsius aenei argumentis prodiere variis: inter quae Josephi à fratribus agnitus in folio, Salomon unctus in folio. Timor Domini à Minerva seu Virtute contra invidiam defensus, adiecto hoc Lemmate: Una et Eadem. Devotio necessitate promota, adiectis his verbis: Ubi necessitas speranda Benignitas. Endymion à Diana ad Lunae lumen visitatus. Immoderatum Dulce-Amarum. Liquor Bacchi. Silenus dormiens, cum Lemmate: Vinum cautis innocuum. Sapientia Unigentia Dei Maximi. Beata Teresia. Parcere subiectis et debellare superbos. Venus Aeneam ardente nunc Troia, è somno exsuscitans. Batavia à Wilhelmo Principe Auriaco liberata. Hercules Harpyias, Hydramque ex horto Batavo expellens; eâdem magnitudine omnes. Bacchanalia maiori forma. Sophonisbe. Semiramis Leonum venationi insistens. Argumentum istius dicti: Quem Mars nunquam, vicit Venus. Mars à Mercurio admonitus, ut Venerem caveat. Venus Aeneae, arma nova offerens. QuatuorQuattuor anni tempora. Cum pluribus minoribus aliis ex Ovidio, Virgilio, aliisque adinventa.

Tanto igitur Artifici iconem propriam tabulâ nostrâ 7. dicare praesumsimus, pro meritâ laudum illius immarcescibilium coronide.

LVI. GALILAEUS GALI-LAEI.

LVI. GALILAEUS GALILAEUS.GAlilaeus Galilaeus (Jano Nicio Erithraeo teste) Florentiae nobili ac vetere prosapia, clarissimum solis iubar adiit, atque umbris similes in eo maculas deprehendit; latos in Luna campos et colles et valles inspexit, novas etiam in aethereis siderum orbibus stellas invenit; quas Mediceas, ex Principum suorum cognomine, appellavit. Cum olim Patavio, ubi octingentorum aureorum stipendio mathematicas disciplinas iuventuti tradebat, venisset Venetias, admonitus est à quodam patricii ordinis viro, in Germania inventum esse oculare, quod res quantumvis remotissimas ea, qua essent magnitudine, aspicienti subiiceretsubicieret, ille, simul ac domum se recepit, fistulae plumbeae, ex organo detractae, vitreos varii generis orbes ad certum intervallum accommodavit; unde eventum sibi ex sententia processisse cognoscens, eius ocularis periculum in turri campanaria S. Marci fecit. Hinc notum erat omnibus, ocularis a se inventi ope, novas in coelocaelo stellas orbesque omnibus antè seculissaeculis, obstructas ac reconditas, esse detectas; quare et elegantissimus ille Nuncii Siderei titulo inscriptus ab eo liber exierat. Hac fama compulsus Magnus Etruriae Dux accersivit eum Pisas; ut mathematicarum artium Doctoris nomine, centenos singulis mensibus nummos argenteos magnos, quos laminas vocant, acciperet; alterum verò artis suae vicarium sibi substitueret: Quapropter nullius rei egens, complures pertinentes ad Mathematicam libros composuit; et in his Dialogum de Systemate mundi, in quo praeclaram suam de terrae, circa coelicaeli orbes, nullo agitatos motu, conversione sententiam aperuit; quamvis postea Romam evocatus, à Quaesitoribus fidei palinodiam canere coactus sit. QuatuorQuattuor fermè et octuaginta complevit annos, quorum postremos, luminibus orbatus, in tenebris vixit: Obiit in villa agri Florentini, cuius fines ne excederet, Quaesitorum fidei sententia cautum fuit. Part. I. Pinacothecae imaginum illustrium, num. CLIII. Magni igitur Viri illius memoria me admonet, quàm familiariter ac benignè hoc ipso, Romae, cum Inquisitionis negotio inibi vacaret, usus sim, in Palatio Mediceo; quod omnis antiquitatis verum armamentarium, et rarissimarum rerum singulare theatrum tunc erat: Hîc enim Opticae simul ac Geometriae studiis summoperè oblectatus, ab illustri doctore ac magistro ea didici, quae universus orbis splendidè mecum ignorabat; Quid multa? per tubum, in cubiculo suo ad Lunam haud difficulter directum, montes et valles, et sylvassilvas, et regiones, et lucem et umbram, et omnia ad oculum ostendit. Hic mihi habitus ab Eo honor, ut imaginem Ipsius debitis vicissim honoribus colerem, stimulator et concitator fuit.

LVII. JOHANNES HEINRICUSROOSIUS,

LVII. JOHANNES HEINRICUS ROSS.OTterbergi in Palatinatu inferiore natus est anno 1631. ipso Michaëlis festo, Patre Tectoriae Artis opifice; unde ob tumultus bellicos fugatis parentibus et post trienne in Urbe Cliviae, cui Vesalia inferior nomen est, exilium anno 1640. Amstelodamum delatis, ad Pictoriam hic tandem anno 1647. applicitus est, sub informatione Juliani du Gardeyn pictore historiarum satis claro: â quo transactis tyrocinii annis ad Cornelium de Bey pictorem subdialium iudiciosissimum concessit, ubi in picturis campestribus adeò profecit, ut nunc, ceu Rosa in Viridario Artis nostrae multo cum splendore floreat, picturaeque eius in pinacothecis Caesareis, Regiis, Ducalibus, aliorumque Graphicophilorum magni aestimentur. Opera eius. Varia enim subdialibus suis inserere solet animalia, quasi vivida, ut integras quandoque Boum, ovium, Equorum, Caprarumque greges, utroque sexu notabiles uno in campo exhibeat, quem tuguriis simul ruralibus, Ruinis, arboribus, montibus, cataractis, nec non pro re nata figuris quoque humanis tam argutè exornat, ut incomparabilem dicere queas: cuius egregium nuper adhuc edidit exemplum in magnâ quâdam tabulâ, Domino Johanni Fragneau nostrati Graphicophilo maximo transmissâ, in qua omnes argutiarum subdialium characteres cum admiratione cumulatae spectantur.

Adde quod et iconibus clareat, et Effigiem Electoris Moguntini defuncti viventis magnitudine ad genua usque cum laude confecerit, pro quo labore, ultra proemium torque etiam donatus est aureo, numismate mnemonico insignito: qualia munera ab aliis quoque Principibus aliquoties accepit. Subdialia tamen primarium ipsius sunt talentum; quae etiam Francofurto ad Moenum, ubi nunc larem habet, frequenter in Angliam, Galliam, atque Italiam transferuntur: ut Effigies eius inter alios artifices nostros Tabulâ operis nostri 7. locum meritò invenerit.

LIII.LVIII. THEODORUS ROO-SIUS,

LVIII. THEODORUS ROSE.PRaememorato fratre septennio minor natusqueVesaliae, quae inferior dicitur, anno 1638. mense Septembri, à teneris quasi, sua sponte ad Diagraphicen tractus est, unde anno aetatis duodecimo in informationem traditus est Cornelio de Bey, qui eundem, quod delineandi exercitia iam satis tractasset, tertio statim mense ad colores admisit, quos tanto etiam fervore tractavit, ut absoluto altero tyrocinii anno cum parentibus anno 1653. in patriam remeare potuerit. Ubi cum manuducente fratre ad ulteriora progressus esset, Moguntiae primum in societate fratris pro Opera eius. coenobio quodam nonnulla elaboravit: deinde à Serenissimo Principe Ernesto Landgravio Hassiae vocati Rheinfelsiae, per triennium substiterunt, exercitiis pictoriis magis semper magisque invigilantes, vitâque aulica à proposito suo minimè abstracti. Cum autem an. 1657. frater natu maior in urbe Sancti Goari matrimonium iniisset, hic noster sequenti anno Manheimium abiit, ubi Tribunos civicos trium cohortum pedestrium egregiâ inventione in tabula exhibuit, quae ibidem in Curia adhuc spectatur. Istoque labore tantoperè delectatus est Serenissimus Elector Palatinus, ut viginti Imperialibus pictorem donaret: hoc munere usque adeò excitatum, ut sepositis omnibus iuvenilis aetatis vanitatibus, artem suam summa cum laude excoleret, et in iconicis potissimum ad fastigium properaret. Argentoratum igitur concedens, ubi adhuc habitat, Academiam instituit Diagraphicam, cuius beneficio docendo semper factus perfectior, per vicinas statim innotuit Aulas, Veldentianâ scilicet, Birckenfeldiana, Badensi, Hanovianâ, Leiningensi, Nassovica etc. ubi absolutis feliciter picturis iconicis variis, ultra proemia ordinaria, muneribus quoque plerumque donatus est singularibus. Quo successu etiam Principissae Electoralis Palatinae elaboravit effigiem, cum Duci nuberet Aurelianensi, muneratusque similiter fuit Effigie Electorali aurea. Nuper autem cum per septem menses in Aula Wirtenbergica Stutgardiana octo pinxisset icones viventium quantitate, praeter mercedem et munera specialia, titulo quoque honoratus est Pictoris Wirtenbergici Aulici. Cumque et durante bello nupero Gallico â variis Praefectis militaribus utriusque Exercitus ad pingendas passim Effigies evocatus esset, hinc factâ nuper Argentoratensium deditione, ingressisque in Urbem Gallis, prae coeterisceteris civibus immunitate confestim donatus est tam hospitiorum, quàm aliorum onerum. Revera enim, quamvis ipse sit modestissimus, laudes eius paucis absolvi haud possunt lineis; cum non tantùm in diagraphicis fundamento nitatur solido, sed et colores adhibeat omninò naturales vereque stabiles, gratiâque polleat singulari, et similitudine ad ipsam accedat vitam. Unde effigiem eius tabulae nostrae 7. inserere nulli dubitavimus.

LIX. ATHANASIUS KIRCHE-RUS,

LIX. ATHANASIUS KIRCHERUS.AThanasius Kircher S. J. natione Germanus, patria Fuldensis, Philosophiae Moralis, Matheseos, Linguarum Hebraeae et Syrae in Academia Herbipolensi Professor; inde per tempestatem à Suecis concitatam eiectus, in Galliam concessit, et Avenione easdem facultates explicuit. Deinde totus Romae in communem utilitatem intentus, in Aegyptiacam, et coeterasceteras Orientales linguas, in lucem proferendas incubuit. Erat, ut ipse de se scribit, vera artium et scientiarum simia; et nunc geometram egit, modò geographum, iam mechanicum et nautam, saepe magum et astronomum, subindè philosophum et medicum, imò theologum. Edidit Artem Magnesiam, Horologiam novam specularem, Prodronum Coptum sive Aegyptiacum, Thesaurum linguae Coptae, Speculam Melitensem Encyclicam, Oedipum Aegyptiacum, Opus de Combinatoria arte, Obeliscum Pamphylium, Oedipum, Mundum Subterraneum, Chinam, Musurgiam, Archetypon Principis Christiani; et plura alia, quae recenset Phil. Alegambe in Bibliotheca Scriptorum S. J. fol. 48. et 49. Fatis concessit anno 1680. sub finem Novembris. Multae industriae et magni laboris vir ille tantum evigilavit in studio mathematico, ut maximo ingenio (quod in Illo summum erat) gratia omninò habenda videatur. Hoc, inquam duce, thermas Diocletiani, face praevia, sed adverso lemurum spiritu extincta, tandem ingressus sum; ut ex ipsis ruderibus prisca regiae huius architecturae fundamina diligenter inspicerem, et animo partes omnes perlustrarem. Quapropter Illius effigiem simulacrumque Tab. 7. servare, grato ac familiari homine haud indignum fore existimavi.

LX. SUSANNA SANDRARTIA,Norinbergensis,

LX. SUSANNA de SANDRART.VIrgo viginti annorum Jacobi Sandrarti filia, Norinbergae, quae bonarum Artium meritò Mater dicitur, nata, non ad alias solum educata est virtutes tam civiles quàm oeconomicas, sed et in diagraphicis usque adeò exercitata; ut Chalcographiam rosoriam felicissimè excolat, partim subdialia, partim aedificia, et ornamenta similia, partim etiam historias elegantissimè et promtissimè expediens. Ne autem ob consanguinitatis vinculum assentandi me arguat suspicio, Lectorem ad ipsa illius remitto opuscula, qualia sunt, Figurae Veteris et Novi Testamenti; Fontana quaedam Romana; Libellus de Zophoris et Trabeationibus modernis; Libellus de Ornamentis Romanis; Sex opera hydraulica in hortis quibusdam Cryptisque Italicis prosilientia; Libellus de Vasis antiquorum, eorumque ornamentis; Libellus de Vasis modernis et ornamentis eorundem; Libellus de Gyris foliorum, encarpisque et similibus elevatis, planis atque arcuatis: et in specie typi duo aenei, operi huic nostro inserti, de Nova nupta in thalamo geniali iuxta ritum antiquorum Romanorum exhibita: quae omnia quid ingenii hîc lateat, abundantissimè testabuntur.

LXI. et LXII. JOHANNES ZACHA-RIAS et GODOFREDUS KNEL-LERI Fratres,

LXI. et LXII. JOHANNES ZACHARIAS et GODOFREDUS KNELLERI.LUbecae nati post absoluta in arte pictoriâ tyrocinia Bataviam primò, deinde Italiam, visitarunt, ubi Godofredus picturas historicas viventium mole exhibendas amplexus, icones simul excolebat, in quibus tam quoad veritatem, quàm quoad colorum gratiam mira praestabat: quo in genere etiam exempla quaedam in transitu Norinbergae reliquit laudatissima. In patriam igitur regressus, Hamburgi primùm magnâ quadam in tabulâ Icones Domini Jacobi de le Boë, uxorisque eius et liberorum omnium expingebat, quo opere famam assecutus est maximam: quod hic non ipse tantùm Graphicophilus esset insignis, sed et haereditate fratris sui SylviiSlvii Medicinae Doctoris et Professoris in Academia Lugdunensi celeberrimi, Technophili pariter prudentissimi, magnâ ditior factus esset picturarum rarissimarum copiâ, quarum aliquae ab incomparabili Gerardo Dau, quin et Miresio elaboratae vix palmum exaequantes sexcentis, octingentis, imò mille coëmtae erant florenis.

Tandem in Angliam hi fratres profecti, Icones tam Regis quàm Reginae, totiusque familiae Regiae elaborabant, et summa quidem cum laude. Alter enim fratrum Zacharias in Architectura, subdialibusque et immotis ad consummatam properat perfectionem. Cumque uterque civilitate morum singulari polleat, Magnates plurimi et Graphicophili innumeri conspectis illorum operibus Effigies suas ab illis confieri desiderant. Inter quas nuper ad me delata fuit Effigies Serenissimi Principis et Marchionis Brandenburgici Onolzbacensis Londini viventis magnitudine picta, quae egregiè et cum omni boni Artificis qualitate expolita erat. Unde et his locum inter Artifices laudatissimos in tabulâ nostrâ 8. tribuere volui.

LXIII. NICOLAUS REGNIERIUSMABUSAEUS.

LXIII. NICOLAUS REGNIERIUS MABUSAEUS.FActo apud Abrahamum Jansonium initio Antverpiae artem pictoriam didicit. Positis autem fundamentis in Italiam sese contulit, ibidemque primò methodum Sectatus est Bartholomaei Manfredi, cumque exinde Romae laudes sibi acquisiverit non contemnendas, famosissimus ille Virtutis amator Marchio Vincentius Justiniani pro Domestico recepit, ubi imagines dimidiatas, cum variis iocantium conventiculis, ut et Historias sacras et profanas, iuxta viva exemplaria elaboravit. Venetiis tandem Larem fixit, ubi in picturis Iconicis excellens animam efflavit. Vir fuit magnae civilitatis et integritatis vitae, qui inter alia memorabilia Venetiis in templo Tolentinorum Sancti Caetani, et in templo S. Lucae, S. Ludovici Galliarum Regis, nec non S. Margarithae et S. Ceciliae effigies, cum aliis hinc inde laudatissimis operibus reliquit.

LXIV. DAVID LOGGAN Londinen- sis, Chalcographus,

LXIV. DAVID LOGGAN Londinensis.PAtriâ Gedanensis, patrem Scoto-Britannum habuit ; Gedani celeberrimo artis scalptoriae magistro, Wilh. Hundio per integrum quadriennium feliciter usus est: Hoc ipso vita excedente iter ad Amstelodamum direxit, ut studium suum perpoliret atque conficeret; ab haud inglorio artifice Crispino de Pas tam diu eruditus, donec itinerum suorum ratione habita, (cum anni septem interfluxissent) sese in regnum Angliae traiicerettraiceret; iter in Galliam simul ac Italiam facere instituens. Sed ita Dei fatum ordinavit, ut Londini statio sua tunc placeret, et primitùs Cromwelli Protectoris imagine in summam statim gloriam veniret. Postquam verò annus pestilens erat urbi, in agros evasit; dein Oxonium concessit, suísque sumtibus cuncta inibi Musarum palatia aeri incidit; ab Illustri hac Academia, omnium artium matre, et scientiarum Regina, honorarium quotannis stipendium accepit, Londinumque repetiit; quanquam Chalcographus Academiae eiusdem ordinarius, cuius laudes opus quoddam ebuccinat, quod ab ipso Oxonia illustrata vocatur, quadraginta quatuorquattuor plagulis editum, typisque aeneis praefigurans Topographiam duplicem totius tractus atque Urbis, unà cum istius ichnographiâ; deinde Frontispicium Academiae propriè dictae, cum omnibus illius Auditoriis: porrò Bibliothecam publicam; Theatrum novum Sheltonianum (ob conventus Academicos et Typographiam incomparabilem celebratissimum:) vestitum Academicum; Templum Urbanum ad D. Virginem; Hortum Medicum; Collegium Universitatis commune; nec non Collegia sequentia, Balliolense; Mertonense; Exoniense; Orielense; Reginense; Novum; B. Mariae de Winton; Lincolniense; Omnium Animarum; B. Mariae Magdalenae; Aenei Nasi; Corporis Christi; Aedis Christi; SS. Trinitatis; Johannis Baptistae; Jesu; Wadhamense; Pembrodianum; S. Albani. Porro et Aulas quasdam paulo minores, ut sunt Cervina; S. Edmundi; B. Mariae Virginis; B. Mariae Magdalenae et Glocestrensis, unà cum Hospitio novo. In quibus omnibus non symmetria tantùm cum omnibus solidioris Architecturae regulis; sed elegantia quoque sculpturae tam rara elucescit, ut simile quid oculis usurpasse vix meminerim. Quod amussitatum ac consummatissimum opus cum Magnae Britanniae Regi, Domino suo Clementissimo, nuncupasset, magnam quoque gratiam, maiorem tamen animum induit; ut Regiae etiam Academiae (sic enim Cantabrigiensis iure ac merito suo vocatur) Collegia et Aulas caelo suo in aere efficeret: Tres partes illius absolutae iam sunt, quibus summam manum mox adiicietadiciet. Denique illustrium, familiariumque virorum capita et summa pectoris, velut alter Apelles, politissima arte perficit; nec colorum varietate, sed cerussae (quam falsum plumbum appellant vulgò) simplicitate humanas species celerrimè effingit: Unicum illud documentum, quod novissimè Urbi Norinbergae dedit, artis huius cultores, admiratione obstupefacti, more adorantium, omnes venerantur!

LXV. JANUS LUTMA Amsteloda-mensis,

LXV. JANUS LUTMA Pater.ARgyropoeus fuit artificiosissimus, Pauli Vianensis discipulus, in anaglyphicis semiplenis argenteis admirabilis, qui anno aetatis 85. obiit. Eiusdem autem filius etiam vocabatur

BARTH. MORILLIVS. PIC.

SVSANNA DE SANDRART

IOH. ZACH. KNELLER. PIC.

GERARD. KNELLER. PIC.

IACOBVS. DE. NIES. PICT.

GABRIEL GRVPELLO. STAT.

R. Collin ad vivum del.

R. Collin C.R. sculps. Bruxellae 1683.

LXVI. JANUS LUTMA,

LXVI. JANUS LUTMA.QUi non tantùm paternam artem examussim excoluerat, sed novum genus Chalcographicum adinvenit, quod opus mallei vocavit. Quemadmodum enim Chalcographia caelo acuto sulcos è cupro eruit; sic isto in genere laminae aeneae imponitur cestrum, quod malleolo pecutitur, typumque aeri imprimit, qui in charta non aliter apparet, quàm sculptura ordinaria, sed multò mitior atque gratior. Istoque genere hic noster viventis quasi magnitudine exhibuit Effigiem Oratoris illius celeberrimi P.C. Hoofdii Amstelodamensis, cum hac subscriptione: ALTER TACITUS. OPUS MALLEI PER JANUM LUTMA. Eodemque modo etiam elaboravit Effigiem Clarissimi J. VONDELII, adiectis Apollinis lyrâ, cygnoque cantante, et hoc lemmate: OLOR BATAVUS. Tertiò Patris sui quoque iconem sic edidit cum nomine: JANUS LUTMA. Et tandem Effigiem similiter propriam, cum hac inscriptione: JANUS LUTMA BATAVUS, per se, opere mallei, 1681. Quae omnia tantum prae se ferunt ingenii acumen, manusque promtitudinem, ut vix sufficiat, si Antecessores praecellere dicatur omnes.

LXVII. JACOBUSDENYSIUS.

LXVII. JACOBUS DENYS.NAtus est Antverpiae an. 1645. Discipulsque fuit celeberrimi illius Erasmi Quellini. Post tyrocinia sua instituto in Italiam itinere miros inibi faciebat progressus, ut reverà in arte sua prae multis excelleret. Venetiis apographa plurimarum faciebat tabularum Pauli Veronensis, Tintoreti, Titiani et aliorum: progressusque Roman per integrum triennium non diagraphices saltem exercitia iuxta Statuas antiquas continuabat, sed et Raphaëlis opera longè inter modernos celeberrima in apographa reducebat, multâque imitabatur industria.

Dehinc Neapoli quoque aliquandiu degebat, Romamque primò reversus, mox Bononiam petebat, ubi iterum pulcherrima Guidonis Rheni transsumebattransumebat opera, nec non Caracii et Dominichini: prout et Parmae Corregianas, et Mantuae Julii Romani tabulas in usum suum transferebat; ubi et ad ministeria Serenissimae Archiducissae Mantuanae pictoria admittebatur, missusque ab hac ad Magnum Florentiae Ducem, icones conficiebat totius illius Serenissimae familiae egregias, muneratus propterea numismate Ducali et torque aureo cum Effigie.

Opera eius.Mantuam porrò redux plurimas pingebat historias pro diversis illius Palatii Conclavibus, nec non icones et tabulas altarium haud paucas. Transactis autem quatuordecimquattuordecim in Italia annis, impetrataque tandem à Serenissima Patronâ in patriam redeundi venia cum testimonialibus, salvoque conductu, Antverpiam denique feliciter redibat: ubi iconibus mox tantoperè inclarescebat, ut et Effigiem Ducis Parmensis cum laude conficeret, et ab hoc Bruxellas invitaretur, ad elaboranda ibidem in Aula Brabantina opera varia, in quibus etiam tanta usus est felicitate, ut gloriam sibi compararet inter omnes huius seculisaeculi Graphicophilos maximam. Iconem eius Tab. 8. repraesentat.

LXVIII. GABRIEL GRUPELLO.

LXVIII. GABRIEL GRUPELLO.DE prosapia quadam Italica Bruxellis natus est, et ad statuariam applicitus Praeceptore usus est celeberrimo illo Sculptore Antverpiensi Arto Quellino: è cuius Schola dimissus, et quidem cum singulari perfectione, Parisios abiit, ubi ad opera magni nominis variè adhibebatur, donec tandem Bruxellis sedem sibi eligeret. Hîc artem iam exercet sculptoriam successu admirando, approbantibus opera eius ad stuporem usque omnibus spectantibus. Inter haec prae coeterisceteris magnam meretur laudem statua quaedam lapidea, Fidei symbolum prae se ferens, cuius venustate omnes quasi in admirationem rapiuntur. Sic pro Domo Piscatorum statuam quoque sculpsit Neptuni, ut et Thetydis; cum curiosis quibusdam aliis; quae omnia tam sunt consummata, ut opera eius specimina perfectionis dici soleant. Sic maxima pars templorum pulcherrimis illius nitet sculpturis, statuis, effigiebus, et monumentis sepulchralibus magnificentissimis, è quibus omnibus insignis elucet artis eius excellentia. Imò tanta est illius peritia, ut unicè quasi nunc requiratur solus, unde tam ampla nomini eius exsurgit celebritas, ut perennantes illius laudes cum admiratione propagatura sit omnis posteritas. Iconem eius tabula nostra 8. exprimit.

LXIX. MICHAEL WILLMANNUSPictor Libusiensis,

LXIX. MICHAEL WILLMANNUS Pictor Libusiensis.CUius laudes, antequam finem huic operi imponam, fortunâ favente, adhuc subnectere licuit, natus est an. 1630. in Electorali Prussiae Metropoli Regiomontanâ. Patre Petro Willmanno, pictore haud ex infimis. Dumque naturali quâdam ad Picturam ferretur inclinatione, à primis statim adolescentiae annis colore tam oleario quàm aquario promtissimi edidit ingenii sui specimina, ita ut anno aetatis suae vigesimo omnes ferè patriae Artifices longo Itinera eius. post se relinqueret intervallo. Cumque ad acquirendam maiorem in Arte peritiam in Hollandiam, et potissimum Amstelodamum se reciperet, insignia ibidem fervoris sui incrementa persensit non visitatis tantùm illius loci Artificibus; sed et perlustratis operibus in eâdem Urbe celeberrimis variis. Sic enim repletum est Admirandum hoc Europae Emporium omnigena artificiosissimarum Tabularum varietate, ut omnes quasi illius incolae amore Artis nostrae flagrent, et quilibet Graphicophili nomine superbire gestiat; quod nnumerainnumera quasi opera rarissima in pinacothecis hinc inde extantia satis superque testantur.

Quamvis autem informationi Celeberrimi cuiusdam Artificis sese committere minimè detrectasset; didactri tamen excessu dèterritus, mediorumque penuria impeditus, id quod in Praeceptorem expendere cogeretur, in prototypa impendere statuit: Cumque in Diagraphice iam esset versatissimus, hinc propositis sibi Jacobi Backeri, ut et Rembrandi aliorumque methodis, privato labore, continuatisque noctu et interdiu exercitiis severioribus, victum sibi parare cogebatur, ut Italiam petere hâc ratione minimè posset. Nec enim Regionem parere Artificem dicebat, nec loca vel itinera longinqua; sed ingenium ipsum atque naturam hominis, â Deo sibi concessam ad Artis propellere culmina, legesque dictare quibusvis optimas. In Polonia tamen et Germania quicquid celebriorum operum extabat, visitare minimè negligebat, et in specie in Pinacophylacio Caesareo Pragensi mirum in modum proficiebat: donec peractis integro decennio peregrinationibus Libusii pedem figit. hisce citerioribus, Libusii tandem, qui locus est Silesiae amoenissimus, firmum poneret pedem, ibidemque per opera sua multâ arte insignia, sedulitatemque semper ad meliora progressam, famam nominis sui longè lateque disseminaret.

Opera eius.In specie autem pro Serenissimo Electore Brandenburgico magnum quoddam elaborabat Opus de Vulcano cum Cyclopibus suis arma Marti, et clypeum lanceamque Minervae fabricante, fugientibus interea quàm lepidissimè scintillarum structuras, ustrinaeque foetorem Venere atque Cupidine: quod opus tam gratum fuit Serenissimo Electori, Artis huius Patrono optimo maximo, ut ad varia alia rariora Artificem hunc adhiberet, multis propterea cumulatum muneribus; prout et ab aliis sollicitè conquirebantur labores eius: cùm et inventione polleat, tanquam historiarum et Poëmatum lectioni deditissimus, et penicillo sit promtissimus, vitamque et naturalem rerum colorem quàm proximè imitetur, multoque vigore lumina exprimat, et universali quodam pingendi studio praemineat.

Vratislaviae in conclavi Senatorio duae visuntur tabulae eius maiores, iudicium nempè Salomonaeum, et iudicium Cambysis. In templo S. Vincentii Ordinis Praemonstratensium omnia fermè Altaria ab ipso expicta sunt. In Templo illius Urbis Elisabethano, imago S. Elisabethae, et CoenaCena Dominica eiusdem manu similiter elaboratae sunt. In alio quodam templo Salvator noster crucem gestans; Imago S. Apolloniae, et S. Michaëlis, opera eius quoque sunt: imò in omnibus ferè monasteriis, templis et Palatiis specimina Artis eius extant insignia admodùm. Sic in specie pro Illustrissimo Comite Nostitio Cancellario Regni Bohemiae Arcam Noae pictura exhibuit argutissimâ. In Coenobio Ducali Libusiano, cuius Praesul omnium bonarum Artium meritò vocatur promotor, innumera quasi extant illius opera, et inter alia singulari cura elaborati sex Dies Creationis.

Marmor imitatur,Praeterea pro ornamentis Altarium Architectonicis singulari inventione opera lignea dentis beneficio tam eleganter expolire solet, ut marmor exactissimè imitetur, tam nigrum, quàm fuscum, aliove colore nitens, suisque venis variegatum dexterrimè.

Privignus nec non Filia eius in eadem arte florere ncipi untincipiunt.Pro maiori gloriae suae incremento Artifex iste privignum suum Johannem Christophorum Liccam tam sedulò in eâdem arte instruxit, ut post sexennium peregrinationis suae ex Italiâ nunc eundem revocaverit, magnoque progressu ad maiora applicet. Sic et filiam suam Annam Elisabetham Willmanniam, virginem vario virtutum flore decoram, in tenera adhuc aetate sua ad penicillum assuefecit, ut mira iam edat specimina: adeoque magna iam illis in locis efflorescat futurorum progressuum spes. Unde pro debito laudum eius cumulo Iconem quoque ipsius tabula nostrâ 9. exprimere voluimus.

LXX. LEONHARDUS HECKE-NAVER;

LXX. LEONHARDUS HECKENAUER. Pater et Filius.AUrifaber est Augustanus, multâ celebritate insignis, gloriamque Patriae suae tot artibus clarae mirâ cumulans industria: ita ut apud omnes ferè Magnates atque Principes specimina quaedam Artis eius rariora reperiantur.

Huius filius, Leonhardi quoque nomen habens, cum à teneris statim ungviculisunguiculis ad diagraphicen ferretur, inque Academia, â me tum temporis in gratiam studiosae iuventutis ibidem erectâ, inter primos atque Filius Chalcographus est. optimos numeraretur, ad Chalcographiam sub Bartholomaeo Kiliano sese applicuit; ubi tantoperè profecit, ut Italiam atque regiones alias miro progressu visitaret. Finitâ autem peregrinatione sua in patriam redux connubio ibidem sese firmavit honestissimo, Opera eius. operibusque exhinc inclaruit optimis atque plurimis. Inter quae prae coeterisceteris

CAROLVS. PATIN. MED. D. PROF.

GABR. CAR. PATINA.

TIBERIO TINELLI PICT: VEN.

CAROLVS MARATTVS PICT. ROMA

SEBASTIANVS POMBELLI PICT. VEN.

MICHAEL WILMAN PICT. CONINGSB.

Leonhard Heckenauer. sculp: Aug

eminet Effigies Electoris Trevirensis, viventis ferè magnitudine sculpta, opus variis genuinae Artis Characteribus ditissimum. Sic pro Volumine etiam nostro de Sculptura veteri admiranda, idem elaboravit Gladiatorem Currentem; nec non Venerem Victricem, et Commodum Imperatorem: item tabulam Iconum 9. in quâ sex effigies, interque illas Horneri occurrunt: quae omnia laudibus artificis nostri insigne tribuunt incrementum.

LXXI. FERDINANDUS NEVBER-GERUS.

LXXI. FERDINANDUS NEVBERGERUS.DAnielis Neubergeri frater; in praecedentibus cùm huius vitam descripsimus, à nobis iam commemorandus fuit: quod cum tum temporis casu neglectum sit, iamiam sub finem operis supplendum censuimus. Non minori enim peritiâ hic clarus fuit, quàm praedictus frater eius in Ceras colorare durasque reddere feliciter potuit. Plasticâ cerariâ excelluit: praesertim si artem colorandi ceras spectemus, duritiemque iis conciliandi, quas deinde in effingendis imaginibus atque historiis tantâ tractare potuit dexteritate, ut marmor candidum, Achaten, Onychem, Sardonychem, Iaspidem, Lapidem Lazuli, Rubinum; quin et chalybem, ferrumque nec non Opera eius. aurum vel argentum exactè referrent. Praeterea Historias biblicas minores argutissimè concinnare solebat, ut anaglypha semiplena vel extantiora, vel planè rotunda exhiberent, figuris plerumque copiosis admodum refertae. Sic et Fabulas poëticas, et historias profanas, et Metamorphoses Ovidianas et similia rariora tanto elaboravit numero, ut multae hîc non sufficiant centuriae. In specie autem pro Serenissimo Principe ac Domino Dn. Johanne Friderico Marchione Brandenburgico de familia Onolzbacensi opuscula effinxit plurima artificiosissima, ita ut in Technothecâ istius Principis, ceu promotoris omnium liberalium Artium gloriosissimi, rarissimi huius artificis labores asservati reperiantur: cum non tantum Onolzbaci per multos annos pro isto Principe ceras tractaverit, sed et ultimum ibidem clauserit diem; Cumque praeter insignem suam in arte Plasticâ perfectionem, vitam pariter egerit Liberi eius. honestissimam; hinc vidua quoque eius, cum liberis, et duobus inprimis filiis illius Godofredo et Christophoro, virtutum artiumque paternarum aemulis, Ducali ibidem adhuc fruuntur gratia.

LXXII. GULIELMUS FAITHOR-NIUS Londinensis,

LXXII. GULIELMUS FAITHORNE Chalcographus.CHalcographorum Londinensium famigeratissimorum haud postremus, cum laude hîc quoque nominandus est, non ob caeli tantùm gratiam, sed et ob ingenii dotes insignes. Dolendum tamen, quod ultra nomen famamque vix nobis, quod de illo scribamus, suppetat, cum difficillime obtineantur illius opera, quamvis haud leviter â nobis expetita. Unde haec paucula de illo tetigisse sufficiat.

LXXIII. LUCAS JORDANUSNeapolitanus,

LXXIII. LUCAS JORDANUS Neapolitanus.NOstris temporibus, ut diximus, degit vitam in inclyta Penelope, Josephi Riverius, Nobilis Hispanus in pingendis iuxta naturam Historiis peritissimus. Hic habuit Discipulum Lucam Jordanum Neapolitanum, quippè qui huius Methodum tam artificiosè sequutussecutus est, ut et Excellentissimi, eius pro Riverii operibus agnoverint quam saepissimè. Ex Inventionibus propriis, non Copiis, Imitator aliorum etiam fuit strenuus, de cuius industria et assiduitate haud facilè reperietur par exemplum. Spiritus eius, ut breviter dicamus, innotescit è Tabula magna, quae vocatur absumtio Christi de Cruce, cum multis aliis apud Nobilissimum Dn. Fontanam à Canal grande Venetiis, Artis Cultorem maximum, visu dignissima. Confecit etiam in Templo salutis ibidem opus, praesentans in Altaris Tabula Matris Christi nativitatem, cum S. Anna Sanctoque Joachimo, et aliis circumstantibus, artificiosissimum; ubi non minus in altera Artis tabula, Beatissimae Matris Dei ascensio ad CoelumCaelum, adstantibus Apostolis, optimè elaborata videtur.

LXXIV. CAROLUS MARATTUSRomanus Pictor.

LXXIV. CAROLUS MARATTUS Romanus Pictor.INter modernos Academiae Romanae Cultores, iure meritoque adscribendus est Carolus Marattus, Andreae Sacchi Discipulus, cuius nobile ingenium et experientia magna, in picturis Historicis, oleo, aquave, in fresco, ut vocant, elucescit. De quibus et Romae, et Venetiis, et alibi pulcherrima reperienda sunt exempla, inter quae laudem meretur non ultimam Tabula Altaris in Templo Minervae Romae, de B. Virgine in gloria, cum quinque Sanctis à Clemente X. canonizatis An. M.D.C.LXXI. Ubi Dei Matrem in gloria CoeliCaeli, associatam multis Angelis Sanctisque, inprimis verò praedictis quinque novis sanctis, laudabiliter elaboravit. Eiusdemque ingeniositatis Tabulam videbis in Templo S. Crucis Hierosolymitanae Romae, praesentantem in Altari secundo S. Bernhardum, ut et in Templo S. Isidori varia opera; In Templo S. Josephi, S. Theresiae effigiem, inque Capella del Monsignor Benigni alla Pace Visitationem S. Elisabethae cum multis figuris aliisque requisitis circumstantiis. Methodus eius est spiritosa, bonae inventionis et vagae, ornata cum gratia et coloribus pulcherrimis, insuper in rotunditate et naturali rerum elevatione insignis, utpote Dona in huiuscemodi subiecto laude et commendatione dignissima. Effigiem autem ipsius tabula nonâ expressimus.

LXXV. TIBERIUS TINELLIUS,Pictor et Eques,

LXXV. TIBERIUS TINELLI Pictor et Eques.VEnetiis natus anno 1586. Patre Johanne Baptista Tinelli textore panni holoserici, honestaque educatione enutritus; ad Diagraphicen primò applicabatur: ubi à primis statim initiis magni edebat ingenii signa, quae communiter augurium esse solent subsecuturae perfectionis. Praeceptore autem primitus utebatur Johanne Contarino, qui haud ita pridem è Germania reversus et ab Imperatore in ordinem Equestrem elevatus erat; inque arte nostra picturis potissimum Iconicis excellebat. Deinde autem Bassani insistebat methodo, quam tanta similitudine exprimebat, ut multi picturas eius pro Bassanianis haberent.

Opera eius.Dehinc etiam historiarum pingendarum amplectebatur studium, in quibus delineationes suas magnâ curâ elaborabat. Prima autem opera eius sequentia erant: Paradisus multis figuris expictus: CoenaCena Domini nostri cum Discipulis: Salutatio Angelica, et similia alia.

Coniugium eius.Inescatus autem blandissimis Amoris illecebris Paradisiacam sibi imaginabatur vitam, si voti sui compos fieret: unde et connubio sibi iungebat virginem quandam formosam. Ast Zelotypiae mox incendio exustus, nec non in acerrima cum socero et affinibus prolapsus dissidia, nil nisi adversitates in hoc statu reperiebat, turbasque atque taedia, ut et studiorum suorum et ingenii culturam quasi omninò negligeret. Praesertim cum ad Patrem regressa uxorcula eius, negotia ipsi facesseret continua, donec tandem divortio iterum separarentur. Ubi ipse ad Matrem suam sese conferebat, maiori in posterum tranquillitate professioni suae vacans, maiorique Icones eius. diligentia. Inprimis autem Iconibus pingendis plurimum tribuebat, in quibus magnâ pollebat peritiâ, ad consummatam usque perfectionem progressus: cum non tantum similitudini vultuum, sed et elegantiae multum invigilaret, ut â Magnatibus et Graphicophilis sollicitè conquirerentur illius tabulae. Solebat autem historiis plerumque uti ad concinnandas Effigies suas: atque sic Davidis Spinelli Philosophi iconem sub formâ Marci Antonii, et coniugis eius sub Cleopatrae figura expresserat, quasi nimirum haec Margaritam eidem offerret, in historiis notam, tenente phialam filiolo.

Sic Julium Strozzium Poëtam illustrissimum laureâ coronatum: nec non Lucam Nellium; Marcum Antonium Benzium; Widmannum Baronem; Johannem Paulum et Ludovicum filium eius Comites, multa cum laude iconicè expresserat. Similiter anno 1633. effigiem Ludovici Rossolini, Legati Regis Galliarum apud Rempublicam Venetam; et paulò post iconem Ducis Crequii, ceu campiductoris cataphracta tam exhibuerat: qui tantoperè isto labore delectabatur, ut â Rege suo Ludovico XIII ordinem S. Michaëlis huic Artifici impetraret; cui hic in grati sui animi testimonium picturam offerebat virginis cuius dam pulcherrimae sub figura Aurorae, flores manu tenentis elegantissimos.

Interea saepiùs quidem picturas etiam historicas inchoabat; sed paucas absolvebat, cum iconibus nimium interpellaretur; quae tanta tamque sublimia non requirebant studia, ut historiarum argumenta. Aliquando eundem visitabat Laurentius de Medicis Dux Hetruriae, iconem FoeminaeFeminae cuiusdam Venetae formosissimae; nec non Effigiem alterius cuiusdam sub figurâ Vigilantiae ab illius manu sollicitans. Hoc modo Icones pingebat quasi innumeras variorum Principum, Comitum, Praelatorum, Nobilium, Equitum, et in specie foeminarumfeminarum plurimarum, floridâ aetate, vultusque elegantiâ oculos fascinantium: quo in genere, ob singularem quandam inclinationem, mirum in modum excellebat quamvis et tabulas similes multas relinqueret imperfectas.

Prae coeterisceteris autem summam meretur laudem operum eius ultimum, Effigies niìmirum Aemiliae Papafaciae Borromeae, in cuius laudem multa composita fuere carmina, quae brevitatis causa hoc loco omittimus.

Vita eius.Sic vitam agebat Tinellius noster, Zelotypia plerumque Amorumque turbis miserè divexatus, et fortunâ parum usus propitiâ: quo in statu sat lamentabili, isthoc quidem erigebatur gaudio, quod Regum quidam atque obitus. magno eundem favore prosequeretur, variique Magnates pro laboribus suis omnimodam ipsi protectionem pollicerentur atque benevolentiam; sed ista eheu! munera, vix ad rem faciunt. Tandem anno aetatis suae quinquagesimo secundo ob supradictos excessus in morbum prolapsus Medicis ignotum; paulò post sectam sibi venam animam efflabat, anno aerae Christianae 1638. in aede S. Cantiani honestâ tumulatus sepulturâ. Effigiem eius Tab. 9. repraesentat.

LXXVI. PETRUS de VECCHIA.

LXXVI. PETRUS de VECCHIA.VIcentiae natus, Venetiis inclaruit picturis potissimum maioribus figurisque dimidiatis, colore oleario magnâ satis mole elaboratis et lumine admodum vivido, atque corpore extantissimo quasi prominulis: Giorgionium exactè imitatur. quo in genere Giorgionium, pictorem quondam clarissimum de Castello Franco, tam proximè imitabatur, ut et inventio, et diagraphice, et colorum vigor et peniculi ductus planè videretur idem; et vel expertissimi istarum rerum diiudicatores duarum harum arborum fructus saepiùs confunderent: praesertim quod imitatio haec non apographa referret, sed Prototypon Opera eius. ipsum exprimeret. Qui error mihi fermè ipsi accidisset. Cum anno 1650. Serenissimus tum temporis PRINCEPS CAROLUS GUSTAVUS COMES PALATINUS RHENI, deinde Rex Sueciae, Norimbergae Tabulam quandam mihi exhiberet, picturam militis continentem, qui prae iracundia pugionem stringere videbatur; quaerens insimul, cuius manu eam censerem pictam? ubi, perpenso diu opere, vix tandem ex aversa parte Tabulae linteum adhuc recens agnoscebam; unde colligere poteram, non ipsum Giorgionium, cuius manum exactè referebat, illius esse AuthoremAuctorem. Sic militem quoque pinxerat iuniorem sedentem atque cataphractatum pilamque manu tenentem: quâ è Tabula tantum elucebat iudicium, ut SERENISSIMUS PRINCEPS ROBERTUS COMES PALATINUS RHENI militem hunc manu propria melanographicè exprimeret: Idque tanta cura atque perfectione, ut toti huic arti melanographicae singulare exhinc lumen accederet. Sic Serenissimus Princeps etiam LEOPOLDUS WILHELMUS ARCHIDUX AUSTRIAE, ceu accuratissimus rerum pictarum censor, huic nostro Artifici, ob varia illius opera, laudem pariter tribuebat eximiam. Modus ilius vestiendi. Genius illius audaculus erat: Unde opera eius, pro mero lubitu, rariore quodam habitu insignita spectantur: Ita ut capitibus Bireta imponeret cristata, vestiumque genera, partim ex antiquo, partim è moderno desumeret modo, discisso saepè usus habitu et copioso linteamine: quandoque et telâ sericâ pannisque Attalicis et holosericis, prout opera eius apud magnum FLORENTIAE DVCEM varia, nec non porticus quaedam Vincentinae integrae, et in specie in domo Tebaldina, et alia Tabulae eius Venetae. passim testantur. Sic Venetiis etiam in aede Sancti MARCI Tabula quaedam ipsius visitur de Christo, mercatores expellente: nec non Crucifixio salvatoris nostri in monte Calvariae: quod opus multis extollitur encomiis. Unde à Serenissimâ quoque Venetorum RepublicaRespublica ad hoc adhibebatur munus, ut delineationes conficeret omnium illorum operum historicorum, quae in templo S. Marci opere Musaico elaborata sunt. Obitus eius. Vitam autem Venetiis tandem multo cum dolore omnium graphicophilorum finiebat, ibidemque splendidissimis exequiis terrae committebatur.

LXXVIII.LXXVII. BARTHOLOMAEUS MU-RILLIUS.

LXXVII. BARTHOLOMAEUS MURILLO.NAtus est Hispali (quae hodie Sevilia est,) è nobili quadam familia; cumque à primis statim tenerioris aetatis annis mirum in modum deditus esset delineationibus, Pater ipsius exhinc commotus ad Artem pictoriam eum applicabat. Absolutis ergò sub Praeceptore quodam tyrociniis, In Indiam abit. cum se in primo adhuc aetatis flore cerneret constitutum; in Indiam Occidentalem iter instituit, ubi artem suam magna continuabat industria, quippè cuius amore totus exardescebat. Cum autem in multis hisce terris, parum se proficere in studiis suis animadverteret, Hispalim regredi statuit. Ast quoniam nec inibi Artifices satis inveniret claros, à quibus ad ulteriora et in Italiam. promoveri posse iudicaret, in Italiam iter fecit: ubi tantam inveniebat complendi desiderii sui occasionem, tantisque in diagraphicâ atque pictoriâ progressibus ad fastigium properabat, ut opera eius cum stupore ab omnibus spectarentur.

Labores eius.Exactis autem aliquot in Italia annis, in Hispaniam revertebatur, ubi à Rege, atque Magnatibus Regni ad varia adhibebatur opera. Quin ipsa etiam Aula Romana ipsius penicillo haud rarò utebatur; ita ut tabulas pro diversis Cardinalibus complures pulcherrimas expingeret, quae tanti aestimabantur, ut artificem hunc nostrum alterum dicerent Paulum Veronensem. Atque sic tota quasi Hispania repleta est elegantissimis illius tabulis, pro Altaribus, aliisque casibus confectis; quales etiam in Belgio conspiciuntur plurimae, magnique passim aestimantur.

CoeterumCeterum et doctissimus erat in vario studiorum genere, ita ut amorem singulorum in se alliceret, cumque fatis fungeretur, universalem quasi in Patria sua relinqueret Obitus eius. dolorem. Mortuus autem est mense Augusto anni 1682. et exequiis tum solennissimis honoratus, ita ut feretrum eius portarent duo Marchiones et quatuorquattuor Equites diversorum ordinum, sequente turba quasi innumerabili: exclamantibusque, ereptum esse seculosaeculo nostro Virum exemplo atque virtutibus longè clarissimum; quem Deus gloria coronet perpetuâ. Effigiem eius Tab. 8. expressimus.

LXXVIII. PETRUS LIBRIUS.

LXXVIII. PETRUS LIBRIUS.PAtavinus patriâ, in primo statim annorum vere et ingenio pollebat et industria, ut ad culmina maturè aspiraret, inque iuventâ adhuc operibus quibusdam eleganter expictis famam sibi acquireret. Opera eius. Maiorem autem tum acquirebat emergendi occasionem cùm Serenissima VenetotumVenetorum Respublica magnum illud eidem committeret opus, de Victoria Classis suae: contra Turcas anno 1656. in freto Hellesponti obtentâ, sub Navarcho Laurentio Marcello; quod in magnifico quodam Oeco Venetiis deinde publicè erectum est, et ibidem adhuc spectatur, cum infinito ferè Artificis encomio.

Super hoc fortunae suae fundamentum, ulteriores gloriae suae superstruebat gradus operibus sequentibus, qualia sunt: Crucifixio Domini in Aede S. Marci, inventione longè pulcherrimâ elaborata. Imago B. Virginis cum filiolo, S. Josepho, S. Catharinâ, S. Thomâ Aquinate, et S. Johanne Baptista in Aede S. Stephani collocata. In Caltello Sacrarium integrum, historiis plurimis è vita D. Virginis Matris exornatum. In Aede S. Proculi Assumtio D. Virginis pro summo Altari, quod opus est praeclarissimum. In Templo S. Justinae historia Nativitatis Christi. Porrò Imagines quatuorquattuor Evangelistarum in quatuorquattuor Angulis Templi atque Xenodochii SS. Johannis et Pauli: nec non tabulae complures in Xenodochio Mendicantium, de miraculis S. Philippi Neri, inter quae tabula quaedam, de Anima in coelumcaelum elevatâ, singulariter praeeminet; nec non alia ibidem, de Assumtione B. Virginis Deiparae. Porrò in templo D. Virginis Carmelitarum Altare de S. Alberto, opus admirandum. Sic magni illi Gigantes in albario recente monochromate depicti in templo S. Jacobi monachorum S. Augustini; itemque in eodem templo S. Trinitas; nec non Altare ibidem: et alia parerga illius Aedis Angelis variè exornata, unâ cum quatuorquattuor Evangelistis. Imò diem tererem, si omnia, quae illius manu elaborata sunt, inque templis, Palatiis, Scholis, aedibusque privatis Urbis Venetae passim spectantur, prolixè enumerare vellem.

In omnibus autem picturis suis gratiae admodum studet atque lepori; in vita civili praeterea, eloquentiae; et in domo suâ Oeconomiae, quae omnia gloriam eius mirè provehunt.

LXXIX. FRANCISCUS RU-SCHIUS.

LXXIX. FRANCISCUS RUSCHIUS.PIctor historiarum fuit celeberrimus, qui opera in hac arte reliquisse dicitur longè dignissima, quorum specialem notitiam adhuc expecto; atque tunc Benevolo Lectori lubenter sum communicaturus. Hic pro singulari laudum eius charactere subnexuisse sufficiat, quod Praeceptor fuerit Antonii Zanchii, cuius vitam iam sum descripturus. Hic enim

LXXX. ANTONIUS ZAN-CHIUS.

LXXX. ANTONIO ZANCHI.PIctor est historiarum megalographicarum Venetiis praestantissimus, tam in oleario pingendi genere, quàm quod in albario Opera eius. recente exercetur. Inter opera eius singularem promerentur laudem Schola S. Rochi, in qua tam Frontispicium exterius, quàm interiora varia ab ipso expicta sunt, et in specie opus quoddam pulcherrimum propè Scalam, quod insigne de maxima Artificis perfectione edit testimonium. Sic in Schola S. Hieronymi pictura Samaritani, misericordiam erga vulneratum exercentis; et è regione historia filii Prodigi â Patre in gratiam recepti, eundem agnoscunt AutoremAuctorem. Eiusdem opera etiam sunt sequentia: Altare quoddam in templo S. Lucae de Salutatione Angelica. In templo S. Juliani istius Sancti martyrium; ubi ex una parte exhibetur illius ad supplicium deductio, sub quâ mortuum quendam resuscitat; filiumque Tyranni ad Christianam fidem convertit; ex alterâ autem istius Sancti decollatio, cum conversione plurium ad veram religionem: quod opus ipsam quasi transcendit laudem. Porrò ab ipso quoque pictum est Altare Aedis S. Philippi Neri: item historia de Angelo Castra Sennacheribi devastante: prae coeterisceteris autem contagium Pestiferum, quod anno 1630. Venetiis grassatum est, in Schola S. Rochi elegantissimè ab ipso effiguratum visitur. Deinde in Aede Salutis historia Vesperae Passionalis: in Aede D. VirgnisVirginis Carmelitarum duo miracula lepidissimis inventionibus exornata. Alibi historia Davidis, Caput Goliathi Regi suo exhibentis: item historia Abigailis Davidi occurrentis; nec non historia Diluvii in templo S. Hieronymi, ipsius debuccinant laudes: praeter recentia illa, quae à Serenissima Republica aliisque privatis eidem iam demum commissa sunt. In quibus omnibus magnum ubique prodit iudicium, inventionum argutiam, colorum robur, vultuum gratiam, vitaeque expressionem laudatissimam.

LXXXI. PETRUS NIGER,

LXXXI. PETRUS NEGRI. Tabulae eius.IN eodem Hadriatici maris Emporio longè celeberrimo, celebritatem quoque nominis haud exiguam assecutus est operibus quibusdam laude suâ dignissimis, inter quae Altare quoddam imaginem B. Virginis continens cum filiolo et S. Thoma Aquinate. Deinde et imago Matthaei Evangelistae, cum angelo, et ornamentis aliis elegantissimis. Prae omnibus autem singulariter excellit magnum quoddam opus in Schola S. Rochi erectum: in quo Protector istius Reipublicae S. Marcus intra nubes apparet coram D. Virgine, quam Chorus Angelorum cingit copiosissimus, accedentibus etiam S. Sebastiano et S. Rocho. Coram his è throno suo demissa apparet Venetorum Respublica, comitantibus eandem quatuorquattuor Virtutibus Theologicis, et sustentantibus ipsam Fide atque Religione. Haec genibus innixa cum sociabus praedictam Virginem orat, ut salutem impertiatur Populo suo. Has preces exaudiri radius quidam è coelocaelo vibratus innuit, qui Mortem, quam Pestis amplexatur, in fugam coniicitconicit; quibus praetereuntibus aliqui exanimari videntur. Dein Angelus quoque vastator, ut ostendat, placatam esse iram divinam, gladium in vaginam recondit. Hoc opus anno 1673. Artifex hic noster elaborabat curante Guardiano Grandi, cum ad istam dignitatem promotus esset. Sic in templo etiam S. Jacobi varia reliquit Artis suae monumenta, inter quae miracula nonnulla S. Wilhelmi. Omnia autem pulchritudine superbiunt et mole colorumque vigore simul et gratia.

LXXXII. CAROLUS PATINUS.

LXXXII. CAROLUS PATINUS.THeatrum, inquit Tullius, cum commune sit, rectè tamen dici potest, eius esse locum, quem quisque occuparit; hinc magnus ille Vir, CAROLUS PATINUS, Eques D. Marci, Doctor Medicus Parisiensis, et in Academia Patavina Professor Celeberrimus, non in medio se loco, sed modestus ac prudens imo collocavit, ob veterem venerandae Antiquitatis picturam, remque nummariam, vel summo dignissimus; dignior tamen hoc ipso, ad memoriam aeternitatis, elogio, ceu monumento:

CAROLO PATINO,

Guidonis Professoris Regii filio, Naturae ac antiquitatis mystae consultissimo, Quem Parisiorum Lutetia, Galliarum, ne dicam orbis, Metropolis in lucem edidit; Ipse patriam suam clariorem reddidit, Qui tanquam Sol alter Totam penè Europam lustravit, et illustravit. Anglia, Belgium, Germania, Italia Tanti Viri doctrinam divinámque medendi peritiam admiratae, Vt olim Hippocratem Graecia, et Galenum Roma, Divinis propemodum sunt honoribus prosecutae. Sacra Caesarea LEOPOLDI Maiestas, Serenissima VENETIARUM Respublica, multíque alii Principes Aureis torquibus cum Equitis titulo collatis. Plura de ipso ex suo ipsius Lyceo eliciantur; cui tamen parcè fides habenda, cum nimis parcè, ac submissè nimis Ipse de se sit locutus.

LXXXIII. GABR. CAR. PATINA PARISINA, ACADEMICA, AET. AN. XVII.GABRIELIDEM CAROLAM PATINAM exhibet haec tabella: Nomen apposui, Lector, ne Nympham, Musam, aut Charitem censeres. Tanta quippe eius oculis inest venustas, tanta fronte maiestas, tanta ori dignitas, tantus animo cultus, ut è mortalibus procreatam vix ullus mortalis conciperet. Parentes ipsi sunt Carolus Patinus et Magdalena Hommetz, in iugibus literarum deliciis sese exercentes, à quibus suavissimam morum temperantiam, deinde à sanctissimis monialibus pietatem, omnium bonorum scaturiginem, et linguam Latinam edocta est. Germanicam mira celeritate addidicerat (dum invisendi patris desiderio flagrans VI. annos nata Argentoratum deducta est) velociori Italicam Geographiam sphaeràmque tenet. Eruditae antiquitatis mysteria plurima callet; numismatibus valdè delectatur. Poëtis, Oratoribus, Historicisque perlegendis maximè incumbit; quibus et quidpiam de suo adiecturam, non exigua spes est.

Cedite iam Divae, quas pastor videratolim Idaeis tunicam ponere verticibus. Hanc utinam faciem nolit mutare se-nectus, Et si Cumaeae saecula vatis aget.

LXXXIV. SEBASTIANUS BOM-BELLIUS Vedinen-sis.

LXXXIV. SEBASTIAN BOMBELLI.CUm à teneris statim ad studia ferretur, inter alia et Diagraphicen excolebat; quam, cum matrem esse deprehenderet diversarum Artium liberalium, tantoperè amabat, ut tandem ad Pictoriam abriperetur, In picturis historicis excellit. electâ prae coeterisceteris eleganti illâ Pauli Veronensis methodo, in qua circa picturas historicas incomparabili progressu inclaruit. Sed magis in iconibus Et procul dubio in universali hâc viâ longè scandisset altius, nisi felicissima manus eius ad picturas iconicas quasi invita abrepta esset; cum ob singularem assimilandi, gratiamque conciliandi dexteritatem ab omnibus quasi sollicitaretur effigierum causa. Unde et Sacra Sua Caesarea Maiestas Viennam eundem vocari iussit, ubi totius familiae Caesareae icones elaboravit: quod pariter contigit in Aulâ Bavarica, Florentina, Mantuana, Parmensi; nec non ad instantiam Ducum Brunsvvicensium et Lunaeburgensium; variorumque Cardinalium; ita ut vix Magnates quidam existerent in viciniâ, vel etiam qui ab exteris Venetias venissent, quorum non Effigies Bombellio pingendae fuissent. Hinc munera ipsi affluebant largissima, ut nihil de honorariis superaddam, quae â privatis in magnâ cumulabat copia. Effigiem eius Tab. 9. repraesentat.

LXXXV. MICHAEL NEYDLINGER,Noribergensis.

LXXXV. MICHAEL NEYDLINGER, Noriberg.ARtis pictoriae studia, eâ prosequutusprosecutus est laude, ut inter alia memoratu digna, in templo ad S. Annam Coenobiali Venetiis, opus celebre, Apparitionem nempè B. Laurenti Justini, B. Nicolosae, praedicti Coenobii Abbatissae, Sacramentum porrigentis, et in templo del Soccorso tabulam, una parte praesentantem Christum mortuum in gremio Matris positum, altera verò, ipsius resurrectionem, associatis Evangelista Johanne, multisque Angelis et Militibus, post se reliquerit.

LXXXVI. GEORGIUS JACOBUSLANG, Noribergensis,

LXXXVI. GEORGIUS JACOBUS LANG, Noriberg.CUius Parens summus fuit Artis Amator, iactis in pictura dexterrimè fundamentis, Italiam adiit, ubi in pingendis tam Historiis, quàm picturis Iconicis, profectus non mediocres dedit: Redux verò in Patriam, Illustrium Personarum, aliorumque Icones tanto studio exhibuit, ut de Ingenio eius multa praeclara nobis polliceamur, maximè, cum et ipse de novis inventionibus ex Virgilio Marone, adhibita figurarum Chalcographicarum Johannis Mayeri Tigurini ope, in lucem edendis sollicitus sit.

LXXXVII. WOLFGANGUS LAU-RENTIUS HOPFER, Au-gustanus.

HAud ita pridem ex Italia reversus est, LXXXVII WOLFGANGUS LAURENTIUS HOPFER, Augustanus. quippè qui in conficiendis Iconicis specimina praestitit non pauca, et adhuc praestabit. Eius laudem extollit similitudo penicillo exprimens, Coloribus adhibitis pulcherrimis, et hinc Principibus huiusque Artis Amatoribus maximè commendatus.

MERIANORUM TRIGA.

LXXXVIII MATTHAEUS MERIAN, Avus.UBeriorem sanè mentionem Pag. 359. Celeberrimi illius Viri, MATTHAEI fecimus MERIANI, et quidem natu prioris; cui in hoc ipso studio sua ubique gloria debetur quam ex perclaris Eiusdem operibus effulgentem saepè conspicimus: Ad haec verò accuratiùs perficienda libente animo plurima cum Illo liberaliter communicavi, quae ad inventiones, delineationésve manu factas, à tenuitate mea petiit, impetravítque: Ac ne veteri amicitiae nostrae quicquam deesset, filium Ipsius (qui stirpis maximus LXXXIX. MATTH. MERIAN, Filius. erat) MATTAEI quoque nomine appellatum, pro discipulo meo habui, docuíque: Huius verò laudes, in hac ipsa Arte consummatissimi, rursus iterúmque repetere, haud opus esse autumo; quas Fol. 324. satis supérque, pro merito suo, commemoravi.

Dúmque totus propemodum in eo nunc sum, ut colophonem Operi huic imponam, quasi comite Fortuna XC. MATTH. MERIAN, Nepos. tertius ad me venit MATTHAEUS MERIANUS, quem sui simillimum pater filium, avus nepotem, corporis et artis suae imaginem produxerunt. Is ipse, inquam, velut è vestigio Romani itineris sui, pede fausto, ad me accessit, amicitiámque annorum LXVIII. in memoriam mihi denuò revocavit pariter ac confirmavit: Quem nec amore nostro indignum esse censeo, ob tot illustria Artis huiusdem specimina, hinc inde abs se edita: In historiis enim excellit, imagines coloribus et siccis et oleo uvidis verè depingit; Magnatum Maecenatúmque gratia, imprimis autem SERENISSIMI ELECTORIS BRANDENBURGICI, Herois Illius Incomparabilis singulari usus clementia, ad longè maiora anxio pede contendit: Nec mirum est, Tantum Principem favere Pictoribus, qui principatum in cunctis artibus ac scientiis non solùm tenet, verum et in medio Parnasso iam dudum regnat, et in ipsas Musas dominatur: Huius certè beneficio ac munere perfectissimus ille Artifex floret, labore atque industria evasurus multò superior. Qua veluti gemmarum triga hoc Opus meum (à Nobilissimo huius Interprete DN. CHRISTIANO RHODIO, etc. Liberal. Art. Studioso, è Germanico Latinè versum, et felici stylo conditum) tandem obsignabo; haud immemor Ausonii, in grypho ternarii:

TRIS NVMERUS SVPER OMNIA.

Index omnium celeberrimorum Artificum, Memorabiliúmque in hoc opere contentorum. A. AAron, Statuarius 40 Abbreviatio nimia Imaginum evitanda est 9. quid sit abbreviatio figurarum 10. hac in parte excelluit Michaël Angelo. ib. istius artis methodus ab ignorantibus parvi penditur. ib. quomodo vocetur. ibid. Abondius senior. Eius Imagines cereae magni aestimantur 339. in servitia Caesarea Pragae assumitur ib. Iunior in Bavariam venit ibid. eius opera et matrimonium ibid. Abron. Pictor. 77 Academiae pictorum, in quem usum institutae sit 3 Actiones imaginum naturam imitari, cumque decoro efformari debent 10 Actius Priscus, Pictor 83 Adamus de Viana. Vide de Viana Adrianus Ultraiectanus Pictor. 291 Aegyptii primis temporibus nullas imagines sculpebant artificiosas 40. Delineationis inventicnem sibi tribuunt. 49 Aelius Hadrianus Vide Hadrianus Aetates in imaginibus sunt observandae 10 Affectus in arte pictoria propterea observari debent, quia formam immutant atque colores 11. Affectus iucundi qui? ib unde eorum nativitas ib. affectus molestiores qui? ib. Agatharchus, eius insolentia 57 Agoracritus discipulus Phidiae 54 Ahaliab, Statuarius 40 ab Aken Pictor Coloniensis 276. Venetias abit, Romamque et Florentiam, dehinc Monachium et Aulam Caesaream ib. Albanus Pictor Bononiensis, Phaëtontem pingit 182 Albertus Chalcographus 196 Album Anglicum, qualis color. 31. quae sit significatio coloris albi 32 Alcimachus Pictor 76 Alcisthene picturam exercet 85 Aldegrafius Pictor et Chalcographus Soëstensis 233. eius Chalcographica ib. Aletsius Pictor Romanus 184 Alexander Severus Imperator pinxit 84 Algarde Statuarius Bononiensis 348. eius Legatum ibid. Altdörfferus parvorum pictor 220 Ambergerus pictor 224. historia eius Josephi ib. opera eius Augustana ib. Effigiem Caroli V. pingit. ib. Amor, eius effectus in facie 11 Amman Tigurinus Pictor 243 Amblingius Monacensis 365. 386. Amulius Pictor 83 Anatomia, conducit, ut Pictor eam intelligat, propter musculos et ossa 7 Androbius Pictor 76 Angelo Gaddi Pictor Florentinus 101. opera eius ib. est Architectus ib. Angor, eius effectus 12 Antidotus Pictor 65 Antiphilus Aegyptius Pictor 74 Antonellus Messanensis Pictor, picturam oleariam discit 105. eius Epitaphium ib. Antonius Sangallensis, Statuarius. Eius aedificia Florentina 114. et Pisana 115. eius inventa ib. Antverpia est felicior Româ 282 Apelles pictorum Antiquorum princeps 67 quo tempore vixerit ib. quo praeceptore usus sit ib. omnium clarissimus est ib. opera eius modernis haud cedunt ibid. illius in arte venustas 68. quidnam intelligendum sit per lineam Apellis ib. festinationem carpit ib. aliorum Iudicia de labore suo libenter admittit 69. ansam dat proverbio: ne Sutor ultra crepidam 69. Illius Comitas ib. ab Alexandro M. amatur ib. Historia de Campaspe ibid. opera eius magni erant pretii 69. inimicos habuit aemulos ib. â magno salvatur periculo ib. pictura eius de Calumniâ ib. Artifices sui generis promovet 70. similitudine indiscreta pingit ib. opera eius alia ib. Romam venit, et multa ibidem pingit ib. equus eius admirandae similitudinis 71, alia eius opera ib. vernicem invenit pro conservandis picturis ib. nec non atramentum eburneum ib. Apollodorus Atheniensis, Pictor et Statuarius 55. primus est, qui pulchritudinem decenter exprimeret. ib. Apollonides sculptor Gemmarum 342 Aqua. Pictura subactu aquario facta, vulgò alla Temperara 15. seq. Arbores sunt camporum musculi 24 Architecti antediluviani qui? 40 Architectura sub Constantino Imp. in aliquo adhuc manebat pretio 43. eius decrementum ib. eius incrementum 45 Ardices Corinthicus Pictor 50 Arellius Pictor 82 Aristides Thebanus, quando vixerit 61. Istius nominis plures fuere 61. omnium primus animum pinxit ibid. unum eius operum magno emitur pretio ibid. aliud per inscitiam pictoris cuiusdam corrumpitur ibid. alia eius opera carò divendita ibid. Aristolaus Pictor Atheniensis 75 Aristarete picturam exercet 85 Aristophon, Pictor 76 Aristoteles Philosopus 88 Arpinas Pictor Romanus 177. in Diagraphica sedulus ib. pro Papâ laborare incipit ib. opera Ferrariensia ib. in ordinem equestrem evehitur 178. Templum S. Johann. Lateran. renovat ibid. Lutetiam venit ib. Ars in vita humanâ est ad delectationem utilis 48 Ars Diagraphica et pictura ipsa ita se habent ad invicem, sicut corpus et Anima 18. artem, quam quis exercere vult, sciendam prius esse, et habitu possidendam 19. Vide Diagraphica. Artemisia Gentilesca, Neapolitana, pictoriâ celebris 192 Artemon Pictor 76 Artus Lugdunensis Pictor 250. discipulus est Cornelii Engelberti 250. discipulos et ipse habuit ib. opera eius ib. gesta quaedam illius lepida 251 de Artois, Pictor Bruxellensis 311 Asclepiodorus, Pictor et Statuarius 73. opus eius maximi pretii ib. l’Asne, Chalcographus Parisiensis 367 Aspar Pictor Tigurinus 381 Assur, Architecturae peritus 40 Aterius Labeo praetor, Praeses, et pictor 83 Athenion Maronites. Eius vita et opera 65 Atrum ex ossibus, qualis color 31. è fuligine inconstans ibid. Attalus Rex, Pictores magno honore afficiebat 41 Audran Parisienses Chalcographi, Pater et Filius 374. 377 Auer Pictor Noribergensis 334. Opera eius ib. Augustinus Venetianus Chalcographus, ad Bandinellum venit ib. eius opera 195 Aurora Pictori probè est consideranda 24 Autor excellit in consiciendis picturis nocturnis 29 Axillae, quomodo in imagine sint repraesentandae 9. Regulae de iis ib. B. BAbure Ultraiectensis Pictor 308 Baccarelli Antverpiani 291 Baccius Bandinellus Pictor et Statuarius Florentinus, Gigantem de nive format 148. est Rustichi discipulus 148. lacerasse dicitur ideam Michaëlis ibid. pictoriae se dedit ib. ad Statuariam redit ib. In Galliam venit ib. aeri quaedam incidi curat ib. Hieronymum plasmat ib. Romam venit. ib. incivilis est ib. Laocoontem format 194. Orpheum facit ib. in Ordinem equestrem elevatur ib. Herculem sculpit ib. Palatio eum donat Pontifex ib. A Michaële Angelo contemnitur ib. Opera eius Romana ib. â Statuario contemnitur ib. duo monumenta Papalia fabricare debet ib. Michaëlis Marmora frangit ib. Opera eius Florentina ib. Statuae eius taxantur 150. defectus eius ib. Beneventum Statuarium non suffert ib. gratia Ducis excidit ib. sepulchrum sibi parat ib. Bachmannus, Fridbergensis Pictor 318 Backerus Harlingensis pictor ob velocitatem celebratus 301. moritur Amstelodami ibid. Badens, Pictor Antverpiensis 281 de Balen, Antverpiensis Pictor 300 Balli Pictor Lugduni Batavorum 311 Balton Pictor Antverpiensis 260 Bambotius. Vide de Laër. de Bar Viennensis Pictor 384 Barbierus da Cento Pictor 187 Barent discipulus est Titiani 262. opera eius ibid. Barlachius, Chalcographus 195. 196 Barozius, Pictor Urbinas. Eius peritia 177. opera ib. Chalcographus 197 Bartel, Saxo, Statuarius 378 Bartoli Chalcographus 198 Bassanus, excellens in conficiendis picturis nocturnis 29. 172. animalia pingit 172. facilis est ibid. Batava quaedam pictrix celeberrima 384 Batavi in arte, colores miscendi et infringendi, excellunt 17 Bauer Argentoratensis Pictor in variis curiosus 300. opera eius typis aeneis vulgantur 300 Beccafurnius, Senensis Pictor 142. Romam venit ibid. varia alit animalia ib. Lapsum Luciferi pingit. ib. Genuam venit 195 Beckius Delphensis Pictor 305 Belgae in arte colores miscendi et infringendi excellunt 17 Bellange Chalcographus Gallus 374 de la Belle Chalcographus 359 Bellinus Pictor Venetus. Opera eius 116. encomium ibid. Bellum. Brevis enarratio variorum apud antiquos instrumentorum bellicorum 80. seq. Belzer Sculptor 344 Bemmelius Ultraiectanus, pictor subdialium celeberrimus 334. opera eius Augustae et Noribergae magni aestimantur ibid. Benedetto, s. Benedictus, Genuensis pictor et Chalcographus 197 Bergmann, Clunderensis Pictor 313 Bernard Chalcographus Parisiensis 376 Bernhardus Bruxellensis Pictor 227. opera eius Antverpiana et Mechliniensia 227. alius cognomine Petit 367. callido sese vindicat astu ib. sigurae eius Biblicae ib. Berninus Franciscus, Statuarius Neapolitanus 187. eius filius Laurentius ibid. et p. 188 Berretinus Cortonensis Pictor. Opera eius 188. eius encomium 189 Bezaliel, Statuarius 40. Sculptor Gemmarum 342 Binkius Chalcographus 223 Birkenmayer. Vide Burgmayr. Blanchetus Parisiensis 380. opera eius Lugdunensia 381. eius honores ib. de Bles Bovinensis 234. opera eius ib. Blockius. Daniel, Pictor 382. filii Benjamini opera ibid. Uxor Anna Catharina in arte pictoria versatissima 383 Blockland. Vide Montfortensis. Blodeling Chalcographus Amstelodamensis 378 Blomartus Gorcumensis Pictor. Itinera et opera eius 290. eius filii ibid. eius opera 361 le Blon Francofurtensis Chalcographus 357 Blootelinus Chalcographus 385 Bocksbergerus Pictor. Opera eius 251 Böhm, Bartholomaeus, Chalcographus et Pictor Norinbergensis 221. 380. eius picturae 222. Chalcographica eius ibid. alius eiusdem cognominis, Johannes Jacobus Chalcographus 222: Character eius. Bol Pictor Mechliniensis 263. opus eius Daedali fabula 263. opera eius Antverpiana 264. discipuli ibid. Bolsevvert Chalcographus 357 Boltzius asper, Statuarius 218 Bombelli in picturis historicis excellit, sed magis in iconibus. 399 Bonamicus Buffalmaccus Pictor Florentinus 100. opera eius ibid. Imagines vocales ibid. Bonaventura Petri, Pictor Antverpiensis 305 Boom pictor subdialium 204 van der Borch s. Borchensis Pictor, in Italiam abit 301. Francofurtum venit ibid. filii eius ib. Bordon Pictor Gallus 372. opera eius ibid. del Borgo Johannes et Cherubinus, pictores 184 Bos pictor Boscoducensis 231. opera eius ibid. de Bosco picturis fructuum atque florum insignis 232 Bosbomius Statuarius 350 Bosiutus Pictor 185 Bosse Parisiensis Chalcographus 374. Libellus eius de arte rosoriâ 374. de prospectivâ ibid. de Architecturâ et proportione hominis 375 Bothius et frater eius, Ultraiectenses 306. socii sunt laborando 307. opera eorum ibid. alter fratrum undis suffocatur ibid. Boticellus Pictor Florentinus 107. otio ad paupertatem redigitur ibid. Brachia atque pedes in imaginibus utrinque proiectione et retropositione alternent 8. regulae de iis 9 Braemerus Delphensis Pictor 311 Bramantes Urbinas Architectus 117. opera eius Neapolitana, Romana ibid. Hieroglyphica aedesque sacrae ibid. eius genius ibid. Brauer Pictor Flandricus iocosus est 298. opera eius incomparabilia. ibid. de Breda Antverpiensis Pictor 313 Brein Tigurinus Pictor 314. versiculi Germanici de seipso ibid. Brendel Pictor Argentoratensis 304 Breugel Pictor 249. quo praeceptore usus sit ibid. Antverpiae habitat 250. opera eius ibid. Brietes Pausiae pater et Praeceptor 63 Brillii Matthaeus et Paulus fratres, et pictores Antverpienses 277 de Bronchorst Ultraiectinus Pictor 312 Broshamer Fuldanus 223 Brüederle Monacensis pictor 320 Brun Coloniensis Pictor 303 le Brun Pictorum Regis Galliae primus 371 Brunus Color, eius significatio 33 Buecklaër Pictor Antverpiensis 251. fructuum et rerum culinariarum Pictor 251 Bularchus Pictor. Eius pictura auro rependebatur 51. Inventor effigierum coloribus pictarum ib. Buonasone, Chalcographus 196 Burgmayr Augustanus Pictor 220. opera eius ibid. Buschetus Architectus Graecus 45. eius monumentum atque Epitaphium ibid. Bylertus Ultraiectensis Pictor 300 C. CAballinus Pictor Romanus 100. eius Epitaphium ibid. Caelatores quidam antiquissimi 207 Caesar d’Orvieto Pictor 183 Caesar de Salusto Pictor 184 Calaces tabellas comicas pinxit 74 de Calchar pictor, Discipulus Titiani 232. opera eius ibid. Caliarius Veronensis Pictor 169. Venetias venit. ibid. Pictores vincit ibid. opera eius Veronensia ibid. Brixiana 170. typis aeneis Düreri utitur 171. eius virtutes ibid. â Titiano honoratus ibid. in Hispaniam vocatur ibid. Apophthegmata eius ibid. epitaphium 171 Callicles parva fecit 74 Callimachus Atheniensis, pictor et Statuarius 55. calumniator propriorum operum ibid. Lucerna eius mirabilis 56 Callotus Lotharingus Chalcographus 374. eius velocitas et opera ibid. Calypso picturam exercet 85 Camasius Pictor 190 del Campo Cameracensis Pictor 308. rebus forensibus operam dat ibid. Madritum abit ibid. Candito. Pictor Monachiensis 225 Caput et Corpus in Imagine non simul convertantur versus eandem partem 8. in picturis sacris caput ne nimis intorqueatur ibid. quousque caput imaginis retroverti queat 9 Caracci, Ludovicus, Augustinus et Annibal, Pictores Bononienses 178. egestas Annibalis 180. septem opera misericordiae pingit ib. Augustinus Chalcographus 196. ut et Annibal 197 Caravagiensis Longobardicus Pictor 130. monochromate delectatur griseo ib. opus eius veruculatum ib. subdialibus est clarus ib. Neapolin abit, et Messanam ib. â Servo occiditur 131 Carolus Lotharingus, Chalcographus 370 Carolus Architectus; opus illius est pons lanionum Noribergae 378. aliud opus Heidelbergense ib. eius filius 379 da Carpi Xylographus Italorum primus 195 Carpophorus Tenchala Bissonensis Pictor 332. artem pingendi in albario recente reducit 332. opera eius ibid. Cassierus Antverpiensis Pictor 311 Catagrapha. Eorum inventor Cimon Cleonaeus 51 da Cento Pictor 187 Ceres, eius imago prima Romae 42 Cesius Chalcographus 198 Ceuperus Londinensis Pictor 312 Chalcographia. Itali inventae Chalcographicae laudem sibi tribuunt, cum ea Germanis debeatur. 193. 206. differentia Chalcographiae rosoriae et caelatoriae 358 Champaigne Pictor Gallus 373 Chauveau Chalcographus 377 Cherubin Albertus Chalcographus 196 Chinenses imagines peramant 34. de coloribus tamen oleariis nullam habent notitiam ibid. picturis tantùm utuntur simplicibus ibid. pictor illius gentis clarissimus Higiemondus ibid. descriptio operum quorundam â Chinensibus pictorum ib. Cimabue pictor Florentinus 94. praeceptores suos superat ib. operam dat picturis iconicis ib. Opera eius Florentina et Pisana ib. Epitaphium 95. discipulus gloriam eius offuscat 95 Cimon Cleonaeus inventor Catagraphorum 51 Cinnabaris, qualis Color 32 Cleanthes Corinthius Pictor 50 de Cleef. Vide Clivensis Cleophantus Corinthius Pictor 51 Clesides, ob contemtum amores detegit clandestinos 77 Clivenis Joas, Pictor Antverpiensis 246. alius Martinus, et Frater Heinricus 248 item Wilhelmus ib. Cocxie Pictor Mechliniensis. Opera eius Italica 262. et Belgica ib. Raphaëlem sectatur ib. Coenus Stemmatographus 76 CoeruleumCaeruleum ultramarinum, color est perfectus 31. coeruleumcaeruleum germanicum et montanum fugax 31. quae sit significatio coloris coeruleicaerulei 32 Cola de Matrie Pictor 133. uxor eius amore pudicitiae undis se submergit ib. opera eius 134 Collin Luxenburgensis 363. eius opera ib. 382 Collum in imagine ne sit nimis breve 9 de Colombien Gallus, pictor 368 Color discordia Colorum et concordia picturae 13. colores sunt applicandi cum iudicio ibid. eorum observanda est harmonia ibid. ipsi sunt distribuendi ad usum legitimum 13. in copulandis Coloribus vitanda est durities et confusio 14. ab iis natura Imaginum dependet 14. quinam ad picturam subactu aquario factam sint idonei 15. ipsi siunt per oleum puri, molles et vivaces ib. Colores pro fundando s. imprimendo linteo ib. eos natura distribuere docet 16. eos docet natura per flores ibid. Color viridis ibid. flavus è coeruleocaeruleo pulcherrimè promicat, coelicaeli exemplo ib. quomodo color colorem amet 17. colorum distributionem natura docet in avibus et conchyliis marinis, nec non in iride ibid. fluor colorum ibid. Color griseus ib. Colores circa fundorum extremitatem duriores sunt evitandi ib. Color â Colore decorè est separandus ib. colores venenati ib. duri, clariores et emicantiores evitandi, vel iuxta conformitatem naturae infringendi 17. eorum elegantia 19. quinam requirantur ad picturam in fresco 22. sunt duplices, naturales et arte inventi 30. Lumen et umbra duo sunt colores principales, fundamentalesque artis pictoriae 30. albedine et nigredine colores fiunt nobiles et ignobiles ibid. antiquitùs quatuorquattuor tantum colores in usu fuerunt ib. septem sunt colores principales 31. multi inventi sunt ad picturam ib. Colores pro subactu oleario 31. Pictori nota esse debet Colorum significatio 32. quae sit significatio coloris albi 32. flavi ib. CoeruleiCaerulei ib. rubei ib. cum carneo et purpureo 33. viridis, bruni et nigri ib. colores mixti sequuntur significationem colorum suorum principalium 33. qui primi coloribus pinxerint. 41 Colothas Pictor et Statuarius 52 Complexiones in Imaginibus sunt observandae 10 Conclave pictoris quoad longitudinem et latitudinem 28 de Coningh, Amstelodamensis pictor 310 de Coninxloy Pictor Antverpiensis 269 Constantinus Imperator. Sub eo pictoria et Statuaria notabiliter decrescunt 43 Cope Fiamengo, Statuarius in minutis excellit 346. in magnis autem inexpertus est ibid. Vita eius misanthropica. ibid. Cornelius Cornelii Pictor Lugdunensis 232. Lucas Cornelii pictor ibid. in Angliam abit. ibid. alius eiusdem nominis pictor Harlemensis 278. opera eius et discipuli ib. Corpus humanum assimilari potest structurae templi cuiusdam 6. eius longitudo ib. quomodo octo capitum habeat longitudinem 7. latitudo corporis masculini et foemininifeminini ibid. quâ ratione vestiendum sit corpus nudum, ut in illo â vestibus nulla exoriatur obscuritas 13 Cornhardus Amstelodamensis Chalcographus 353 de Corregio excelluit in conficiendis picturis nocturnis 29. eius opera, mores et FpitaphiumEpitaphium 119 Cort, Chalcographus 169. 353 Cosimo sive Petrus Cosmus, Pictor Florentinus. Opera eius et discipuli 114. Andreas Cosmus Florentinus 132. eius opus veruculatum s. sgraffito ib. Cosinus Statuarius Fesulanus 116 Cransee Pictor 204 Craterus Pictor 77 Crayer Antverpiensis, pictor 310 Cromius, sculptor gemmarum 342 Crus Regulae de Cruribus 9 Crystallina vasa 343 Ctesidemus Pictor 75 Ctesilochus Pictor et Statuarius 75 Cubitus antiquorum 6 Culenbacensis Pictor et Xylographus 221 Cuoburger Pïctor Bruxellanus 295 Cydias, Pictor. Eius opera 64 D. DAnkerus de Ry, Amstelodamensis Pictor 312 Danoit Chalcographus Parisiensis 376 Daret. Chalcographus Parisiensis 376 Dau. Lugdunensis Pictor 316. opera eius et patientia admiranda ibid. Melancholiae causa est in effigiebus ibid. Taxa operum eius ibid. eius Conclave pictorium 317 de Deinum, Antverpiensis pictor 313 Dellus, musculorum pingendorum inventor 102 Delineatio. Eius Origo est ratio, non verò Casus fortuitus 2. eius definitio ibid. qualis ad delineandum requiratur manus ibid. Statuarios quandoque delineationis loco uti exemplaribus quibusdam plasticis ibid. de variis delineandi modis ibid. quâ ratione delineatio ad Statuariam conducat 3. quo pacto quàm optimè addisci possit 3. ab iconibus et statuis faciendum est delineandi initium ibid. dehinc delineandae sunt res vivae ibid. delineatio ingeniosam requirit inventionem, optimam distributionem, et congruam dispositionem 4. Unde bona delineatio suam habeat originem ibid. sit rubricâ vel graphide cretaceâ ibid. ars delineatoria et pictura ita se habent ad invicem, sicut corpus et anima 18. primam delineationem Gyges Lydius fecit 40. 48. quem Graeci secuti sunt. ibid. ars ista adscribitur puellae cuidam amore captae 41. delineatoriae artis inventionem sibi Aegyptii tribuunt 49 Democritus Philosophus 88 Demon Atheniensis Pictor. Eius opera, â fulmine ambusta, non obliterabantur 59. multa elaboravit ibid. sed quo nemo insolentior et arrogantior 60. â Timanthe in certamine vincebatur 60 Demosthenes, Orator Atheniensis 87 Denysius, Antverpiensis Pictor 393 Deus primus est inventor pictoriae et Statuariae 39 Diagraphica ars, et pictura ipsa ita se habent ad invicem, sicut corpus et anima 18. ante picturam et sculpturam exculta, harumque mater fuit 42 de Diepenbeck Boscoducensis pictor 314. eius opera ib. Dietericus Harlemensis Pictor 205. diu ante Dürerum vixit ib. Dieterlinus Argentoratensis Pictor et Architectus 304 Dimensiones faciei, manus, Brachii, capitis, frontis, nasi, pedis, pectoris etc. 6 Diogenes Philosophus Cynicus 89 Dionysius Anthropophagus 74 Dioscorides, Sculptor Gemmarum 342 Dominicus discipulus Antonelli 106. miserè occiditur ib. Dossus, Pictor Ferrariensis 116. opera eius Ferrariensia, et Vrbinatica 117 Drivesteinius Pictor praestans 296 Duccius Senensis marmore pingit 142 Dürerus haberi potest pro magistro vestium pingendarum 26. Discipulus est Wolgemuti 210. caelaturae eius iuvenilibus annis factae ibid. eius methodum sequuntursecuuntur artifices praeclarissimi 210. eius opera et icones 211. Scientia et autoritas 211. varia eius diagraphica ibid. Opera eius Pragensia, Francofurtensia, Viennensia, Monachiana 212. eius opera, quae in Technico Sandrartiano extant. ibid. Belgas visitat 213. eius virtutes ibid. Epitaphium et Encomium ibid. Vita Alberti Düreri Senioris 215. Obitus 216. paucula quaedam alia de Alberti Düreri Iunioris vitâ 216. eius Praeceptor 217. habitatio ibid. Erasmus Roterodamus de Dürero ibid. Hartmannus de eodem ibid. de Dyk Pictor Antverpiensis in Angliâ multa elaborat 297. in Iconicis Titianum sequitur ibid. volumen eius iconicum 298. uxorem ducit ib. E. EDelink Chalcographus Parisiensis 377 Effigies quomodo rotundandae sint 3. Bularchus est Inventor effigierum coloribus pictarum 51 Eimartus. Opera eius 335. Senior, quis et qualis 379 Elotas Aetolus 78 van der Elz Amstelodamensis Pictor 312 Elzheimerus excelluit in pingendis vestibus 26. in picturis nocturnis 29. Romam venit, et picturis parvis studet 286. Iter Tobiae pingit. ibid. Latonam, et alia ibid. eius nocturna ibid. profunditas ingenii eius, 287. modus eius vivendi ib. eius perfectio in pingendo. 288 Encaustica, eam invenit Polygnotus 49. de modis pingendi encausto apud antiquos 84 l’ Enfant. Chalcographus Parisiensis 376 Engelbrecht Pictor Lugdunensis 226. opera eius Lugdunensia et Ultraiectina 226. 227 Engelhardus Insignium Sculptor 219. gemmarum 343 Epitaphium Buscheti Architecti 45. Cimabue, Pictoris Florentini 95. Margaritonis Pictoris, Sculptoris et Architecti 97. Giotti, Sculptoris et Statuarii Florentini 99. Stephani Pictoris Florentini 100. Caballini. Pictoris Romani ibid. Simonis Senensis 101. Angelo Gaddi ibid. Masaccii 103. Fesolani 104. Philippi Lippi 105. Antonelli 105. PollaivoliPollaiuoli 106. Mantineae 108. Corregii 119. Sanzii 125. Julii Romani 138. Tintoreti 168. Caliarii 171. Johannis ab Eyck 203. Alberti Düreri 213. Kageri 318 Erigonus pictor 78 Erhard de Paris, Chalcographus 370 Ermel Norinbergensis 335 Euderus Pictor 77 Evenor, pater atque praeceptor Parrhasii 59 Eumarus Atheniensis primus omnium imitator 51 Euphranor pictor, Statuarius, caelator et faber aerarius 63. opera eius Colossi ib. Heroës ib. Vita eius in pingendo ibid. scripsit de picturâ ib. Eupompus Sicyonius, Tertii picturae generis inventor 60 Eutychides Pictor 77 ab Eyck Johannes et Hubertus inventores picturae subactus olearii 15. 202. quorum etiam soror pictoriae arti operam dat 201. Johannes Brugas venit ibid. vernicem invenit pro coloribus glutine atque ovo subactis. ibid. opus eorum Gandavense 202. cuius apographon fieri iubet Philippus Rex ibid. varia eius opera 203. eius epitaphium ibid. mors et sepultura Huberti fratris ibid. F. FAbius pictores magno honore afficiebat 41. primus inter pictores Romanos 80 Facies in imagine versus brachium anterius se convertat, et non versus pedem anteriorem 8. est cordis index 12. per eam homines atque nationes ab invicem discernuntur 12 Faidherbe Statuarius 350 Faithorne Chalcographus 395 de Falkenburg Lucas et Martinus, pictores Mechlinienses 263. opera Lucae ib. alius Martinus Pictor Francofurtanus 290 Falconus Pictor Neapolitanus 191 Falta Chalcographus 198 Fanelli Sculptor Florentinus 349 Fenestrae papyraceae. Earum commoditas ad pingendum 29 de Fiesole monachus et Pictor 103. opera eius monochromatica maiora 183. discipuli et epitaphium 104. alius sculptor et Architectus 115. huius defectus et Encomium 116 Figurae, quid circa eas observandum 5. abbreviatio earum unâ serie seinvicem subsequentium ib. 10. notatu digna de figuris ligno incidendis 35 Figuratio expressior, quâ ratione in recenti albario sit designanda 5 Fischerus Petrus Senior, conficit monumentum templi Sebaldini 209. eius filius 218. Johannes Fischerus Augustanus Pictor 318. alius 320 Flamael Leodiensis Pictor 387 Flavus color è coeruleo pulcherrimè promicat coelicaeli exemplo 16. flavum ebulinum fugax est 31. flavum plumbeum qualis color 32. quae sit significatio coloris flavi 32 Flegel Francofurtensis, oporeticorum pictor 289 Flepp Pictor Bernensis 244 Flinkius Clivensis Pictor 314 Floetner sculptor parvorum 219 Flores pingere didicit Pausias ex amore erga coronariam 16. per flores natura colores docet ib. Floris Pictor Antverpiensis 252. iudicium Italorum de ipso ibid. eius genus 253. discipulus est Lamberti ibid. domum revertitur ibid. Matrimonio infelix est ibid. promptissimus est 254. opera eius ibid. FoeminaeFeminae quo pacto pingendae 10. fuere ipsae pictrices 85 Foquierius Gallo-Belga 305 Franciscus Francia Bononiensis pictor 109. moerore extinguitur ibid. eius epigramma ib. Francois, Mechliniensis Pictor 313 Francus Augustanus Chalcographus 366 in Fresco pictura, quid sit 22. eius pictorem agilem esse debere atque exercitatum ibid. quinam colores huc non conducant ibid. methodus ad hoc pingendi genus in figuris grandioribus ibid. Fueslinus Tigurinus Pictor 382 Furdterus Statuarius Ulmensis 352 G. GAddo Gaddi Pictor Florentinus 97. artificiosus est in opere Musaico Florentiae, Romae, et aliis in locis ib. Galilaeus Galilaei Mathematicus 389. seq. eius effigiem Tab. 7. repraesentat. Gasselius Helmontiensis subdialium pictor 237 Gaudium, eius affectus in facie 11 Gaudtius Comes Palatinus Romam se confert 302. opera Elzheimeri typis aeneis vulgat ibid. in amentiam incidit 303 Geiger colore oleario vitra pingit 244 Geldorp Londinensis Pictor 311 Gemmae, earum sculptores 342 Gentilescius excelluit in pingendis vestibus 26. eius opera 291. in Angliam venit ibid. Gentilesca Neapolitana, pictoriâ celebris 192 Genu. Regulae de iis 9 Georgins de Castello Franco Venetus pictor 118. opera eius ibid. imago ad quatuorquattuor latera spectabilis ib. Gerbierius Antverpiensis Pictor 310 Germani. Eorum laboriosa pingendi elegantia 18 Gerhardus Harlemensis 204. opera eius in templo S. Johannis 205. alius pictor Brugensis 261 Gestus personarum, pictor saepius delineet 5 de Geyn Pictor Antverpiensis 278. filius eius gummatis studet et Chalcographiae 297 Giacomo da Puntormo. Vide Puntormo. Giessius Pictor 190 Gillius aliàs Loraines, Pictor 328. artocreata pinsere discit ibid. ad Augustinum Tasum venit pictorem Romanum 328. methodus addiscendi artem ibid. vita eius civilis ibid. opera 329. pingendis imaginibus infelix est ibid. opera eius in albario recente omnem superant laudem. Gioann Benedett Castilione Chalcographus 197 Gioanni da Vdine 143. Romam venit ad Raphaëlem ibid. plasmata gypsata invenit ibid. Tapete picto cubicularium Pontificis decipit ibid. pro uno opere dono accipit toparchiam integram 144. Vedinum abit ibid. inventor dicitur vaccae pictae ibid. Giorgione da Castello Franco, Pictor Venetus 118 Giottinus Pictor Florentinus 102. opera et methodus eius. ibid. Giotto praeceptoris Cimabue gloriam haud parum offuscat 95. fuit opilio 97. amicum habet Dantem ibid. opera eius Assissii 98. Navem templi Petrini Romae facit ibid. Opera eius Avenionensia et Neapolitana ibid. honores eius ib. Ioci 99. Epitaphium ibid. Girlandaeus Pictor Florentinus 106. opera eius Florentina ibid. Giuliano di S. Gallo, Statuarius et Architectus 114 Giulio Romano Pictor et Architectus 137. eius opera Architectonica et pictoria ib. salarium et epitaphium 138 Goedelerus Pictor et Architectus 336 de Goës pictor 203. opera eius Gandavensia in templo S. Jacobi 204 Goltzius Pictor, Chalcographus et historiographus Venloënsis 256. Lombardi discipulus ibid. opus eius de Iconibus Imperatorum ibid. Libri eius alii. ibid. inter equites Romanos recipitur ibid. eius picturae ibid. epigramma ibid. Iuvenilibus adhuc Annis matrimonium init 273. per Germaniam proficiscitur in Italiam, ubi Statuas antiquas delineat 273. Neapolin proficiscitur ibid. Chalcographica eius. ibid. picturae 274. Apophthegmata eius ibid. eius discipuli ib. alia de eo 380 Gondolachius Hassus, Pictor 317. Augustae Vindelicorum sedem figit ib. de Graësbeck Pictor Antverpiensis 299 Graeci in Statuariâ insignes erant Artifices 41 Grimmerus Moguntinus 220. alius Antverpiensis, subdialium pictor 259 Grobius Harlemensis pictor 295 Gravius Pictor Noribergensis 337. uxorem ducit in arte pictoriâ versatissimam 337. 388 Grottae, unde nomen acceperint 44 GrünvvaldusGrünwaldus excelluit in arte Xylographicâ 35. Matthaeus Aschaffenburgensis Pictor 225. eius diagraphica ib. opera eius Francofurtana, Isenacensia, Moguntina ibid. plura de eo 380. alius Johannes, pictor 226 Grupello Sculptor 393 Guido Bononiensis Chalcographus 197 Guido pictor Romanus 184 Guido Rhenius Bononiensis 185. opera eius ibid. ludendo chartulis sibi nocuus 186 Gyges Lydius in Aegypto primam fecit designationem 40. 48 H. HAdrianus Imperator 84. pictor et Statuarius ibid. de Haën, Roterodamensis pictor 308 de Hagelstein patritius Lindaviensis et Pictor, praefectus annonae fit apud Caesareanos 288 Hainz. Pictor Bernensis Romam venit 277. Opera eius Bernensia 277 Hamilton Anglus Pictor 384 Hannemannus Hagensis Pictor 317 Hasselin aliàs Krabetier Hollandus 304 Heckenauer pater et filius 394 de Heel Bruxellensis pictor 311 de Heem Ultraiectensis pictor 307. alius Antverpiensis artifex incomparabilis 313 de Heere Pictor et Poëta Gandavensis 258. discipulus est Francisci Floris 259. in Galliam abit ib. opera eius ib. antiquitatis Studio delectatur ib. de Heil Bruxellensis Pictor 312 Heinzelmanni Augustani, Chalcographi fratres 365 Heiss Memmingensis Pictor 336 de Held, Neomagensis Pictor 312 de Hemsen Pictor 204 Hemskerken Pictor, â patre ad Agriculturam adhibetur 265. artem pictoriam discit â Johanne Schoreel ibid. opera eius ibid. Romam abit, et in Belgium redit ibid. pictura eius ibid. Testamen tumTestamentum 266 Heraclides, Macedo Pictor 75 Heraclitus Philosophus Ephesius 86 Heringus Pragensis pictor 312. epigramm in ipsius honorem ib. Herr, Pictor Noribergensis 336 Heschlerus Statuarius Ulmensis 352 Hetruria. In eâ multa sunt inventa antiquarum sculpturarum rudera 41 von der Heyden Chalcographus Argentoratensis 304 Higiemondus Pictor clarissimus natione Indus 34 Hippocrates Medicus excellentissimus 87 la Hire Pictor Gallus 372 Hirsch vogelius pictor vitrorum 219 Hirtius Pictor 384 Historiae, quid in earum picturis observandum sit 5. quae regulae occurrant 20 Hochstraëtius, Pictor 385 de Hoëch Antverpiensis pictor 313. versus in eius honorem 314 Hofmannus Pictor Tigurinus 382 de Hoie Antverpiensis Pictor 319 Hollartus Chalcographus 363 Hollius Augustanus Architectus 350. eius nepos ex fratre etiam Architectus 351 Holbeinius excelluit in arte Xylographicâ 35. senioris et iunioris opera 238. Iunior in Angliam venit 239. opera Anglicana 239. effigies eius 240. eius diagraphica ibid. Itali eum imitantur 241 Holzmannus Coloniensis Pictor 303 Homerus non est primus Poëta 42. est excellentissimus in arte suâ 86 Homo est prima et optima Statua 39 Hondius Chalcographus 357 Hopferus Augustanus Pictor 399 de Houk Antverpiensis, in servitia Leopoldi Archiducis assumitur 303 Hufnagel Antverpianus, Pictor atque Poëta 292. in paupertatem incidit ibid. in aulâ Bavaricâ iterum emergit ibid. quatuorquattuor eius libri de animalibus 293. in arte Poetica excellit. ab Hundhorst excellit in consiciendis picturis nocturnis 29. 296. opera eius Romana ibid. in Angliam vocatur 297. vita eius civilis ibid. opera eius pro principe Auriaco 297. iconibus incumbit ib. eius frater Wilhelmus 305 Huret Chalcographus Parisiensis 376 I. JAcobus Cornelii Ostsamensis Pictor 205 Jacobus Puntormensis. Vide Puntormo 144 Jamiczer Noribergensis aurifaber 379 Jansonius Antverpiensis Pictor 293. curriculum vitae eius ibid. modus eius pingendi ibid. opus eius Campodunense 294. alius Londinensis Pictor 314 Icon, ab iis faciendum est delineandi initium 3 Idololatria, unde originem habeat 40 Imago. Quare non omnes imagines pictae oculis placeant 8. in recta linea consistit 8. seqq. in imaginibus nudis artus decenter connectantur 9. nimia earum abbreviatio vitanda ibid. imagines contortae protervae sunt et informes ibid. quâ ratione imago sursum respicere, seseque inclinare debeat ibid. professio personarum in imaginibus respicienda est 10. Muhammetani nullas tolerant imagines 34. Chinenses eas peramant ibid. Aegyptii primis temporibus nullas imagines sculpebant artificiosas 40. quare olim imagines funditus fuerint eversae 44. Leopoldus III. Imperator omnes Imagines evertit atque comburi iubet 45. quanti aestimanda sit Imaginum pictura 311 Imitatio naturae est perfectio picturae 4 Incarnatus color. Eius significatio. Imperium Romanum Occidentale. Eius interitus secum trazittracit interitum omnium artium 43 Infans eius porportio 7 Intellectus noster verus est Magister 42 Inventio, in quo consistat 5 Joas Clivensis, pictor Antverpiensis 246 Johannes Vedinensis 143. Vide Gioanni da Vdine. de Joode Senior Chalcographus. 357. Iunior etiam Chalcographus 363 Jordan Pictor 261. alius Antverpiae manet, nullis factis itineribus 333 opera eius ibid. cum Rubenio certat ibid. vita eius civilis 334 alia quaedam de eo 381 Lucas Jordanus Neapolitanus 395 Joris pictor Delphensis 246 Iphis pictor 77 Ira, eius effectus circa formam externam 11 Irene picturam exercet 85 Israëlitae Statuarii 40 Israël Mechliniensis pictor 204. Chalcographus 206 Iudicium. In picturis proprio nunquam fidendum est iudicio, sed alieno 19 Julianus Sangallensis Statuarius et Architectus 114 aedificia eius Florentina ibid et Pisana 115 eius inventa ibid. Julius Romanus pictor, et architectura insignis 139 opera eius pictoria ibid. Juvenellus, Senior et Iunior 266 K. Kagerus Augustanus pictor 317. Opera eius et Epitaphium 318 Kain, architectus antediluvianus 40 Kay pictor Bredanus. Opera eius 255. terrore moritur 256 Keller Francofurtensis pictor 243 Kern sculptor et Statuarius 341. reliquit tres filios ibid. de Kessel Pictor 313 Kettel Pictor Goudensis in Galliam venit 272. in Angliam abit ib. et opera quaedam ibi conficit ibid. Kiliani Lucas et Wolffgangus Chalcographi 357. Lucae opera 358. Bartholomaeus 364. cuius effigies tab. 7. repraesentatur. Philippus eius frater ibid. Kircherus vir profundae eruditionis 391. eius effigiem tab. 7. repraesentat. Klaës Pictor 204 Klein Pictor 204 Klessecker Statuarius Mindanus 351. Opera eius Bambergensia ibid. Klöknerus Pictor Svecicus Regius 331. autodidascalus est 331. in Hollandiam iter instituit ibid. ad Reginam Sveciae pervenit, dehinc in Italiam ibid. in Sveciâ picturis aulicis praeficitur ibid. modus eius pingendi 332. inter celeberrimos artifices iure numeratur ibid. vita eius civilis et elogium ibid. Knelleri Lubecenses Pictores 391. quorum effigies tab. 8. repraesentantur. Knipferus Lipsiensis, historias minutas pingit 300 Koekius Pictor et Architectus Alostanus 233. Constantinopolin venit ibid. Historias Turcicas delineat ibid. Scripta eius ib. Kornmannus Augustanus, Pictor 317. eius opera ibid. Kraft Statuarius Noribergensis 208. opera eius ibid. Kranichius Pictor et Aulicus Electoris Saxoniae 219. eius filius 220 Krugerus Chalcographus 223 Küselius Melchior, Augustanus, in arte rodendi excellit 365. Matthaeus ibid. L. LAcca est color debilis 31 de Laër aliàs Bambotius Harlemensis. Opuscula eius Iuvenilia 305. memoria et modus pingendi 305. eius vita communis 306. forrna corporis ibid. ludicra instituit varia ibid. Acumen Ingenii ib. Harlemum venit ibid. moritur sexagenarius 306 de Lairesse Leodiensis Pictor 388. eius opera ibid. et 389 Lala virgo vestalis 85 Lambertus Lombardus Pictor et Architectus Leodiensis 237. discipuli eius et Itinera ibid. eius opera Chalcographica ibid. et 380 Lanferrius Chalcographus 196 Lanfrancus Bononiensis, in ordinem equestrem evehitur 187. opera eius ibid. Langius, Norinbergensis, Pictor 399 Lapis, qui Lapides ad pingendum sint idonei 16. versicolores non sunt apti ibid. in lapide pingi potest non factâ impressione fundi ibid. Latitudo corporis masculini et foemininifeminini 7 Lauchius Viennensis Pictor. 384 Laurati Pictor Senensis 100. opera eius Senensia et Aretina ibid Lekerbetien Pictor 190 Lehmannus gemmarum Sculptor 343. eius privilegia Caesarea ibid. Lemke proeliorum pictor 337. 386 Leo III. Imperator omnes Imagines evertit, atque comburi iubet 45 Leontiscus Pictor 77 Leon Pictor 77 Leo Baptista Alberti Pictor et Architectus, Iibros edit 103 Leux Antverpiensis Pictor 318. Imperatori Ferdinando II. â Servitiis 318 à Leyden. Vide Lucas Lugdunensis. Leygeben Saxo, sculptor in re ferrariâ 388 Librius Pictor. Opera eius 397. 398 Licinius Joh. Antonius Pordenonensis. Opera eius Vedinensia, Mantuana, Vicentiana, Veneta et Genuensia 128. Ferrariae moritur 129. alius dictus Julius Licinius pingit Augustae Vindelicorum 173 Lilly aliàs Laelio, Anglus, Pictor. Epigramma in eius laudem 313. 386 Lignum. De figuris ligno incidendis notatu quaedam digna 35. Vide Xylographia. de Lint, Antverpiensis Pictor 311 Lippus Pictor Florentinus 102 Liranus Pictor Antverpiensis 260 Livens Pictor Lugdunensis 307 Loggan Londinensis Chalcographus Lombardus Chalcographus 377 Longitudo corporis humani 6 Lorenzettus Pictor Senensis, meteora pingit 100 Loth Monacensis Pictor 319. opera eius ibid. eius filius etiam pictoriam exercet ibid. Lucas Lugdunensis excelluit in pingendis vestibus 26. excelluit in arte Xylographicâ 35. anni tyrocinii eius 228. opera eius iuvenilia ibid. comparatio eius cum Dürero ib. Chalcographica eius alia ib. opera eius caro veneunt 229. picturae eius Lugdunenses ibid. alios visitat artifices 230 Lucerna Callimachi mirabilis 56 Lucretia Quistelli Mirandulana 192 Ludius Romanus Pictor, primus topiariorum in muris 83 Lumen quomodo cum umbris debito ordine temperandum 3. eius reflexio 4. pictoris lumen maius et minus 28. debet esse Septentrionale ibid. eius altitudo 29. Lumen et Umbra sunt duo totius mundi principales colores, fundamentalesque artis pictoriae 30 Lutma pater et filius, Amstelodamenses Chalcographi 393 Lux, quâ ratione omnia detegat 30 Lydi artem pictoriam in Italiam deferebant 48 Lys Oldenburgensis pictor, alias Pan dictus 309. opera eius Veneta ib. genus vivendi 310. peste moritur ib. Lysippus Statuarius 60 M. de MAbuse pictor, novam methodum in Flandriam defert 234. opus eius Mittelburgense ib. è papyro telam Damascenam format 235 Maior Francofurtensis Chalcographus 362 Malteso tapetum pictor 191 de Mandern pictor et poeta Meulebrecanus 267. anni tyrocinii eius ibid. Opera eius Italica et Belgica ibid. pingit historiam Passionis 267. scripta eius ibid. filii opera praecellentissima 315 Mandinus pictor 204 Manfredus megalographicis studet 181 Mantegna, Mantuanus pictor 107. opera eius Patavina ibid. in odium praeceptoris incidit ibid. opera eius Mantuana 180. eius Epitaphium 108 Manuel Bernensis, opera eius 242 Manus, Regulae de iis 9 Marattus pictor Romanus 395 Marcellus Pictores magno honore afficiebat 41 Marcus Antonius Chalcographus, Düreri opera imitatur 193. opera eius iuxta Diagraphica Raphaëlis ibid. eius discipuli ibid. carcere punitur 195 Marcus Calaber pictor. Opera eius 133 Marcus de Ravenna Chalcographus 194 Marcus Senensis pictor 185 Mareel, pictor Francofurtanus 337 Margariton pictor, Sculptor et Architectus 97. invenit methodum linteo obducendi tabulas ib. Marot Chalcographus 375 Marsyas. Deglubiti Marsyae antiqua effigies 8 Masaccius. Eius artificium 102. opera et Epitaphium 103 Massimi eques picturâ clarus 182 Massonius Parisiensis Chalcographus. Opera eius 375. in Iuventute erat arti cataphractariae addictus 376. opus aliud laudatissimum ibid. Mattham, Jacobus Chalcographus 360. filii eius Theodori opera 360 Mayer Augustanus Pictor, in Belgium venit 325. ob Iconum picturas celebratur ibid. opera eius ibid. eius dotes animi et corporis 326 Mayria Pictrix Augustana 325 Mayr, Dietericus, Tigurinus Pictor 245. eius tres filii Johannes Jacobus, Rudolphus ac Conradus, pictores ibid. Mayvogel Seelandus pictor 308 Maurer Jodocus Tigurinus, Pictor et Mathematicus 243. eius filius Christophorus 243 Mazzolius parmensis pictor. Opera eius: Parmensia, et in Ducatu Mantuano 134. Romam venit ibid. inter milites salvus ibid. Bononiam venit 135. Carolum V. pingit memoriter ibid. Eius mors 136 Mecophanes Pictor 75 Meganius Pictor 385 Melanochalcographia. Inventor istius artis quis fuerit 35. W. Vaillant mira in hac arte praestat ibid. de Melan Parisiensis Chalcographus 374 Melitensis, Tapetum pictor 191 Membra Principaliora, quantum possibile est, in imagine in oculos incurrant, ne contegantur 9 Memmelink Pictor 204 Memnon fuit antiquissimus in Aegypto pictor et Statuarius 49 Mensura. Multis uti mensuris Statuariorum potius est, quàm pictorum 7. mensurandi observandus est modus 7. in membris reflexis mensura est moderanda ibid. Merian Matthaeus, nobilis arte Pictor, est discipulus Sandrarti 320. visitat varia Regna et Regiones ibid. opera eius Norinbergensia ibid. matrimonium 321. edit theatrum Europaeum 321. Consiliarius fit Brandenburgicus et Badensis ibid. Artemisia ibid. plura de eo 358. seqq. Messala Magnus Pictoriae fautor 80 Messis, faber dictus, pictor Antverpiensis 230. fabrilem primò exercet artem ibid. miro casu pictoriam prosequitur 231. opus eius de Christo è cruce sublato 231 epigramma ibid. Metrodorus Philosophus et Pictor, Patriâ Atheniensis 76 Michaël Angelus Bonarotus Pictor, et Statuarius et Architectus, discipulus Girlandaei 155. praeceptorem emendat ibid. Typis Schoenii utitur. ibid. ad Laurentium Medicaeum venit ibid. in Statuariâ se exercet ibid. Torrigianus nasum ipsi infringit ibid. Bononiam venit ibid. Florentiam redit 156. Davidem Florentiae sculpit ibid. varia eius opera ibid. in magno oeco Florentiae laborat 156. Romam vocatur 156. opera eius Romana alia ibid. Pontificem deserit ibid. reconciliatus eidem 157. Indignatus Franciae Pictori ib. sacellum pingere cogitur ib. Laus operis eius ib. opera eius Florentina ib. Ferrariam venit ib. iterumque Florentiam 158. Ledam pingit ib. Extremum iudicium repraesentat ib. pictura et sculptura eius ultima ib. structurae Petrinae praeficitur 158. Encomium eius ib. eius testamentum 159. Romae et Florentiae sepelitur ibid. Michaël Angelus Marigius Caravagiensis pictor, nil nisi ad vivum exemplar pingit 180. cum Josepho Arpinate inimicitias fovet ibid. eius opera 181. inter Equites Melitenses recipitur ibid. Michaël Angelus de Marca pictor 190 Millichius Statuarius Suecicus 345. eius elogium ib. Mirefeldius Pictor Delphensis 294. opera et discipuli eius 295. effigies plus quàm decies mille confecisse dicitur ib. Mires Pictor accuratus 317 Miseron gemmarum sculptor 343. eius filius ib. nepos ib. Mnesarchus Sculptor gemmarum 342 Molinaër, pictor Antverpiensis, in subdialibus excellit 259 Monochroma, s. pictura unius coloris 50 Monsignorius favore Ducis Mantuani gaudet 136. Christum et Apostolos pingit ib. canem et avem decipit 137 del Mont, Astronomus, Pictor et Architectus. 303 Montfortensis, discipulus Francisci Floris 257. magnis studet ibid. methodus eius pingendi 258. eius opera ibid. in Italiam abit ibid. eius discipuli ib. Moreelsen s. Moreelius, Pictor et Senator Ultraiectensis 301 Mortuo da Feltro Pictor, militiam sequitur 133 Morin Parisiensis Chalcographus 375 Morus Pictor Ultraiectinus. Discipulus est Schorelii 248. Iconibus praecellit 249. opera eius ib. Mostardi, Franciscus et Aegidius 264. Johannes, Pictor Harlemensis 247 Muetens Patavus Pictor 385 Muhammetani nullas tolerant Imagines 34 van der Mülen Pictor 373 Müllerus, Augustanus Pictor 326. eius tyrocinia, iter Italicum et opera ibid. specimen Architectonicum et honores 327 Mulieres, earum primus pictor erat Polygnotus Thasius 52 Murillo Pictor, in Indiam abit et Italiam 397 Musivaria ars 95. opus Musaicum Graeci in Italiam deferunt 96 Muzianus praestantissimus fuit in pingendis tractibus provincialibus et subdialibus 24.183 Mycon Atheniensis 55 N. NAgel Pictor 259 Nantuel Chalcographus Parisiensis 376 Natalis Leodiensis caelator, auxilium praestat ad conficiendum volumen de porticu Justinianeâ 360 Natura, eius imitatio est perfectio picturae 4. colores distribuere docet 16. est primum statuariae et pictoriae initium 42 Nealces Pictor. eius opera 74 Negri, eius tabulae 398 Nero Imperator et Pictor 83 de Neve Antverpiensis Pictor 312 Neuberger, Daniel, Augustanus. Opera eius Plastica 349. Metamorphosis Ovidiana 349. effigies Imperatoris ibid ceram indurat ut ferrum ibid. modus eius fingendi ceras ibid. eius filia 385. Ferdinandus Neubergerus plastes 395 Neufchastel Pictor è comitatu Montano Hanoniae 256266 Neuland Antverpiensis, Pictor Amstelodamensis 305 Neudlinger Noricus, Pictor 399 Nicearchus Pictor 77 Nicias Atheniensis Pictor, primus picturae imminentis Cultor 65. opera eius ibid. vixit temporibus Alexandri M. 65 Nicolaus Calaber pictor. Uxor eius amore pudicitiae undis se submergit 133 Nicomachus pictor, eius opera 60. discipuli 61. quando vixerit ib. Nicomedes Pictores magno honore afficiebat 41 Nicophanes vetustorum operum studiosus 73 Niger, eius tabulae 398 Nigrum, per illud in albo docentur omnes homines, et conservatur humana societas 30. nigrum coerulascenscaerulascens et carbonaceum qualis color 31. nigri coloris significatio 33 Nimrod, Architecturae peritus 40 Noa, Architectus antediluvianus 40 Nocturnae picturae. Quomodo circa eas sit procedendum 29. qui color iis sit tribuendus ibid. praeclara picturarum nocturnarum exempla ib. Nupta in thalamo 89 O. OChra, flava, qualis color 31 Oenias Pictor 77 Oleum. Pictura subactus olearii 15. per oleum fiunt colores puri, molles atque vivaces ibid. qui Colores sint pro subactu oleario 31. Chinenses de Coloribus oleariis nullam habent notitiam 34 Olivier Londinensis pictor membranarum 311 Olympias picturam exercet 85 Onaras Statuarius, filius Myconis pictoris 55 Orator. Ipsi, et Pictori, atque Poetae unus est professionis scopus 12 Ordo. Ipsi omnia subiecta sunt 20 Orgagna Florentinus, Pictor, Sculptor, Architectus et Poeta 101. delicias Mundi et miseriam humanam pingit ib. Orlandus Chalcographus 196 ab Ort Pictor 204. 279 Ossenbekius Roterodamensis Pictor 319 Ouvvater Pictor 204. opera eius ib. Ovvir Pictor 383 P. de PAas Chalcographus, et liberi eius 356 PacuviusBrundusinus, Pictor et Poëta 80 Palamedes Palamedis Pictor 295 Palma Pictor Venetus 177. eius opera ib. alius Palma ib. Pamphilus praeceptor Apellis 60. eius opera 61. primus in pictura omnibus literis eruditus ibid. Apophtegma illius ibid. minoris talento docuit neminem 62. huius autoritate effectum, ut ingenui tantùm eam exercerent artem ib. Panaeus Atheniensis Pictor 51 Paracius Architectus et Chalcographus 184 Paris Pictor Romanus 183 Parmegianus Chalcographus 195. rosionem aeris iuxta Germanos instituit 196 Parrhasius. eius certamen cum Zeuxide 57. Evenor Pater ipsius atque Praeceptor 59. primus argutias vultus, elegantiamque capilli excoluit, in lineis extremis palmam adeptus 59. terrâ utebatur Eretriâ candidâ 59 Paschalinus de Marca Pictor 184 Passiones animi in arte pictoriâ proptereà observari debent, quia formam immutant atque colores 11 Patenierus in subdialibus excellit 234 Pauditius Pictor 384 Paulus Hispanus Pictor 185 Paulus Veronensis excelluit in pingendis vestibus 26 Pausias, eius amor erga coronariatn effecit, ut flores pingere disceret 16. 63. pictura encausticâ nobilis ibid. eius pater et praeceptor ibid. pinxit Parietes parvasque tabellas 63. opera eius ibid. ars eius in elevandis et rotundè terminandis membris ibid. patria eius, pictorum patria ibid. de Pay, Pictor 370 Pedes atque brachia in Imaginibus utrinque proiectione et retropositione alternent 8 Pedius pictor mutus 83 Pellegrino de Modena Pictor 126 Pennius Joh. Franciscus, Pictor Florentinus 126. opera, Societas, et frater eius Lucas ibid. Pensius, Pictor et Chalcographus Noricus 222. eius pictura 223. Chalcographica eius ibid. Peregrinus Mutinensis 126 Perelle cum filio 375 Pericles Dux Atheniensium, Phidiam pictorem in amicitiam adsciscit 54. Tumultus Athenis contra eum ibid. Perrier Pictor Gallus 372 Perseus discipulus Apellis 74 de Persin, opera eius 361 Perspectivae quàm diligentissimè studendum est 5 Perusinus pictor. Opera eius Florentina 110. avarus est ibid. atheismi vitio laborat 111 Pes, quomodo in imagine sit repraesentandus 9. regulae de pedibus ib. Petel Sculptor, Romam venit 340. in Sueviam regreditur ibid. magnum erat Germaniae decus 341 Petit François 370 Petrus Franciscae de Castello S. Sepulchri 103 Peruzzius pictor Senensis 195 Pfrintin artem colorandi ceras invenit 337 Pfrundtius architectus fit Bernhardi Ducis Vinariensis 342. itinera eius ibid. Durlaci extremum obit diem ibid. eius Elogium ibid. Phalerion Pictor 77 Phidias Atheniensis, Pictor et Statuarius 52. eius opera sunt: Aegis Palladis et Statua Jovis Olympii, quae figuris aeneis in hoc opere nostro repraesentantur 52. Porrò Statua Minervae 53. Nemesis Rhamnusia ibid. Cliduchus, Venus etc. 54. anaglyphica invenit ibid. eum Pericles in suam adsciscit amicitiam ibid. eius opera alia: Minerva formosa et aurea 54. propter Periclem in odium venit 55. furti accusatur, et quamvis innocens, in carcere moritur ibid. Philippus Lippus 104. arte suâ è servitute liberatur ibid. lascivus est ibid. veneno necatur 105. filius eius eiusdem nominis modos quosdam antiquorum reproducit 109. eius conversatio ibid. PhiliscusPictor 77 Philocles Pictor Aegyptius 50 Philochares Pictor 66 Pictores, in quem usum eorum Academiae institutae sint 3. quantum prosit, si ipsi saepius variarum personarum gestus delineent, libelloque peculiari consignent 5. conducit, ut ii anatomiam intelligant, propter musculos et ossa 7. ipsis, et oratoribus atque Poëtis unus est professionis scopus 12. eorum metus in pingendo defectum indicat ingenii atque experientiae in artifice 15. ipsi in operibus suis nullum debent tolerare errorem 19. pictores historiarum ab ordine et regulis non excipiuntur 20. ipsis aurora probè est consideranda 24. eorum conclave et lumen 28. necesse est, ut pictores opus propositum ê longinquo examinare queant 29. ipsis nota esse debet colorum significatio 32. olim simul Philosophi fuerunt et Poetae 41. â Graecis et Romanis magno honore multisque muneribus afficiebantur 41. Italorum et Belgarum differentia 252 Pictura, eius definitio 2. quâ ratione ad eam delineatio conducat 3. eius perfectio est imitatio naturae 4. haec addiscenda est beneficio corporum nudorum, nec non anatomicè dissectorum ibid. quid in picturâ historiarum et circa figuras observandum sit 5. in eâ artis atque diligentiae solers requiritur harmonia 5. cognitio Symmetriae et proportionis eiusdem, unum est de studiis ad picturam maximè necessariis 6. in picturâ affectus et passiones propterea observari debent, quia formam immutant atque colores 11. pictura subactu aquario facta, vulgò alla Tempera 15. pictura subactus olearii ibid. eius inventores ibid. quaedam fit liberâ manu 15. picturae in lapide factae 16. duae sunt methodi pingendi 18. Germanorum laboriosa pingendi elegantia ibid. laudabilia picturarum opera laudabilia potius sunt, quàm videri debent ibid. optimus est pingendi modus, qui sit iuxta elegantiam 19. picturae è loco propinquo et è remotiotioreremotiore spectandae 19. recentior veraque pingendi methodus ibid. septem regulae de picturis historicis 20. quid sit pictura operis albarii, quam vulgò in fresco dicunt 22. quid in picturis topographicis sive campestribus et subdialibus observandum 23. quae in pingendis vestibus et pannis observanda 25. seqq. quomodo procedendum circa picturas nocturnas penes ignem et candelas repraesentatas 29. qui in hac arte excelluerint. ibid. ad picturam multi inventi sunt colores 31. Chinenses picturis tantùm utuntur simplicibus 34. regulae quaedam de ea 36. primus pictoriae artis inventor est Deus 39. pictura prima perfectissima quae? ibid. qui primi coloribus pinxerint 41. â Graecis et Romanis pictura magno honore afficiebatur ib. est imitatrix naturae 42. quâ ratione Romae primùm emerserit ibid. ars pictoria notabiliter iterum decrescit sub Constantino Imperatore 43. tandemque propter invasiones Barbarorum planè disperit ibid. eius restauratio 45. quàm vilis fuerit antiquorum pictura 46. Lydi artem pictoriam in Italiam deferebant 48. picturam igne factam invenit Polygnotus 49. pictura prima nuda erat circumductio, cuius inventor Philocles fuit et alii 50. pictura unius Coloris vocatur monochroma ib. ars pictoria primis temporibus Romae parum viget 79. mox tamen inclarescit ibid. eius incrementum sub Caio Julio Caesare 82. sub Augusto ibid. reflorescit anno 1240. in Italiâ 94. picturae in albario difficultates 157. non statim benè pingit, qui bene delineat 310. nec benè delineat, qui benè pingit ib. Pierinus de Vaga, Florentinus Pictor et Architectus, Romam venit 140. opera eius ibid. societas 141 Romae capitur ibid. Genuam venit ibid. Pisis domicilium figit ibid. ad ministeria Pontificis assumitur 142 multitudo operum eius ibid. Pietro S. Bartoli Chalcographus 198 Pinus Pictor 83 del Piombo Venetus pictor 139 opera eius ibid. methodum invenit colore oleario in muros pingendi 139 in servitia papalia venit ibid. Pisani Statuariam emendat atque restituit 45 Pitau Chalcographus Parisiensis 376 Plato Philosophus 88 Plautilla Abbatissa pingendi peritissima 192 Plicaturae vestium non debent esse superfluae 26. differunt pro diversitate materiarum 26. per eas nullum membrum nullumque lumen in specie obtegendum vel obfuscandum 27. nec nimiae, nec nimis paucae adhibendae sunt plicaturae ibid. earum abbreviatio ibid. longitudo ibid. Poch. Constantiensis Pictor 318. eius frater è Societate Jesu 319. tertius frater Statuarius Viennensis ibid. Poëta, primus non est Homerus 42 Polidor da Caravaggio. Vide Caravagiensis 130 PollaivoliPollaiuoli, pictores duo Florentini 106. epitaphium utriusque ib. Pollii, Parisienses Chalcographi 374 Polygnotus, Atheniensis pictor 49. picturam igne factam invenit, quae Encaustica dicitur, 48. et quam repraesentat Figura nostra aenea Literâ C. notata 49. artem pictoriam in meliorem gradum evehit, circumducta delineationis elementa intus explendo 50. Polygnotus Thasius pictor mulierum primus 52 de Ponte Antverpiensis Chalcographus 359 Poppius Norinbergensis Pictor 335 le Potre Parisiensis Chalcographus 375 Pourbus Petrus et Franciscus 260. opera Petri ibid. Francisci ibid. eius mors 261 Poussinus Andeliensis, Pictor 368. opera eius Romana ibid. in Servitia Regis Galliae vocatur ibid. Romam revertitur 369. opera eius ibid. Casparus agnomine Poussinius 370 Praxiteles Statuarius 63. Opera eius: Venus Coa vestita; Venus Gnidia nuda 64 Preislerus Pictor Noribergensis 385 Preiss architectus et Statuarius Herbipolitanus 378 Primaticius Bononiensis pictor et Architectus 160. in Galliam venit, et Statuas multas secum defert ibid. fit Regis Architectus ibid. Primo, Bruxellensis Pictor, Romae commoratur per sedecim annos 315 Profil, expressior figuratio, quae architecturae potissimùm inservit 3 Propertia, Bononiensis, exsculpendis nucleis persicis et marmore clara 191 Protogenes, Caunius, quando vixerit 72. opera eius: Jalysus, perdix et canis ibid. animositas eius ibid. usus artis pictoriae ibid. eius temperantia ibid. Proverbium, ex ungue Leo: id est: Intellectum ex unica corporis parte, totam eiusdem colligere symmetriam 2 Pruchertus Monacensis Pictor 320 Pudor, eius effectus 12 Pulenburgius Ultraiectanus Pictor 298 du Puis Pictor 376 Puligus Pictor Florentinus. Opera eius et defectus 115 da Puntormo Pictor et adiutor Sartorii 144. Bonarotti de eo vaticinium 145. Eius larvaturae pro festo Bacchanaliorum ib. opera eius alia ib. Albertum Dürerum honore prosequitur ibid. pro plebeiis libentius pingit 146. Florentiae Sacellum S Laurentii pingit ib. perfectionis morbo laborat ibid. Purpureus Color, eius significatio 33 Pyreicus humilium pictor 74 Pyrgoteles Sculptor gemmarum 342 Pyrrhus primus inter Graecos pictor, Daedali nepos 49 Q. QUellinus Erasmus, Philosophus et Pictor Antverpiensis 334. gradum Magisterii in Philosophia adipiscitur, et est lumen pictorum ibid. Artus Quellinus Senior et Iunior, Statuarii 350. Johannes Erasinus, Architectus et Pictor 381 de Quesnoy Statuarius, Romam venit 346. eius opera ibid. invidiam Italorum experitur 347. Cupido eius praestantissimi operis ibid. certamen init cum Statuariis primariis in elaborandâ Statuâ S. Andreae ibid. â quodam diu impeditur ibid. opus tamen perficit summo cum gaudio Pontificis 348. multa conficit Epitaphia ibid. vita eius civilis ib. in Galliam vocatur ib. frater eius pessimè vixit ib. R. RAphaël, eius laus circa pingendas vestes iuxta ritum antiquorum Romanorum 26. circa picturas nocturnas 29. Vide Sanzius. Raphaël Rheginus. Opera eius 183 Ravensteinius Hagensis Pictor 295 Reflexio Luminis 4 da Regio. Vide Raphaël Rheginus. Regnierius, Mabusaeus Pictor 392 Rhenius. VideGuido Rheen. Religio Christiana multum contulit ad artium iconopoëticarum exterminium 44 Rembrandus de Ryn proprias sibi adinvenit artis Regulas 322 eius divitiae ib. verum colorum usum pictores docet 323 modus eius pingendi ib. à Ribera Pictor, horrendis delectatur. 182 Ricciarellus Volaterranus Pictor et Statuarius 152 Romam venit, et opera eius huius loci ibid. in Pierini locum venit ibid. Statuariae incumbit 153 Michaëlis Angeli quaedam corrigit ib. Statuam fundit aeneam maximam ibid. Richardus Pictor 311 Ringli Tigurinus Pictor 381 Ritterus Aurifex et Sculptor 351 Riverius. Vide à Ribera. Robustius. Vide Tintorettus 168 Rogerius Pictor Brugensis 203 Roma subterranea 44 Romanellus Pictor 191 Romani sibi ipsis ponunt statuas 42. quod â Graecis didicerunt ib. Romanum Imperium Occidentale. eius interitus secum traxit interitum omnium artium 43 Roosius Joh. Heinricus, Pictor 390 alius Theodorus eius frater ibid. quorum effigies tab. 7. repraesentantur. Rosa Pictor subdialibus celebris 190 Rossus Florentinus, Pictor et Architectus 131 Opera eius Florentina, Romana, Perusina, Aretina, Gallica 131.132. Veneno se perimit ibid. Rotenhamerus Pictor Monacensis. Opera eius 279 eius Vita 280 Roussellet Chalcographus 376 Rubens Pictor Antverpiensis. Praeceptores eius 282 in servitia Alberti Archiducis assumitur ib. Romam venit, ibique opera quaedam conficit ib. In Belgium redit, magnamque ibi conciliat autoritatem ib. Artifices Batavos visitat 283 Iudicium eius de Pictoribus Hollandis ib. methodus eius informandi discipulos ib. inventio eius ditescendi ib. Abraham Janson fortunae eius invidet 284 Legatus in Angliam mittitur ib. ob concredita negotia status periclitatur ib. magnum operum artificiosorum thesaurum colligit ib. eius sepultura 285 Rubeus Color, eius significatio 32 Rubrica Anglicana, qualis color 31 de Ruel Antverpiensis Pictor 386 Rugieri inventores picturae subactus olearii 15 Rustichi Pictor, Statuarius et Architectus. eius methodus optima quaeque elaborandi 147 Mercurii Statuam ex aere fundit ib. Opera eius varia ib. eius Liberalitas erga pauperes ib. Societas thrullae ib. in Galliam venit ib. Ruschius Pictor historiarum celeberrimus 398 S. SAchius Romanus Pictor 189. 190 Sachtliven Roterodamensis Pictor 311 Sacrifica. Instrumenta in iis adhibita 85 Sadeler Johannes Chalcographus 353 eius Statura et sedulitas 354 Francofurtum venit ib. in Italiam abit ib. eius frater Raphael Chalcographus 354 patruus Aegidius ib. in Italiam venit 355 in servitia Imperatoris Rudolphi assumitur 355 vita eius civilis 356 Salimbenius Senensis Pictor 185 Chalcographus 197 Salvator Rosa, subdialibus celebris 190 Salviatus Florentinus Pictor 150 amicus Vassarii ib. opera eius iuvenilia ib. ad Cardinalem Salviatum venit ib. opera eius Romana 151 Florentina et Veneta ib. Romam redit ib. ubi domicilium figit ib. odia eius 152 Moerore extinguitur ibid. de Sandrart Johannes Francofurtanus. Opera eius 335 Joh. Jacobus 336 Jacobus Chalcographus 363 eius icones et alia opera ib. eius filia Susanna 391 cuius effigies tab. 8. repraesentatur. Sanzius Urbinas, Pictor et Architectus. eius nativitas 120 eius Imago D. Virginis puerulum gremio gestantis ib. opera eius Perusina ib. Sepultura Christi ib. Opera Romana: Unio Theologiae cum Philosophia, Astrologia et Poesi ib. Cognitio omnium rerum ib. Poësis ib. Parnassus 121 Disputatio Theologorum de hostia et missa ib. historia de Iure Canonico et Civili ib. duae Icones ad S. Mariam populosam ib. Propheta Esaias ad S. Augustinum ib. Galatea in palatio Chisii ibid. Sacellum in aede S. Mariae de Pace ibid. Tabula summi altaris in templo, quod Ara CoeliCaeli dicitur ibid. miraculum sacerdotis, cui colliquescit hostia ib. Petrus in vinculis dormiens in carcere ibid. Heliodori Sacrilegium 122 fuga Attilae ibid. eius Opera Neapolitana ibid. S. Caecilia, opus Bononiense ibid. Florentiae altaris tabula ibid. Opera Romana alia ib. Incendium Borgense: Anchises ab Aeneâ è flammis Troianis gestatus, quod opus miraculosum ob incomparabilem perfectionem, aeri incisum ab Autore repraesentatur 123 Connubium Psyches ibid. Opera eius extera ibid. transfiguratio Christi 124 eius divitiae ibid. aeneis quaedam typis edit. ibid. Amori indulget ibid. aemulatio inter ipsum et Michaëlem Angelum ibid. eius mors et Elogia 125 du Sart Sculptor, Romam proficiscitur 349 in Servitia Regis Anglicani assumitur. ibid. Hagam Comitis se confert 349 Sartorius Florentinus Pictor 126 Opera eius ibid. in Galliam abit 127 Florentina eius opera ib. Savery Pictor Flandricus 298 in subdialibus excellit ibid. Pragae commoratur 299 Opus eius laude dignissimum 299 Ultraiectum venit ibid. de Savoye Antverpiensis Pictor 305 Saudtmann Harlemensis Pictor 305 de Schall Baro et Pictor 384 Scheifelein Nordlingensis Pictor 377 Schizzi, rudis et informis designatio. 2 Schoenefeld Augustanus 324 eius modus pingendi ib. Opera ibid. Schoenius Pictor 204 singulariter familiaris est cum Petro Perusino 208 Opera eius ibid. Schorelius Pictor, Discipulus est Mabusii 235 ad Albertum Dürerum venit ibid. Hierosolymas abit ibid. eius Opera 236 in Galliam vocatur, ibid. â Rege Sveciae amatur ibid. Schreiber Frisingensis Pictor 335 Schudt Antverpianus 295 Schuppenius Chalcographus Parisiensis 376 Schurmannia, FoeminaFemina eruditissima et artificiosissima 379 Schwanenfeld de Wurde Pictor 311 Schwanbardus Georgius, artem Statuariam discit â Christophoro Harrigio 344 Heinricus, eius filius, integras urbes in vitro caelat 345 Vitri rodendi artificium invenit ib. alter filius Georgius moritur ib. Schwartz in albario recente excellit 254 Opera eius olearia ibid. alius Groningensis Pictor 247 Schweickardus Sculptor Noribergensis 352 L. Scipio acta propria picta proposuit 80 Screta Pragensis Pictor 323. eius Opera ibid. Sculptura est imitatrix naturae 42 difficile est, eius inventorem denominare ibid. quâ ratione Romae primùm emerserit 42 quàm vilis fuerit antiquorum Sculptura 46 Sebastianus de Plumbo Venetus Pictor 139 Segerus Gerhardus, Pictor Antverpiensis 294 eius Methodus ibid. modum pingendi alium assumit ibid. Daniel, Societatis Jesu, pictor 307 eius opera ibid. Semiramis architecturae perita 40 Seneca Philosophus 88 Serapion magnarum tabularum pictor 74 Sevin Bruxellensis pictor 387. carmen in eius Obitum ib. de Siegen inventor artis melanochalcographicae 35 Signorellus Pictor Cortonensis 111 Opera eius Orvietana, Laurentana, Cortonensia et Romana ibid. Silvestre Parisiensis Chalcographus 375 Simandius Rex Aegypti. Eius sepulchrum 49 Simon Chalcographus, Gallus 377 Simon Senensis Lauram pingit 101. eius epitaphium ibid. Simonides Pictor 77 Simus Pictor 77 Socrates Pictor 75. Philosophus Atheniensis 87 Soënsis, Pictor Antverpianus 184 aliàs Pictor Boscoducensis 275 subdialibus excellit 275 Sol. ab eo lumen accipiunt Planetae atque terra 28 ut et naturalem suum colorem res omnes atque singulae ibid. Sommerii Pictores celebratissimi 296 Sophocles Poëta tragicus 87 Sophonisba Cremonensis, pictoriâ celebris 192 Soriau Pictor Hanoviensis 289 Filius eius ibid. Spes, eius effectus in facie 11 Spielbergerus Hungarus 336. Opera eius et obitus ibid. Spranger Antverpiensis, Pictor evadit Aulicus Pii V. Pontificis 269 Opera eius Italica ibid. maiora et minora 270 Viennam venit, ibique in summa est gratia apud Rudolphum Imperatorem 270 Statuae. ab iis faciendum est delineandi initium 3 antiquarum perfectissimus vestitus 26 prima et optima est homo 39 â quibus primae statuae fuerint elaboratae 40 exindè Idololatria exorta ib. Romani statuas sibi ipsis ponunt 42 quare olim funditus fuerint eversae 44 Statuaria. Quâ ratione delineatio ad eam conducat 3 eius primus inventor est Deus 39 Chaldaei inventores Statuariae 40 Graeci in ea insignes artifices 41 est naturae imitatrix 42 haec ars notabiliter iterum decrescit sub Constantino Imperatore 43 tandemque propter invasiones barbarorum planè disperit ib. Pisani eam emendat atque restituit 45 Statuarii quandoque delineationis loco utuntur exemplaribus quibusdam plasticis 2 antediluviani qui? 40 olim simul Philosophi suerunt et Poëtae 41 Staturae longiores et breviores 7 usus longiorum minus reprobatur ibidem. van der Steen Antverpiensis Chalcographus 362 Opera eius Viennensia ibid. Steinmüller Augustanus Pictor 318 de Steinmig Pater et Filius Pictores 292 Steinminkel Pictor Hafniensis 383 Stephanus Pictor Florentinus 99 Opera eius Pisana, Florentina, AssissianaAssisiana 99. 100. Stephanus de la Bella Chalcographus 197 Stimmerus Schafhusanus Pictor 244 Xylographica eius ib. figurae biblicae ibid. Stockamerus 352 Stop Anglus Pictor 384 Storerus Constantiensis Pictor 320 Stossius Sculptor et Pictor. Opera eius 218 Stoßkopf Argentoratensis, discipulus est Soriavii 304 in errorem inducit Imperatorem ibid. Stradanus Pictor Brugensis 268 Opera eius 269 Strauchius Pictor Noribergensis 378 Strausius Statuarius 351 Stumm Pictor Hamburgensis 384 Susteri, Lambertus, Fridericus, et Johannes, Monachienses fratres 224 Sutermanni tres fratres, natu maior et minor pictores, natu minimus musicus 304 Symmetria. Eius Cognitio unum est de studiis ad picturam maximè necessariis 6 T. TAssi Florentinus. Eius ars musivaria 95 Talentum quid? 62 Tauriscus Pictor 78 Teledeus, Sculptor Gemmaruml 342 Telephanes Sicyonius, Pictor 50 Phocensis, Statuarius 50 Tempest Chalcographus 197 Tenierius Senior Antverpiensis 303 Iunior 314 Terra est pictura perfectissima 39 Terra viridis, qualis color 31 Terror, affectus molestus 12 Teschlerus Statuarius 218 Tessin architectus Svecicus 345 Italiam et Galliam invisit ibid. eius opera primaria et elogium 346 Testa Lucanus. Opera eius 190 Undis submergitur ibid. est et Chalcographus 197 Theodorus Pictor 77 alius, Sculptor Gemmarum 342 Theon Pictor 78 Theophrastus Eresius 88 de Thielen Mechliniensis Pictor 312 Thoman Patritius Lindaviensis, Praefectus annonae fit apud Gaesareanos 288 alius Thoman architectus 351 Thourneissen Basileensis Chalcographus 365 Filii opera 382 Tiberius Imperator picturis favet 83 Timagoras Chalcidensis Pictor 52 Timanthes Pictor. Illius opera 60 vincit in certamine Demonem Atheniensem ibid. Timarete Picturam exercet 85 Timomachus Byzantius 78 Timor, affectus molestus 12 Tinellius Pictor et eques 396 Tintoretta, Filia Tintoretti, iconibus celebris 169 trigesimo aetatis anno moritur ib. Tintorettus Venetus Pictor 167 novis inventis abundat ibid. certando pingit ibid. Opera eius alia ibid. promptissimus est picturâ 168 Titianus praestantissimus fuit in pingendis tractibus Provincialibus et subdialibus 24 in pingendis vestibus 26 Vide Vccellius. Tomasinus Chalcographus 196 Torrentius Amstelodamensis, picturis minutioribus operam dat 299 in suspicionem haereseos incidit ibid. equulei cruciatu moritur ibid. Totilas imagines et statuas olim evertebat 44 Trichet du Fresne Gallus 370 Tristitia. Per eam emoritur pulchritudo 12 Troschelius Noribergensis Chalcographus in Italiam venit 356 lapsu moritur ibid. Tubalkain Statuarius antediluvianus 40 Turpilius primus Pictor Venetus 83 V. VAillant mira in arte Chalcogrophica praestat 35 est Pictor et melanographus 378 Valerianus Imperator pinxit 84 Valerius Sculptor Gemmarum 342 Vandali olim imagines et statuas funditus evertebant 44 Vassarius Aretinus, Pictor et Architectus scribit de pictoribus. Venit Florentiam et Romam 173 sedulò omnia delineat 173 Architecturae operam dat 174 eius cura pro sororibus ibid. aulam deserit ibid. Romae delineat varia ibid. Noctem nativitatis Christi pingit 174 opera eius Bononiensia ibid. pro Pontifice pingit 175 moritur ibid. Vasa Antiquorum immolatoria 85 Vccellius Titianus Cadorensis Pictor, Bellini discipulus 160 praecox icones pingit ibid. Opera eius ibid. figuras typis Xylographicis edit 161 Opera eius Ferrariensia ibid. â Carolo V. amatur 162 Philippus Rex Hispaniae propriâ manu ad ipsum scribit ibid. opera eius in templis 163 cum eo Pordenonius certat ibid. ab Imperatore bis mille coronatos accipit 163 Mantuana eius ibid. Romam venit 164 Michaëlis de eo iudicium 164 opera eius Veneta ibid. picturae eius Poëticae ibid. de Methodo eius pingendi ibid. Picturae in senio ab ipso factae 164 opus nocturnum 165 opera priora immutat ibid. Peste moritur ibid. eius frater Franciscus ab eo invidiâ â pictoriâ abstrahitur 166 Filius Horatius Iconibus excellit 167 huius opera ibid. Romam venit ibid. Chymiae operam dat ibid. da Vdine. Vide Gioanni da Vdine. de Vecchia Giorgionium exactè imitatur 396. 397 de Veen Pictor Antverpiensis. Opera eius. 279 de Velde Hagensis Pictor 304 Verbrug Pictor Ultraiectensis 301 Verbruggen Antverpiensis Sculptor 350 Verhoech subdialium pictor 280 Vermeyen Beverovicensis, cum Carolo V. peregrinatur 245 Johannes Barbatus dicitur 246 Verocchius diagraphices callentissimus 107 artem gypso plasmandi invenit ibid. Venetias vocatur, et Venetos placat ibid. Vervvilt Roterodamensis pictor 313 Vestis. Quâ ratione vestiendum sit corpus nudum, ut in illo â vestibus nulla exoriatur obscuritas 13 honestatis aestusque et frigoris atque pluviarum causa vestibus incedimus 26 eae iuxta sexum, statum, nec non dispositionem personarum, quin et pro nationum diversitate distinguendae sunt ibid. Lucas Lugdunensis excelluit in pingendis vestibus 26 vestis exterior et rotunditas plicarum ibid. Laus Raphaëlis circa pingendas vestes iuxta ritum antiquorum Romanorum ibid. excelluit in hac arte Titianus, Paulus Veronesius, Adamus Elzheimerius et Horatius Gentilescius 26 vestibus Statuarum Antiquorum ibid. de Vetti, Belga, Pictor 385 de Viana Argyropoeus 339 ei crimen blasphemiae imputatur 340 moritur caelebs ibid. frater eius idem artis genus excolebat 340 Villamena Chalcographus 196 de Vince s. Vincius Pictor et Statuarius 111 praeceptorem superat ibid. tapetem pingit ibid. genius eius et opera 112 Anatomicus est ibid. libros de pictoria scribit 112 iconibus pingendis incumbit 113 proelium pingit ibid. vernices parat ibid. inter ipsum et Michaëlem Angelum aemulatio ibid. Vinkeboom Pictor Mechliniensis. Opera eius 281 Virgilius Solis illuminator et Chalcographus 219 Viridis Color 16 eius significatio 33 Visigothi imagines et statuas olim funditus evertebant 44 Vffenbachius Pictor Francofurtanus. Eius opera 285 Vmbilicus est centrum circumferentiae circa corpus ductae 6 Vmbra et Lumen sunt duo totius mundi colores principales, fundamentalesque artis pictoriae 30 umbra terrea, qualis color 31 Vorstermannus Chalcographus Antverpiensis 357 modus eius caelandi ibid. de Vorst Pictor et Chalcographus 359 de Vos Pictor Antverpiensis 268 Vovet Pictor Parisiensis, Romam venit 367 artem in Gallia restaurat ibid. de Vries Statuarius 340. in Italiâ, Florentiâ et Germaniâ celebris ibid. Vroom Pictor Harlemensis 274 primò plastes est ibid. Itinera eius ibid. rebus nauticis pingendis incumbit 275 Vtenvval Pictor Ultraiectinus 280 ab Vtrecht Pictor 291 W. de WAël Pictor Antverpiensis 299 Wagnerus Noribergensis Pictor 387 Waldreich Augustanus Chalcographus 366 Walteri, Senior et Iunior, Argentoratenses 304 Wauter Antverpiensis Pictor 305 Wernerus Bernensis, discipulus est Matthaei Meriani 330 in Italiam venit ibid. picturis membranarum incumbit 330 in Galliam venit ibid. opera eius ibid. Augustae Larem figit ibid. eius Encomium 331 de Wert Pictor Bruxellensis 247 Coloniam venit ibid. eius opera ibid. Wertmüllerus Pictor 383 opera eius et mors tristissima ibid. Willartus Antverpiensis 299 Willebort Bergensis Pictor 307 Willingerus Pictor Berolinensis 384 Willmannus Pictor Libusiensis 393 Wingen. Opera eius Belgica 271 adhuc alia eiusdem ibid. eius filius iconibus excellit ibid. de Witt Pictor Brugensis 277 alius Antverpiensis 313 Wolfgangus Augustanus Chalcographus 366 Wolgemuth Pictor Noribergensis 206 X. XYlographia, de eâ notatu quaedam digna 35 haec ars ad inveniendam artem typographicam primam dedit ansam ibid. in hac arte excelluerunt Lucas Lugdunensis, GrünvvaldusGrünwaldus et Holbeinius 35 Itali Inventionem Xylographiae sibi attribuunt, quae tamen Germanis debetur 206 Y. YSelburgius Coloniensis Chalcographus 356 Z. ZAmpierus Bononiensis Pictor 186 opera eius ibid. alia memoratu digna de eo 380 Antonius Zanchius. Opera eius 398 Zeuxis Heracleotes 56 eius opes ibid. opera, apophthegmata, et vitium in pingendo 57 Tabulam ad exemplar quinque virginum vivarum pingit Agrigenti ibid. eius certamen cum Parrhasio 57 eius iudicium de picturâ propriâ 58 opus eius Helena cognomine pulchra ibid. nihil pingebat, quod vulgare esset ib. opera eius sunt Centaura quaedam lactans et Marsyas 58 quo tempore vixerit 59 Zuccherus Thaddaeus, Pictor, Romam venit 154 ad Danielem Parmensem se confert ib. opera eius ibid. Urbinum vocatur ibid. Romam redit ibid. opera eius Romana ibid. Trophaea pingit pro Carolo V. 155 Effigies Pontificis 155 ab osoribus non opprimitur ibid. opus eius ultimum ibid. Frater eius Fridericus Romam venit 175 qui quatriduo totam passionem pingit ibid. corrigentem fratrem haud fert 176 Itinera eius ibid.
NOBILISSIMI atque STRENUI DOMINI JOACHIMI â SANDRART in Stockaw, Serenissimi Ducis Neoburgici Consiliarii VITA atque OPERA à Patruelibus atque Discipulis eius collecta, nunc contractius edita. Argumentum.

Autor vitam propriam describere recusat. Maiores et Parentes eius. Educatio eius. Applicatio ad Chalcographiam. Studia illius pictoria. Gratia utitur Caroli Stuarti, Britanniae Regis maxima. Picturae quaedam Anglicanae rariores. Artifex iste in Italiam abit. Venetias venit. Operis Titiani de martyrio S. Petri apographon conficit. Nec non operam quorundam Pauli Veronensis. Bononiam venit: Et Florentiam: tandem Romam. Illius receptio. Duodecim opera duodecim Artificum singularium. 1. Guidonis Rennii raptus Helenae. 2. Guerzinii de Cento Caedes Didonis. 3. Josephi Arpinatis. 4. Massimii. 5. Horatii Gentilesci. 6. Petri Cortonensis, raptus Sabinarum. 7. Valentini Colombii quinque Sensus. 8. Andreae Sacchii Providentia. 9. Johannis Franci Callisto et Actaeon. 10. Dominichini Bononiensis Diana venatrix. 11. Nicolai Poussinii plagae Philistaeorum. 12. Sandrartii nostri Seneca moriens. A Principe Justiniano suscipitur. Effigies Raggii equestris. Fatuum cuiusdam circa pingendam iconem suam desiderium. Caedem Catonis pingit. S. Hieronymum et S. Mariam Magdalenam. Duodecim mysteria D. Virginis. Eiusdem in pingendo modestia. Opus Justinianeum. Neapolin abit. Inque Siciliam; et Meliten. Pontificis iconem pingit. Malevolos superat. Amicum habet Claudium Gillium. Româ abit. In Germaniam redit: Et Francofurtum. Icones eius primariae. Matrimonium eius. Amstelodamum abit. Opera eius Batava. Hollandiam deserit; Venditis magno pretio rarioribus suis. Praedium suum nobile restaurat. Denuò incensum iterum restituit: vendit. Augustae larem figit. Opera eius Bavarica, duodecim menses. Lepus ab ipso pictus à canibus petitur: In Menses eius Epigrammata Barlaeana. Opus eius de miraculosa piscium captura, Cum pluribus aliis. Ab Archiduce Leopoldo Wilhelmo invisitur. Archimedes eius. Opus eius de Divisione Apostolorum. Opera eius in diaeta pacificatoria Norinbergensi. Effigies Caroli Gustavi Com. Pal. Defectus naturales obtegit. Effigies Vrangelii. Piccolominii. Octoginta Suecicae, et aliae plures. Pictura Convivii Pacificatorii. Encomium eius Harsdörfferianum. Opus eius de Decollatione Johannis Baptistae. Effigiem Ferdinandi III. Imperatoris pingit; Et Imperatricis: Regisque Romanorum; et Leopoldi Archiducis. In magna est gratia Imperatoris. Inventio Imperatoris pro iconibus familiae Austriacae. Opus Aichstadianum de oleo S. Walpurgis. Opera Lambacensia; 1. Assumtio D. Virginis. 2. Origo Rosarii. 3. Reliquiae S. Juliani. 4. Martyrium S. Sebastiani. 5. Obitus S. Josephi. 6. Martyrium S. Placidi. 7. Triumphus S. Benedicti. Pinacotheca eius Lambacensis. CoenaCaena eius Dominica Lynciana. Martyrium S. Barbarae. Imago Crucifixi. Dolores B. Virginis. Salisburgi Baptismus Christi. Imago D. Virginis. Obitus eiusdem. Ratisbonae Martyrium S. Haymerani. Antonius de Padua. Paulus et Antonius. Inventio Crucis. Viennae crucifixio Domini. Josephi cum filiolo. Desponsatio Mariae cum Josepho. Fuga Christi in Aegyptum. Historia de Christo inter Doctores in templo sedente. Historia demissi coelituscaelitus Spiritus S. Waldhusii. Extremum iudicium. Omnia consummat Sandrartius, inque arte semper proficit. Opera illius alia; Crucifixio Domini. Martyrium Petri et Pauli. Et altare eiusdem templi summum. Tabula Altaris maximi in Templo S. Caietani Monacensi. Uxoris illius primae obitus, et matrimonium eius secundum. Larem Norinbergam transfert. Scripta eius in lucem edita. In ordinem Palmiferum suscipitur. Opera eius Lambacensia ulteriora. Ultimum opus eius Extremum iudicium.

Autor Vitam propriam describere recusat.NE magnus iste Artis Pictoriae in Germania post tumultus bellicos Restitutor planè maneret intactus in Opere hoc Academico, nostrum fuit, qui sanguine non minùs, quàm Gratitudinis obligatione eidem tantoperè devincimur, tumultuario saltem ordine quaedam ab ore ipsius carptim hausta de Vita et operibus eius corradere, et Appendicis quasi loco huc subnectere. Quamvis enim in aliorum gratiam magnis sumtibus tam splendida ediderit Opera Academiae pictoriae Germanicae; Architecturae; Sculpturae; Iconologiae Deorum; Sculpturae Veteris Admirandae, tandemque Academiae huius Latinae: in sui gratiam tamen, obstante modestia, quicquid rogando urgeretur, ne tantillum quidem conscribere voluit, ne laudes debuccinare videretur proprias.

Maiores et Parentes eius.Originem autem trahit ab antiquissimâ nobilissimaque familia Wanguetiorum in Comitatu Artesiae quondam celebrium, qui deinde sub nomine Sandrartiorum innotuére, iamque circa annum 1078. pro Nobilibus fuére agniti: unde et iam circa annos 1371. 1418. et 1423. Sandrartii quidam magno resplenduerunt honore, testante Johanne Carpentario in historia sua Genealogica anno 1662. Lugduni Batavorum impressa: item Viro celeberrimo Del Roy Leodiensi. Abavus autem eius Johannes Sandrartius Montibus Hanovianis domicilium habens, ingenio et fortitudine tam nobilis erat, ut ab Alexandro VI. Pontifice Romam evocatus cohorti praeficeretur Praetorianae, confirmatâ insuper nobilitate eius per investituram duarum Dynastiarum de Lescaille et Fay: ubi etiam per aliquot annos larem habebat; ducta interea uxore Maria Rengallia, è qua duos suscipiebat filios Johannem et Georgium. Quamvis deinde Romam ad supradictum officium suum regressus post aliquot annos fato ibidem fungeretur, anno nimirum 1509. ubi splendida quoque honorabatur sepultura.

Filius eius natu maior Johannes Sandrartius Canonicus erat et Doctor Theologiae, tandemque Decanus Nobilium Virginum Montensium ad St. Waudre, in quorum templo, ad columnam ante Altare chori Epitaphium eius anno 1538. erectum adhuc visitur.

Alter illius filius Georgius Sandrartius in plena supradictorum Bonorum possessione iure haereditario permanebat: quamvis ob subsecutos tumultus bellicos eadem postmodùm insigniter devastarentur.

Filius Georgii huius natu maior Johannes in lucem editus fuit Montibus anno 1524. ductâque uxore Juliana Pressia, septem generabat liberos, Jacobum, Johannam, Johannem, Petrum, Catharinam, Laurentium et Franciscum.

Inter hosce Laurentius Sandrartius Montibus natus; anno 1597. Valentianae uxorem ducebat Antonettam de Bodeau, Domini Jacobi de Bodeau et Dominae Collectae le Grand filiam: cum quâ ob adauctos belli motus patriam tandem deserens Francofurti ad Moenum domicilium constituebat, ubi liberos quoque ex eâ suscipiebat, Petrum, Jacobum, Laurentium, Joachimum, Mariam, Emanuelem, Antonettam, et Jonam: è quibus Joachimus hicce noster in lucem editus est anno 1606. die Maii 12. post tertiam matutinam.

Educatio eius.Hic cum in tenerâ iam aetate non rudimenta saltem Scholarum ordinaria, sed et aliquot linguas exoticas facili Minerva addidicisset, ad diagraphicen autem singulari inclinaret affectu, ut inter ipsa exercitia Scholastica integros typos tam Chalcographicos quàm Xylographicos calamo imitaretur, quos Theodorus de Brie, et Matthaeus Merianus, aliique pro autographis non rarò habebant: quibus etiam delineationes Applicatio ad Chalcographiam. iuxta viva exemplaria adiungebat varias felicitate maximâ; hinc ad artem Chalcographicam primò sese applicabat, tam caelatoriam quam rosoriam, non Francofurti tantùm, sed et Norinbergae, ubi Petri Iselburgii aliquandiu sese committebat informationi.

At quoniam eodem tempore celeberrimus ille Chalcographus Caesareus Aegidius Sadlerus Phoenicis instar hac in Arte inclaruerat, hic noster quindecim tum annorum adolescens pedestri Pragam ad eundem se recipiebat itinere, exhibitisque speciminibus suis variis, in discipulum sese eidem offerebat. Ubi maximi Vir ille et iudicii et Candoris observatis iuvenis istius profectibus, â Chalcographiae studio taediosissimo eundem dehortabatur, ad pictoriam potius illum stimulans, in quâ procul dubio ad extremum consummatae artis ascensurus esset fastigium.

Studia illius Pictoria.Quod consilium secutus, Ultraiectum sese conferens, celeberrimum tum Gerhardum Hundhorstium sibi eligebat Praeceptorem: cuius ductu tam feliciter progrediebatur, ut, superatis condiscipulis omnibus quam plurimis, ab ipso Magistro in socium eligeretur pro itinere Anglicano, ubi pro Carolo Stuarto Magnae tum Britanniae Rege opera ipsi pingenda erant varia Gratiâ utitur Caroli Stuarti, Britanniae Regis maxima. singularia. Quâ in societate tantam quoque promerebatur laudem, ut dimisso largis cum muneribus Praeceptore, ipse à Rege summo cum favore ad ulteriora detineretur: nec sine commodo, cum è picturis Regiis rarissimis secretissima istius artis arcana feliciter sibi excerpere, inque usum proprium convertere liceret. Nec facilè tam favorabilem deseruisset conditionem, nisi patratâ anno 1627. caede Ducis Buckinghamii, motus Anglicani adversa minitati essent varia: quorum metu, hic noster, praetendens iter Italicum, factaque Regi spe reditûs, veniam petebat abeundi, quam vix citra indignationem tandem etiam obtinebat.

Picturae quaedam Anglicanae rariores.Picturae autem et statuae, quarum beneficio hic noster Artifex adeò proficiebat, quarumque apographa etiam fecit plurima, potissimùm erant sequentes. In horto nimirum Comitis de Arondel pulcherrimo statuisque antiquis excultissimo, statua primùm erat Consulis cuiusdam Romani togati, sic tamen, ut corporis habitus undique eleganter elucesceret. Deinde Statua Paridis, cum plurimis aliis partim integris, partim pectoralibus, partim capitibus quasi innumeris, et anaglyphis semiplenis, marmoreis omnibus et rarissimis. Porrò in porticu illius horti longâ, praeter opera aliorum varia, picturae Holbeinianae potissimum praeeminebant, quae alibi ab Autore iam descriptae sunt. Deinde et icones nonnullae Holbeinii singulares, Erasmi sc. Roterodami; Thomae Mori Cancellarii summi Henrici VIII. Angliae Regis; nec non Principissae cuiusdam Lotharingicae, â Rege amatae, inque matrimonium, sed propter maculam uxoricidii cum repudio expetitae. Porrò icones ibidem quoque erant aliae partim Germanorum veterum atque Belgarum, partim Raphaëlis Urbinatis, Leonardi Vincii, Titiani, Tintoreti, et Pauli Veronensis, quarum causa Comes iste aliquoties in Italiam, Germaniam atque Belgium itinera etiam quandoque sat diuturna instituerat, ut autographa saltem clarissimorum hinc inde conquireret Artificum.

In magnifico Regis Palatio Withallensi in Oeco Manuscriptorum, (ubi et S. Apoli Pauli, Augustini, Ambrosii et Johannis Wiclefii Manuscripta quaedam asservantur) tabula illa extabat Titiana de manifestatione Christi Emmauntinâ, de qua alibi in hoc opere facta est mentio. Ex altera conclavis istius parte tabula erat Raphaëlis Urbinatis lignea coloribus oleariis picta de Jesulo in gremio materno detento, adiectis cunis, figurisque Johannis et Josephi; quod opus ob incomparabilem picturae elegantiam à Duce Mantuano, toto Marchionatu primitus comparatum, huc deinde translatum fuit: apographum eius autem Romae in Altari quodam templi S. Sabinae conspicitur; et pluries alibi.

In Oeco quodam alio tabula Antonii, Corregii primaria conspiciebatur, in qua coram Venere in tractu quodam subdiali elegantissimo stante, Mercurius Cupidinem docet literas. Ubi eiusdem quoqquoque autoris adhuc alia extabat tabula, de nympha quadam nuda in gramine dormiente, accurrentibus è fruticetis duobus Satyris, quod opus ob gratiam plusquam humanam pretii dicebatur inaestimabilis.

Porrò ibidem quoque extabant duodecim Imperatores Titiani viventium molem excedentes, qui ab Aegidio Sadlero typis aeneis expressi sunt. Nec non Bacchanalia Titiani, à pastoribus, nymphis, Satyris et similibus frequentissimè celebrata in nemore quodam transparente; ubi subdialia omnia cum figuris tantam prae se ferunt amoenitatem atque laetitiam, ut maiori iudicio atque veritate vix aliquid reperiatur expictum. Similibusque tabulis rarissimis Pauli Veronensis, Giorgonii, Pordenonii, Tintoreti, Guidonis Rennii, Hundhorstii, Gentilescii, Rubenii, Antonii Dickii, et aliorum conclavia etiam reliqua omnia exornata erant.

Et quamvis tum temporis etiam Palatium Buckinghamianum picturis pretiosissimis refertum esset: Illae tamen sub turbis Britannicis dispersae, àque Ferdinando III. Imperatore gloriosissimae memoriae, pleraeque pro Pinacotheca Pragensi recenti, coëmtae sunt, ubi adhuc extant.

Artifex iste in Italiam abit.Interea Italiam invisurus Sandrartius noster Francofurti primùm iconibus quibusdam specimina edidit primitiarum suarum gloriosissima: postmodùm instituto per Sueviam itinere Augustae Vindelicorum opera inspexit in transitu rariora, partim in domo Hopferia à Rotenhamerio, sive in albario extrinsecus sive in porticu appicta; partim in pinacophylacio Steiningeriano alia egregia Titiani, Pauli Veronensis, Tintoreti, Bassani, Polydori, aliorumque celebriorum manibus elaborata.

Venetias venit.Venetias autem cum pervenisset, â Johanne Lysio, qui aliàs Pan dicebatur, nec non Nicolao Regnero civiliter exceptus, ad omnia conducebatur illius Urbis rariora, sive in Palatiis, sive in templis et alibi hinc inde extantia; inter quae prae coeterisceteris ipsi perplacebat opus quoddam magnum summaeque Operis Titiani de martyrio S. Petri apographon conficit. aestimationis Titiani, de martyrio Petri, quem una manu ad solum depressum altera gladio ferit miles, coelumcaelum interea devotè contuentem et a duobus Angelis confortatum: in tractu quodam subdiali, Horizonte admodum depresso, sylvaque magna et arbore procera elegantissimè exornato: cuius etiam mox faciebat apographum, quod in pinacophylacio suo adhuc summo cum honore asservat.

Nec non operum quorundam Pauli Veronensis. Praeterea apographa etiam conficiebat variorum Pauli Veronensis operum, praesertim eorum, quae in templo S. Sebastiani extant: nec non operis illius rarissimi in Refectorio Servitarum extantis de Maria Magdalena pedes Christi ungente, murmurantibus interea Pharisaeis; quod ob singularem rerum Architectonicarum laudem pro primario Veronensis opere celebratur. Qualia opera Venetiis reperiuntur plurima, quamvis inventione potiùs et colorum usu, quàm diagraphices genere imitanda.

Bononiam venit.Quibus omnibus satis imbibitis Romam sese convertebat hic noster in societate Patruelis sui Le Blon Chalcographi laudatissimi, instituto per ditionem Ferrariensem et Bononiensem itinere, ubi picturis famigeratissimis scatent omnia. Posteriore igitur hoc in loco Guidonem Rennium visitabat, qui humanissimè eundem suscipiens omnia ipsi ostendebat, quaecunque tunc manui suae elegantissimae suberant. Sic Franciscum Albanum quoque invisebat, qui opera tum insignia, inventione et gratia refertissima elaboraverat, è quibus omnibus maximum hic noster hauriebat emolumentum. Porrò omnia quoque Aedificia, templa, Palatia et pinacophylacia istius Urbis spectabat, et inter alia Caeciliam illam Raphaëlicam, de qua suo loco iam dictum: similiter extra Urbem in coenobio Capuccinorum; nec minùs in coenobio S. Michaëlis in nemore imagines illas crucifixi Guidonianas rarissimas; prout et porticum integram de vita S. Benedicti pictam ab Hannibale et Ludovico de Carraza, quorum omnium Artifex iste faciebat apographa, ut in ipsum, ceu Oceanum artis, omnia quasi confluerent optimorum studiorum flumina, in publicum usum iterum evomenda.

Et Florentiam.Abhinc Florentiam pergebat, spectata simul in via pulcherrimâ illa domo voluptuariâ, cui Fiorenzola nomen, locoque deliciarum, qui Pratolino vocatur. In ipsa autem urbe conspectis operibus Michaëlis Angeli, Leonardi Vincii, Andreae Sartensis, aliorumque Artificum, quibus Technophylacium Magni Ducis, Palatiumque rotundum refertum est, non diu commorabatur; sed ob imminentem Aestatis calorem, cum praedicto socio suo per Urbes celebriores, Senas, Aquampendentem, Montem Fiasconium, Tandem Romam. tandemque Viterbum, perque Viam Flaminiam Romam tendebat.

Illius receptio.Hic contracta statim cum omnibus illius loci Artificibus, tam Picturâ quàm Sculptura praestantibus familiaritate, non praxin saltem vivendi addiscebat, sed occasionem quoque nanciscebatur rariora quaevis conspiciendi, faciendique pro lubitu quorumvis apographa. Quem in finem instituto pro more convivio; eosdem, (quorum numerus tum ad quadraginta sese extendebat) non tantùm omnes invitabat, sed colloquio quoque tam Gallos atque Italos, quàm Germanos et Belgas, suâ linguâ singulos humanissimè detinebat: dum primarii ex illis interea dum dapes appararentur, in vicino quoque conclavi Parnassum erigerent artificiosissimum, lucernis undique ingeniosè illustratum, in cuius cacumine Apollo residebat cum Musis omnibus, ad quem Mercurius adducturus videbatur Poësin, Sculpturam et Picturam ceu hospites à Musis recipiendas; quibus et immixta erant pyrotechnica quaedam, iunctis acclamationibus, pro felici Sandrartii et Le Blonii adventu faustissimis; quae convivii praeludia epulum sequebatur inter colloquia et compotationes laetissimas per totam noctem exporrectum.

Interea diu latere non poterat Artificis nostri ingenium atque perfectio, praesertim inter exercitia diagraphica atque Academica, ita ut elaboratis duobus saltem operibus, Duodecim opera duodecim Artificum singularium.inter duodecim illos computaretur totius Italiae Artifices, à quibus pro Rege Hispaniae pingendae erant duodecim tabulae unius molis iuxta viventium prototypos concinnatae: ubi cum in Festo D. Virginis Constantinopolitanae durante Processione publicè expone enturexponerentur illa opera, Sandrartianum à Cardinalibus, Principibusque et Graphicophilis illius Urbis aliis inter meliora numerabatur. Argumenta autem tabularum illarum erant sequentia:

1. Guidonis Renuii, raptus Helenae.Prima à Guidone Rennio Bononiensi confecta, Paridis exhibebat raptum; ubi Helenam ad littus deductum virgines sequebantur variae, cum servis quibusdam aliisque parergis: quae tanto omnia elaborata erant ingenio, ut certare viderentur Natura, Ars atque Gratia.

2. Guerzinii da Cento caedes Didonis.Secunda à Guerzinio da Cento picta, Didonem exhibebat violentas sibi in rogo inferentem manus; ubi plangentium affectus moribundaeque facies tanta expressa erant argutia, ut vera viderentur omnia.

3. Josephi Arpinatis.Tertia, quam Josephi d’Arpinas Nobilis Hispanus; Quarta etiam, quam Massimius Nobilis Neapolitanus; et 4. Massimii.quinta, quam Horatius Gentilescius Florentinus pingebant, nondum ad finem erant perductae, 5. Horatii Gentilesci.adeoque etiam exhiberi non poterant.

6. Petri Cortonensis, raptus Sabinarum.Sexta, quae Petri de Cortone erat, Romulum proponebat, raptum Sabinarum instituentem; quo in opere tanta erat aggressorum, renitentiumque varietas, ut hoc opus pro palmario istius Artificis reputaretur.

7. Valentini Colombii quinque sensus.Septima à Valentino Colombio Gallo picta, argumenta quinque Sensuum exhibebat in convivio quodam cumulata; ubi edentibus quibusdam atque bibentibus, alii partim chartulis partim aleâ ludebant, alii inspectione monetarum, odore florum alii, instrumentisque alii musicis delectabantur, dum quidam et caedibus sese invicem lacesserent. Quod opus ob colorum potius elegantiam, quàm ob inventionem atque diagraphicam laudabatur.

8. Andreae Sacchii, Providentia.Octava Andreae Sacchii, Divinam exhibebat Providentiam inter Virtutes plurimas throno insidentem: ubi ingenii profunditas atque delineatio pluris aestimabantur, quàm colorum favor.

9. Johannis Franci Callisto et Actaeon.Nona, quae Johannis Franci erat, Dianam referebat, inter Callistùs atque Actaeonis fabulas, mira veritatis expressione.

10. Dominichini Bononiensis. Diana venatrix.Decima Dominichini Bononiensis, Dianam exhibebat proemia certaturis proponentem Nymphis, quarum actiones, sive certamen inchoantium, sive captis iam feris redeuntium, sive in fonte lavantium, unà cum bibentibus ibidem canibus, tam erant argutae, ut opus hoc nulli praecedentium cederet.

11. Nicolai Poussinii plagae Philistaeorum.Undecima Nicolai Poussinii Galli erat, pestem exhibens cum plaga murium è Veteri Testamento; ubi aegrotantium, languentium atque morientium, sub cura etiam medicorum tanta erat varietas, ut ob insignem artis curam opus hoc deinde Romae mille veniret coronatis.

12. Sandrartii nostri, Seneca moriens.Ultimum Sandrartii nostri nocturno genere Senecam exhibebat moribundum, apertis nimirum in balneo, iubente Nerone, venis eius. Ubi Paulinam uxorem imperterrito Philosophus alloqui videbatur animo; notantibus interea in palimpsesto verba Magistri, Philone et Demetrio discipulis; et adstante cum face tribuno militum, ad cuius splendorem guttae illae sanguineae sive in nudo Senis corpore, sive in armis vestibusque circumstantium conspicuae verus videbantur esse sanguis. Adde quod et delineatio, atque inventio uná cum coloribus exquisitissimi essent generis, et affectuum veritas omninò naturalis.

A Principe Justistiano suscipitur.Hoc opus tantam ipsi Romae famam conciliabat, ut ab omnibus Artisperitis magni haberentur opera eius, et in specie Vincentius Justinianus Marchio propterea in Palatium suum ipsum susciperet, apud quem etiam, quam diu Romae degeret, permansit.

Effigies Raggii equestris.Apud hunc autem Principem Iconem inter alias pingebat Raggii cuiusdam Nobilis Genuensis viventis magnitudine Equo pulcherrimo albido insidentis; quae Cardinali eius dem nominis tantoperè placebat, ut hic Artificem nostrum exhibito opere Urbano VIII. Pontifici propterea commendaret, unde et ab isto in variis adhibitus est Sandrartius, largisque semper cumulatus muneribus.

Fatuum cuiusdam circa pingendam iconem suam desiderium.Eadem icone commotus Nobilis quidam alius â Sandrartio suam quoque pingi petebat Effigiem, quasi praetergressi in magnificentia sua solitâ, domum FoeminaeFeminae cuiusdam pulcherrimae Nobilis, quae conspecto ipso è longinquo, caput quidem intra fenestram reduceret, oculis tamen posthac eundem sequeretur, et ad repetitam salutationem suam benevolo responderet nutu. Quo cognito, ad Bambotium amicum suum, hunc remittebat Sandrartius, quod nemo meliùs bestias pingeret iuxta nativa prototypa.

Postmodum relictis iconibus historias maiores prosequebatur, quo in genere Cardinali Barberino aliisque Graphicophilis Caedem Catonis pingit. pro Pinacothecis suis varia pingebat. Sic historiam Catonis Uticensis pingebat, post illatum sibi feralem ictum è lecto in terram provoluti et à Demetrio filio militibusque Romanis è sanguine suo erecti: nocturnum opus, in quo praeter artificiosam affectuum expressionem, elegantissima spectabatur luminis ad corpus nudum armaturasque circumstantium allisio.

S. Hieronymum et S. Mariam Magdalenam.Porrò et S. Hieronymum pingebat, et Mariam Magdalenam poenitentem in Eremo, quod opus Cardinalis Barberinus Hispaniarum Regi per Monteregium Comitem, Legatum muneris loco, cum rarioribus quibusdam aliis, mittebat.

Duodecim mysteria D. Virginis.Iterum tabulam pingebat pro Altari quodam in Aede D. Virginis de Rosario, in qua S. Maria cum filiolo exhibebatur, et duodecim illius mysteria, inter angelos nudulos varios, à Massimio Nobili confieri iussam. Quod opus quidem, (quia centum coronatorum pretium eidem videretur nimium;) aliquandiu emtore caruit, quod et in vituperium eius plurimi trahebant; sed tandem a Mercatore quodam Belga ducentis viginti quinque coronatis coëmtum; iterumque à Duce Crequio, consulente Josepho de Arpina Nobili et Pictore clarissimo, quadringentis comparatum est coronatis, missumque in Galliam pro Sacello Cardinalis Richelii: ubi opus hoc ab ipso Rege tanti aestimabatur, ut pro exornando Oeco quodam cum Francisco du Quesnoy Statuario et Nicolao Pousinio, etiam Sandrartius noster ab eodem in Galliam vocaretur; è quibus tamen Pousinius tantùm abiit, multisque muneribus dives Romam rediit.

CoeterùmCeterùm in picturis Sandrartianis insignis ubique eminebat modestia, quam alii Eiusdem in pingendo modestia. pro nimia habebant: quamvis nulla aliàs in iisdem occurreret menda, et veritas rerum expressarum cum diagraphice Antiquorum certamen in iis inire viderentur, ut simul et inventioni sua laus esset et coloribus, sive vultuum spectares characteres, sive vestium curam.

Opus Justinianeum.Interea Justinianus Marchio Statuas Technophylacii sui, quarum aliquot erant centuriae, in publicum emissurus sub titulo Porticus Justinianeae, delineationes illarum à Sandrartio nostro confieri volebat, cumque opus hoc vivente adhuc Patrono, qui septuagesimum iam septimum agebat aetatis annum, edendum esset, Artifex noster Chalcographos propterea conquirebat celeberrimos Claudium Mellanium, Auderanum Greutaerum, et e Belgis Blomartum Ultraiectanum, Theodorum Matthamium Harlemensem, Raphaëlem Persinium Amstelodamensem, et Michaëlem Natalem Leodiensem, qui simul omnes atque semel operi huic insistebant diagraphica Sandrartiana aeri incidentes. Cum ipse Sandrartius unico saltem, Petro Testa, iuvene paupere, sed ingenii promti, diligentiaeque exquisitae pro quodam delineandi subsidio uteretur, quem proprio etiam salario detinebat, istiusque laboris beneficio magnam in arte diagraphica perfectionem provehebat.

Neapolin abit.Peractis autem iam Romae annis aliquot, ut reliquam quoque videret Italiam, Neapolin sese conferebat Sandrartius, ubi sollicitante Artemisia Gentilescia (Horatii filia, qui Londini magnus ipsius fuerat fautor) pictrice megalographicorum clarissima, Catonem suum Uticensem iterum pingebat. Sic ad nativa quoque exemplaria delineabat Vesuvium flammas tunc evomentem; nec non campum Puteolanum, item Os inferni, et Campum Elysium in Campania, cuius et Virgilius meminit. Inque Siciliam. Porrò in siciliam vectus Insulas quoque Vulcanias spectabat, et in Insula Aetnam, eiusque cacumen ignivomum: et similiter in freto Scyllam atque Charybdim, quae omnia fideliter à Sandrartio delineata Merianus deinde Archontologiae suae inseruit, itemque Itinerario suo Italico.

Et Meliten.Hinc Maltam digressus, tabulam ibidem Michaëlis Angeli da Caravaggio de decollatione Johannis Baptistae spectabat, mole planè rotunda naturaliter omninò expictam: tandemque per Apuliam Romam redibat.

Pontificis iconem pingit.Ubi porrò et ad pingendam Urbani VIII. Pontificis iconem admissus, tanta illam laude conficiebat, ut multa deinde opera partim historica partim Poëtica eidem committerentur. Qua occasione apographa simul faciebat statuarum antiquarum aliarumque picturarum rarissimarum in tanta copia, ut integra congereret volumina.

Malevolos superat.Cumque et malevolos haberet haud paucos, istorum tamen detrectationes in usum suum magno cum lucro convertebat: eò quod ab amicis, quorum numerus osores eius longè superabat, plerumque de his admonitus, errores suos semper dexterrimè corrigeret, ut exhinc ad perfectionem magis semper magisque accederet.

Amicum habet Claudium Gillium.Inter fidelissimos autem amicos suos Claudium Gillium numerabat, natione Lotharingum, subdialium pictorem, qui cum Artifice nostro non Tibure tantùm, sed et in horto Justiniani Principis iuxta nativa prototypa saepissimè magnas delineabat arbores, tractus campestres, et praecipitia undarum, quibus exercitiis ambo eousque progrediebantur, ut naturam ipsam quàm proximè assequerentur. Unde et opera quaedam Gilliana à Sandrartio coëmta in Pinacophylacio huius adhuc conspiciuntur.

Româ abit.Transacto igitur septennio, quod Romae tantum, praeter loca Italiae alia insumserat, repetitaque rariorum omnium inspectione, sub initium Junii reditum in patriam instituebat, facto per Florentiam, Bononiam, Venetias, Mediolanum, totamque In Germaniam redit. Longobardiam itinere. Cumque omnes tunc Germaniam agitarent Furiae, haud sine vitae periculo Brisaco, Spirâ, Franckenthalio et Oppenheimio Francofurtum tandem iterum attigit: quae Urbs tamen eodem tempore, An. 1635. scilicet, à Gallasio tredecim mille Caesareanorum exercitu obsidebatur, ubi per castra Croatorum nocte Pentecostali clanculum pedes transire cogebatur, solo fruticeto quodam obtectus, ut sic illucescente die, admirantibus Et Francofurtum. excubitoribus ad portam illaesus accederet, et à cognatis suis summo cum gaudio exciperetur.

Icones eius primariae.Hic pictis iconibus aliquot, Bernhardi sc. Ducis Vinariensis, aliorumque tam Generalioribus quàm minoribus Officiis illustrium, statim usque adeò inclarescebat, et Domini de Neufville, qui Graphicophili erant singulares, tanto eundem amplectebantur affectu, ut connubio ipsi iungerent Matrimonium eius. cognatam suam Johannam de Milkau in Stockaw, Virginem nobilitate atque virtutibus decoram, in hunc procul dubio finem, ut secum eundem detinerent. Sed cum tanta esset rerum Germanicarum miseria, et praeter pestem fames quoque tantoperè grassaretur, ut Discipulum quoque ipsius Merianum iuniorem, circa vesperam ob negotia quaedam ad Affinem suum missum, quidam, quos rusticos fuisse famelicos compertum fuit, fune iniecto strangulare tentarent; è quorum manibus fugâ tamen sese proripuit: hinc securitati suae consulturus Amstelodamum abit. Amstelodamum cum suis concessit: ubi peculiarem quasi studiorum pictoriorum erigebat Parnassum, vitamque agebat non Arte tantùm, sed omnigeno variarum Virtutum splendore usque adeò conspicuam, ut paucos hoc in genere haberet similes, et ab omnibus honore coleretur Opera eius Batava. maximo. Inter opera autem illius ibidem elaborata prae coeterisceteris eminent tabula quaedam magna, in Hospitio magno Cleveniriano collocata, quae integram exhibet Civium cohortem, à quibus Maria Medicaea Galliae Regina in Amstelodamensium Urbem introducta est: nec non singularia quaedam apud Dominum Fontanium, et alia apud Graphicophilum insignem Dominum de Bicker extantia, cum pluribus aliis; inter quae etiam numerari possunt Icones Domini Spiringii Legati Suecici famâ publicâ celebratissimi, et coniugis eius, viventium quantitate et veritate maxima expictae.

Hollandiam deserit,Interea cum haereditario iure in ipsum devolutum esset praedium nobile Stockavv, propè Ingolstadium in ditione Neoburgica situm, Amstelodamum ipsi similiter deserendum fuit, ut possessionem scilicet illius caperet. Ubi ad enixam Graphicophilorum instantiam pleraque opera sua artificiosissima post se reliquit, quamvis magno divendita Venditis magno pretio rarioribus suis. pretio, ita ut praedictus Dn. Spiringius pro duobus voluminibus operum Diagraphicorum Italicorum ter mille quingentos florenos ipsi numeraret; et in auctione publica pro diagraphicis et chalcographicis variis quater mille quingenti et quinquaginta quinque floreni, et pro reliquis picturis rarioribus quater decies mille quingenti et sexaginta sex floreni eidem persolverentur: ex quo, cum insigni Amstelodamensium dolore (testibus carminibus publicis, et in specie Justi Vondelii,) in Palatinatum sese recepit Neoburgicum.

Praedium suum nobile restaurat.Ubi praedium eius tantopere hactenus in turbis istis bellicis desolatum fuerat, ut propriis sumtibus subditos suos recolligere, novâque structura omnia reparare cogeretur, quod eò tamen faciebat libentiùs, quò eò faciliùs illud aliis vendere posset. Sed eventus longè sequebatur alius. Cum enim restituta iam essent omnia, in ultimo Bello Bavarico anno 1647. nova tamen suboriebatur ruina, ut quamvis iure Neutralitatis gaudere debuisset Stockavium, tanquam in Ducatu Neoburgico situm, à transeuntibus tamen Gallis ex mera malitia totus iterum pagus, cum Arce et omnibus aedificiis contiguis, nec non triginta septem aedibus atque molendinis subditorum incenderetur, flammisque absumeretur, inspectante è turrè quâdam Urbis Ingolstadianae quò interea cum mobilibus confugerat, non sine ingenti animi contristatione, Denuò incensum, iterum restituit. ipso Possessore. Ubi tamen sequenti anno, exortâ tandem Pace desideratissimâ, omnia de novo erigi curavit Sandrartius, et augustiori longè atque commodiori forma quàm pridem fuerat.

Vendit.Quamvis tandem, cum nulla ampliùs ipsi superesset spes prolis, totum illud praedium Nobile cum omnibus subditis, Amico suo maximo et Graphicophilo incomparabili Dno. Libero Baroni de Mayr venderet, Augustae larem figit. et ipse Augustae Vindelicorum larem denuò poneret.

Interea, quamvis haud parum temporis ipsi praeriperent negotia Oeconomica, iurisque nonnulli Processus, (quibus, quod ipse suos optimo cum successu formaret libellos, horas potissimùm consecrabat nocturnas:) studia tamen Artis suae minimè negligebat, sed tam pro secularibussaecularibus quàm pro Ecclesiasticis varia sedulò elaborabat.

Opera eius Bavarica duodecim menses. Sic pro Serenissimo Electore Bavariae Maximiliano (qui, ut omnes illius Antecessores, artem hanc singulari amplectebatur favore, et propterea Sandrartium nostrum gratia prosequebatur inusitatâ;) duodecim Menses pinxit; cum Diei Noctisque argumentis, figuris viventium quantitatem exhibentibus, pro singulari oeci maioris in Arce Schleisheimianâ ornamento: unà cum tabulâ minore pro Altari Imago B. Virginis. in Sacello eiusdem loci, in quâ B. Virginem exhibuit, tenentem filiolum, cui à S. Johanne, praesentibus S. Anna et Josepho, agnellus offertur. Haec opera miracula artis dici poterant, cumque ipsius naturae stupore erigebantur. Cum enim ab Electore inter alia tabula mensis Novembris aperiretur, in qua Venator quidam leporem captum à tergo portare videbatur, vertagi quidam casu praesentes assultu atque latratu testabantur se leporem pro nativo habere Lepus ab ipso pictus canibus petitur. Et haec quidem duodecim mensium argumenta in Hollandia dehinc aeri incisa, âque Barlaeo et Vondelio Poëtis clarissimis, versibus latinis et Batavicis illustrata sunt; è quibus priores hic sequuntur.

In Menses DuodecimâJOACHIMO SANDRARTIOà Stockau, pictos et Bavarorum Ducis filioinscriptos.

In menses eius Epigrammata Barlaeana.Cui patriis vernans crescit virtutibus ae- tas, Et pietas certam spem facit ipsa sui: Accipe zodiaci menses et sidera, Prin-ceps! Et toto solis tramite sospes age. Qui puer imperii tot signis emicat, il-li Fas est signiferi tot famulare faces.

JANUARIUS.

Janus adest, geminusque bifrons sua lu-mina Phoebo Obiicit: hinc veteri proximus, indenovo. Frigidus humentem profundit Aquariusurnam, Et liquidas stringit vis glacialis a-quas. Sulcamus ferro fluvios, portamur abundis; Dum gelidus solem quaerit in igne se-nex. Ponite, mortales, veteris tot nominaculpae! Hic veniens aliis moribus annus eat!

FEBRUARIUS.

En fervent calidae, coeli sub Piscibus, ol-lae, Et dapibus gaudet foeta culina suis. Cruda iacent passim laxis obsonia men-sis; Materies laudis quanta, Magire, tuaeest! Qui Curios simulant, iam Bacchanaliavivunt, Et stygio vultu dissimulatur homo. Vera loquor: quisquis ficto sub daemoneprodit Stultitiam, multum Daemonis intushabet.

MARTIUS.

Martius hic à Marte animos et nominasumit. Inchoat hoc veteres Itala terra dies. Ver oritur, pellitque trucis tot taedia vi-tae, Et captura mari piscibus ampla da-tur. Pellitur in scopulos puppis, totum aestuataequor, Et socio, tonitru, fulmine summa fe-rit. Dum medium lampas Titania scindit O-lympum: Virtutis medium nos teneamus iter.

APRILIS.

Terribilis coelocaelo vernantem trudit Apri-lem Taurus, et adstrictam frigore solvit hu-mum Gramina iam campis redeunt, tot flori-bus hortus Pingitur, et superûm munere ridet a-ger. Prima suam Daphnis vocat ad mulctra-lia Nisam, Dum violas calathis colligit illa suis. Sed tu Nisa cane, occultam ne forte perherbam Tentet inexpertam Daphnis inireviam.

MAJUS.

Nunc, Meliboee, tuae gliscant in Dorideflammae, Dumque virent passim prata, vireteduo. Sol est in geminis: gaudent hoc siderenuptae, Et faciles spondent astra benigna tho-ros. CoelumCaelum, terra, dies omnes, noctesque pro-cantur, Dum tulipam digitis demetit Ida suis; Lesbia cur tacitum nutrit sub pectorevulnus? Dissimilis Matri non cupit esse suae.

JUNIUS.

Dum Cancri chelis Phoebaeos implicatignes Signifer et summum lux vehit almadiem: Lanigeras tondet pecudes intonsa sene-ctus, Et nunquam - querulae vellera carpitovis. Quas geritis Domini vestes, haec lanafuêre: Materiam fastûs sordida praebet ovis. Junius est: assurge puer, dumque aetherisalta Sol habet, in recti vertice fige pedem.

JULIUS.

Pone premit Titam Nemeaei terga Leo-nis, Et ferus exsuccas Sirius urit agros. Pascua diffusis resecantur gramina cam-pis, Pabulaque hinnitu belliger optat e-quus. Nunc pisces fluviis gaudent, falconibusaether, Et spoliis aër totus et unda patet. At tu, Nympha, tuis pisces quae retibusabdis, Effuge amatoris retia vafra tui.

AUGUSTUS.

Triptolemi iam dona vides, Cererisquebeatae, Quasque ferax messes colligit omnis a-ger. Fasciculos Corydon densis adstringit ari-stis, Et tot fasciculis horrea plena tument. Adspicit haec Virgo, et cuperet non Virgovocari, Et foetus etiam gigne re posse suos. Curia, Palladiaeque vacant hoc mense ca-thedrae, Cumque facit tellus maxima, nil faci-mus.

SEPTEMBER.

Libra dies noctesque pares suspendit in a-stris, Et medio Phoebus cernitur ire gra-du. Poma dat autumnus, morbisque alimentaministrat, Prunaque, quam spectas rustica Chlo-ris, amat. Venantur Bavarumque Duces, Bavarumqueiuventus, Et fugiens mediis praeda tenetur a-quis. Aëris aura tepet: qui sidera respicis, i-gnes Concipe, non tepida relligione, pios.

OCTOBER.

Scorpius adversi dum spectat sidera Tau-ri, Pone sequi Caprum Phillyridemque vi-det. Ecce, novum potat noster Silenus Jac-chum, Et sociis risum spongia plena facit. Grus, anser, merula et turdus, fringilla,Scolopax, Advolat in cupidam victima crebragulam. Tempestas anni varia est: ea pessimanon est, Fercula quae denti fert peregrinameo.

NOVEMBER.

Iam nova Nobilium mensis obsonia fu-mant. Pabulaque in luxum frigida prata fe-runt. Iam damae, lepores, cervi, sunt praedamolossis, Et profugae laqueis tot capiuntur a-ves. Lapsa cadunt folia arboribus, Chironquesupernè Flaminaque et pluvias eiaculatur aquas. Venator toto canibus venare Novem-bri Securus, num sit moecha marita do-mi.

DECEMBER.

Delitet in tenebris, dum lux Phoebaea fa-tiscit, Cereaque exanguis lumina portat,anus. Nec tamen illa latens Judaeum porca De-cembrem Arguit, hos iugulos horret Apella sa-cer. Sus immunda placet nobis, his vivimusextis, Dummodo coenosum proluit unda pe-cus. Optima sus, quoties tu testamenta resig-nas, Me dic haeredem suminis esse tui.

DIES.

Pulchra dies, pulchram forma fulgenteiuventam Exhibet: O vitae dulcis amica meae! Irradiat semet radiis, mundumque viden-dum Obiicit, inque oculos, quae latuere, ra-pit. Solis fida comes gaudet cum sole rena-sci, Praecipitatque suas, sole ruente, fa-ces. Si natura diem nobis concessit, in ipso Fas est iustitiae nos habitare die.

NOX.

Languida dormitans haec foeminafemina noctisimago est, Sideribus vestes undique picta suas. Cingunt demissam Lethaea papaverafrontem; Et pueris iuxtà membra sopore ia-cent. Interea pernox ferali carmine bubo Ingemit et toto mussat in orbe quies. Evigila è tenebris, anima, et dum coeli-cacaelica versas Displiceat vitae nox scelerata tuae.

Opus eius de miraculosa piscium captura. Deinde pro eodem Electore Sandrartius noster aliam quoque pingebat tabulam maiorem de Christo è navicula sermonem habente ad populum in littore stantem: ubi pisces à piscatoribus capti tantam prae se ferebant viventium similitudinem, ut ni nisi motus ipsis deesset: quibus omnibus non munera saltem largissima, sed et favorem sibi acquirebat exoptatissimum.

Cum pluribus aliis.Porrò etiam alia ibidem extant opera, quae de arte ipsius testimonia praebent luculentissima, qualia sunt Regina CoelorumCaelorum apud PP. Societ. JESU: Salutatio Angelica in Aede D. Virginis: Joachimus et Josephi in tractu quodam campestri pro Aede D. Petri. Sic Frisingae quoque apud Serenissimum illius loci Episcopum, imago B. Virginis cum filiolo iacente, quem Josephi nutritius blandissimè osculatur: Nec non B. Deiparae Assumtio. Item tabula quaedam Altaris in Aede Dominica, de S. Joachimo et S. Anna in devotione sua coelituscaelitus exhilaratis: et in Aede D. Andreae, istius Apostoli martyrium.

Ab Archiduce Leopoldo Wilhelmo invisitur.Interea accidit an. 1646. cum Leopoldus Wilhelmus Archidux Austriae et Campiductor Exercitus Caesareani, ob Consultationem aliquam Monacum adiisset, inque Technophylacio Electorali opera illa Sandrartiana rarissima vidisset, ut ipse in reditu cum sequacibus Stockavium ad Artificem nostrum veniret, et aliquot horas cum illo disserendo insumeret. Cumque properantem ob urgentia belli negotia hic Neoburgum comitaretur, ille, visis in templo Jesuitarum tribus tabulis Rubenianis, colores quidem prae diagraphices exactitudine laudavit: Archimedes eius. conspecto autem in Pinacotheca Ducali, Archimede Sandrartiano, circulorum quorundam dimensionibus in obsidione Syracusana nimiùm intento, in haec verba erumpebat: Nihil profectò ingeniosius, nihil magis ex arte, nihilque verius, hoc Archimede, qui coloribus exceptis totus vivit, magnamque vim picturae vel nolentibus inculcat. Haec enim figura mortuo vitam, vacuo rem; muto sermonem, inanimato rationem tribuit. Quo dicto, dono statim illi hanc tabulam offerebat Serenissimus Dux Neoburgicus, id simul rogitans, ut Exercitum è terris suis abducere dignaretur: quod etiam obtinebat. Hoc autem opus dono deinde offerebatur Ferdinando III. Imperatori, Pragamque delatum, cum tabula adhuc alia Sandrartianâ de Maria, Jesu, Catharina, Leopoldo et Wilhelmo, in tractu quodam subdiali amoenissimo constitutis, in locum Pinacothecae primarium collocabatur.

Opus eius de Divisione Apostolorum.Similiter Landshuti quoque apud PP. Soc. Jesu tabula quaedam istius Artificis extat de Sebastiano Martyre: itemque alia de Exitu Apostolorum, ubi inter alia amplexus Petri et Andreae fratrum, per devolutas ex oculis eorum lachrymaslacrimas tenerrimè expressus, et Gloria illa de coeliscaelis ipsis affulgens magnâ curâ inter eos distributa est. Cumque Vrangelius Exercitus Suecici Ductor anno 1648. eandem urbem occupasset, has tabulas statim quaesivisse, diuque spectatas omni affectu collaudasse dicitur. Unde in ultimam Barlaeus quoque elegantissimum hoc composuit carmen.

In picturam Principis PictorumExcellentissimiJOACHIMI SANDRARTI,

Quâ Apostolorum in omnes terras abitionem, Landishuti in templo Patrum Societatis Jesu exhibet.

Adspice Apostolicos Vultus, spectator, etora, Totque Sacrosancto Nomina Sacra Deo. His potuit peccans famulis resipisceremundus; His ducibus mores induit ille novos. Hi sunt, qui foedâ mersas caligine ter-ras, Nosque reos certae surripuére neci. Hi sunt, quos stygii tremuere palatia Re-gis, Impietas quorum concidit icta sonis. Sal terrae; lux ista hominum est; et bucci-na veri, Plurima et aethereae signa facesqueviae. Agricolas, testesque vides, patresque pio-rum, Et celeres in tot nuncia laeta pedes. En abeunt missi per rura, per oppida,quisque Intrepidus CHRISTI voce vocatusabit. Dant dextram dicuntque vale, mentemquetonanti, Quilibet è coelocaelo pectora tacta vovet. Nil restat nisi flagra, cruces, tormenta,secures: Sustinet hoc pretio spes animosa lo-qui. Regnantumque minas, populique oppro-bria spernunt: Et volupe est, Jesu sub Duce, cunctapati. Quae licet excellens Sandrarti dexteramundo Pinxerit in templis conspicienda tuis: Hoc primum summumque reor, si maxi-mus orbis Quae Sacri Vates nos docuere, velit.

Opera eius in Diaeta Pacificatoria Norinbergensi.Congregatis deinde anno 1649. pro Executione transactae Pacis Norinbergae, partibus belligerantibus hic noster quoque Sandrartius, ad nutum magnae cuiusdam manus, praestò aderat, variisque speciminibus incomparabilem penicilli sui gloriam toti quasi terrarum orbi propalabat.

Effigies Caroli Gustavi Com. Pal.Prima autem illius Effigies erat Serenissimi Comitis Palatini Caroli Gustavi, Exercitus Suecorum Ductoris Generalissimi, Sueciaeque deinde Regis, viventis mole equo insidentis nigro curvatâ calce iuxta regulas subsilienti: Ubi non faciem tantum affectumque Insessoris verissimè, sed spumantia quoque Equi ora, et ignivomos quasi illius oculos tantâ arte expresserat, ut adductus huc caballus vivus, isto conspecto hinnitum ederet, et Serenissimus ille Princeps, quibusdam, qui non satis opus hoc laudabant, opponeret: En patet, equum hunc meliùs artem pernôsse, quam vosmet ipsos.

Defectus naturales obtegit. Ut autem in formandis iconibus ea, quae maiorem gratiam habent, in lucem semper producere, ita defectus quosdam naturales argutè contegere est solitus. Sic Legatum, Galliae Regis Dominum de Servien, qui luscus erat, laterali adspectu pingebat; et Citharoedum quendam insignem ex utero coecumcaecum, cui nomen Provenzali, tali situ, quasi ludendo acriter intenderet citharae, et umbra simul pilei apertos aliàs illius cum magna deformitate oculos argutè offuscaret; retentâ tamen in coeterisceteris omni similitudine.

Effigies Vrangelii.Deinde Vrangelium Suecorum campiductorem in campo pinxit quasi vivum cataphractatum inter tormentorum fulmina, converso erga adventantem hostem pectore. Sic Celsissimum Principem Octavium Piccolominii. Piccolomini Ducem Amalphitanum Vicarium Generalem Caesareum viventis quoque statura, obsidioni Ratisbonensi adstantem, mandantemque Chiliarchae Ranftio, ut per murorum vallorumque ruinas assultum faciat. Praeterea icones confecit omnium Generali quovis officio illustrium aliorum, unà cum Chiliarchis et Nobilibus praecipuis; Octoginta Suecicae; et aliae plures. quae, vel è parte Suecica sola circiter octoginta fuerunt; omnesque dehinc in palatio regio Holmiano in memoriam benè gestorum collocatae sunt: easque omnes tanta celeritate, ut unica die saepius absolveret unam, imò duas, cum singulae quinquaginta imperialibus redimerentur.

Pictura Convivii Pacificatorii.Clarissimum autem operum eius, tum in lucem editorum, Convivium illud erat, quod an. 1649. in Curia Norica à parte Suecica pro voto Pacis institutum fuit, ab omnibus tum praesentibus Magnatibus atque Legatis, nec non Magistratu Norico frequentatum: quorum omnium icones ad vivum inibi exhibuit. Inter quos labores omnes à praememorato Suecorum Generalissimo non tantum libero sustentabatur victu, sed et pro opere conviviali bis mille florenis Rhenanis, torqueque simul aureo ducentorum ducatorum cum numismate Regio, (quem propria ille collo eius aptabat manu) munerabatur: quibus muneribus Senatus quoque Noricus, cum Coronae Suecicae nomine tabulam hanc eidem offerret, (prout illa in curia illius Urbis adhuc extat;) ulteriora quoque pro demonstrando affectu suo adiiciebatadiciebat.

Inter haec dona illius singularia, hoc tum prae coeterisceteris singulariter extollebatur, quòd in conclavi suo pictorio, quod in Hospitio Generalissimi, Aedibus nimirum Winklerianis, cubiculo Serenissimi proximum erat, à tanta visitantium Nobilium atque officialium omnium Nationum copia, nunquam turbaretur, sed ad oblata omnia, suâ cuique linguâ, sive Gallica esset atque Italica, sive Germanica atque Belgica, imò et Anglica, inconcusso interim labore, responderet.

Encomium eius HarsderfförianumHarsdörfferianum.Cumque interea cum Dn. Georgio Philippo Harsdörffero, Patritio atque dein Senatore Urbis Noricae spectatissimo, membroque Societatis fructiferae celeberrimo, singularem quoque contraheret amicitiam, ille Apellem istum Teutonicum sequenti etiam honorabat Epigrammate:

CnmCum, Sandrarte, tuas tabulas Natura videret, Queîs facies rerum perpetuare soles: Obstupuit, tinxitque genas, pudibundarubore, Optans esse suum, quod videt Artis,opus.

Idem etiam alio quodam in loco scriptorum suorum singulariter extollit leporem illum à Sandrartio nostro, tanta veritate depictum, ut à canibus pro vero agnosceretur, de quo iam supra; nec non tabulam aliam, de Cimone quodam, à filia nocturno tempore in carcere, proprio lacte conservato: ubi mixtos illos in facie gnatae gaudii metusque affectus egregiè illustrat; hoc adiecto Epiphonemate: Illum non Zeuxidi saltem similem, sed pluribus aliis superiorem, cum omnia eius opera plus insinuent quàm exhibeant, et solae illius adumbrationes consummata aliorum opera confundant.

Opus eius de decollatione Johannis Baptistae.Finita Diaetâ hac pacificatoriâ in Praedium suum aere gravis maximo reversus pro Ecclesia cathedrali Bambergensi tabulas quasdam pingebat; quarum una nocturno opere Johannis Baptistae decollationem admiranda veritate exhibet: altera pro altari quodam, de protectione D. Virginis: alia itidem de Christo è cruce ablato, et alia de Ascensione B. Virginis, confecta est, quae duae posteriores Herbipoli in Aede Dominicâ ante chorum spectantur. In decollationem autem Baptistae sic lusit Harsdörfferus:

In picturam Basilicae Bambergensis, Quâ Princeps Pictorum Excellentissimus DN. JOACHIMUS SANDRARTUS in Stockau. etc. S. Johannis Baptistae necem stupendâ dex-teritate effigiavit. Respice Zachriadem, cui nomen dulceJohannis, Tendentem innocuum veriloquumquecaput! Ceu roseas Matuta genas abscondit adortum Solis: sic Christus surgit, et ipse cadit. Victima diva perit, (mundi monstrave-rat agnum. Mundavitque undâ) sanguine foeda ma-dens. Scilicet insontem subito promissa cru-entant: Conculcat magnum parva puella vi-rum. Sic saltasse nocet. Matris nae iusta capes-sis Impia, vah Sancti comprimis arte ca-put. Spondere et patrare nefas, iniuria du-plex, Quàm satius fuerat contemerare fi-dem. Obstupuére: timor iubet impallescerevultum; Velle suum non vult, virgo, petita pa-ret. Heîc praesens iuvenis lachrymaslacrimas compe-scere nescit: Cor, fax, et facies cerea, comma-duit. Iudicis officium violavit dura tyran-nis: Displicet ile sibi principis obsequio. Emicat è vultu pietas generosa: securis Imminet, atque ictum dum ferit, ipsatulit. Lugubre post fatum remanet constantiavictrix, Quam decorat superûm, fronte viren-te, chorus. Haec pinxit nostri seclisaecli, Sandrartus, Apel-les, Ceu praesens tragicam viderit ipse ne-cem.

G. P. Harsdörfferus.

Effigiem Ferdinandi III. Imperatoris pingit.Circa idem tempus à Sacra Sua Caesarea Maiestate Ferdinando III. missis literis securitatis hic noster Artifex Viennam vocabatur: ubi summum hoc mundi Caput in ornatu suo Caesareo, quasi vivum effiguravit: quae Effigies tantoperè etiam suae Maiestati perplacebat, ut simili quantitate etiam Et Imperatricis, Regisque Romanorum. Effigies Imperatricis ipsi pingenda esset; parique statura etiam Ferdinandi IV. Romanorum Regis; nec non Archiducis Leopoldi, Et Leopoldi Archiducis.qui summas nunc rerum tenet, icones. Quâ occasione Plastes ille celeberrimus Daniel Neubergerus in conclave Caesareum simul admissus effigiem Caesaream cerâ pariter fingebat; Artificisque nostri prototypo deinde ad multa sua opera utiliter usus est. Pro his omnibus Artifex hic noster non larga saltem remuneratione cumulabatur, sed torquem simul aureum cum numismate Caesareo dono accipiebat, confirmatâ simul nobilitate eius priore et insignibus suis, novo praeterea coronae Regiae augmento amplificatis, et concesso eidem in perpetuum nomine â Sandrart in Stockau.

In magnâ est gratiâ penes Imperatorem.Cumque Sacra Sua Caesarea Maiestas peritiam Artis pictoriae haberet perfectissimam, non parum sanè exhinc adaugetur Patroni nostri gloria, quod tantus Princeps atque monarcha incomparabilis non summoperè tantùm contentus esset felicissimis illius operibus, sed et ad arcana saepiùs illum admitteret colloquia gratiosissima, singularique eundem clementia foveret: effigiemque praeterea suam ab isto confectam, manu Steinii Chalcographi celeberrimi forma maiore typis aeneis publicari curaret. Adde quod propriâ saepè manu eidem scriberet, communicatis nonnunquam inventionibus suis poëticis (quibus revera excellebat Maiestas sua,) quarum exemplum non immeritò hîc subnectimus.

Inventio Imperatoris pro iconibus familiae Austriacae.Jupiter aquilae insidens in terrâ, dextrâ oleae ramum, sinistrâ fulmen suum tenens, lauro coronatus meam referre posset iconem. E coelocaelo duae Imperatrices demortuae, ut Juno et Ceres, divitias illi et ubertatem; Regina Hispaniae ut Minerva armaturam et Artem offerant; Bellona Imperatrix nunc viva, instrumenta bellica; Leopoldus Wilhelmus Archidux in forma Martis, alia instrumenta militaria pedibus eius submittant; Romanorum Rex in forma Apollinis instrumenta musica; et filius meus minor in formâ Amoris, vestitus tamen, pharetram arcumque exhibeant.

Quod opus iconicum cum deinde Serenissimus Elector Brandenburgicus Pragae in pinacotheca Caesarea singulariter laudaret, dono eidem à S. S. Caes. Maiestate oblatum, Berolinumque transportatum est, ubi honoratissimo quodam in loco adhuc conspicitur.

Opus Aichstadianum de oleo S. Walpurgis.Obtentâ tandem omnium clementissimâ dimissione, Stockavii iterum tabulam pingebat Celsissimo Principi Episcopo Aichstadiano pro altari Aedis S. Walpurgis, magnitudine triginta pedum. Ubi Celsitudo sua in pergula quadam Episcopa induta habitu ab omnibus illius Capituli Canonicis cincta spectatur, quasi auxilium levatis è coelocaelo oculis sollicitans pro magna quadam aegrorum copia, qui ab oleo illo è tumba S. Walpurgis exsudante, et ab angelis quibusdam distributo sanitatem expectant. In hac autem turba coecicaeci sunt, claudi, variisque morborum generibus vexati, ex omni statuum genere; tam Christiani, quàm Turcae, Persae, Aethiopes, et exotici alii, partim equis advecti, partim ab aliis apportati et adducti; quorum omnium gestus, affectusque tanta arte expressi sunt, ut oculus considerando deficiat, integrumque iis describendis vix sufficeret volumen. Unde multi quoque Principes atque magnates miraculi huius pictorii gratia hunc locum visitant, quique exinde multò factus est frequentior: ut propterea Artifex noster largis quoque oneratus sit muneribus.

Opera Lambacensia.Ut autem ad alia quoque illius rariora transeamus, prae omnibus hîc occurrunt septem Altaria Lambacensia, sollicitante Reverendissimo illius Coenobii Abbate Placido, tanta varietate elaborata, ut omnia quasi in illis concurrant picturarum genera, et Academia hic potiùs inveniatur integra, quam nuda unius templi ornamenta: unde tanta quoque nunc est illius loci, quamvis solitarii aliàs, frequentia, ut Imperatores quoque, Cardinales, Archiduces aliique summi ordinis Magnates eò divertere sint soliti:

1. Assumtio D. Virginis.Primum autem Assumtionem D. Virginis exhibet, quae terram omnem penitus exuisse, coelestique gaudio plenissima iam esse videtur, elevata scilicet à blandissima quadam tripudiantium ad Musicae divinioris concentum angelorum turmâ. In terris autem sepulchro eius adstant Apostoli, piaeque mulieres variae, moestiores aliae ob linteamina vacua; admirantes coeteraeceterae, oculisque eandem sequentes; summa cum gratia atque venustate.

2. Origo Rosarii.Alterum S. Dominicum genibus innixum in nube proponit, oblatum à filiolo virgineo rosarium accipientem, iamque ut sacrarium hoc distribuat descensurum; quod etiam in terris Pontifex, Caesar, Cardinales, Archiepiscopi, Episcopi, aliique omnium ordinum ecclesiastici, et in specie Dominus Praelatus, iconicè ad vivum depictus, devotè expectant.

3. Reliquiae S. Juliani.Tertium historiam continet de reliquiis S. Juliani, quas mngna pompâ Pontifex Claudiae Archiducissae Oenipontanae, tradit; et haec iterum praedicto Domino Abbati pro templo suo recenter extructo dono offert; ubi iconem propriam inseruit Dominus noster à Sandrart.

4. Martyrium S. Sebastiani.Quartum martyrium habet S. Sebastiani, sagittis, postquam arbori alligatus esset, transfixi, sed abrupto ramo ob syncopen in sanguinem provoluti, cui noctu ad faces, Irene cum suis misellum liberatura, sagittas è vulneribus extrahit, inque vitam è deliquio aliquatenus, ad coelumcaelum suspirantem, revocat. Ubi mirâ arte in opaca sylvasilva ad arbores, corpusque martyris reflectitur facum lumen, tantamque commiserationem excitant lachrymanteslacrimantes moribundi oculi, atque gestus, ut multi spectatores, (quod et Barlaeus in carmine suo attigit,) a lachrymislacrimis sese continere haud potuerint.

5. Obitus S. Josephi.Quintum excessum S. Josephi nocturno opere similiter effiguratum refert, praesente Christo, et Maria atque Apostolis, tanta luminum argutia, ut affirmantibus Artis peritis omnibus, per totam Germaniam similis pictura nocturni generis non reperiatur.

6. Martyrium S.Placidi.Sextum martyrium S. Placidi prae se fert: qui cum Abbas esset coenobii cuiusdam propè Messanam in Sicilia, à se extructi, cum Flavia sorore aliisque amicis à Musso pirata captus, et ad abnegandum verum Numen adactus, mortem potius cum suis sustinuit. Ubi pictura occisos seminudos vario exhibet situ, partim obliquo, partim catagraphico alio: Flaviam autem capillis solo allisam, elevatis in coelumcaelum oculis ultimum pugionis ictum expectantem; nec minus Placidum ad extrema gladiorum imminentium fulmina iam paratum. Ubi interea alii spoliis navem onerant; paulò post procellis ad inferos demersi.

7. Triumphus S. Benedicti.Septimum de triumpho S. Benedicti agit, qui ab angelis è coelocaelo deductus, librum manu tenens sepositis pedo et infula benedictionem miseris impertit variis, adstantibus omnium statuum devotis, honorem Sancto huic exhibentibus. Quod opus tot habet singularia, tantamque rerum omnium veritatem atque gratiam, ut coeterisceteris omnibus meritò praeferatur. Et ut paucis dicamus omnia, nihil hic occurrit, quod non admirationem mereatur: sic ubique inventio arguta, icones simillimae; historiae exactae; aedificia singularia; scenographicascaenographica exquisitissima, tractus subdiales arboribus magnis, montibus remotis, nebularum caligine; diei, vesperaeque diversitatibus, Solis lunaeque splendoribus, noctiumque horrore excultissimi, oculos abripiunt: sic linteamina verum usum, vestimenta plicaturam naturalem, vultus foemineifeminei venustatem pueriles et iuveniles gratiam, seniles veritatern, militares furias, devoti modò non ecstases prae se ferunt, ut septem haec opera, miracula Sandrartiana citra assentandi levitatem dici queant.

Pinacotheca eius Lamba ecnsisLambacensis.Quamvis praeterea integra quoque in eodem coenobio pinacotheca alia conspiciatur, operibus Sandrartianis omninò referta, quae omnes tabulae sunt bipedales, historiis aliisque picturis rarissimis insignitae, ut pro thesauro haberi queant curiositatis.

CoenaCena eius Dominica Lynciana.Porrò pro templo Parochiali Urbis Lyncianae tabulam Altaris magnam expingebat, de S. Domini coenacena: quod opus est nocturnum, figuris viventium magnitudinem habentibus, et lumine artificiosissimo Martyrium S. Barbarae. resplendentibus verè decorum. Similiter et minori paulò forma martyrium S. Barbarae crudelissimum. Item pro PP. Capuccinis Imago crucifixi. illius loci imaginem Crucifixi planè vividam: et opus adhuc aliud de doloribus Dolores B. Virginis. B. Virginis, cum angelis quibusdam, mira devotione conspicuum.

Exhinc etiam pro Ecclesia Cathedrali Salisburgi Baptismus Christi. Salisburgensi, urgente Archiepiscopo de Thun, quaedam pingebat: Baptismum sc. Imago D. Virginis. Christi: imaginem D. Virginis, Sanctis circundatam variis: nec non Assumtionem Obitus eius. B. istius Deiparae, circa quam in lectulo moribundam variis moerentium gestibus spectantur Apostoli, mulieresque circa Levitam quendam diversae, quarum una vigiliis diuturnis languens sellae insidet, caput manu sustentans: delabentibus interea ad suscipiendam Beatissimam hanc animam Angelis. Quod ultimum tamen opus suo in loco, in templo sc. Petrino ad S. Vitalis tumbam, nondum est collocatum, sed Monaci post secundum iam et vigesimum annum adhuc asservatur.

Ratisbonae martyrium S. Emerani.Ulterius Ratisbonae in coenobio S. Emerani pro altari magno ab ipso pictum est istius S. Martyrium, opus parcitate quidem Praelati neglectius, sed aliis Ratisbonensium picturis, (si eas, quae apud PP. Soc. J. extant, excipias,) longè excellentius.

Sic Messanae in Sicilia ab ipso pictus extat Antonius de Padua. Paulus et Antonius. Inventio crucis. Antonius de Padua: Leodii, Paulus et Antonius, primi Anachoretarum: Brinnae in Moravia historia Crucis ab Helena inventae; quae opera suas per se spirant laudes.

Viennae Crucifixio Domini.Viennae in aede S. Stephani historia crucifixionis Dominicae ab ipso picta extat, ubi imago Salvatoris tam rara est tamque naturalis, ut Italorum optimi summum Artis conatum agnoscant; et inter illos Marius Florentinus, Artifex longè clarissimus, rogante Imperatore, responderit: naturam hîc aemulari arti rarissimae, et alius eiusdem nationis id dixerit: futuros fortè qui invideant, qui imitentur nullos.

Ibidem, desiderante Eleonora Imperatrice vidua, pro coenobio Virginum ad S. Josephus cum filiolo. Josephum, Imaginem Josephi cum filiolo: et pro PP. Soc. Jesu Desponsationem Mariae Desponsatio Mariae cum Josepho. cum Josepho, multa effiguravit elegantia. Pro iisdem etiam elaborabat fugam Christi in Aegyptum, nocturno opere: ubi Maria Fuga Christi in Aegyptum. cum infantulo asinae insidens à Josepho deducitur, sinistra capistrum, dextra taedas tenente: quarum lumine, singulari iudicio, resplendescunt rivulorum quorundam praeterlabentium undae, unde naturalis quaedam reflexio in viatores redundat. Quibus et pastores quidam accedunt igni affidentes, et confabulando nocturna fallentes silentia: et tandem ad ultimos Horizontis terminos exorta iamiam Luna. Ubi quatuorquattuor haec lumina singulares suos in hac tabula, verèque naturales, et supra modum iucundos edunt effectus. Quare in laudem tam rari Operis à Francisco Lichtio, Barlaeo aliisque Poëtis magni nominis elegantissima composita sunt Epigrammata, prout Barlaeanum hoc satis testatur:

Dum subit illius tristissima Noctis ima-go, Christo supremum tempus in orbeDeo: Mens fugit, et Ratio, propriâ stationerelictâ, Denegat assensum sensibus ipsa suis; Ni pellat tenebras mirâ Sandrartius ar-te, Et probet in tenebris umbra venustadiem. Sic subit illius laetissima noctis imago, QandoQuando umbras abigis corpore, Chri-ste, tuas.

Historia de Christo inter Doctores in templo sedente.Aliud pro iisdem Patribus similiter elaborabat opus de Christo duodecenni in templo inter Doctores sedente: in quo tanta apparebat vestium Judaicarum, vultuumque varietas, et Pharisaeorum tam singularis expressio, ut Artis periti unanimiter dicerent, à pluribus compositum videri opus artificibus, pingente tamen in singulis naturâ ipsâ: tam arguta enim hic per omnia spectabatur discriminatio, ut nullam figurae inter se haberent similitudinem.

Historia demissi coelituscaelitus Spiritus S. Waldhusii.Pro Coenobio deinde Waldhusiano in Austria superiore in magna quâdam Altaris tabulâ Missionem Spiritus Sancti expingebat, multis exornatam figuris quám vividissimis. Sic Christum quoque alibi exhibebat in Gloria redeuntem, praesentibusque Extremum iudicium. Sanctis, Angelisque plurimis; iudicium in Valle Josaphat instituentem, ubi proborum coetus ad coelestiacaelestia suscipitur gaudia; septem autem vitia Cardinalia ab Angelis ministrantibus prostrata in barathrum coniiciunturconiciuntur infernale ad innumeras eiulantium Daemonum catervas.

Omnia consummat Sandrartius, inque arte semper proficit.Quamvis autem ex Italis plurimi, et inter illos Leonhardus Vincius opera sua saepiùs imperfecta desererent, manumque ante consummatam picturam tabulae subtraherent: Noster tamen Artifex quiescendum haud ratus est unquam, donec conceptam semel operis cuiusdam Ideam patientissimè atque felicissimè explesset. Ubi simul cum Laude de ipso narrari potest, posteriora semper illius opera prioribus fuisse meliora. Quo in genere multos imitatus est priscorum Germanorum Artifices, ut sunt, Albertus Dürerus, Johannes Holbeinius, Ambergerus, et Elzheimerus, qui maiora semper sectati sunt perfectionis incrementa: cum e contrario aliarum Nationum plurimi decrescant potiùs diligentiâ, Solisque autumnalis instar à perfectione indies declinent.

Opera illius alia; Crucifixio Domini.In templo Scotorum Viennensi Altare quoque spectatur laterale, in quo istius manu effigurata est Crucifixi Domini imago, cum Maria, Johanne, et Mariâ Magdalenâ, amplexu pedes Salvatoris stringente; prostrato in genua etiam Longino Seniore, quem duo sustentant milites: quod opus omnem transcendit Momi proclivitatem. Ex adverso autem ab ipso quoque elaboratum extat martyrium Sanctorum Apostolorum Martyrium Petri et Pauli. Petri et Pauli, qui aetate iam graves â furente militum caterva ad necem prorepti Discipulis suis ultimum dicunt vale: quod opus tanta pollet teneriorum affectuum vi, ut citra commotionem spectari haud queat.

Duae hae tabulae laterales tantoperè famam Domini nostri de Sandrart extollebant, Et altare eiusdem templi summum. ut cum et pro Altari illius templi Scotorum summo, pictura quaedam solidioris artis desideraretur, prae omnibus aliis, qui varias etiam, (non sine favore et commendatione ipsius Aulae Caesareae,) obtulerant suorum operum ideas, ipse tamen eligeretur, quamvis absens, venditoque praedio suo Stockaviano Augustae Vindelicorum iam larem habens; curante potissimum Reverendissimo Domino Johanne Schmiedbergero, ad Praelaturam illam haud ita pridem elevato, Viro ut omnium studiorum gnaro, sic omnium quoque Artium, et nobilissimae praesertim Pictoriae fautore maximo. Et licet opus hoc magna urgeretur festinatione, et intra septem mensium spatium absolvendum esset, ut sc. collocatum iam esset, cum Sacra Sua Caesarea Maiestas Festo Michaëlis Archangeli templum hoc inviseret, quod vix cuiquam videbatur possibile: noster hic tamen Artifex feliciter omnia praestitit, opusque hoc singulare non saltem consummavit, sed et transmisit; ut Sacra Sua Caesarea Maiestas cum tota Aula Imperiali illud statuto tempore spectaret, seduloque consideratum cum Artis peritis omnibus, multis encomiis eveheret. Quo successu idem iam Augustae spectatum publicè fuerat, cum urgentibus Graphicophilis in curia illius Urbis expositum fuisset, concurrente non Magistratu saltem illius Urbis Nobilissimo, sed et Praelatis, Clericique ordinis variis aliis et coeterorumceterorum statuum multis millibus.

Opus ipsum autem Gloriam exhibet coelestemcaelestem, in qua sub felicissimis Divinae Maiestatis radiis varii resplendent Angelorum Sanctorumque coetus, tanta dispositi harmonia, tantoque tam diagraphices quàm chromatices acumine, vultuumque et vestium ornamentorumque varietate exhibiti, ut citra admirationem conspici nequeant.

Tabula Altaris maximi in Templo S Caietani Monacensi.Subsequens quod Augustae adhuc elaboravit opus magna est Tabula pro Summo Altari templi S. Adelheydis et S. Caietani, quod Monaci Serenissimus Bavariae Elector in gratiam PP. Caietanorum dirigente Augustino Barelli Bononiensi Architecto famigeratissimo magnificentissimè erigi curavit. Ubi quidem â celeberrimo illo Jacobo Tintoreto Veneto magno pretio obtenta simul fuit Tabula quaedam, quae Ablationem Christi è cruce refert; quo in opere figurae variae elegantissimae, et imago praesertim Salvatoris inclinato capite demortui magna arte expressae sunt, ut nulla quasi sufficerent encomia, nisi icones quaedam Clericorum nonnullorum, moderno simul intermixtae spectarentur habitu, quae vix decorem tribuunt operi: unde pro altari etiam laterali adhibita fuit Tabula ista. Opus autem primarium â Serenissimo Electore, Domino nostro de Sandrart commissum, et ab hoc tanta Artis perfectione absolutum fuit, ut in Oeco Arcis Monacensis Imperiali expositum à tota familia Electorali, imò tota aula Bavarica satis colaudaricollaudari non posset; nec unquam operi cuidam inibi locorum tantus exhibitus fuerit honor; testante haec omnia singulari quodam in hunc finem in lucem emisso libello: unde et pro tanta in consummato hoc Laborum genere adhibita sedulitate honorariis cumulatus fuit largissimis Artifex, gratiamque expertus est Serenissimi Electoris singularem. Argumentum autem operis Nosocomium exhibet, quale Neapolitanum est, cum figura S. Caietani: quod oculo ipsi potiùs diiudicandum relinquitur, quàm ut calamo infra meritum denuò pingatur.

Uxoris illius primae obitus, et matrimonium eius secundum.Cum autem an. 1672. Domino nostro de Sandrart dilectissima moreretur Coniux, morbo nimirum correpta diuturno admodum: Ipse finito luctus maritalis anno, sequente abhinc altero, divinâ dirigente Providentia, ad secunda transiens vota matrimonio sibi iunxit Virginem nobilitate virtutibusque clarissimam Estheram Barbaram, Domini Wilhelmi Blommarti, Numerosioris Senatus Urbis Noricae Adiuncti, et Dominae Annae Elisabethae Salmuthiae filiam: celebratis 5. Novembris eiusdem anni Larem Norinbergam transfert. publicè Nuptiis. Cumque hoc ipso connubio multi amicorum eius dilectissimorum affinitate quoque ipsi iungerentur, hinc commotus tandem fuit, ut relictâ Augustâ Vindelicorum domicilium suum Norinbergam transferret.

Scripta eius in lucem edita.Hîc editis in lucem Academiae suae Teutonicae Scriptis dignissimis de Nobilissimarum Artium, Architecturae scilicet, Statuariae, et Picturae Theoriâ atque arcanis etc. totam Germanorum Nationem, omnesqu simul exteras, et cultores potissimum atque Fautores istorum studiorum tantoperè sibi devinxit, ut propterea in Serenissimorum In ordinem Palmiferum suscipitur. Palmigerorum ordinem, quem Societatis Fructiferae appellant, susceptus, Utilitatis publicae studiosus (der Gemein-nutzige,) nominaretur.

Opera eius Lambacensia ulteriora.Inter celebriora opera eius postrema a multis quoque efferuntur laudibus duo quaedam Altaria pro supra commemorato Coenobio Lambacensi ab ipso elaborata: quorum altero fidelissimi Salvatoris nostri obitus depictus est, adiectis duobus latronibus in crucem sublatis, et in terra Longino genibus innixo, multisque lachrymislacrimis brachia pandente: adstantibus etiam Diva Matre, Sanctoque Johanne et cognatis aliis, affectu tenerrimo expictis, ut suspiria spectanti extorqueant. Alterum missionem Spiritus S.in Beatissimam Virginem Apostolosque die Pentecostes factam tanta veritate exhibet, ut omnes hîc nervos intendisse Ars dici queat. Unde novem Altarium tabulae in templo illo Benedictinorum Lambacensium pulcherrimo, à Domino nostro de Sandrart felicissimè expictae, inque provectiori iam aetate Ultimum opus eius Extremum iudicium. eius absolutae spectari queunt.

Ultimum autem et gloriosissimum operum eius, in quo ad septuagesimum septimum usque aetatis suae annum omnes adhibuit penicilli vires magna est de Extremo Iudicio Tabula: in qua Salvator rediens summa cum Maiestate Throno cuidam insidet, comitantibus eum magno confluxu Angelis, mortuosque ad iudicium excitante Archangeli Tubâ. Libri hîc quoque aperti spectantur tam Vitae quàm Necis, in quibus haec leguntur Dicta:

Dan. VII. Iudicium sedit, et Libri aperti sunt. Apocal. XX. Et iudicati sunt mortui ex his, quae scri-pta erant in libris.

Sursum à tergo Salvatoris coelumcaelum omninò apparet apertum, in cuius choro superiore ad dexteram Patriarchae omnes extant ab Adami temporibus, ut Noah, Abrahamus, Moyses, Aharon, unà cum Prophetis, Regibus, aliisque piis Dei ministris omnibus: Ad sinistram autem prima mater nostra Eva cum omnibus veteris Testamenti Matronis, pietate nobilibus, quas omnes atque singulas facillimè cognoscere licet. Paulò inferius ad utrumque Christi latus exhibentur Apostoli, Evangelistae, Martyres, Doctores Ecclesiae, aliique novi Foederis fideles, notabili laetitia insigniter et cum admiratione spectabiles. Infra autem in terra omnia in motu apparent, tam vivi scilicet, quàm mortui, qui variis distincti formis, sexu, statuque et nationibus è sepulchris prodeunt, partim ab Angelis ministrantibus ad coelestemcaelestem elevati gloriam; partim ad sinistram secreti: Ubi Michaël Archangelus cum exercitu suo maledictum illum cacodaemonum Principem Luciferum, unà cum catervis suis, inter quas septem peccata mortalia cum vitiis aliis magna facilitate discernendis, larvisque spectororum teterrimis in abyssum profligat tartaream.

Quod opus inventione mirabili, expressione accurata, affectu vario, veritate naturali maxima, aliisque ad genuinum laboris characterem directis proprietatibus diversis tam est consummatum, ut varii tam Electores quàm Principes, unà cum Graphicophilis aliis innumeris illud, miraculum Artis huius dicant, cui quoad hoc argumentum simile mundus non viderit. Tam rari enim undiquaque occurrunt actus, ut inventio plurium deficere videatur: tanta est totius dispositionis perfectio atque cura, ut res ipsa spectari dici queat: tanta delineationis sedulitas, ut vivere omnia moverique videantur: tanta quoque colorum proprietas, atque amoenitas, ut verba desint plura dicturo. Uno verbo, sive in genere res spectetur, sive in specie, compendium habes perfectionis, scholam sublimioris imitationis, specimen universalis picturae, et exemplum Iudicii ultimi sine exemplo; quod si gemmam Pictoriae, Apicem peniculi, Solem huius professionis dixeris, parum dices.

Hunc igitur iam alma Noris gremio amplectitur dulcissimo, quae Mater semper atque nutrix magnorum extitit ingeniorum; Virum, inquam, à summis omnium Statuum Viris, Imperatoribus, Electoribus, Principibus, Praelatis, Comitibus, atque Dominis vario cultum affectu, elatumque honore, atque favore dilectum: quem Academia illius Urbis Praepositum habet dignissimum, Doctorem fidelissimum, Exemplum rarissimum; è cuius ore plura hauriuntur dum disserit, quam variae propinant terrae, dum spectantur: cum praesertim non penicillo saltem doceat, sed et calamo atque scriptis utilis esse velit, quod hoc potissimùm opere intendit.

Hanc rariorum Artium Aquilam Divini numinis benignitas in senio iam reiuvenescere faciat, ut ad contuendum perfectionis consummatae Solem alis suis elevet plurimos, ipsique inter sidera tandem locus supersit.

FINIS CORONAT OPUS

I. I. S. fecit

ROMAE ANTIQUAEET NOVAETHEATRUMILLUSTRATUM.

Deß Alten und Neuen Roms Großer Schauplaz Worinnen deßen fürtrefflichste Gebaue Vorgebildet sind.

J. Franck sc.

ROMAE ANTIQVAE ET NOVAE. THEATRUM. Sive Genuina ac vera Urbis, iuxta varios eiusdem status, DELINEATIO TOPOGRAPHICA: Vnà cum primariis Illius aedificiis ac monumentis, veluti Templis, Simulacris, Circis, Campis, Theatris, Arcubus, Porticibus, Colummis, Statuis et sepulcris antiquis, praecipuè verò modernis Templis, Palatiis et aedificiis, nonaginta Tabulis aeneis exhibitis et Secundùm nobilioris Architecturae simulac Perspectivae Regulas extructis, ruinisque illustrioribus. CVRANTE JOACHIMO à SANDRART, Serenissimi Principis Neoburg. Consiliario, Equite S. Marci, et Carpophoro. Frugiferum nunquam missur a virorem. Der Gemeinnützige. NORIMBERGAE, Typis Christiani Sigismundi Frobergii, sumtibus Autoris. Anno CHRISTI, M DC LXXXIV.
Nobilissime Architectonices Cultor!

HOc opus Tibi, ingeniosè ab antiquis Graecis inventa Architectonices genera, quae ipsimet Romani post in Italiam transtulêre, iisque ad eorum Templa, aedificia, Amphitheatra, Palatia aeternaque et admiranda ad opera magnis sumptibus et Laboribus usi fuêre, sistit.

Non solum quidem Veteres, verùm etiam Orbis huius Praepotentes Magnates quidam à centum et quinquaginta hinc annis totam ferme Italiam, Romam, et eius confinia praeprimis multis maiestaticis et splendidis aedificiis, ad memoriam eorum sempiternam sic ornavêre, ut Academia hinc nobilissima Architecturae, ad summum, quod dicunt, culmen perductae meritò nominari possit. Ast, cum cuivis huius Artis studioso, eiusmodi adire Loca, eaque ipsismet oculis usurpare, datum non sit, hinc ei quadraginta sex antiquas, quadraginta itidem et tres recentiores aeri perfectissimè incisas figuras communico. Mea ex parte hoc opere honorem haud aucupor, eum tot celeberrimis Architectis, quorum Nomina ubique fermè apposui, relinquendo, contentus, si tam gravi et fermè decrepita aetate (octavum enim iam supra septuagesimum annum ago) inexpertis, curiosis tamen huius artis cultoribus inservire possem. De coeterocetero candidis faltem, et DEO praepotenti imprimis placere gestio. Vale.
THEATRUM ROME AN- TIQUAE ET NOVAE.

I. Originis Romanae Emblema.QUoties primam intueris figuram, CURIOSE LECTOR, toties primam Romae originem vides; sub Emblemate Lupae, in Capitolio adhuc extantis, ex aere fusae, cum gemellis, Romulo et Remo, ad ubera admissis, opere antiquissimo. Sequuntur

RUINAE IPSIVS URBIS,

Sive artificiosissima quaedam vastatae irruptione hostium et iniuriâ temporis Romae delineatio: in quâ Aedificia illius praeclarissima, statuarumque nobilissimarum fragmenta, pulcherrimo illo à Capitolio ad Montem usque Palatinum exporrecto tractu prostrata iacent, tumultuario quasi lapsu confusis nunc aereis nunc marmoreis mutua subinde collisione adhuc decertantibus monumentis: cùm hâc inscriptione:

ROMA QUANTA FUIT? IPSA RUI-NA DOCET!

Hanc tabulam excipit egregia Romae Veteris ichnographia, ê palatiis residuis, ruinis II. Ichnographia Romae Veteris. primariis, Autorum classicorum testimonio, numismatum antiquiorum autoritare, aliorumque monumentorum, partim aeneorum et plumbeorum, partim lapideorum et figulinorum indubitata fide collecta, et â Pyrrho Ligorio, pictore clarisfimo Romano, iuxta quatuordecimquattuordecim illas, in quas Augustus Urbem divisit, regiones in hanc tabulam digesta.

Inter omnia priscorum monumentorum vestigia, antiquiorem vix invenies structuram, III. Monumentum Horatiorum et Curiatiorum.quà quae hîc oculis subiicitursubicitur, Horatiorum et Curiatiorum Tumbam, in perpetuam celebratissimi illorum certaminis memoriam, erectam. Hanc, quoniam typis publicis nondum vulgata est, et rarioribus tamen maximéque memorabilibus antiquitatis characteribus minimè caret, è vivo hîc delineare prospectu non sum dedignatus. Conspicitur autem, arbustis quidem cumulatissima, è duro tamen lapide tribus apicibus prominula, in Albano tractu.

Insula Tiberina.Unde originem traxerit, Insula Tiberina, Dionysius edocet l. 5. his propemodum verbis: Junius Brutus et P. Valerius bona Tyrannorum populo diripienda dederunt, agrum, quem illi privatim possederant, inopibus ex plebe diviserunt, uno tantùm campo excepto, qui situs est, Urbem inter, et fluvium. Is iam ante Marti sacer erat, pratum equis, et iuventuti in armis exercendae accommodatum. Id Tarquinius contemta religione suis oppleverat segetibus, sicut satis apparet ex decreto Consulum de eius frugibus. Cum enim omnia Tyrannorum bona agenda, ferendáque permisissent populo, quicquid frumenti erat in eius campi areis, vel in stipula, vel tritum iam, non permiserunt avehi, religione vetante, iusseruntque totum effundi in Tiberim. Et nunc quoque eius facti manet monumentum, benè magna Insula, sacra Aesculapio, cincta flumine, consecrata (ut fertur,) è frumenti acer vis putrescentibus, et paulatim aliis, quae temerè fert flumen, eodem invectis, facta est auctior. Haec Dionysius. Ista autem Insula in navigii formam deinceps redacta; domibusque atque templis, aedificiisque aliis, prout adhuc extat, exculta fuit.

IV. Simulacrum Osiridis.Statuam hanc è nigro lapide, Osiridis, an Isidis, ad antiquissimas pertinentem superstitiones, Romae Patres Dominicani, qui ad Minervam, effossis pro novo suo coenobio fundamentis, è terra eruerunt, Antonio Barberino Cardinali, Patrono suo maximo, dehinc dono missam. Idolo sacerdos adstat, ab utroque latere exhibitus, cum arâ, in qua duo gutti, cum duabus mergitibus, ínque medio calathus pane, pomisque repletus, et paulò infrà vasculum adhuc aliud, liquore quodam plenum. Ab ara, ut et è manibus Sacerdotis, brachiísque eiusdem frondes dependent, florésque nonnulli, et animalia quaedam aquatica cum loto Nilotica, sex anatibus et duobus piscibus. Iuxta Philosophiam enim Aegyptiorum, humor genialis omnium rerum statuitur esse causa, quod et Plutarchus, Homerus, et Thales ita confirmabant. Sacerdos autem hic nudus adstat, nudisque pedibus, ab umbilico ad genua usque bysso cinctus, in capite tiaram gestans, Nisi plumis decoratam, quod avis haec Osiridi sacra esset.

V. Capitolium.Figura haec Capitolii exhibet structuram, in antiqua sua magnificentia, cum templis, aedificiis, murísque ibidem quondam repertis.

VI. Columna rostrata.Columna haec in hodiernum usque diem in Capitolio conspicitur marmorea, muro inclusa; eámque Senatus Romanus Caio Duillio erexit, qui primus à Poenis victoriam reportaverat navalem. Columnam rostratam Miliarium. excipit Miliarium aureum, quod columna fuit in capite fori Romani sub Saturni aede, propè arcum Septimii; in qua omnes Italiae viae incisae finirent, et à qua ad singulas portas mensurae regionum currerent.

Horologium.Adiectum porrò est Horologium, quod olim in Campo Martio insigne extitit, septern habens gradus circum, et lineas distinctas metallo inaurato. Solum enim campi, eo loco, ubi horologium istud fuit, lapide amplo quadrato stratum erat, habebátque non solùm lineas praedictas, sed et in angulis quatuorquattuor ventos, cum inscriptione, ut Boreas spirat. Meminitque Plinius, ab Augusto Imperatore illud horologium conditum fuisse.

Meta sudans.Porrò Meta sudans sequitur, cui locus fuit ante Arcum Constantini et Amphitheatrum, extantibus hodie saltem reliquiis quibusdam. Sudans autem dicebatur, ob erumpentem è summitate eius magnam undarum vim, quae circumcirca delapsae, cúmque insigni spectantium voluptate amoeno exceptae lacu illorurn potisfimum levabant sitim, qui ludis ibidem gladiatoriis, conclusarúmque ferarum venationibus erant defatigati.

VII. Campus Vaccinus.Area haec communiter Vaccinus dicitur campus, quasi Forum innueretur Boarium. Situs eius Capitolium respicit et Amphitheatrum Titi Vespasiani: noménque habet, vel â Bove quodam aeneo, ibidem quondam posito; vel à Bobus atque vaccis hoc in foro divendi solitis.

Palatium Caesareum.Infra Palatium exhibetur Caesareum, à monte Palatino sic denominatum. Primo enim à Romulo, deinde à Tullo Hostilio habitatus est hic mons; fuitque ibidem sedes Imperii Romani, et domus Augusta: Ab Octavio enim Augusto deinceps omnes Romani Imperatores in hoc Palatio habitaverunt.

VIII. Circus maximus.Locus hic exhibendis ludis dedicatus primus extructus est à Tarquinio Prisco, quinto Romanorum Rege; cum deinde praeter hunc Circum, qui maximus vocabatur, etiam alii progressu temporis extruerentur quorum P. Victor octo vel novem fuisse dicit. Dictus autem est Circus, quod in circuitu spectaculis aedificatis ludi ibi fierent, et quod illic circum metas ferretur pompa, et equi currerent. Locus de hoc insignis est apud Dionysium lib. 3. cuius circiter verba: Tarquinius Priscus in Circo, maximo inter Palatinum et Aventinum montes sito, primus circumquaque operta tecto fecit sedilia; nam antea stantes spectare solebant, furcis tabulata sustinentibus. Locos spectaculorum in triginta curias distribuit, ut Curialium quisque suo loco spectaturus sederet: quod opus et ipsum procedente tempore anumerandum erat inter spectacula totius Urbis pulcherrima. Longitudo enim eius est trium stadiorum, cum dimidio; latitudo quatuorquattuor iugerum. A duobus maioribus lateribus et uno minore cingitur Euripo, qui aquas recipiat decempedali profunditate simul et latitudine. Post Euripum extructae sunt triporticus: imae habent lapidea paulum scandentia (sicut in theatris) sedilia: super duplici contignatione sunt lignea. Duas maiores porticus tertia minor coniungit transversim lunatâ specie apposita, ut è tribus una conficiatur amphitheatralis octo stadiorum amplitudine, etc. centum quinquaginta millia hominum. Reliquum è minoribus latus, quod subdiale est, fornicatos habet carceres, unde equi emittuntur, omnes uno clauso repagulo. Externè ambit Circum simplex contecta porticus habens officinas et supernè cellas, per quas spectatores intrant et ascendunt, per officinas singulas, ut nulla confusio exoriatur, inter tot hominum millia, tum venientia tum discedentia. Haec Dionysius.

Hodiernam magnificentissimarum harum structurarum faciem, iniuriâ tam diuturni temporis nimium quantum immutatam praesens exhibet ad vivum expressa delineatio.

IX. M. Curtii Vorago.Cùm per triennium Romae tantopere grassata esset pestis, sublato tum et Camillo; ut magna periret et hominum et bestiarum multitudo: inque mediam Fori partem vasto ac repentino hiatu terra subsideret; responsúmque esset, eâ re illum tantum modo compleri posse, qua Populus Romanus plurimum valeret: Curtius et animi et generis nobilissimus adolescens, interpretatus, Urbem hanc Virtute armísque praecipuè excellere, militaribus insignibus ornatus, equum conscendit, eumque vehementer admotis calcaribus praecipitem in illud profundum egit: super quem universi cives honoris gratia certatim fruges iniecerunt, continuóque terra pristinum habitum recuperavit. Eodemque in loco rotunda dehinc in perpetuam illius gloriam extructa est Aedes, quam hîc oculis subiicimussubicimus.

Haud procul à pacis Templo Templum extat Antonini et Faustinae, quod Romanorum Templum Antonini et Faustinae.more Consecratione solitâ in Divorum relati essent numerum, constitutis ipsis et Sacerdotibus tam Saliis, quàm Antoninis. Facies Templi huius columnata est picnostylos. Terra ipsa sensim elevatur quasi ad tertiam altitudinis columnaris partem, qua dimensuratur Porticus: dehinc per gradus ascenditur. Basis columnarum ultra medietatem crassior est, quàm Capitulum foliatum, quod Antiqui non in his tantum Basibus, sed et in stylobatis observarunt; eò quod partes structurarum, quò sunt Terrae propiores, eò maiorem requirant crassitiem. Basis columnarum erat Attica: Capituli autem folia oleaginea. Epistylium, Zophorus et Coronis quartam et tertiam quadrantis columnaris partem adaequant. In Epistylio haec adhuc legitur Inscriptio:

DIVO ANTONINO ET DIVAE FAVSTINAE EX S. C.

In Zophoro Gryphes etiam apparent, obversis vultibus pedem anteriorem ad candelabrum applicantes. Trabeatio et Denticulis caret et Mutulis; sed inter Coronam et Fasciam Denticulorum, Echinum habet satis grandem. Intra templum aliqua fuisse ornamenta haud apparet: Consideranti tamen mihi istorum temporum magnificentiam visum fuit aliqua et illic extitisse; unde pro statuis spatia ibidem reliqui. Atrium etiam fuit Templo huic è Lapide Pipernino, cuius Peristylium, porticui ipsius Templi appositum arcus habebat circum circa columnatos pulcherrimos, cum ornamentis aliis plurimis, de quibus tamen omnibus nihil hodie extat amplius. Ad latera Templi porticus pariter erant, sed non columnatae: in medio autem atrio statua Antonini posita erat Equestris aenea; quae adhuc hodie in Area Capitolii Romae conspicitur.

X. Arcus L. Septimii Severi.Arcum hunc triumphalem è marmore candido ad radices Capitolii Senatus constituit L. Septimio Severo, prout locum hunc in Roma nostra tam antiqua quàm nova clarè satis notavimus. Opus ipsum ad haec usque tempora adhuc quasi integrum persistit, quamvis ex aliorum operum spoliis quadantenus concinnatum: inter quae etiam Sculpturae anaglyphicae ab omni parte plurimae, hinc inde elegantissimae. Maxima etiam huius Arcûs pars ultra stylobatas usque, terreno obruta est aggere, cuius licet maiorem partem ád faciliorem operis dimensionem multa cura amoveremus, ad basin tamen stylobatae, ob nimiam Ruinarum molem penetrare non potuimus. Architectura illius, ordinis est compositi: et Sculpturae res gestas huius Imperatoris adumbrant, sed leviore studio quaedam, ut et errores hinc inde observentur, et proinde accuratiore descriptione il lasillas non censuerim dignas. Inscriptio maiusculis literis sequentium est verborum:

IMP. CAES. LVCIO. SEPTIMIO. M. FIL. SEVERO. PIO. PERTINACI. AUG. PATRI PATRIAE. PARTHICO. ARABICO. ET. PARTHICO. ADIABENICO. PONT. MAX. TRIBVNIC. POTEST. XI. IMP. XI. COS. III. PROCOS. ET. IMP. CAES. M. AVRELIO. L. FILIO. ANTONINO. AVG. PIO. FELICI. TRIBVNIC. POTEST VI. COS. PROCOS. P. P.

OPTIMIS. FORTISSIMIS. QVE. PRINCIPIBVS. OB. REMPVBLICAM. RESTITVTAM. IMPERIVM. QVE. POPVLI. ROMANI. PROPAGATVM. INSIGNIBVS. VIRTVTIBVS. EORVM. DOMI. FORIS. QVE. S. P. Q. R.

XI. Columna Traiani.Hanc columnam Traianus Imperator, in memoriam gestorum in Dacia bellorum è candido marmore totam erexit; quae licec è pluribus composita sit partibus, tam concinnè tamen coagmentata est, ut ex uno confecta lapide dici queat. Ordo hic observatus est Doricus, cum cochlea in inte rioribusinterioribus, per quam ascensus patet atque descensus: extrinsecus autem cum sculpturis elegantissimis, quae egregio artificioartifi cio omnes referunt victorias atque triumphos, quos Imperator hic ab hostibus reportavit plurimos. Inscriptio autem talis est.

S. P. Q. R.

IMP. CAESARI. NERVAE. F. NERVAE. TRAIANO. AVG. GERMANICO. DACICO. PONT. MAX. TRIB. POT. XVII. COS. VI. P. P. AD. DECLARANDVM. QVANTAE ALTVTIDINIS. MONS. ET. LOCVS. SIT. EGESTVS.

Forum enim hoc loco Apollodori opera extruxerat Imperator, magnificentissimum circa quod porticus excurrebant columnis pulcherrimis distinctae, cum statuis, equorum simulachris, trophaeísque variis, ínque medio hoc foro istam locaverat columnam; cui deinde et arcus adiectus est.

Quod Jani Templum vulgò vocatur, Porticus XII. Templum Iani. quaedam potius esse videtur, sub quâ Mercatorum, olim, prout maioribus in Urbibus hinc inde moris est, fuerit congressus. Extat autem in foro Boario sive campo Vaccarum, quatuorquattuor habens Portas sibi invicem oppositas, prout apposita refert figura. Distantia columnarum est viginti duorum pedum Romanorum Antiquorum. Circumcirca quadraginta octo sunt scaphae in pariete, quarum sedecim tantùm statuas capere possent, reliqua non nisi loculamenta sunt minùs profunda. Distincta fuerunt eadem columnis parietinis Jonicis, quae suis tamen ornamentis hodie plerumque sunt destitutae. Proiectio coronamentorum interior propterea omissa videtur, ne transeuntibus esset impedimento. Trabeationem delineando potius quàm dimensurando exprimere volui, prout ex ipsa figura patet. Non tamen abs re est, quin Jani hîc in vicinia quoque extiterit Templum Quadrifrontis, extructum à Numa Rege, Belli temporibus apertum, Pace verò suborta claudi solitum. Nec desunt Antiquarii, qui hoc ipsum opus Templum fuisse Jano dicatum instar porticûs quadrifrontis ex eo contendunt, quod et Augusti numisma simile exhibeat templum quadratum, cum Jano quadriformi desuper eminente. Quamvis enim Janum bifrontem saltem expresserit ex ligno Romulus, et ex aere Numa, ad denotandam illius prudentiam, qua praeterita considerando futuris consulere soleret: postquam tamen captis Phaleriis, civitate Tusciae, Numa eundem invenisset quadrifronte simulacro, Romamque transtulisset; maiori deinde veneratione coli coepit; perque omnes Urbis Regiones è diversa materia ita confieri. Istoque quadruplici vultu quatuorquattuor Anni tempora ab illis videntur fuisse denotata. Adde quod Donatus etiam et Nardinus in descriptione Antiquitatum Romanarum Jani templum transitorium appellent et quatuorquattuor frontium. Structuram autem antiquam, quam nunc magna ex parte collapsam dirutámque videmus, è Sculptura quadam vetere simâ huc apponere similiter voluimus.

XIII. Templum Romuli et Remi.Structura illa, quae Templum Romuli et Remi dicitur, in Via Sacra extitit, et temporibus Alexandri VII. Pontificis Romani, qui eandem renovatione dignatus est, hanc faciem habuit, quam praesens exhibet figura. CoeterumCeterum à Felice IV. SS. Cosmae et Damiano dedicata est. Antiquarii autem Romulo saltem Templum extructum esse norunt, sub Quirini nomine, in colle Quirinali. Quod autem Romuli et Remi dicitur, id Romae dedicatum fuisse alii volunt, quod reperta ibidem fuerit eiusdem Urbis imago insculpta in marmore.

Templum Pacis.Templi Pacis vestigia propè Templum S. Mariae Novae, in via Sacra, adhuc conspiciuntur: illúdque Scriptores ea loca occupasse dicunt, ubi Curia Romuli et Hostilia, Domus Moenii, Basilica Portiae, Domus Caesaris et Porticus Liviae steterant, quam Augustus, sublata Caesaris Domo, extruxit, et nomine uxoris suae Liviae Drusillae insignivit. Coeptum autem est templum hoc ab Imperatore Claudio, et finitum est à Vespasiano utroque, postquam è Judaea rediissent victores; ita ut, Hieronymo teste, omnia quoque vasa et ornamenta templi Hierosolymitani, quae in celebri illo triumpho Titus adduxerat, huc fuerint illata. Templum hoc maximum, clarissimum, arque ditissimum totius Urbis fuisse dicitur; et quamvis reliquiae eius sub ruinis pleraeque torpescant, insignem tamen exinde colligere licet magnitudinem, ut de gloria operis integri haud levis fieri queat coniectura. Ante introitum porticus erat triplex è cocto latere, reliquum frontispicii murus erat continuus. Porticus ipsa arcus habebat cum columnis et parastasis, quales etiam murum ornabant sua serie lateralem: supra eandem hypathrum erat columnatum, cuius columnae singulas sustinebant statuas. Intra templum octo erant columnae marmoreae ordinis Corinthii, crassitie quinque pedum et novem pollicum, longitudine autem, computata simul basi et capitulo, quinquaginta trium pedum, quarum unam, quae semisepulta supererat, Paulus V. Ponti fexPontifex erui et reconcinnari iussit, deindéque asportari ad locum è regione Basilicae S. Mariae Maioris, superimposita D. Virginis imagine. Epistylium, Zophorus et Coronis altitudine exaequabant decem pedes cum dimidio, istiúsque beneficio trabeationis fornix templi sustinebatur: Basis istarum columnarum medietate diametri columnaris altior, quin et tertiâ altitudinis parte crassior erar, ut melius ita ferri posset superimpositum onus; plinthus autem sextam diametri columnaris partem exaequabat. Epistylium, Zophorus et Coronis Sculpturas habebant elegantissimas, et prae caeteris Cymatium Epistylii, quod singulari nitebat decore: Coronidi autem mutuli erant per totam Fasciae seriem; dispositis inter mutulos rosis in quadruplici replo; prout et in aliis structuris antiquorum observavi. Refert Herodianus, Imperatore Commodo nocturni casu fulminis hoc templum deflagrasse: cuius praeter haec, alia sunt verba: Totum de improvisò pacis templum consumptum incendio est, quod unum scilicet opus cunctorum tota Urbe maximum fuit atque pulcherrimum, et opulentissimum: quippe universi fermè illic divitias quasi in thesaurum congerebant. Ego autem, quomodo id contingere potuerit, non video, cum ne minima quidem ligni portio ibidem haberet locum. Terrae motu autem vel alio quodam casu faciliùs destrui potuit, ut alio deinde tempore, quo Architectura non ita floruit, ut Vespasiani temporibus, iterum fuerit restitutum. Quod exinde verum esse crediderim, quoniam sculpturae huius operis tantâ non elaboratae sunt sedulitate, quanta in Arcu Titi aliisque structuris accuratiori aevo erectis observatur. CoeterumCeterum non parietes tantùm istius templi statuis atque Picturis; sed et concamerationes omnes opere gypsato insigniter erant exornatae, ita ut ne minima quidem illius pars suo careret decore singulari.

XIV. Arcus Titi VespasianiArcus hic iuxta accuratissima Artis Architectonicae axiomata elaboratus, Sculpturisque omni laude dignis exornatus, in honorem Titi Imperatoris à S.P.Q.R. erigebatur, expugnatâ scilicet atque destructà Hierosolymorum Urbe, subiugatáque universâ Provincia et ductis in Triumphum multis Judaeorum millibus cum toto Templi Hierosolymitani thesauro, mensâque et candelabro illius aureis. Opus totum è candido elaboratum est marmore, eâ quantitate, quam praesens ad mensuram Romani pedis antiqui instituta delineatio prae se fert. Fornix istius Arcus in quadrata varia multa cum elegantia distinguitur, quorum id quod medio extat loco, et omnium est maximum, figuram exhibet Iovis Aquilae insidentis. Inferiùs utrinque marmoreae apparent sculpturae, de candelabro et mensa Sanctuarii Hierosolymitani à Romanis militibus in Capitolium deportatis ex una: et ex altera parte de Tito triumphatore, quadrigis vecto, coronante caput eius victoriâ. Unde Judaei in hodiernum usque diem, quamvis, urgente negotio, huc saepè eos via deferat, per hunc tamen arcum nunquam transeunt, quaesitis potius dimidiae horae ambagibus: rubore nimirum suffusi ob excitatam promeritae devastationis memoriam. Inscriptio huius Arcus Triumphalis est subsequens:

SENATVS. POPVLVS. QVE. ROMANVS DIVO. TITO. DIVI. VESPASIANI. F. VESPASIANO. AVGVSTO.

XV. Arcus Constantini Magni.Propè Amphitheatrum Titi Vespasiani, (quod vulgò Colossaeum dicitur) Arcus extat Constantini Magni è marmore candido, statuis et Sculpturâ simâ elegantissimè exornatus, quamvis vulgò à quibusdam L’Arco di Tratio appelletur. Hoc opus licet circa fundamenta terreno aggere lapidumque ruinis magna adhuc ex parte sit contectum, temporumque iniuria hinc inde haud parùm attritum, insigni tamen adhuc superbit altitudine. Constructum autem dicitur ex ornamentis Arcus Traiani, quod Sculptura eo tempore admodum defecerat: Unde et Coronicis ornamenta non tam operis elegantia, quam Sculpturarum copiâ pollent. Statuae porrò supra Coronicem Auris appositae captivorum videntur imagines: erectus enim hic arcus erat Constantino ob victum Maxentium. Ab una autem parte interiore legitur:

LIBERATORI. VRBIS.

Ab altera:

FVNDATORI. QVIETIS.

Inscriptio summa haec habet verba:

IMP. CAES. FL. CONSTANTINO. MAXIMO. P. F. AVGVSTO. S. P. Q. R. QVOD. INSTINCTV. DIVINITATIS. MENTIS.MAGNITVDINE. CVM EXERCITV. SVO TAM. DE. TYRANNO. QVAM. DE. OMNI. EIVS. FACTIONE. UNO. TEMPORE. IVSTIS. REM. PVBLICAM. VLTVS. EST. ARMIS. ARCVM. TRIVMPHIS. INSIGNEM. DICAVIT.

XVI. Amphitheatrum Fl. Vespasiani, vulgò Colosseum.Inter Magnificas Imperatorum Romanorum structuras haud extrema erant eorundem Amphitheatra, quorum unum adhuc superest Romae, quod Colossaeum vulgo dicitur, alterum Veronae; et Polae, quae Urbs est Istriae, tertium. De Romano igitur, quod magnitudine, Artis cura, omniumque partium splendore coeteracetera longo post se relinquit intervallo, paucula hic recensebimus. Autor illius Vespasianus fuit Imperator, à quo insigne hoc opus fuit inchoatum, perfectum autem atque dedicatum à Tito et exornatum à Domitiano filiis. Situm autem est in medio Urbis, quo in loco iam Augustus simile quid fuerat meditatus: eiusque tam Ichnographia, quàm orthographia et intersectio cum Scenographiâ Praesenti satio exhibetur tabula; ita ut et interna luculenter pateant. Opus integrum quatuorquattuor est Ordinum, quorum imus est Doricus, alter Jonicus, tertius Corinthius, et quartus Romanus, è lapide Tiburtino: et amplitudo eius tanta, ut 87. millia spectantium caperet. Transitus et porticus omnes à circumferentia ad centrum diriguntur. Intersectionis beneficio non tantùm area patescit, sed et Sedilia, quae mirè sunt accommodata ad spectandum ludos, et certamina, tam gladiatorum, quàm cum bestiis pugnantium, quae ibi ad oblectandum populum frequenter edebantur. Spectabantque primò omnes promiscuè: postea statutum fuit, ut senatores seorsim spectarent à coeteracetera turba, quod plebs aegrè tulit. Cuncta autem sic ordinata e ranterant, ut si quis tardius ad spectaculum accederet, aut citius esset recessurus, id quidem posset absque aliorum impedimento. Deinde et carceres ferarum apparent, et porticuum scalae variae longè commodissimae, ut et accedentibus et recedentibus semper pateret occasio. Crassitie murorum extrinsecus diminuitur iuxta ordinum altitudinem, ita ut superiora paulatim attenuentur, unde maius operi accrescit robur; quod vel ex hoc apparet, quod partium externarum quaedam adhuc omninò sibi incumbunt ab imô ad summum, non obstantibus tot vastationibus, ruinis, imbriúmque et procellarum iniuriis; cùm partes interiores pleraeque ad fundum usque sint destructae; cuius causa non est alia, quàm ista murorum ascendens contractio, ut superimminens onus sensim decrescat. In quo contrarium observant Veneti, quibus externa muri facies ad perpendiculum erigitur, internae verò partes ascendendo decrescunt, in hunc scilicet finem, ut maius illis subnascatur spatium. CoeterumCeterum et id magnoperè hanc structuram sublevat, quod nulli superna premant arcus, nullaeque concamerationes, sed contignationes saltem ligneae murorum continuerint molem, quibus corruptis substitui potuerunt aliae. Id quoque notandum, Sedilia ima tantoperè ab area fuisse elevata, ut nulla bestiarum iliuc usque saltu pertingere potuerit; adde quod et lorica munimenti loco ibidem fuerit adiecta, cum ambulacro sat spatioso, prout haec omnia abundè docet intersectio. Ut autem de columnarum ordinibus in specie quaedam adiiciamus, inferiorem dicimus esse Doricum, quamvis tam in Zophoro, quam in Epistylio alibique multa hîc deficiant Dorici ordinis ornamenta. Ordo secundus verè Jonicus est, docentibus id Volutis: tertius est Corinthiacus, sed opere crassiore citra sculpturarum elegantiam elaboratus; nisi capitula excipias, quae tamen, et ipsa propter loci altitudinem teneriori artificio carent. Ordo quartus est Compositus, quem alii Romanum vel Latinum appellitant, quod à Romanis potissimum fuerit inventus; alii quoque Italici nomen eidem tribuunt, meliore tamen iure Compositus vocatur, quod Jonici et Corinthiaci characteres hîc concurrant. Sunt tamen, qui quartum hunc ordinem merè Corinthiacum esse asserunt, et è dimensionibus assertionem suam defendunt. In quarto hoc ordine in Zophoro Cantherii reperiuntur, quod alibi inusitatum est. Inquirentibus in causam, quare Romani quatuorquattuor ordinibus hoc opus adornaverint, cum Amphitheatra alia, qualia sunt Veronense et quod Polae est, uno tantum erexerint ordine, Tuscano scilicet Rustici generis, responderi potest: Romanos, qui Victores erant totius orbis, et praecipuè istorum populorum, à quibus praedicti ordines denominati sunt, hos ordines ceu istorum populorum emblemata inferiore loco posuisse, suum autem Romanum nempe ordinem loco summo, ut innuerent, sese triumphatores populorum, operibus suis subiicere omnia reliquorum populorum inventa. Ut autem ad id redeamus, unde digressi sumus, ima istius Structurae area â terrae plano paucis elevata fuit gradibus, unum pedem altis, latisque pro commoditate ascendentium. Columnae trium inferiorum ordinum parietinae sunt, duas tertias ê parastata extantes: supremus autem ordo Antas habet simi generis. Cantherii, qui supra fenestras extant, fulcra erant ferramentorum quorundam, è coronice demissorum, pro firmandis tecti loco tentoriis, quibus totum obumbrari solebat Amphitheatrum, sive adversus Solis aestus illis in locis ardentissimos, sive adversus pluviarum atque tempestatum impetus. Cur autem omnes columnae eandem habeant crassitiem, et non iuxta Vitruvii regulas, secundus ordo quadrante exhibeat contractiores: id prudentis iudicio Lectoris diiudicandum relinquo.

Templum Fortunae.Iuxta pontem Senatorium Romae, qui hodie S. Mariae vocatur, integrum adhuc extat templum, quod Tabulae XVI. inseruimus, et hodie dedicatum est S. Mariae Aegyptiacae. Quonam olim nomine venerit, incertum est. Quidam illud Templum Fortunae (et quidem quae Virilis dicebatur) fuisse autumant, de quo Valerius Maximus hoc refert miraculum, cum incendium Romae reliqua in eo omnia consumsisset, illaesam tamen ibidem mansisse inauratam Servii Tulli statuam ligneam. Nempe huic Divae Calendis Aprilis Sacrum thure fiebat à Virginibus, quae, cum viro maturae essent, in hoc templum ducebantur, et ibi depositis vestibus omnia corporis vitia detegebant, sperantes fore, ut ea Fortunae beneficio viros laterent. Cum autem Fortunae Templa rotundam requirant formam, quidam non templum hoc fuisse putant, sed Basilicam Lucii et Caii; quam suam opinionem aliquot confirmare nituntur literis ibidem repertis. Meam autem quod attinet sententiam, Basilicam id minimè esse censeo, cum opus id nimis sit exiguum; Basilicae autem structurae fuerint amplissimae ubi solitum erat ius dici, negotiatorésque frequenter versabantur. Adde quod in Basilicis porticûs interiùs statuerentur, de quibus tamen hic ne unicum quidem extat vestigium: unde pro Templo quodam illud habeo, non pro Basilica. Aspectus eius est Prostylos: columnásque habet parietinas in anterrioreanteriore muri parte ubi introitus est, quae cum columnis porticûs omninò conveniunt, similibúsque gaudent ornamentis: unde à latere spectantibus pronaos columnis cingi videtur. Distantia columnarum duorum est diametrorum cum quadrante, ita ut opus hoc dici queat systylon. Area templa podium habet sex pedes altum cum dimidio, gradibus instructum: Eidem insistunt stylobatae, cum columnis et onere reliquo. Columnae ordinis sunt Jonici, cum Base tamen Attica, quamvis et ista Jonicae sit similis. Ubi incidenter id annoto, nulla iam reperiri aedificia, quae Jonicum ordinem sic referant, prout eundem describit Vitruvius. Columnae omnes sunt striatae, habentes viginti quatuorquattuor singulae strias. Volutae Capituli ovales sunt; et Capitula angularium porticûs columnarum duplicem exporrigunt frontem, quod alibi me vidisse non memini: inventionem tamen ceu elegantem admodum laudo, et in delineatione notanter expressi. Ornamenta portae elegantissima pariter sunt, argutissimaeque proportionis. In Zophoro etiam apparent boum capita inter encarpos artificiosè insculpta. Templum ipsum è lapide Pipernino constructum est, et opere gypsato exornatum tectorio.

XVII. Castellum Aquae Martiae.Ruinae illae, haud procul â templo S. Viti adhuc hodie extantes, non immeritò pro receptaculo Aquae Martiae habentur, cum ex omnibus circumstantiis appareat, Castellum hîc quondam fuisse aquarium, canalibus et derivationibus ulterioribus debitè instructum. Aqua autem haec Martia prae omnibus aliis frigiditatis atque salubritatis laude pollebat; nunc autem castellum hoc vastationi adhuc subest, Romaeque non nisi tres sunt scaturigines, Aqua scilicet Virgo, Aqua Felix et Aqua Paulina, quae ad potum adhibentur ordinarium. TrophaeaTropaea quae hîc simul spectantur, an ex fabrica trophaeorumtropaeorum Marii hoc loco adhibita fuerint, alii iudicent.

Huc adiectum est Septizonium, sive septisolium, Septizonium Severi. id est, Monumentum sepulchrale Severi Imperatoris, quod in Via Appia è regione templi S. Gregorii situm est; opus ingens magnaeque molis, in quo septem sibi invicem impositae erant columnarum ordines; de quibus, prout ipsa testatur delineatio, vix superest pars dimidia, qui sunt tres columnarum Ordines Corinthii Ordinis omnes.

XVIII. M. Ant. Antii Lupi Sepulchrum.Sepulchrum hoc in se quadratum egregiae molis marmoreum Marcus Antonius Antius Lupus in vita sua pro se et uxore Claudia Regilla, nec non filia sua extrui curavit: post mortem illius autem Affines eius et agnati illud consummarunt prout Vestigia, quae in Via Ostiensi adhuc extant, praesenti ostendunt delineatione.

XIX. Sepulchrum P. Vibii Mariani.Sepulchrum hoc Publ. Vibii Mariani, filia eius Vibia Mariana Maxima Patri suo charissimocarissimo, matrique Reginiae Maximae unà cum haeredibus coeterisceteris in perpetuum filialis amoris monumentum posuit marmoreum, prout vestigia eius in Via Cassia tertio ab Urbe lapide adhuc ostendunt.

XX. Sepulchrum Metellorum, vulgò Capo di Bove.In Via Appia sepulchra quondam erecta erant clarissima Scipionum Serviliorum et Metellorum, cum pluribus aliis, quae nunc omni ferè destituta ornamento, cúmque inscriptionibus suis miserè collapsa sunt, ut ne nominum quidem exacta supersit notitia: uno excepto, quodillo in loco, quem Capo di Bove vulgò vocant, extra Portam Capenam adhuc conspicitur è lapide quadrato rotunda mole in insignem erectum altitudinem; cum hâc Inscriptione:

CAECILIAE. Q. CRETICI. F. METELLAE. CRASSI.

Unde Sepulchrum Metellorum vulgò nominatur. Bovinis autem capitibus aliisque trophaeis exornatum est.

Aureliani templum Solis.Hoc templum Aurelianus Imperator partâ in Oriente victoria insigni, magnificentissimè extruisse dicitur, repositis ibi spoliis aliisque donariis splendidissimis. Nunc autem cum operibus aliis multo olim nomine claris, ruinis totum succumbit, prout vestigia huicce tabulae annexa satis exhibent.

XXI. Mausolaeum Augusti.Illustre hoc monumentum, quod Mausolaeum vocabatur, Augustus Imperator ipse sibi erigi curavit è saxo candido ducentorum et quinquaginta cubitorum altitudine inter viam Flaminiam et Tiberis littora, cum Consul sextò esset. Opus ipsum cupressis semper virentibus variè erat consitum, ínque tholo statuam habebat Augusti metallicam: infra autem in pavimento Urnae locum habebant Imperatoris et agnatorum atque familiarium; quemadmodum inter marmora illa, quae indies ibidem adhuc reperiuntur, hoc etiam in lucem productum est Epitaphium:

D. M. ULPIO. MARTIALI. AVGVSTI. LIBERTO. A. MARMORIBVS.

et Vestigia eius.Mausolaeum hoc, prout vestigia eius ostendunt praesenti delineata tabulâ, rotundum erat, retísque in modum confectum, triplici cinctum muro aequè distanti, in quo sepulchra varia, pro humatione singulorum. Reliquiae autem eius hodie haud procul à templo S. Rochi extant.

XXII. Columna Antonini.Hâc figurâ Imperatoris Antonini columna exhibetur, quam, prout Inscriptio edocet, in uno stylobatae laterum, Marcus Aurelius Antoninus Patri posuit Antonino Pio, â quo fuerat adoptatus. Cernuntur in illa varia Antonini gesta ac victoriae de Armenis, Parthis, Vandalis, Germanis, et in specie Marcomannis et Quadis, qui tum temporis Moraviam, Bohemiam et Silesiam incolebant, reportatae, sculpturis multo artificio elegantissimè elaboratis. Cochleam habuit centum et septuaginta quinque pedes altam, gradibus ducentis et sex instructam, cum fenestris quinquaginta et sex: quae temporum tamen iniuria, et antiquitatis vitio plerumque fuerunt exesa, donec Sixtus V. Pontifex maximus eandem restitueret, Superimposita Divi Pauli statua aeneâ.

XXIII. Pantheon.Inter omnia Romanae Urbis templa nullum maiore fulget splendore atque magnificentia, quàm quod Pantheon dicitur, et nunc à Rotunditate sua nomen habet, solúmque quasi eodem gaudet integritatis robore, quo fundatum est, exceptis statuis aliisque ornamentis, quae exinde ablata sunt. Hoc templum, iuxta quorundam opinionem, à M. Agrippa circa annum Christi decimum quartum conditum est. Meâ autem sententiâ ipsius templi moles, durante adhuc Republicâ, erecta; à M. Agrippâ autem sola adiecta est Porticus: quod etiam ex utroque Frontis muro satis apparet. Dictum autem est Pantheon, quod post Jovem omnibus dedicatum fuerit Diis: et rotunda erectum fuit forma, ut coelicaeli, et mundi totius formam imitaretur. Altitudo eius ab areâ ad summum usque foramen, per quod lumen intromittitur, latitudini par est, unico excepto diametro. Inter alia istius templi pretiosa, eburnea fuisse dicitur Minervae statua, à Phidiâ sculpta: et statua similiter Veneris, quae in auris loco medietatem habebat illius margaritae, cui similem, ut M. Antonii vinceret munificentiam, Cleopatra unâ absorpserat coenulacenula. Et haec ipsa tamen huius unionis medietas, pretium ducenties et quinquagesies mille ducatorum exaequasse fertur. Templum ipsum eiusque partes tam internae quàm externae ordinem prae se ferunt Corinthium; Bases tamen columnarum Atticae sunt et Jonicae. Capitulorum folia oleaginea sunt. Epistylium, Zophorus et Coronix elegantissimis distincta sunt membris, quamvis sculpturâ uberiore non luxurient. In ipsa muri crassitie per totum Templi ambitum aliquot sunt foramina vacua, ut terrae motuum eo minùs noceret concussio, et lapidum interea atque sumtuum evitaretur profusio.

Ante Templum pronaos atque porticus est pulcherrima, cuius Zophoro haec insculpta sunt verba:

M. AGRIPPA. L. F. COS. III. FECIT.

Sub his in Epistylio minoribus literis sequens adiecta est Inscriptio, de illius à Septimio Severo, et M. Aurelio facta instauratione:

IMP. CAESAR. SEPTIMIVS. SEVERVS. PIVS. PERTINAX. ARABICVS. PARTHICVS. PONTIF. MAX. TRIB. POT. XI. COS. III. P. P. PROCOS. ET. IMP. CAES. MARCVS. AVRELIVS. ANTONINVS. PIVS. FELIX. AVG. TRIB. POT. V. COS. PROCOS. PANTHEON. VETVSTATE. CVM. OMNI. CVLTV. RESTITVERVNT.

In interioribus templi partibus intra muri crassitiem septem excavata sunt sacella in scapharum morem, in quibus statuas fuisse coniectura est: inter sacella autem tabernacula interiecta sunt. Multi statuunt, medium illud sacellum, quod Portae oppositum extat, non adeò esse antiquum, quoniam Arcus eiusdem aliquot columnas secundae contignationis sive ordinis obfuscet; unde suspicantur hoc sacellum Christianorum temporibus, et quidem post Bonifacii IV. Pontificis tempora, qui templum hoc expiatum in honorem B. Mariae Virginis et omnium Sanctarum Virginum omniumque Sanctorum imperante Phoca primus consecravit, amplificatum esse; quoniam in templis Christianorum praesertim Romae, unum ex altaribus, coeterisceteris confieri soleat maius, quod summum dicitur. Postquam autem observassem, arcum hunc cum toto opere optimè convenire, eiusque membra elegantissimè esse elaborata, omninò statui, idem sacellum à primis iam templi initiis cum coeterisceteris fuisse fabricatum. Sacella singula duas habent columnas, insigniter extantes et striatas, multâque elaboratas industria, ut exhinc et coeterisceteris partibus omnibus maximum appareat Antiquorum in fabricandis exornandisque templis suis acumen.

Pyramides Aegyptiacae.Durante servitute Israëlitarum Aegyptiaca, cùm circa annum ante natum Christum 1598. hic populus asperrimis affligeretur oneribus, ut, enarrante Josepho, partim fossis (quae adhuc extant) effodiendis et muniendis Niloque per totam regionem derivando: partim lateribus excoquendis miseram tererent vitam, istae quoque erectae putantur Pyramides; opera, iudicantibus omnibus, planè inutilia; cum tamen in extruenda illâ, quae maxima est, ter centena et sexagena millia hominum, viginti annos continuos insumserint, et structurae istae inter septem mundi miracula fuerint numeratae. Altitudo latitudinem parva superat quantitate, ut trianguli quasi formam exhibeat aspectus. Veram igitur illarum figuram hîc Lectori exhibere voluimus, quam propria manu sedulò delineavit Confer Graevium in Pyramidographia, et Vansleben in Itinerario Gallico Aegypti. Dn. Johannes Michaël Mendlen, Noricus, vir rerum exoticarum studiosissimus, et cui prae coeterisceteris fides haberi queat, qui factis in Aegyptum itineribus, Pyramides quidem descripsere, delineandi tamen taedio fortè absterriti, extremam vix adhibuére curam.

Fundamentum circumferentiâ sua bis mille septingentos viginti octo pedes continet, latera autem singula pedes sexcentos et octoginta duos. Altitudo à solo ad apicem usque, demisso ad centrum perpendiculo, pedum est quingentorum et viginti. Gradus ab imo ad summum ducenti sunt et octoginta, binorum cum dimidio et ternorum pedum. Areae summae circumferentia est sexaginta et octo pedum, ibidémque sex iacent lapides magni, nominibus pleni, quae variis in linguis pro memoria illic insculpta sunt.

Porta introitus quatuorquattuor pedes alta est et lata, totidem; lapis autem supercilii huic portae imminens undecim pedes longus, et sex latus est.

Ambulacrum primum declive est, longumque pedes nonaginta quinque, et altum quatuorquattuor: Conclave autem, ad quod hâc via descenditur, viginti pedes altum et duodecim longum est.

Ambulacrum secundum acclive est, centum pedes longum; circa cuius finem ad dextram Ianua est, per quam in profundum, per gradus saxis incisos pedum saltem utrinque vestigia referentes, descenditur foramen. Ad dextram praedictae ianuae per ambulacrum haud adeò longum in conclave accessus est fornicatum murisque decenter expolitum; ubi in pariete foramen est quadratum sesquivirilis altitudinis, quod alîus ambulacri videtur esse initium: ipsum autem hoc conclave viginti quinque pedes longum, et triginta altum est. Exeunti ex hoc conclavi retroeundo ascensus patet paucis gradibus in ambulacrum aliud, triginta circiter pedes altum, forniceque instructum, centum atque decem pedes longum, decemque pedes latum; cui continuum utrinque quasi sedile est duos pedes altum.

Hinc conclave quoddam aperitur triginta septem pedes longum, et viginti latum, viginti quoque altum, quod supernè novem contegunt lapides, lacunar formantes, non fornicem, quod admirandum. Hic tumba conspicitur è lapide undulato durissimo, quam Pharaonis, rubri maris undis suffocati, esse quidam coniiciuntconiciunt: et haec tumba sive Sarcophagus longitudinem octo; latitudinem trium cum dimidio; altitudinem quatuorquattuor pedum, et crassitiem quinque cum dimidio pollicum habet. Si quis hoc saxum ictu feriat, sonitum edit, qualem campana maior arguto proferret tinnitu, quod cum admiratione percipitur: Sub hac tumba autem foramen etiam apparet collapsum.

Lapides, è quibus hae constructae sunt Pyramides, omnes sunt grandissimi quadrati atque duri. Ambulacra autem interiora et conclavia ê lapide rubro, nigro, et griseo maculato fabricata sunt, cum intermixtis hinc inde lateribus, prout et obelisci formati sunt, qui Romae extant. Praeter hanc autem adhuc octodecim sunt pyramides aliae, quarum una quantitate huic ferè par est. Reliquae diversae sunt magnitudinis; et quae maioribus proxima est, è marmore constat albo atque nigro, in cuborum formam disposito, gradibus carens; prout è praesenti pluribus innotescit tabulâ.

XXIIII. Porta Naevia.Haec Porta inter praecipuas Romae numeratur, Porta Maior hodie dicta; nomen autem antiquitus habuit à Naevio nemore, vel ab ipso, cuius erat nemus, Naevio. Haec etiam Castellum fuit et receptaculum aquarum Claudiarum, quae hinc adhuc variè distribuuntur. Inscriptiones eius sunt sequentes:

TI. CLAVDIVS. DRVSI. F. CAESAR. AVGVSTVS. GERMANICVS. PONTIFEX. MAXIMVS. TRIBVNICIA. POTESTATE. XII. COS. V. IMPERATOR. XXVII. PATER. PATRIAE. AQVAS. CLAVDIAM. EX. FONTIBVS. QVI. VOCABANTVR. CAERVLEVS. ET. CVRTIVS. A. MILLIARIO. XXXXV. ITEM. ANIENEM. NOVAM. A. MILLIARIO. LXII. SVA. IMPENSA. IN. URBEM. PERDVCENDA. CVRAVIT.

Et porrò: IMP. CAESAR. VESPASIANVS. AVGVSTVS. PONTIF. MAX. TRIB. POT. II. IMP. VI. COS. III. DESIG. IIII. P. P. AQVAS. CVRTIAM. ET. CAERVLEAM. PERDVCTAS. A. DIVO. CLAVDIO. ET. POSTEA. INTERMISSAS. DILAPSAS. QVE. PER. ANNOS. NOVEM. SVA. IMPENSA. VRBI. RESTITVIT.

Et denique: IMP. T. CAESAR. DIVI. F. VESPASIANVS. AVGVSTVS. PONTIFEX. MAXIMVS. TRIBVNIC. POTESTATE. X. IMPERATOR. XVII. PATER. PATRIAE. CENSOR. COS. VIII. AQVAS. CVRTIAM. ET. CAERVLEAM. PERDVCTAS. A. DIVO. CLAVDIO. ET. POSTEA. A. DIVO. VESPASIANO. PATRE. SVO. URBI. RESTITVTAS. CVM. A. CAPITE. AQVARVM. A. SOLO. VETVSTATE. DILAPSAE. ESSENT. NOVA. FORMA. REDVC. SVA. IMPENSA. CVR.

XXV. MausolaeumMausoleum seu Moles Hadriani.Hadrianus Imperator, cum Augusti monumentum Urnis sepulchralibus omninò repletum esse cerneret, novam sibi suísque statuit molem è marmore elegantissimo. Substructio quadrata fuit è lapidibus quadratis maioribus; ordo subsequens rotundus, cui adhuc duo imminebant ordines Columnis instructi superbissimis omnes, statuisque pleni tam equestribus, quàm aliis, inter quas et quadrigae integrae: Quae omnia ad bellum usque Gothicum secundum sarta tecta substiterunt: postmodùm autem sublatis statuis hoc opus in fortissimam arcem redactum est. Anno Christi 590. peste Romae grassante, Gregorio Magno Pontifici cum universo populo supplicanti huius in molis fastigio apparuisse dicitur Archangelus Michaël, gladium in vaginam recondens, omni simul sublatâ peste: unde haec postmodum Arx Castrum S. Angeli vocata fuit, templumque ibidem dedicatum est Michaëli Archangelo, primò in summitate, deinde inferiùs; adiecta in miraculi memoriam Statuà Angeli marmorea in sublimitate loci.

XXVI. Obelisci Aegyptiaci.QuatuorQuattuor hos Obeliscos, ab Augusto et Con stantioConstantio Imperatoribus ex Aegypto Romam transportatos, Sixtus V. Pontifex Antiquitatum indagator studiosissimus, ê terra, ruinis obrutos, erui, restauratósque erigi curavit; quorum unus post Basilicam Esquilinam; alter in ingressu Portae Flaminiae, tertius ante Basilicam Lateranensem; et quartus in Vaticano ante Basilicam S. Petri locum accepit, impositâ singulis cruce, cui eosdem dedicavit.

XXVII. Ichnographia Romae Novae.Iam sequitur accurata atque verissima Romanae Urbis Topographia, iuxta modernum illius, sedente Innocentio XI. Pontifice Maximo, statum, ubi non tantùm vetustissima illius aedificia, cum Ruinis illustribus, et singularibus omnibus; sed et structurae eiusdem magnificae recentes, cum Templis, Basilicis, Palatiis aliisque rarioribus, quibus haec Urbs prae omnibus superbit, eleganter exhibentur: praeeunte hîc specialiter non Antiquitatum saltem, sed et Templorum aliorumque locorum insignium Indice, iuxta numerorum ordinem, locupletissimo atque emendatisssimoemendatissimo.

XXVIII. Templum S. Petri in Monte aureo.Quemadmodum omnis Romani Imperii splendor Barbarorum irruptione bellorumque inundationibus miserè obfuscatus est: sic et Architectura, cum omnium aliarum Artium usu, à pristino penitus nitore deturbata fuit, tantoque indies in peius ruit decremento, ut neglectâ accuratiori Antiquorum Symmetriâ, monstra tandem struendo suborta sint planè immania, ut horridius nihil excogitari amplius potuerit. Cum autem perpetuâ decurrant volubilitate mortalium opera, Pacis tandem aevo meliore contigit, ut nobilissima haec Artium ad summum rursus properare coeperit fastigium; postpositis Maiorum vitiis, per sesquiseculum hactenus inolitis. Prout enim, recedentibus tenebris, diurnae lucis augeri solent radii; sic è cáligine sua, intra quam per tot hactenus secula sepulta fuerat, struendi elegantia in lucem iterum prorupit, atque vitam. Romae autem inprimis regnante Julio Secundo Pontifice Maximo, Fautore Artium gloriosissimo, obstetricantes renascenti huic Divae manus feliciter adhibebat Bramantes, vir longè clarissimus, cum Amico suo atque cognato Raphaële Urbinate, quorum in priore nostro opere de Pictura, adiectis insimul eorundem iconibus, uberior facta est magna cum laude mentio. Erat enim Bramantes ingenio maximus, industriâ indefessus, antiquitatis observatione incomparabilis, unde aedificia quoque tam Romae quàm alibi erexit novo decore insignia, et quae viam panderent omnibus rerum antiquarum studiosis facillimam; et Successoribus praecipuè suis Michaëli Angelo Bonarotio; Jacobo Sansovino; Balthasari da Siena; Antonio da Sansovino; Michaëli de Sancto Michaële; Sebastiano Serlio; Georgio Vasario; Jacobo Barozzio da Vignuola; Leoni Equiti; et Laurentio Berninio, aliisque pluribus; quorum operâ atque studio aedificia erecta sunt non Romae saltem; sed et Florentiae, Venetiis, Mediolani, aliisque in locis tam Italiae quàm Germaniae admiranda: cum pictores plerique simul essent, aut statuarii longè nobilissimi, nec peniculo saltem et scalpro, sed calamo quoque, editisque Libris aeternitati sua consecrarint nomina: è quorum Schola, tanquam ex Equo Troiano etiam prodiere plurimi quibus in hodiernum usque diem vita suppetit.

Ut autem ad propositum revertamur, Bramantes ille supradictus primùs fuit, qui Antiquorum gloriam Architectorum, ad sua usque tempora neglectam publico re stituitrestituit usui: unde non immeritò laudatissima eius opera inter illa statuuntur Antiquorum monumenta, quae tanquam optima hoc publicè exhibemus Tractatu. Inter ea primum habeat locum Templum hoc in monte Janiculo à Bramante nostro extructum, cuius non ichnographiam tantùm, sed integram delineationem hic proponimus. Extat autem eodem in loco, ubi in crucem actus esse dicitur Princeps Apostolorum Petrus, in cuius honorem etiam tota haecce erecta fuit structura, unde et nomen habet Divi Petri in monte aureo. Templum ipsum tam quoad internas sui partes, quàm quoad externas ordine nitet Dorico: columnae è lapide factae sunt, quem Granitum vulgò vocant, albis scilicet, nigrisque et rubris maculis distincto; sed ita, ut Bases illarum et Capitula è marmore sint candido: coeteracetera omnia è Tiburtino coagmentata sunt. Mensuras omnes ex utrâque delineatione facile deprehendet Lector nobilis, tam ichnographiae, quàm orthographiae et scenographiae. Et quamvis structura tota in nimiam excrevisse videatur altitudinem, cum altior sit latitudine bis sumtâ: re ipsâ tamen ob fenestrarum aperturas et scapharum varietatem propiùs adstanti templum integrum multò videtur esse humilius, quàm ipsa prae se fert mensura.

XXIX. Palatium Farnesium quod Caprarolae est.Palatium hoc Ducale Farnesium Caprarolae extructum est à Jacobo Barotio Vignola Architecto celeberrimo. Est autem Caprarola oppidum sat elegans, montanis distinctum elevationibus in tractu situm amoenissimo unius diei itinere ab Urbe distans Romanâ Serenissimae familiae Farnesiae pro priumproprium. Hoc igitur in loco curante Serenissimo Principe eiusdem nominis palatium extructum fuit magnificentissimum, quod sive operis Maiestatem, sive elegantiae decorem, sive commoditatis facilitatem spectes, tam est omnibus numeris absolutum, ut nihil me unquam vidisse perfectius reverâ dicere queam. Situm autem est in planitie quadam ad oppidi extremitatem extensa, in cuius clivo medio superba haec eminet structura, fronte suâ ipsum respiciens oppidum, ita tamen, ut et haud leviter duo latera promineant adiacentia, angulique hi plures simul sumti aspectum efficiant planè admirandum, prout tabula subsequens pluribus ostendit. Hoc ipsum autem, quod impossibile foret aliàs, exhinc suboritur, quod totum aedificium extrinsecus est pentagonum: quo non obstante omnia tamen conclavia proportionem suam obtinent accuratissimam, figurâ constantem quadratâ, eò quod omnis irregularitas, in ipsis aliàs extitura conclavibus, murorum absorpta sit intercapedine, summo cum Artificis iudicio. CoeterumCeterum tam concinna est istius palatii dispositio, ut nullus omninò locus ibi sit vacuus, usuque carens; quodque magis admirandum, conclavia dominica tam apto gaudent situ, ut quicquid extrinsecus est turbulentorum servitiorum, vel opificum destinatum laboribus ibidem vix percipi queat: quibus omnibus commotus fateri cogitur Architectus quilibet, quanticunque fuerit ingenii, quantáque cura examinet ista, opus hocce meritò dici posse perfectissimum inventione, splendidissimum decore, et commodissimum usu; istâque laude prae omnibus totius mundi palatiis excellere. Hác etiam famâ commoti celeberrimi nostrorum temporum Architecti è dissitis longè huc advolare solent provinciis, ut oculis usurpent hoc nostri aevi miraculum: quod etiam de Daniele Barbaro refertur Viro illustri rerumque architectonicarum peritissimo, qui cum omnia istius Palatii loca, conclavia, annexa atque requisita proprio lustrasset visu, perpendisset iudicio, invicemque contulisset examine, informatus praecipuè ab ipso Architecto Vignola de aedificii ordine, membrorum proportione, totiusque machinae concinnitate, in haec erupisse dicitur verba: Non minuit, imò magnoperè vicit praesentia famam. Id nempe iudicans; impossibile esse, ut hoc quidem loco perfectius quid excogitari potuerit.

Prima igitur istius palatii tabula, ichnographiam illius oculis exhibet, ex qua, numerorumque appositorum declaratione subsequente, accuratè singula ediscet Lector benevolus.

XXX. Istius palatii orthographia.Sic altera illius tabula Orthographiam visui subiicitsubicit, partemque anteriorem cum introitu, aliisque, de quibus supra dictum est, adiacentibus.

XXXI. Istius Palatii intersectio Scenographica.Tabula tertia intersectione sua splendorem exhibet partium internarum tam dilucidè tamque perspicuè, ut omnia quasi conclavia, area ipsa, cellae subterraneae atque porticus oculis percurri, considerando examinari, et admirando extolli queant: inservientibus simul pro meliori mirandorum omnium observatione Alphabeti literis.

A. scilicet tertiam istius structurae denotat contignationem.

B. Ambulacrum per totum huius contignationis procurrens ambitum in usum 60. conclavium.

C. denotat triginta septem conclavium seriem, quibus superimminent quadraginta conclavia medii generis.

D. altera est cubiculorum series, quae sunt viginti tres, cum octo communioribus, quae omnia in pergulam aperiuntur circularem.

E. Canalis est excipiendarum áqueáquae palatio avertendarum omnium intra muri ambitum delabentium aquarum.

F. Pergula est summa decem pedes lata, quam interioris muri arcus sustinent. Contecta autem iam est, quoniam columellae plutei non sunt consummatae.

G. Omnes sunt istius Palatii Camini.

H. Turris palatii; quae et ipsa, designatione Architecti prototypicâ humilior est.

Altitudo totius palatii primaria pedum est centum et viginti, nimirum ab I. fundo areae, usque ad K. coronicem summam: sed 80. pedum usque ad summitatem duarum contignationum Atrii rotundi.

CoeteraeCeterae partes ex orthographia discuntur, iuxta numeros sequentes:

1. Scala est gradibus utrinque recurrentibus ad primum palatii planum deducens.

2. Porta est anterior sub Scalae summitate, per quam planâ intratur via ad officialium cameras, sub palatio per circuitum dispositas.

3. Ponticulus est versatilis supra fossam sat profundam.

4. Vestibulum, super quo porticus pulcherrima; et ad latera ianuae S.5. et ☩. quae sacelli est.

5. Ianua primaria ad cochleam, in cuius summitate fons est artificiosus elegantissimus.

6. Scala est maxima et principalis tortuosa, infra in plano Officialium altitudine 3¾. pedum incipiens, triplicique versura totius sui circuli ad columnam Doricam usque in summam pertingens pergulam.

7. Atrium, per quod è Scala in porticum secundae contignationis transitur.

8. Conclave rotundum, cui insistit Sacellum Palatii.

9. Porticus ad Cavaedium circularis.

10. Area cavaedii cum fenestris lumina ad concamerationes infimas demittentibus.

11. Oecus maior; Ante-Camera; et conclavia hyemaliahiemalia.

12. Idem genus, sed pro habitatione aestiva.

13. Fortalitium, non quidem defensionis causa primariò adstructum; sed in alios potius usus, et ornatûs gratia. Hac ipsa enim murorum elevatione ianuae palatii et habitaculorum hyemaliumhiemalium à Boreae defenduntur frigore; conclave pulcherrimum contegitur et amoenissimum, et concamerationes insimul fiunt primae et secundae contignationis ipsius Palatii.

14. Hypocaustum, super quo cubiculum, cuius beneficio in primo plano evitatur irregularitas.

15. Gradus, per quos descenditur ad fornaces hypocaustorum.

16. Furnorum locus.

17. Conclavia quaedam minora reliquorum Fortalitiorum in summitate primi ordinis.

18. Conclave, ubi est Sacelli Sacrarium.

19. Duo cochlidia in tertiam palatii contignationem deducentia.

20. Locus, pro tertio destinatus cochlidio, dein pro cisterna, quae postmodum ad signum * locata est: hîc autem loca sunt mediana, qualia et in Angulis reliquis in usum conclavium secundae Palatii contignationis.

21. Cochlidium aliud, quod ab imo palatii fundo, ad ultimam tendit summitatem: reliqua minora similia in gratiam locorum intermediorum facta sunt.

22. Foveae quae dam necessariae, in usum conclavium ultimorum.

23. Fossa sicca, quoniam planum Palatii in quodam situm est clivo.

24. Ponticulus versatilis, pro transitu è conclavibus secundae contignationis in hortum; qui hortus in planitie situs est amoenâ sed riguâ, magnus et frugifer, nec ornatu nec utilitate carens: adde quod ex illo prospectus pateat in tractum amplissimum et amoenissimum.

XXXII. Palatium Senatus Populique Romani in Capitolio.Hoc Palatium situm est in monte Capitolino, ubi olim quoque Senatus congregabatur, et magnificum illud Antiquorum superbissimè extructum erat Capitolium. Postquam enim iteratis toties Romanae Urbis devastationibus amplissima quoque istius montis aedificia in ultimas conversa essent ruinas, deinceps restitutâ Pacis tranquillitate Senatus Populusque Romanus successu temporum Basilicam hanc sive Curiam extrui curavit sumtuosissimam, idque ope Michaëlis Angeli Bonarotae Architecti longè celeberrimi, qui istius structurae confecit prototypon. Opus ipsum constructum est è Lapide, quem Peperinum appellant, quadrato, ea formâ, quam praesens exhibet figura, emendatissimâ dimensione delineata, cum adiecta minutiorum palmorum scala. Primus à superba hac structuris Urbe ad Palatium istud accessus in Aream est amplissimam atque pulcherrimam, quam ex utroque latere duo cingunt Palatia subsequentia Conservatorum, non invicem tantùm, sed et cum structura hac primaria insigniter concordantia; ínque cuius medio super stylobata magna atque decorâ, splendidissima erigitur Marci Aurelii statua equestris aenea, staturam virilem exsuperans. Tertium igitur istius Areae latus intranti oppositum hoc ipsum est Palatium, quod nunc describimus: in quo primò occurrit Scala largissima, multae commoditatis.

Post introitum oecus est maximus, eleganti dispositus symmetria, omnibus interioribus curiae partibus communis: per hunc enim ingressus patet ad omnia conclavia Senatoria, atque officialium, et quaecunque ibidem sunt camerae pro aliis usibus variae; quae omnes hunc oecum versus aperiuntur; ita ut, quibus opus est, singuli, nemine impediente, congruè hâc ingredi queant et egredi, cum sua cuivis commoditas prudenter sit assignata: et haec de contignatione prima.

In contignatione secunda Officia minùs ordinaria distributa habent conclavia, stereobata, ubi fenestrae apparent clathratae, carceres habet varios, diversi generis magna in copia, partim supra, partim infra terram dispositos. Sub Scalâ praememorata fons apparet saliens elegantissimus, in cuius basi Statua Romae triumphantis collocata est sedens, è Porphyrite, antiqua, manu Artificis optimi elaborata: cui utrinque statuae adstant captivorum, elegantissimè pariter sculptae. Reliquae ex utroque latere decumbentes, et plus quàm terna vice staturam viventium excedentes è marmore candido confectae statuae, antiquae similiter sunt, et plurima insignes arte: quarum una Tiberim refert, Nilum altera. Inque hoc Palatio Illustrissimi atque excellentissimi Romanae Urbis Senatores omnes dirimunt causas, sive ad civile ius pertineant, sive ad publicum.

XXXIII. Palatium Dominorum Conservatorum in Capitolio.Hoc Palatium, et aliud consimile è regione huic oppositum [prout dictum est supra] lateralia sunt et magnifica admodum, structaque pariter adornante Michaële Angelo Bonarotio Architecto illo omni laude dignissimo: utrumque autem dicitur Palatium Dominorum Conservatorum Urbis Romanae, quoniam ibidem quae ad conservationem Boni publici faciunt, à praedictis Consiliariis, statis consessibus sub consultandi incudem trahuntur. Istorum autem oeci maximi, et conclavia universa picturis exornata sunt megalographicis artificiosissimis, quarum argumenta laudes plerumque Antiquorum continent et gesta Romanorum; elaborata multa arte à Josepho Harpino et aliis. His accedit statuarum marmorearum copia amplissima, inter quas duodecim Imperatores Romani, et pretiosa alia plurima. Ubi sanè quilibet, qui duorum horum palatiorum lateralium cum primario harmoniam, statuae medio in loco luxuriantis maiestatem, totiusque huius structurae Capitolinae gloriam conspexerit, fateri cogitur, Foro huic splendidissimo vix dari simile in universa Europa.

XXXIV. Palatium Pontificis in monte Quirinali.Hoc Pontificis maximi palatium in monte Quirinali, qui vulgò Monte Cavallo vocatur, aestivo saltem tempore habitatur, eò quod circa Basilicam S. Petri in Vaticano ubi ordinaria est S. Patris sedes, eadem anni statione, non admodum salubris sit aeris temperies; hoc autem in loco censeatur purior. Opus ipsum splendore pollet plurimo et mole valdè augusta; ita ut in Atrio magno anteriore aliquot clientum millia concurrere queant. Praeterea conclavia ibidem sunt diversi generis plurima, et magna admodum, pro Equitibus, Nobilibus, Baronibus, Comitibus, Principibus, Episcopis, Cardinalibus, Legatis Caesareis et Regiis, et alia; cum atriis suis pleraque, in quibus pro sua cuivis dignitate ad Summum Pontificem conceditur admissio: quibus accedunt ipsa Pontificis habitacula, nec non officialium et cohortis Praetoriae conclavia, quae singula omnimodâ instructa sunt commoditate. Adde quod et hortus adiaceat amoenissimus, in quo fonticuli salientes, et machinae undivomae artificiosissimae variae, aquas vivas abundè suppeditantes. Praeterea conclavia omnia picturis referta sunt ingeniosissimis, statuisque pulcherrimis, et supellectile non necessaria saltem, sed pro re natâ, ditissima. Nec aëris tantum hoc Palatium, propter altitudinem gaudet salubritate, sed et prospectu longè amoenissimo, qui Romam universam. totumque circumiacentem tractum spectanti summa cum iucunditate obiicitobicit: Autorque et Architectus illius fuit Dominicus Fontana.

XXXIIII.* Palatii Quirinalis interna facies universa.Hac tabula internam exhibemus faciem Palatii huius Papalis in monte Caballino, cum porticibus suis, earumque ordine in Area; quae à Flaminio Pontio, unà cum duplici Scala sub Paulo V. Pontifice maximo adornatae, et postmodum ab Octaviano Mascherinio consummatae fuerunt. Duplex ista Scala in Atrium deducit Equestre, nec non ad Sacellum, et ad Conclave Pontificis: quae omnia unà cum Area, tam congruè sunt ordinata, ut quoties Legatis summorum Principum, aliisque maiori dignitate praeditis accessus datur ad Pontificem, currus illorum omnes et singuli commodissimè non saltem intrare, sed et peractá versurâ regredi queant.

XXXV. Intersectio istius Palatii lateralis.Idem hoc Palatium Quirinale laterali quoque intersectione exhibemus quoad interiora, unà cum turri, sed duabus tantùm tertiis: ubi notandum, quod area eius tam sit ampla atque patens, ut saepius, concurrentibus hac vel illa festivitate Magnatibus pluribus, ducenta vel trecenta ibidem expectent pilenta, quibus omnibus absque ullius impedimento commodissimus patet accessus et recessus.

XXXV.* Intersectio istius Palatii, unà cum porta Viridarii.Ex area praememorata pulcherrimâ, plana aperitur via per ianuam clathratam in viridarium maximum; in quô non tantùm arbores fructiferae praecellentissimae, sed plantae quoque exoticae rariores plurimae, topiaria viridantia elegantissima, areolae floribus consitae amoenissimae, et cryptae undivomae splendidissimae, ut oculus vix satiari queat.

XXXV.** Eiusdem Palatii Papalis Ichnographia.Iam istius Palatii Pontificii, quod in monte Quirinali est, etiam suppeditamus Ichnographiam atque dispositionem prototypicam, ubi oculis exponimus conclavium plus quàm Regiorum magnificentiam, omniumque pertinentium reliquorum ordinem augustissimum, et Maiestate plenum, ut emendationi vix locus suppetat.

XXXVI Palatium Cardinalis Burgesii, quod Romae est.Palatium Cardinalis Burghesii in Areâ cognomine situm, superbissimum similiter est, plerumque decore innumero, sive picturarum spectes et Statuarum Artem, sive suppellectilis ubertatem. Extructum autem fuit â Martino Langhio Architecto.

XXXVII. Villa Cardinalis Burghesii extra Romam.Palatium Villae Burgherianae extra Urbem, dimidiae saltem horae Româ distat itinere: opusque est longè splendidissimum in medio Viridarii amplissimi atque amoenissimi, muris cincti situm, prout orthographia eius praesenti tabulâ fidelissimè est exhibita. Miraculum autem potius dici posset, quàm Palatium, propter innumeram antiquarum statuarum copiam, quae artificiosissima manu priscorum pleraeque Sculptorum è candido marmore multo elaboratae sunt ingenio. Harum plurimae ipsam structurae exornant frontem, iudicio dispositae maximo, prout ipsa prae se fert delineatio. Longè autem plures et praestantiores maioresque in interioribus istius Palatii prostant, partim integrae, sive solidae, ex uno candidi marmoris frusto excisae; sive coagmentatione consolidatae; unde statuae viventium staturâ pleraeque dimidiatâ, et quae pectoretenus extant pauciores; Sculpturae autem simae similiter plurimae minores: Ut pictarum taceam tabularum copiam immensam quasi, quae omnes tam artificum gloria, quàm argumentorum acumine usque adeò sunt insignes, ut integro describi mererentur volumine. Architectus huius fuit Johannes de Santio, Belga.

XXXVIII. Cardinalis Chigii Palatium Romae.Palatium Cardinalis Flavii Chigii in Regione, quam di Trevi vocant, Romae situm, pro structura pariter habetur clarissima atque amplissima, partibus tam externis superbiente, quam internis: et quae operibus condecorata sit Arte varia ditissimis atque rarissimis.

XXXIX. Principis Altieri palatium.Palatium Principis Altieri in regione, que de la Pigna vocatur, situm inter opera similiter numeratur splendidissima, cuius Architectus fuit Johannes Ant. Rossius.

XXXX. Domus Domini Iosephi Costae.Haec domus Domini Josephi Costae in platea, quam Borgo novo vocant, apud Basilicam S. Petri sita est: cuius contignationes superiores habitationi inserviunt, usuique proprio; inferior autem officinas habet et cameras varias locatione sua utiles. Architectus eius fuit Balthasar da Siena.

XXXXI. Palatium Iustiniani Principis.Palatium hoc Principis Justiniani in Regione S. Eustachii situm in exterioribus quidem aliquam prae se fert modestiam; quoad partes tamen interiores multa abun dat commoditate et magnificentia: oecos enim habet maiores haud paucos, Porticus egregias, conclavia splendidissima, Areamque amplissimam: et haec omnia plena sunt rarioribus et ex omni genere laudatissimis operibus non picturarum saltem, à pictoribus tam antiquis quàm modernis clarissimis elaboratarum; sed et statuarum tam antiquarum quàm modernarum sive marmorearum sive aenearum: ita ut Academiam hîc esse statutam dicere queas, omnigenae Artis. In cuius testimonium meritò hîc allego Librum illum famigeratissimum de Porticu Justinianeâ, quem Ego ibidem delineavi, et postmodum ope laudatissimorum Artificum typis aeneis incisum publicavi: ubi picturae, statuae, et anaglypha istius Palatii magno spectari possunt numero. Architectus eius fuit Johannes Fontana.

XXXXI.* Palatii Iustinianei ichnographia.Ut autem tota istius Palatii dispositio benevolo Lectori uberiùs pateat, ipsam quoque, et genuinam quidem, eiusdem ichnographiam hâc tabula insimùl apponere non fui dedignatus.

XXXXII Palatium Dominorum Falconieriorum.Palatium hoc Dominorum de Falconier in platea Julia situm, quoad medietatem tantùm exhibeo, quemadmodum quae medium dividit opus satis edocet intersectio, unde quivis colligit, tantundem ex altera parte adhuc superesse: ipsumque PalatiuwPalatium inter pulcherrima et perfectissima numerari posse.

XXXXII.* Palatium Principis Matthaei.Hoc Principis Matthaei palatium, in Regione S. Angeli situm, dimidiatum similiter apponimus: elaboratum ab Architecto Carolo Madernio.

XXXXII. ** Intersectio Palatii Falconieriani.Hac tabula internam exhibemus formam Palatii Dominorum de Falconier, prout illa â Francisco Borromini Equite extructa est.

XXXXII. * * * Eiusdem Ichnographia.Iamque vera etiam atque genuina totius huius Palatii Falconieriani sequitur ichnographia.

XXXXIII. Dominorum de Aste Palatium.Palatium hoc Dominorum de Aste situm est in Area S. Marci in regione; quam de la Pinne vocant. Architectus eius fuit Johannes Ant. Rossi.

XXXXIII.* Eiusdem Ich nographiaIchnographia.Inserta haec tabella accuratam exhibet Palatii Dominorum de Aste ichnographiam.

XXXXIIII Domus hortensis Ioh. di Rosse.Villa haec domusque voluptuaria Johannis di Rosse in plateâ, quae Longara dicitur, sita est: et quamvis mole non superbiat, elegantis tamen est formae, iucundi aspectus, et proportionem habet omni desiderio gratam. Erecta autem est à Johanne Maria Baratta Architecto.

XXXXV. Templi S. Petri in Vaticano frontispicium.Hac Tabula Basilicam S. Petri exhibemus, quae in Vaticano est, cum structuris adiacentibus sumtuosissimis, et Palatio Papali: nec non Porticum illam novam maximam supernè tectam ad processiones instituendas: item Aream eiusdem, fontesque ambos salientes, cum obelisco: adiecimus etiam solennitatem quandam ordinariam, qua Pontifex maximus lecticá vectus procedit, comitantibus eundem Nobilibus, et clero, cum parte quadam cohor tiscohortis eius Praetorianae tam equestris quàm pedestris.

Exterior istius Basilicae porticus haud ita pridem ab Alexandro VII. demum extructa est, pro commodiore processione in solennitate Corporis Christi. Statuae verò superimpositae à Successoribus eius Clemente IX. et X. positae sunt. Intra ambitum istius Porticus duo extant Fontes multo insignes artificio, eiusdem uniusque formae, multisque abundantissimae undis; ita ut unica aquarum moles capite maiore crassior ultra viri altitudinem, summâ cum spectantium admiratione ascendat, quae delapsa in lacum quendam lapideum insignem, non solùm tantam dispergit rorantium guttularum copiam, ut iris ibidem pulcherrima versicolorem quaquaversum expandat tunicam; sed maximus insimul proruentium undarum impetus, ad instar torrentis spumante fluctuum glomere à summis devoluti cautibus, aestuantis calorem aëris mirabiliter temperet, et spectantium ad se corda sensusque rapiat, auresque simul cum oculis. Insigne autem hic latet arcanum nec admiratione carens, quod ultra viri staturam tam crassi exspuantur aquarum cunei: cuius ratio in eo consistit, quod aqua non uno clausa à basi ascendat canali, sed pluribus, unica consolidatione sibi invicem iunctis aeneis; unde fit, ut hoc modo divisa undarum vis leviori sursum nitatur pondere, maiorique emergat virtute: quod aliàs, si unico tantùm canali deveheretur, ob ponderis iniquitatem fieri non posset, dilapsis statim in limine gurgitibus.

XXXXVI. Pontificis Residentia urbana.Hac tabella Basilicam S. Petri, quae in Vaticano, exhibemus aspectu laterali, ut illius operis magnificentia eò elucescat melius, Lectorque benevolus eò maiori undiquaque ob varietatem abundet voluptate.

XXXXVI* Altare S. Petri.In celeberrimae Aedis huius Romanae medio summum Altare illud surgit, ex aere fusum, et hinc inde perspicuum: Ceu figura ipsa rem omnem haud perplexè indicat: Inventorem illius Equitem esse Berrinum perhibent; qui feliciter exaedicavit, quod decenter instituit.

XXXXVI. ** S. Petri Cathedra in Vaticano.Ista S. Petri Cathedra in Basilica Vaticana ab Alexandro VII. Pontifice maximo collocata est in Basilicae Tribunali: opus multo dives ornamento aere cinctum, sustinentibus illud quatuorquattuor Ecclesiae Doctoribus antiquis, S. Athanasio scilicet, S. Chrysostomo; S. Ambrosio; et S. Augustino, quae statuae sunt aeneae inauratae colosseae: In summitate autem inter angelorum catervas, coelesticaelesti gloria coruscans apparet Spiritus Sanctus: quae inventio est Laurentii Bernini Equitis.

XXXXVII Castellum Pandolphi, quod extra Urbem.Cum aestivo tempore summus Pontifex remissioris aurae temperiem desiderat, in istud concedere solet oppidum, quod Castellum Pandolphi dicitur, ubi pro tali recreatione palatium extat suburbanum, sat commodum, cum viridariis aliisque in hunc usum necessariis, tam pro Sanctitate sua, quàm pro Officialibus et aula universa. Hic locus dimidii itinere diei ab urbe distat, situsque est in monte quodam, tractûque alias amoenissimo, aëre gaudens temperato atque salutari, qui è Mari haud procul dissito, sub meridiem praesertim, urgente etiam aestu ferventissimo, quotidie quasi flatu susurrat haud exili, frigora suppeditans omnibus cum refocillatione gratissimâ. Ad radices istius montis lacus est amoenissimus, piscibus abundans, quales istis in terris rariores extant, quamvis crebriores necessitas postularet. Cùmque olim ad pingendam Pontificis summi iconem huc vocatus essem, ipse praesens vidi Urbanum VIII. Pontificem tunc regnantem ab arce sua descendentem pedibus, ut piscaturam spectaret: ubi aliquoties etiam sua laxabant retia piscatores in stagno isto, piscesque capiebant haud paucos, unde eximiam Pontifex hauriebat voluptatem. In cuius rei memoriam huic tabulae eandem inserere volui piscationem, ad vivum delineatam.

XXXXVIII. Palatium Marchionis Crescentii.Palatium hoc splendidissimum Romae situm est in Regione, quam à Columnâ denominant, haud procul à Basilica Rotunda: prototypum eius factum est à Dn. Johanne Baptista Crescentio Pictore et Architecto; structuram autem absolvit Nicolaus Sebregundius.

XXXXVIIII. Eiusdem Ichnographia.Nec immeritò huic subiungimus Palatio Crescentiano genuinam eiusdem ichnographiam.

XXXXX. PalatiuwPalatium Principis et Cardinalis Estensis.Palatium istud Principis atque Cardinalis d’Este sua pariter laude dignissimum, Romae situm est in Regione, quae vulgò vocatur della Pigna alla Ciambella: opusque est Jacobi della Porta Architecti celeberrimi.

XXXXX* Eiusdem ichnographia.Sequitur istius Palatii Principis et Cardinalis Estensis ichnographia.

XXXXXI. Palatium Marchionis Serlupi.Palatium hoc Domini et Marchionis Serlupi Romae situm est in Regione columnari penes Seminarium Romanum, nondum quidem suis numeris absolutum, summâ tamen cura Jacobi della Porta Architecti supra laudati adornatum.

XXXXXII Palatium Lancellottanum.Palatium hoc Dominorum Lancellottorum situm est Romae in regione, quam vulgò vocant di Ponti alli Coronari; opusque est Caroli Maderni; quamvis Porta maior fabrica sit Dominichini Zambieri pictoris celeberrimi ac Equitis.

XXXXXIII. Ichnographia eiusdemNec abs re erit ichnographiam quoque Palatii huius Lancellottani oculis usurpare.

XXXXXIIII. Palatium Collegii de propaganda fide.Palatium hoc Collegii de Propaganda fide situm est in Regione, quae vulgò di Colonna dicitur, iuxta Aream SS. Trinitatis; caeptumque est ab Urbano VIII. Pontifice, iuxta inventionem Laurentii Bernini Equitis, quo curante etiam consummatum est.

XXXXXV. Palatium Dominorum Sacchettorum.Palatium istud Sacchettanum extat propè Templum S. Johannis Florentinorum in Platea Juliâ, in Regione, quam di Ponti appellant; et fabrica est Antonii de Sancto Gallo.

XXXXXVI. Ichnographia eiusdemProque maiori istius operis complemento, eiusdem pariter hic subnectere placuit ichnographiam.

XXXXXVI.* Palatii Sacchet. ichnographia.Ichnographia Palatii Sacchettini.

In media quasi via, quae Romae omnium XXXXXVII. DN. Verospiorum Palatium.sermone celebrata est, il Corso vulgò dicta, id ipsum Palatium, sub praefectura di Colonna conspicitur; non adeò magnum quidem, si amplitudinem eius aestimes; maximum verò ob commodam et accuratam aedificationem; picturis insuper splendidissimis, pretiosis statuis, aliísque cimeliis refertissimum.

XXXXXVIII. Villa ac diaeta Pamphilianae.Diaeta haec, habitatio amoenitatis caussa, in Villa Pamphilii Principis extructa est; ubi ad regulam Perspectivae pulcherrimam oculis usurpare licet lucum frequenti sylvasilva septum, variarum proceritates arborum, et directos in quincuncem ordines; lectissimos insuper flores, imagines aequè ac statuas, politissima arte perfectas. O praeclarum prospectum, ubi pascua oculorum haud fastidimus! Quàm verè ac eleganter de venusto Villae illius situ cecinit vates:

Myrthea tonsa, nemus, flores, simulacra, thea-trum, si non haec satiant lumina, nil satiat!

XXXXXVIIII Villae Pamphil. prospectus ac palatium.Illustre istoc Palatium, amplissimis hortis, rarioribus plantis, arboribus, floribus, et herbis, fontibus item, piscinis, nemoribus, feris venationibusque plenum ac confertum, muro includitur; marmoribus, statuisque, vasisque variis exornatum est, ab Urbe haud procul distans. Condidit illud Dn. Livius Odeschalcus, Summum Pontificem hodiernum cognatione attingens. Architectum fuisse nobilissimum illum Statuarium, Alex. Algardum, Bononiensem, omnes norunt.

RECENTIS ROMAE ICHNOGRAPHIA ET HYPSOGRAPHIA SIVE PLANTA ET FACIES AD MAGNIFICENTIAM QVA PRIORIBVS ANNIS VRBS IPSA DIRECTA EXCVLTA ET DECORATA EST.

INNOCENTIVS. XI. ODESCALCHUS. PON. MAX.

DER STATT ROM GRVNDRIS VND VORSTELLVNG, WIE DER ZEIT ALLE ALTE RVINEN, SAMT NEVEN GEBEVEN, KIRCHEN VND PALATIEN, AVFS HERRLICHST ERHOBEN VND GEZIERET, VNTER IEZIGEM PABST INNOC: XI. ANZVSEHEN SEIN. A°. MDCLXXVII. ZU den anderten Theil der Teutschen Academie Ioachimi von Sandrart gehörig. cum Privilegio Sae. Cae. Maj.

DIE XIV. REGIONES ODER HAVBTMANNSCHAFTEN DER STATT ROM, WELCHE K. AVGVSTVS ZV ERST ALSO ABGEHEILT, DAVON DIE I. XII. VND XIII. VON DEN GOTHEN ABGEBRANT, NACHMALS ABER ALLE XIV. ANDERST GETHEILT ERBAVT, VND BENAMSET WORDEN, DEREN WAPPEN HIERUM ZV SEHEN.

NOMINA ET INSIGNIA XIV

REGIONUM URBIS ROMAE

INDEX AEDIVM ANTIQVITATVM ALIORVMQ. AEDIFICIORVM VRBIS ROMAE SVIS LOCIS ET REGIONIBVS. Cum Gratiae e Priuil: sac: Caes. Maÿ

INDEX ECCLESIARVM VRBIS ROMAE SVIS LOCIS ET REGIONIBVS DESCRIPTARVM. 1 S. Agnetis in platea Aganali R. Parionis. 2 S. Alexii in Aventino R. Ripae. 3 S. Ambrosii in vai Cursus R. Campi Martii. 4 S. Anastasiae ad Circum Maximum Ripae. 5 S. Andrease de fractis R. Columnae. 6 S. Andreae Hospitalis lateraeni R. Montium. 7 S. Andrea in quirinali R. Montium. 8 S. Andrease de Valle R. Sti. Eustachii. 9 S. Angeli R. Burgi Sti. Spiritus. 10 S. Angeli Michaelis in foro Piscario R. Sti. Angeli. 11. S. Angeli Custodis. R. Trivii. 12 S. Annae R. Burgii Pii. 13. S. Antonii Ab. cum Hospit. in Esquiliis R. Montium. 14. S. Apollinaris cum Coll°. Germanica R. Pontis. 15. S. S Apostolorum hilippi et acobi R. Trivii. 16 Smae. Ascensionis ac D. Maria ad Portam Angelicam R. Burgi. 17. S. Athanasii cum Coll°. Graecor? R. Campi Martii. 18. S. Augustini R. Pontis. 19. S. Balbinae in Aventino. R. Ripae. 20. S. Barbara ad Campum Florae R. Arenulae. 21 S. Bartholomoaei in Insula. Ripae. R. 22. S. Bartholomaei et Maveti nat. Bergom. R. Columnae. 23 S. Bernardi ad Thermas Diocletian. R. Montium. 24. S. Bibianae in Esquiliis R. Montium. 25. S. Blasii de Fossa R. Pontis. 26 S. Calisti R. Trans Tiberim. 27. S. Caroli ad Catinarios R. Arenulae. 28. S. Caroli in via Cursus R. Campi Martii. 29. S. Caroli ad 4 fontes R. Montium. 30. S. Catherinae ad funarios R. Sti. Angeli. 31. S. Catherinae de senis in quirinali R. Montium. 32 S. Caecilia R. Trans Tiberim. 33. S. Cela et Iuliani R. Rontis. 34. S. Caesarei prope portam Capenam R. Ripae. 35 S. Chrisogoni R. Trans Tiberim. 36. S. Clarae S. Eustachii. R. 37. S. Clementis R. Montium. 38. Sme. Conceptionis Capuccinorum R. Trivii ad capita domorum. 39. S. Cosmae et Domiani vulgo Cosimato R. Trans Tiberim. 40. S. Cosmae et Damiani in foro Boario R. Campitelli. 41. S. Crucis in Hierusalem R. Montium. 42. S. Crucis nat. Lucenium R. Trivii. 43. S. S. Dominici et Sixti in quirinali R. Montium. 44. S. Dionisii ad Vallem quirinalem R. Montium. 45. S. Eusebii in Esquiliis R. Montium. 46. S. Eustachii R. Sti. Eustachii. 47. S. Franciscae Romanae ac Mariae cognomento novae R. Montium 48. S. Francsici ad Pontem Sixtum cum Hospitale Pauper. R. Arenulae. 49. S. Francisci ad Ripam R. Trans Tiberim. 50. S. Francisci de Paula in Esquiliis. R. Montium. 51. S. Francisci Xaverii ad Coll Romanum R. Pineae. 52. S. Georgii in Velabro R. Ripae. 53. S. Gregorii in monte Caelio Ripae. R. 54. S. Hadriani in foro Boario R. Campitelli. 55. S. Hieronymi Charitatis R. Arenulae. 56. S. Hieronymi nat Illyricae R. Campi Martii. 57. S. Helenae ad Caesarinas R. Sti. Eustachii. 58. S. Hominis Boni sive Sti. Salvat. in Porticu R. Ripae. 59. S. Honuphrii in Ianiculo R: Trans Tiberim. 60. S. Iacobi cum hospitale Incurabili in via Cursus R. Campi Martii. 61. S. Iacobi vulgo Scossa cauali urgi. 62. S. Iacobi onial. Convertarum ad ungariam. rans iberim. 63. S. Iacobi nat. ispaniae cum hospit. in foro gonis Sti. ustachii. 64. Smi. Nominis esus il Giesu ineae. 65. S. Iesus et Mariae in via Cursus R. Campi Martii. 66. S. Ioachimi et nnae in guirinali ontium. 67. Sac. Sanctae Basilicae lateranensis S. S. Ioann. Baptistae et Evangelistae R. Montium. 68. S. Io. Baptistae in fonte lateran. R. Montium. 69. S. Ioannis decollati ad Velabrum R. Ripae. 70. S. Io. Baptistae nat. Florent. R. Pontis. 71. S. Io. Baptistae nat Iarulens R. Trans Tiberim. 72. S. Ioannis ante Portam Latinam R. Ripae. 73. S. Ioannis Colauitae in Insicta cum hosp. R. Ripae. 74. S. S. Ioannis et Pauli in Coelio R. Ripae. 75. S. Iosephi ad Capita Domorum R. Columnae. 76. S. Ignatii in Coll. Romano R. Pineae. 77. S. Isidori in Colle Pincio R. Trivii. 78. S. Iuliani in Esquiliis R. Montium. 79. S. Iunonis R. Campi Martii. 80. S. Leonardi ad lungariam R. Trans Tiberim. 81. S. Laurentii in Damaso R. Parionis. 82. S. Laurentii in Lucina R. Campi Martii. 83. S. Laurentii in miranda olim Templum Antonini et Faustinae R. Campitelli. 84. S. Laurentii in Panisperna in Esquilius R. Montium. 85. S. S. Luciae et Martinae in foro Boario R. Campitelli. 86. S. Luciae vulgo alle Botteghe scure R. Pineae. 87. S. Luciae on orphea sive in silice R. Montium. 88. S. Luciae vulgo della tinta R Campi Martii. 89. S. Luciae de cloaca R. Arenulae. 90. S. Ludocivi nat. Galliae cum hosp. R. Sti Eust. 91. S. Marcelli in via Cursus R. Triuii. 92. S. Marci cum aedibus legati R. P. Venetae R. Pineae.. 93. S. Margarithae R. Trans Tiberim 94. S. M. Angelorum in Thermis Diocletian. R. Montium. 95. S. M. de Anima cum hospitale nat. Germaniae et Belgica R. Pontis. 96. S. M. de in Aquirio cum domo Orpharior R. Columnae. 97. S. M. ab Ara Coeli in Capitolio R. Campitelli. 98. S. M. in Campo Carleo R. Montium. 99. S. M. in Regione Campi Martii. 100. S. M. in Campo Sancto R. Burgi. 101. S. M. in Capella R. Trans Tiberim. 102. S. M. Charitatis cum domo Puerorum vulgo Letterati R. Columnae. 103. S. M. Consolationis R. Campitelli. 104. S. M. Constantinopolitanae R. Trivii. 105. S. M. Cosmedin vulgo Scola Graeca sub Aventino R. Ripae. 106. S. M. in Dominica vulgo la navicella R. Montium. 107. S. M. de Horto cum hospitale R. Trans Tiberim. 108. S. M. Lauretanae ad Columnam Trojan. R. Montium. 109. S. M. Liberatricis in foro Boario R. Ripae. 110. S. M. Majoris in Esquiliis R. Montium. 111. S. M. ad Martyres vulgo la Rotonda seu Pantheon R. Columnae. 112. S. M. Supra Minervam R. Pineae. 113. S. M. de Miraculis ad Portam Flaminiam R. Campi Martii. 114. S. M. de Monte Sancto ad ortam Edniniam 115. S. M. de Monte Serrato R. Arenulae. 116. S. M. de Montibus R. Montium. 117. S. M. in Monticulis R. Arenulae. 118. S. M. de Morte sive Orationis R. Arenulae. 119. S. M. Pacis R. Pontis. 120. S. M. Planctus R. Arenulae. 121. S. M. de Populo ad Portam Flaminiam R. Campi Martii. 122. S. M. in Prticu. R. Campitelli. 123. S. M. Prioratus in Aventino R. Ripae. 124. S. M Purificationis R. Montis. 125. S. M. in Pusterula vulgo dell orso R. Pontis. 126. S. M. de Scala R. Trans Tiberim. 127. S. M. Suffragii in via Iulia R. Pontis. 128. S. M. Transpontinae R. Burgi. 129. S. M. Trans tiberim. 130. S. M in Trivio R. Columnae. 131. S. M. in Vallicella vulgo la Chiesa nuova R. Parionis. 123. S. M. in Via Lata R. Trivii. 133. S. M. de Victoria in Viminali R. Trivii. 134. S. M. Aegyptia R. Ripae. 135. S. M. Magdalenae Convertarum via Cursus R. Columnae. 136. S. M. Magdalenae R. Campi Martii. 137. S. M. Magdalenae in quirinali R. Montium. 138. S. Marthae in Vaticano R. Burgi. 139. S. Martini R. Montium. 140. S. Mathaei in Merulana R. Montium. 141 S. S. Nerei et Achillaei ad Portam Capenam R. Ripae. 142. S. Nicolai in Carcere R. Ripae. 143. S. Nicolai de Tolentino in Viminali R. Trivii. 144. S. Norberti in via felice R. Montium. 145. S. Panthaleonis ad forum Agonale R. Par. 146. S. S. Petri in Carcere et Iosephi in foro Boario R. Campitelli. 147. S. Petri in Ianiculo sive Monte aureo R. Trans Tiberim. 148. Basilica S. Petri in Vaticano R. Burgi. 149. S. Petri ad Vincula in Esquiliis R. Montium. 150. S. Priscae in Aventino R. Ripae. 151. S. Pudentianae ad radices quirinalis R. Montium. 152. S. S. Quatuor Coronatorum in Coelio R. Montum. 153. S. S. Quirici et Iulitae R. Montium. 154. S. Rochi ad Ripam Tiberis cum hospitale R. Campi Martii. 155. S. Sabae in Aventino R. Ripae. 156. Smi. Sacramenti Monial Capuccinorum in quirinali R. Montium. 157. S. Salvatoris vulgo delle Copellae R. Columnae. 158. S. Salvatoris in lauro R. Pontis. 159. S. Salvatoris in laterano ad Scalas Sanctas R. Montium. 160. S. Sebastiani in Palatino R: Ripae. 161. S. Sylvestri R. Campi Martii. 162. S. Sylvestri in quirinali R. Montium. 163. S. Siceti versus Portam Capenam R. Ripae. 164. Spiritus Santi in vid Iulis R. Arenulae. 165. S. Spiritus in Saxa cum hosp. R. Burgi. 166. S. Stephani cognomento Rotundi in Coelio R. Montium. 167. S. Susannae in Viminali R. Trivii. 168. S. Teresiae ad 4 fontes in Viminali R. Montium. 169. S. Theodori vulgo S. Toto olim Romuli et Remi R. Ripae. 170. S. Thomae in Coelio alla navicella R. Montium. 171. S. Thomae Cantauriensis cum Collegio Anglicano R. Arenulae. 172. S. Trinitatis in monte Pincio R. Campi Martii. 173. S. Trinitatis ad Pontem Sixtum cum hospitale R. Arenulae. 174. S. S. Vincentii et Anastasii R. Trivii. 175. S. S. Vincentii et Anastasii R. Arenulae. 176. S. S. Vitalis in valle qurinali R. Montium. 177. S. S. Viti et Modesti in Esquiliis R. Montium. P. Palatium. 178. P. Aldobrandinum R. Trivii. in via Cursus. 179. P. Aldobrandinum cum hortis R. Montium in quis. 180. P. Alexandrinum in plat. S.S. Apostolor: R. Trivii. 181. P. Altempsium R. Pontis. 182. P. Barberinum R. Trivii. 183. P. Barberinum Arenulae. 184. P. Boncompagnium R. Parionis 185. P. Bubali R. Columnae. 186. P. Burghesium R. Campi Martii. 187. P. Caesarinum R. S. Eustachii. 188. P. Caesium R. Burgi. 189. P. Caesium Ceretis Ducum R: Trivii. 190. P. Caietanum R. Campi Martii in via Cursus. 191. P. Cancellaria Parionis. R. 192. P. Capitolium R. Campitelli. 193. P. Capranicum cum Collegio R. Columnae. 194. P. Chisium in plat. Columna. 195. P. Chisium in plat. S. S. Apost. R. Trivii. 196. P. Chisium cum hortis ad lungariam R. Trans Tiberim. 197. P. Cinciorum R. Arenulae. 198. P. Columnen in plat Sciarrae R. Trivii. 199. P. Columnensium M. Comestabilis R. Trivii. 200. P. Columnensium R. Burgi. 201. P. Falconerium Arenolae R. 202. P. Farnesianum R. Arenulae. 203. P. Ludovisium in monte Citorio R. Columnae 204. P. Ludovisium R. Campi Martii. 205. P. Sti. Marci R: Pineae. 206. P. Matthaeiorum R. S. Angeli. 207. P. Mutorum R. Trivii. 208. P. de Maximis ad 4 fontes R. Montium. 209. P. Maxxarrinum R. Montium. 210. Palatium Pontificium Vaticanum. 211. Palatium Pontificium Lateranense. 212. Palatium Pontificium Quirinale. 213. P. Pamphylium in plat. Agonis R. Parionis. 214. P. Sabellorum olim Theatrum Marcelli R. Ripae. 215. P. de Sacchettis R. Pontis. 216. P. Salviatum ad Lungariam R. Transtrib. 217. P. Sfortia R. Pontis. 218. P. Spudae R. Arenulae. 219. P. Theodulorum R. Columna in via Cursus. 220. P. Vrsinorum R. Parionis a Pasquino. 221. P. Vrsinorum in monte Iordano R. Pontis. 222. P. Riariorum nunc Ser. Reginae Suecorum R. Transtiberim. 223. P. Rusticuccium R. Burgi 224. Carceres novae in via Iulia R. Pontis. 225. Carceres in R. Burgi. 226. Collegium Clementinum R. Campi Mart. 227. Fons Trivii. 228. Fons Aquae Paulae in Ianiculo R. Transtiberim. 229. Fons Aquae felicis in Viminali R. Trivii. 230. Horrea publica in Viminali R. Trivii. 231. Sac Inquisitionis aedes R. Burgi. 232. Mons Pietatis R. Arenulae. 233. Navalia seu Ripa magna R. Transtib. 234. Navalia seu Ripa parva R. Campi Martii. 235. Salina R. Ripa. 236. Sapientia Romana R. S. Eustachii. 237. Seminarium Romanum R. Columnae. 238. Stationes Equitum Praetorianor. R. Burgi. 239. Vicas ludaeorum R. Arenulae. 240. Arcus Constantini R. Ripae. 241. Arcus Iani quadrifontis R. Ripae 242. Arcus Septimii R. Campitelli. 243. Arcus Titi. R. Montium. 244. Castellum Aquae Claudiae R. Montium. 245. Castellum Aquae Marciae R. Montium. 246. Columna Antonina R. Columnae. 247. Columna Traiana R. Montium. 248. Murus inclinatus muro torto. R. Camp. Mar. 249. Palatium Caesareum R. Ripae. vulg. P. Magg. 250. Templum Caij et Lucij R. Montium. 251. Templum Pacis ruinae R. Campitelli. 252. Templum Vestae nunc Stae. Marae. Solis R. Ripae. 253. Amphitheatrum castrense R. Montium ad Eccles. S. Crucis in Hierusalem. 254. S. Sabinae in Aventino R. Ripae.

BASILICA S. PETRI IN VATICANO

BASILICA S. PAULI.

ECCLESIA S. SEBASTIANI.

BASILICA S. IOANNIS IN LATERANO.

ECCL. S. CRUC S IN HIERUSALEM

ECC. S. LAURENTII EXTRA MUROS.

BASILICA S. MARIAE MAIORIS.

Iohann. Meÿer. fecit. Tiguri.

Beschriftungen im Plan selbst wurden nicht transkribiert.

Aeneum signum lupae. Romulum et Remum lactantis. in Capitolio.

Der Wölfin Bild von Ertz, im Capitolio, die Romulum und Remum gesäugt.

S.P.Q.R.

DER TEUTSCHEN ACADEMIE.ZWEITEN THEILSERSTES BUCHVON DER ARCHITECTURODER BAU-KUNST.

Cum Gratia et Privilegio sac Caes: Maiest.

I. I. Sandrart fecit

ROMAE ANTIQAE. ORIENS.

EFFIGIES ANTIQUAE ROMAEè vestigiis aedificiorum, ruinis, testimonio veterum Authorum, fide numismatum, monumentis aeneis, blumbeis, saxeis, tiginisque, collecta, atque in hanc tabellam redacta à Pyrrho Ligorio. Romano, per XIIII. Regiones, in quas Urbem divisit Imp: Caesar August: Vorstellung der Statt Rom, wie sie vor alten Zeiten gebaut gewesen

Beschriftungen im Plan selbst wurden nicht transkribiert.

RVINA ROMAE

Verstörtes Rom. II.

ROMA QUANTA FUITIPSA RUINA DOCET

AUGUSTO S

Joachim de Sandrart delin:

Cum Priui: S. C. M.

J J Sandrart fecit.

Alban

Horatiorum et Curiatiorum Sepulchrum ad Albam olim exstructum.

Der Horatier und Curiatier Grabmal so weiland beÿ Alban erbaut, und noch also zusehen.

Insula instar navis, cum templo Aesculapÿ et Osiridis.

Die Schiff-Insel, sammt des Aesculapÿ und Osiridis Tempel.

Das Götzen Bild Osiridis.

SIMVLACRVM.

OSIRIDIS.

Capitolÿ veteris magnificentia.

Des alten Capitolÿ vormalige Herrligkeit

Beschriftungen im Plan selbst wurden nicht transkribiert.

C. Duilios M.F.M.N. Consol. Segesta Opidon obsidione D.

Columna Rostrata. Schifspizen Seule.

I.IMPERATOR CAESAR VESPASIANUS AUG: PONT MAX.IMP: NERVA CAESAR AUG: PONT MAXIM TRIBUN

Columnam mil. liari Amprimi urbe lapidis In dicem ab Imper. Vespas. et Nerva restitutam.

Columna Milliaria. Meilen=Zeiger.

Obeliscus in Campo Mart: Stundzeigender Obeliscus.

Col: Meta Sudans. Das Schweisziel.

i Vestigia porticus 2 Iovis Statoris 3 Aedis Concordiae 4 Saturni cum Aerario 5 Fori Nervae, et Boarÿ. Cnunc Campo vaccino.

i Zerfallenes Gemäuer von verdeckten Gang 2 Jovis Statoris 3 der beeden Götzenhäuser Concordiae und Saturni, 4 samt der Geldkammer 5 des Marcks, von Netva erbaut, des Viehmarcks.

Templum Matris Deum

Domus Tiberiana

Theatrum Tauri alias Palatinum

Moenianum

Domus Augustana

Via Publica

Palatium vetus Caesarum.

Der alte Pallast Röm: Kaÿser.

Circus maximus.

Der gross Rennplatz.

Obeliscus Solis.

Obeliscus Lunae

Finis Viae Appiae.

Occidens et forum Boarium

Oppida

Meta

Meta

Oriens et piscina publica.

Podium

Quadrigae

Moenianum

Palatÿ et Circi vestigia.

Des Käÿserl. Pallasts, und Rennplatzes überbliebenes Gemäuer.

Ioh. Meÿer. fecit

M. Curtÿ Sepulchrum

M. Curtÿ Grabmal.

Antonini et Faustinae templum.

Antonini und Faustinae Tempel.

DIVA ANTONINO ET DIVAE FAVSTINAE EX S. C.

Arcus Septimÿ;

Septimÿ Triumph=bogen.

IMP. CAES. LUCIO. SEPTIMIO. M. FIL. SEVERO PIO.

Columna Trajani.

Kaÿs. Trajani Bilder Seule.

S. P. Q. R.IMP. CAESARI. DIVI. NERV. F. TRAIANO AVG. GERM. DAC. PO: MAX.

Templum Iani.

Des Jani Götzen=Tempel.

Domus congregationis publici.

Gemein versammlungs. Hauss.

Romuli et Remi Templum.

Des Romuli und Remi Tempel.

Vestigia Templi Pacis.

Des Frieden=Tempels Anzeig.

Ioh. Meÿer. fecit.

Arcus Titi Vespasiani.

Käÿs. Titi Vespasiani Triumphbogen.

SENATUS.POPULUS=QUE. ROMANUSDIVO. TIRO. DIVI. VESPASIANI. F.VESPASIANO. AUGUSTO.

Arcus Constantini Magni.

Kaÿs. Constantini des Grossen Triumphbogen.

IMP. CAES. FL. CONSTANTINOP. F. AUGUSTO. S. P. Q. R.

Amphitheatrum Flavium, vulgò Colossaeum.

Käÿs. Flavÿ Vespasiani rundes SchauspielHaus, insgemein Colossaeum.

Templum Fortunae.

Der Glücks Tempel.

Castellum aquae Martiae, eiusque vestigia.

Wasserhauss aquae Martiae, und dessen Anzeig.

Sepulchrum Septizonii.

Septizonÿ Grabmal.

C. T. R.

CO. S. FORTVNATISSIMVS. NOBILIS

LVCI· SEPTIMII·SEVERI· CAESARIS·

SEPVLCRVM·SEPTIZONII·

M. Ant. Antii Lupi Sepulchrum

M. Ant Antii Lupi grabmal.

D · MM·ANTONII·ANTIILVPI·PR·PATRICIIAVGVRIS·QVAESTSODAL·TITII·

Ioh Meÿer. fecit.

P. Vibii. Mariani Sepulchrum.

P. Vibÿ Mariani grabmal.

D·M·S·P·VIBI·P·F·MARIANI·E·M·V·PROC·

Iohann. von Sandrart. delin. Romae. 1660.

Ioh. Meÿer fecit.

Mausoleum Augusti.

Käÿs. Augusti herrliches Grabmal.

et vestigia eius.

und dessen Anzeig.

Columna Antonini.

Kaÿs. Antonini Ehrenseule.

Ioh. Meÿer. fecit.

Pantheon Agrippae.

Agrippae aller Götter Tempel, insgemein la Retonda.

M. Agruppa. L. F. COS. III. FECIT.

Pyramides Egyptiacae.

Egÿptische Pÿramiden.

Iohann Franck. scul.

Porta Naevia, alias Major, informis aquae Claudiae, cum ichnographia.

Die Stadtpforte, Naevia, sonst die Grosse genannt, in Gestalt der aquae Claudiae; sammt dem Grundriss.

TI. CLAUD. DRUSI. F: CAESAR. AUG. GERM. PONT. MAXIM.

IMP. CAES. VESP. AUG. PONT. MAX. TRIB. POT. II. IMP. VI, COS. III

IMP. T. CAES. DIVI. F. VESP. AUG. PONT. MAX. TRIB. POT. X.

Mausoleum s. Moles Hadriani,

Das Käÿserl. Grabmal Hadriani,

Hodiè Arx S. Angeli.

Heut zu Tag die Engelsburg.

Ioh. Meÿer. fecit.

Maßangaben im Stich wurden nicht transkribiert.

FI. CONST. AVG. CONST. AVGVST. F. OBEL. A. PAT.

OBEL AEGY AD VECT AVG IN EI MAVS=OL D. EV.

DIVO CAES. DIVI IVLI. F. AVGVSTI.

SIXTVS. V. PONT. MAX.

IMP. CAE. D. F. AVGVST PONT MAX IMP XII. COS.

Obelisci IV. in Esquilÿs, in Vaticano, in Laterano, in ingresso portae Flaminiae.

Kegel=seulen, auf denen Esquilinischen, Vaticanischen, und Lateranischen Stadt=bergen, wie auch im Eingang der Flaminischen Pforten.

Sti Petri Templum, in Montorio.

St. Peters Kirch, auf dem Berg Montori.

Ichnographia Palatÿ Caprarolae.

Scala Palmarum i00.

Scala von i00. Palmen.

Grundris des Palasts zu Caprarola.

Nummerierungen im Plan sowie die Skala des Maßstabs wurden nicht transkribiert.

Palatÿ Caprarolae externa forma

Des Palasts zu Caprarola aeusserliche Gestalt.

Scala Palmarum i00.

Scala von i00 Palmen.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Palaty Caprarolae interna forma.

Scala Palmarum i00.

Scala von i00. Palmen

Des Palasts zu Caprarola innerliche Gestalt.

Beschriftungen von Gebäudeteilen im Plan wurden nicht transkribiert.

S. P. Q. R. Palatium Campitolÿ

S. P. Q. R.

Scala Palm: 40 Scala von 40 Palmen.

Des Röm: Rahts und Volcks Palast auf dem Capitolio.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Dominorum Conservatorum Palatium in Campitolio.

Scala Palm: 40. Scal von Palm. 40.

Der Herren Conservatori Palast auf dem Capitolio.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Pontificis Palatium in Monte Quirinali.

Scala Palma: 40. Scala. von 40 Palm.

Der Päbstliche Palast auf dem Berg Cauallo.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Interna facies Palatÿ Pontificis in Monte Quirinali.

Deß Paebstl: Pallasts auf dem Berg Cauallo Innerliche Gestalt.

Scala Palm: joo.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ipsius interna forma

Scala Palma. i00.

Scala von Palm: i00.

Dessen Innerliche Gestalt

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Eius interna facies, ã Latere.

Innerliche gestalt Zur Seiten durchschnid.

Ichnographia Palatÿ Pontificis.

Deß Pallasts Grundlegung.

Scala Palm: i00.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Cardinalis Burgesÿ Palatium Romae.

Scala Palmarum i00.

Scala von i00. Palm.

Des Cardinals Burgesi Palast zu Rom.

Card· Burgesÿ Hortus extra Romam

Scala Palm: i00.

Scala von i00. Palm.

Des Cardinals Burgesi Lustgarten ausser Rom.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Card: Chigÿ Palatium. Romae.

Scala Palma: i00.

Scala von i00. Palm.

Des Cardinals Chigi Palast zu Rom.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Principis Altieri Palatium.

Des Prinzen Altieri Palast.

Scal: Palmarum 50 -

Scal: von 50. Palmen.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Domus Dni. Iosephi Costa.

Scal: Palm: 30.

Scal. von 30 Palmen.

Wohnhaus Herrn Joseph Costa.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Principis Iustiniani Palatium

Scal: Palm: 50.

Scal. von Pal. 50.

Prinzen Justiniani Palast.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ichnographia Palatÿ Principis Iustiniani

Scala Palm: 50.

Deß Prinzen Justiniani Pallasts Grundlegung.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Palatÿ Dnn: de Falconier dimidia pars.

Scal: Palm: 50.

Scal: von 50 Palmen

Der Herren Falconier Palast. halber theil.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Palatÿ Ducis Matthaej dimidia pars.

deß Herzog Mattej Pallast halber theil.

scal: Palm. 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Palatÿ Dominorum de Falconieri interna facies.

Der H Hn. von Falconieri Pallasts Innerliche Gestalt.

Scala Palm: 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ichnographia Palatÿ DNN. de Falconieri.

Grundlegung deß Pallasts der H Hen. von Falconieri.

Scala Palma: 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Dnn: de Aste Palatium

Scal. Palm. 50.

Scala von 50. Palmen

Der Herren von Aste Palast.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ichnographia Palatÿ DNN. de Aste.

Grundlegung deß Pallasts der H Hln. von Aste.

Scala Palm: 50

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Domus hortensis Ioh: de Rosse.

Garten Haus Joh: di Rosse.

Scal Palm; 20.

Scal von 20. Palmen.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Sti: Petri Templi frontispicium in Vaticano.

Cum Grat. et Priui. S. C. M.

St Peters Kirch vorwarts anzusehen auf dem Vaticano.

Iohann Franck. sculpsit.

Sti. Petri Templum ã Latere in Vaticano.

St. Peters Kirch, zur Seiten, auf dem Vaticano.

Stc. Petri Cathedra in Vaticano.

St. Peters Stuhl im Vatican.

Altare, St: Petri.

Der hohe Altar in S. Peters Kirchen

Azelt sc.

Pontificis Residentia Urbana Castellum Pandolphi

Cum Grat. et Priui. S. C. M.

Pandolfs Castell. Päbstl: Land=Residenz.

Marchionis Crescentÿ Palatium.

Deß Hn. Marggraffen Crescentý Pallast.

Scala Palma: 50

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ichnographia Palatÿ Crescentÿ.

Scala Palma: 50.

Grundlegung des Crescentinischen Pallasts.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Cardinalis d’Este Palatium.

Deß Cardinals d’ Este Pallasts.

Scala Palma: 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Scala Palm: 50·

Ichnographia Palatÿ Cardinalis d Este.

Grund Riß deß Cardinals d’ Este Pallast.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Marchionis Serlupi Palatium.

Deß Hln Marggraffen Serlupi Pallast

Scala Palma: 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Dni. Lancellotti Palatium.

Deß Hln Lancellotti Pallast.

Scala Palma: 40.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ichnographia Palatÿ Lancellottici.

Grund Riß deß Lancellottischen Pallasts.

Scala Palm: 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Collegium de Propagandam fide.

Daß Collegium de Propagandam fide.

Scala Palma: 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Palatium Dominorum Sacchettorum

Der Herren Sacchettj Palast.

Scala Palma. 50

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Ichnographia Palatÿ Sacchettini.

Grund=Riß des Sacchetinischen Palasts.

Scala Palma j00.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

DN. Verospcorum Palatium

Herren Verospi Palast.

Scala Palma. 50.

Die Skala des Maßstabs wurde nicht transkribiert.

Pamphiliae villae Prospectus versus Orientem.

Des Prinzen Pamphilÿ land guts prospect.

H Franck sc:

Joan Franck sc.

Villae Pamphil, prospectus ac. Palatium

Des Prinzen Pamphilÿ land guts Palast.